IMGP0602

152 Część druga. Powstanie pisma

starożytnej stolicy Elamu. Stamtąd pochodzi najbogatszy dotąd na Bliskim Wschodzie zbiór obwolut glinianych i tabliczek liczbowych, z któzyeh większość wydobyto na światło dzienne w czasie pierwszych wykopalisk. Późniejsze prace, jalde francuski archeolog Alain Le Brun przeprowadził tam w latach siedemdziesiątych XX wieku i których wyniki opublikował wspólnie z kolegą, Franęois Vallatem, wykazały, że także w Suzie obwoluty gliniane z oznaczeniami i bez nich oraz najwcześniejsze tabliczki liczbowe pojawiały się po sobie w bardzo krótkich odstępach czasu lub nawet przez jakiś czas funkcjonowały równocześnie. „Egzemplarze wszystkich trzech [typów] odkopano w Suzie w tym samym horyzoncie archeologicznym, w tym samym pomieszczeniu, na tej samej podłodze” - pisze Vallat¹⁹ - co więcej, na niektórych obwolutach glinianych i wczesnych tabliczkach liczbowych widnieją nawet odciski tych samych pieczęci cylindrycznych. Jednak w warstwie 18 (przed 3200 r. p.n.e.), w której zjawisko to zaobserwowano, obwoluty gliniane prawdopodobnie występują wcześniej niż tabliczki, a w kolejnej po niej warstwie 17 (około 3200-3100 r. p.n.e.) znikają już całkowicie. Widocznie zaczęto księgować wyłącznie za pomocą tabliczek liczbowych, które dzięki swojej zbliżonej do prostokąta formie odróżniają się też od glinianych obwolut wyraźniej niż bardziej zaokrąglone lub owalne egzemplarze poprzedniej warstwy 18.

Obwoluty gliniane oraz tabliczki i odciskane na nich oznaczenia liczbowe były w Suzie niemal identyczne z używanymi w tym samym czasie w Mezopotamii. Wielki wpływ kultury zachodniego sąsiada daje się zauważyć w całym materiale archeologicznym z warstw 18 i 17 w Suzie. Wkrótce potem, z początkiem warstwy 16 (po 3100 r. p.n.e.), zdecydowanie jednak traci na znaczeniu. W warstwie tej obok danych liczbowych na tabliczkach glinianych pojawiają się też po raz pierwszy małe, wyżyte znaki pisma, które nie wykazują niemal żadnego podobieństwa do tych wynalezionych niewiele wcześniej w Międzyrzeczu (por. s. 154-157), nawet jeśli samą ideę pisania prawdopodobnie stamtąd zapożyczono. Chodzi najczęściej o abstrakcyjne ideogramy tak zwanego pisma protoelamickiego, którego używano głównie do sporządzania notatek gospodarczych i administracyjnych. Jeszcze w III tysiącleciu p.n.e. wyparło je mezopotamskie pismo klinowe (por. s. 175), dlatego też nie będziemy się nim tutaj szczegółowo zajmować. Można więc tylko stwierdzić, że proces rozwojowy od obwolut glinianych przez tabliczki liczbowe do pisma, który w przypadku Mezopotamii pozostaje na razie jedynie przypuszczeniem, w Suzie został potwierdzony jako sekwencja ar-cheologiczno-stratygraficzna.

p^rfaajj- j§^liczmana rachunkowego do tabliczki liczbowej

m m

Mjnn : TiHn m

153

znaki liczbowa

warstwa¹

warstwa 18--. . g ; /

34. Chronologiczne następstwo glinianych obwolut, tabliczek liczbowych i tabliczek z wczes-■1® pismem protoelamickim w kolejnych warstwach archeologicznych z końca IV tysiąclecia z Siny w Iranie