IMGP0624

196 Część druga. Powstanie pisma

ministratorów. Natomiast w świątyniach nadal panowało pismo hieroglificz-ne, które jednak coraz bardziej zmieniało się w oderwane od życia, sztucznie skomplikowane i rozrastające się monstrualnie tajemne pismo kapłanów. Dopiero po przełomie er w Egipcie zaczęło 'rozpowszechniać się chrześcijaństwo i zniszczyło staroźytne-kulty pygańskie wraz z resztkami Kifltuiy kvw5iącej'w okresie faraońskim - nadszedł kres świętych znaków. Od III w. n.e. hieroglify zastąpiono tak zwanym alfabetem koptyjskim składającym się z dwudziestu czterech liter greckich i siedmiu znaków dodatkowych zapożyczonych z demotyki. Thkże w kraju nad Nilem zwyciężyło pismo literowe - ostatni znany tekst hieroglificzny pochodzi z 394 r. n.e., ostatni demotyczny z roku 452.

Dodatek

ROZWÓJ PISMA W AZJI

fohak-eywttia>4L_mezopotamskiei i staroegipskiei do najstarszych pi śmiennych kultur historillu^zi^3^ 7^ Ligają- się-także.dwie wSesneazjatyc-kie - cywilizacja oBszarównad Indusem oraz chińską.^    '"4

Tak źwana kuifffRrdołinyttldusu, inaczej kultura Harappy, która w okresie od 2600 do 1700 r. p.n.e. zajmowała ogromne obszary dzisiejszego Pakistanu i północno-zachodnich Indii, mając w centrum dolinę rzeki Indus, pod pewnymi względami do dzisiaj pozostała zagadką. Spośród około 1000 stanowisk tej kultury najlepiej przebadano miasta Mohendżo Daro i Harap-pę.^Vielkością i infrastrukturą bez wątpienia dorównują one centrom starożytnej Mezopotamii i Egipt\f7natomiast zaplanowane regularnie siatkTulic, skonstruowane z rozmachem ceglane budowle oraz jedyne w swoim rodzaju systemy kanalizacyjne świadczą o wysoko rozwiniętej kulturze miejskiej. Równocześnie brak dotąd jakichkolwiek świadectw istnienia wielkich świątyń lub pałaców władców, występujących w innych ówczesnych społecznościach cywilizacyjnych żyjących na podobnym poziomie, a więc funkcjonowania instytucji społecznych, które zazwyczaj kierowały takimi osiągnięciami organizacyjnymi. Poza tym do dzisiaj nie mamy pewności, co to był za lud i dlaczego po niemal tysiącletnim okresie rozkwitu jeszcze przed 1600 r. p.n.e. nastąpił upadek tej kultury.

Równie zagadkowe jak sama kultura jest także jej pismo, zwane pismem doliny Indusu, którego najstarsze praformy sięgają zapewne IV tysiąclecia p.n.e. Przetrwało ono do naszych czasów w postaci pewnej liczby graffiti na ceramice, przede wszystkim jednak na ponad 3000 przeważnie kamiennych pieczęciach, na których obok przedstawień zwierząt wycięto także krótkie inskrypcje składające się przeważnie z czterech do pięciu (maksymalnie 20) znaków ukształtowanych po części plastycznie, a po części linearnie. Jeśli pismem tym zapisywano także dłuższe teksty, a uważa się to za prawdopodobne, przypuszczalnie wykorzystywano do tego mniej trwałe materiały.

Z historycznego punktu widzenia daleko ważniejszą rolę odgrywało poświadczone od II tysiąclecia p.n.e. (pismo kultury cfrijjfelaej. W obrębie tej wielkiej, istniejącej od ponad 3500 latTświatowej cywilizacji bez dłuższych przerw rozwija się ono aż do dzisiaj i tym samym jest najstąr^gn^ąjówno*-czesme najbardziej starożytnym) pismem fuQkcfonuiacym.iesza:e dzisiaj,/

' Jego najwcześniejsze jednoznaczne świadectwa pochodzą z czasów dynastii Shang, panującej w okresie XVI-XI w. p.n.e. - zgodnie z przekazami chińskimi była to druga dynastia po legendarnym królestwie Xia, którego powstanie datuje się na początek II tysiąclecia p.n.e. Wydaje się zatem, że także w Chinach istniał związek między tworzeniem państwa i wynalezieniem pisma, lecz jak dotąd nie zdołano go tak dokładnie wykazać, jak

49. Pieczęcie kultury doliny Indusu z przedstawieniami zwierząt i znakami pisma

W wypadku inskrypcji na pieczęciach prawdopodobnie chodzi o imiona, tytuły i ewentualnie dalsze atrybuty właściciela. Biorąc pod uwagę krótkie ciągi znaków i niepewność, jaki język za nimi się kryje, stanowi to poważną przeszkodę w odczytaniu tekstu. Nie zabrakło oczywiście obiecujących i osobliwych prób, jednak dotąd żadna z nich nie była na tyle przekonująca, by zdobyć jednomyślne uznanie świata naukowego. Dlatego też bismo doliny Indusu do dzisiaj zalicza się do systemów nieodszyfro wanyefy) Ni podstawie około 400 symboli z dużym prawdopodobieństwem można tylko powiedzieć, źe raczej nie chodzi tu o prawdziwe pismo ideograficzne ani tzysto sy-labiczne, lecz przypuszczalnie o mieszany system logograficzno-fcmetyczny, jaki znamy ze starożytnej Mezopotamii i Egiptu. Przypuszczalnie pisano od strony prawej ku lewej lub w kolejnych wierszach na przemian.