1
5 (3)

2.2. Droga na margines - od rewolucji przemysłowej do kryzysów naftowych 49

trzydziestych XX wieku, była niesłychanie silnie związana z liberalnymi koncepcjami politycznymi. Wolność gospodarcza stanowiła jedną z podstaw myśli liberalnej, z której wyrosła ekonomia A. Smitha, D. Ricarda, do której odwoływali się neoklasycy. Zarówno dla A. Marshalla, jak L. Walrasa, K. Wicksella, a przede wszystkim tzw. szkoły austriackiej (E. Bóhm-Bawerk, L. von Mises, Fr. von Hayek) było rzeczą naturalną, iż gospodarkę należy pozostawić samej sobie, nie ingerując w mechanizm rynkowy. Żywiołowy rozwój musiał prowadzić do stopniowej monopolizacji rynków, ale teoretycy tego nurtu traktowali to jako proces przejściowy, który w długim okresie nie ograniczy konkurencji. Gospodarka sama wie, co jest dla niej najlepsze - państwo może tylko zepsuć sprawny mechanizm rynku. Polityka nieingerencji w sprawy gospodarcze sprzyjała spontanicznemu rozwojowi wielkich firm. Ich dominacja niepokoiła raczej z politycznego niż gospodarczego punktu widzenia.

Kiedy Wielki Kryzys zmienił sposób patrzenia wielu polityków na gospodarkę rynkową, dla właścicieli/menedżerów małych i średnich przedsiębiorstw niewiele się zmieniło. Polityka interwencjonizmu państwowego, oparta na teorii J.M. Keynesa, była polityką wspierania globalnego popytu. Kwestia tego, kto ów popyt miał zaspokajać, nie była rozstrzygana przez politykę, ale przez siły rynkowe. Zwiększanie popytu rynkowego było, zdaniem keyncsistów, tym skuteczniejsze, im bardziej udawało się skierować dodatkowy strumień dochodów do grup charakteryzujących się najwyższą krańcową skłonnością do konsumpcji (czyli najuboższych). To zaś zwiększało zapotrzebowanie na masowe, standardowe produkty wytwarzane przez wielkie przedsiębiorstwa. Podobny efekt miały, wdrażane w wielu krajach w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych XX wieku, rozwiązania w ramach koncepcji „państwa dobrobytu”. Były to dodatkowe czynniki sprzyjające marginalizacji MSP.

F. Czynniki związane z rynkiem pracy i systemem edukacyjnym

Rozwój dużych przedsiębiorstw i ich gospodarcza dominacja miały wpływ m.in. na kreację nowych miejsc pracy. Powstawały one głównie w tym sektorze, podczas gdy udział sektora MSP w zatrudnieniu globalnym kurczył się. Charakter pracy w obu sektorach znacznie się różnił. Duże firmy działały w najbardziej dynamicznych sektorach, wdrażały najnowsze technologie, stale zwiększały swoje obroty i zyski. Mogły zatem oferować nie tylko coraz więcej, ale także coraz bardziej atrakcyjnych dla pracowników miejsc pracy. Ich atrakcyjność wynikała z nowoczesności, dobrych technicznych warunków pracy, a także z wyższych wynagrodzeń. Wielkie firmy dawały też poczucie bezpieczeństwa zatrudnienia. Stało się to wyraźnie widoczne po II wojnie światowej, gdy związki zawodowe umocniły swoją pozycję w wielkich korporacjach i skutecznie potrafiły bronić swoich członków przed utratą pracy. W tych warunkach zatrudnienie w dużej firmie było celem większości poszukujących pracy.

Również system edukacji dostosowany został do wymogów rynku pracy. Zarówno kształcenie na poziomie zawodowym, średnim, jak i wyższym nastawione było programowo na przygotowanie absolwentów do podjęcia pracy w dużych przedsiębiorstwach. Robotników wykwalifikowanych i techników kształcono w zakresie obsługi systemów technicznych i organizacyjnych produkcji wielkoseryjnej i masowej. Inżynierów do projektowania i eksploatacji technologii służących wielkim przedsiębiorstwom.