S5006371

sławie miał zaledwie 9,25 m'. największy - ob.76 z lej samej osady az 34 m’. Ten osiami budynek byl jednocześnie najdłuższy - wymiary dłuższych ścian głównej bryły obiektu (bez niszy) wynosiły 680 cm. Znaczną długość miały leż dwie inne pólzicmianki lego lypu. a mianowicie oh. 23 z Krakow-Krzcsluwic (dł. ok. 600 cm) i ob. 521 z Krakowa Plcszown 17 (dł. ok. 560 cm). Pro-porcje długości do szerokości wahały się w przedziale od 10.57 do 10,72. Dna budynków zagłębione były do ok. 50-110 cm poniżej obecnego poziomu gruntu. Wyraźniejsze przcglębicniu niektórych partii „podłóg" (ślady piwniczek?, podwaliny ścinn?) zaobserwowano jedynie w ob. 23 z Krakowa Krzcslawic i ob. W5/43/90 z Wy ciąża (jama paleniskowa), tylko w tych ostatnio wspomnianych obiektach stwierdzono jednoznaczne pozostałości palenisk zlokalizowanych wzdłuż, jednej z osi (dłuższej) budynku. O ile słuszne jest zaliczenie do grupy pólr.icmiunck omawianego tu typu częściowo przebadanego ob. W5/43/90, byłby to jedyny budynek, w obrębie którego wystąpiły jamy poslupowc. wskazujące na hardziej skomplikowaną orgnni rację wnętrzu. W pozostałych nie stwierdzono żudnych dodatkowych elementów konstrukcyjnych, świadczących o trwałym podziale ich wewnętrznej przestrzeni, nic licząc oczywiście niszy wejściowcj(?) budynku 76 z Krakowa Krze-sławie. Najpewniej były więc to także w większości budynki jednownętrrowe. przykryte dwuspadowym duchem, którego konstrukcjo opieralu się na sochach w ścianach szczytowych, wspomaganych przez dodul-kowc slupy rozmieszczone zasadniczo wzdłuż głównej osi budowli. Brak przesłanek dla wiarygodnej rekonstrukcji technik wykonania ściun, najpewniej były one jednuk podobne, jak w przypadku opisanych wyżej obiektów typu A-l. Wejściu do budynków znujdowuly się najprawdopodobniej w partiach SW, a ich pozostałościami są. jak się wyduje. niszowatc przedsionki ob. 76 z. Krzcslawic i W5/43/90 z Wyciążu i prawdopodobne ślady wejścia (?) zaobserwowane w ob. 23 z osady krzeslawickicj.

7. pozostałych terenów grupy tynieckiej, prostokątny budynek, we w nętrzu którego znajdowały się trzy junty poslupowc, rozmieszczone wzdłuż głównej osi. pochodzi z. osady w Podłężu (Potocki 1966. 159, tyc. 1; Woźniak 1990,94mi., ryc. 17). Wgłębione, prostokątne obiekty o analogicznej konstrukcji nośnej dachu są również szeroko rozpowszechnione na innych terenach celtyckich, eluić nic luk częste, jak omówione poprzednio półziemiun-ki lypu A-l. /nunc są ni.in. z Nowej Cerekwi (Czersku 1959. 29n.. ryc, 3. 4). u tuk/e z osad morawskich, czeskich i słowackich (por. typ A-2 J. Mcduny 1980, 54n.. l9Knn.. zest. I; HfezinoWł 2000. 52ntt.. ryc. 18).

typ B Budynki ze slupami konstrukcyjnymi wzdłuż dłuższej osi i przy ścianach dłuższych (ryc. 27:6)

Pozoslulości budów h o konstrukcji nieco odmiennej od opisanych wyżej pólzicntiunek typu A. reprezentuje obiekt 129 z Krakowu Krzcslawic (Poleska. Tobołu 1987. 1988. ryc. 4; 1989. I29n.). Pośrodku obu krótszych jego ściun (H i W) zttąjdowuly się duże. czworoboczne (50x55 cm), głęboko wkopunc junty poslupowe (głęb. 50 cm poniżej dnu obiektu), na których wspierała się konstrukcja, najprawdopodobniej również dwupłatowego duchu. Nieco niniejsze. czworolMicznc jamy |X>-slupowe (wym. 25x30 cm. głęb. 20-25 cm), stanowiące, jak się wydaje, także elementy konstrukcji nośnej, widoczne były |x»środku dłuższych .ściun. Ponadto we wnętrzu budynku, w jego południowej partii, stwierdzono ślady kilku (7) mniejszych, stosunkowo płytko zagłębionych. kolistych jam (śretln. 20-35 cm. głęb. 15-25 cm) -po dwie w pobliżu głównych slupów nośnych, u pozostałe nieco bliżej południowej ściany dłuższej. Obiekt ntiul prostokątny zurys o silnie zaokrąglonych narożnikach, płaskie, stosunkowo równe, dość płytko zagłębione dno (głęb. 80 cm od współczesnego poziomu gruntu i 30 cm poniżej spągu humusu). Nieznucziic przcglębicnic dna obserwowano jedynie w narożniku SW. Zorientowuny byl dłuższą osią nientul dokładnie w kierunku E-W. W jego wnętrzu nie stwierdzono jednoznacznych śladów palenisku, Budynek miał poka/nc rozmiary (560x450 cm), jego powierzchnia wynosiła 25,20 nt^:. u stosunek długości do szerokości juk 1:0,80).

Juk dotychczas, jest to jedyny spośród znunych z osad grupy tynieckiej obiekt pólzicmiuitkowy z rozmieszczonymi w ten sposób pionowymi elementami konstrukcji nośnej. Dość trudno znaleźć także ścisłe analogie do niego na innych terenach celtyckich, aczkolwiek z południowych Moraw znunc są pojedyncze, nieco zbliżone budynki wgłębione, wewnątrz których, obok największych jam poslupowych na osi dłuższej (sochy), obserwuje się tukże ślady mniejszych slupów wzdłuż obu, bądź tylko jednej ze ścian dłuższych (np. Vclkć Hostcrtklky, ob. 22 - ĆiźmdF 1984.470n„ ryc. 2; VySkov, ob. 2 - Homlkovd 1993,474, ryc. 5). Podobnie rozmieszczone jurny poslupowe miała tukże jedna z pólzicntiunek z osudy w Rudovcsicach (Wuldhauser et. al., 7. ryc. 12 - typ 134. ryc. 13). Można przypuszczać. iż konstrukcja nośna wspomnianych wyżej budynków oparta bylu na podobnej zasadzie, jak w przypadku omawianego (u ob. 129, choć nie jest jasne, czy slupy w ścianach stanowiły elementy ich konstrukcji, czy też podtrzymywały ramę (krzyżową?), na której oparta była więźba dachu. Natomiast najpewniej odmienną zasadą kierowano się przy konstrukcji budynków, które, poza slupami wzdłuż głównej osi, miały, co prawda, tukże slupy w ścianach, ule rozmieszczone w narożnikach (por. typ B-l J. Meduny 1980.55; por. leż Waldhauscr et. al. 1993, 347nn„ ryc. 164), a czasem dodulkowo również w linii dłuższych ścian (typ B-2 J. Mcduny passim). Pólzicmianki wspomnianych ostatnio typów występują niezbyt często na lateńskich osadach otwurtych i na op-pidum w Starym Iłradisku na Morawach (Mcduna np. cii.), znane są także z Czech (Waldhauscr et. al., op. cit.). u podobną konstrukcję miała prawdopodobnie również jedna z chat z osady w Podlężu (ob. 172 - Woźniak 1990.172nn., ryc. 22). Wg J. Meduny taki typ konstrukcji nośnej budynków upowszechnia się jednak dopiero w okresie rzymskim (Mcduna 1980. 55nn.).

typC - Budynki ze slupami rozmieszczonymi przy jednej z dłuższych ściun (ryc. 27:7)

Sporych rozmiarów (560x400 cm), prostokątny obiekt 57 z osudy w Krakowie Krzesluwicaeh (Poleska,

Tobola 1987,32nn., ryc. 13) charakteryzuje się obecnością dwóch, dość dużych jam poslupowych (średn. 30 i 50 cni. glęb. 30cm poniżej dna obiektu), /lokalizowanych przy jednej ze ścian dłuższych (NE), odsuniętych nieco od niej (ok. 50-60 cm) do wnętrza pólzicmianki. Wgłębione budynki z. innych terenów celtyckich, po-siadające analogicznie rozmieszczone slupy, interpretowane są zazwyczaj jako budowle przykryte dachem jednopolaciowym (por. np. typ C J. Meduny 1980.55). W obrębie zarysu opisywanego tu obiektu, poza niewielką «redn. 20 cm), płytką (głęb. 10 cm) jamą poslu-pową w pobliża jednego ze wspomnianych wcześniej slupów, nie odkryto śladów innych, pionowych elementów konstrukcji. Natomiast, na zewnątrz zarysu znajdowały się trzy, niewielkie, bardzo płytkie jamy poslupowe. których związek z opisywanym tu budynkiem nie jest jednak oczywisty. Na osi dłuższej budynku, przy jego zachodniej ścianie krótszej, widoczne były ślady lekko zagłębionego paleniska.

Niewykluczone, iż podobny typ konstrukcji prezentowały także dwie inne pólzicmianki z tej samej osady. a mianowicie ob. 108 (wym. 400x300 cm) oraz ob. 83 (wym. 450x330 cm; Poleska. Tobola 1988, ryc. 3; 1989, 125n.; 1987. 42nn., ryc. 19). We wnętrzu obu stwierdzono obecność jam poslupowych w pobliżu jednej z dłuższych ścian (SE). Wewnątrz ob. 85 zachowały się ślady paleniska (w zagłębieniu partii S jamy).

Największa z opisywanych tu półziemianek (ob. 57) miała powierzchnię 22,40 nr. ob. 85 - 18.85 m\ a najmniejszy budynek 108 zaledwie 12 m². Przeciętna ich powierzchnia wynosiła 16,40 m². a stosunek dłuższych do krótszych ścian jak 10.75.

Kilka wgłębionych obiektów o analogicznym układzie słupów, a więc najpewniej podobnej konstrukcji, odkryto na morawskim oppidura Starć Hradisko (Me-duna 1970a. zest. 5-6; 1980. 55. 195. zest. 2) oraz na osadach otwartych z terenu Czech (np. Velikś ves -Koulecky 1970.38nn.. ryc. 3; Zdlużf - Motykovś-Sne-idrovó 1959. 590. ryc. 2; por. też Meduna 1980.197).

Typ D - Budynki bez śladów slupów wewnątrz zarysu (ryc. 27:8)

Ostatni z wyróżnionych tu typów budynków wgłębionych reprezentują obiekty na planie prostokąta o za-okrąglonyh narożnikach, w obrębie których nie stwierdzono żadnych jam poslupowych. Zakwalifikowano tu 4 obiekty, pochodzące ze stanow isk Kraków Plcszóu 17 (ob. 557 i 779 - tabl. 63. 65). Kraków Pleszów 20 (ob. 113 - tabl. 169) oraz z Krakowa Krzeslaw ic (ob. 25 - Poleska. Tobola 1987. 23nn.. ryc. 4). Najmniejszy z nich. odnoszony do U-cj fazy. ob. 557 z Krakowa Ple-szowa. miał wym. 370x270 cm. największy, ob. 779 (fazu 111) z tego samego stanowiska - wym. 540.\ 320 cm. Wszystkie miały płaskie, mniej lub bardziej równe dna. bez wyraźniejszych przegtębień. wskazujących na istnienie „piwniczek", jak leż bez śladów podziałów wnętrza. Najsilniej zagłębiony ob. 113 z Kraków a Pleszowa 20 (wym. 460x340 cm) sięgał do głęb. ok. 150 cm poniżej w spólczesnego poziomu, głębokość pozostałych wahała się w- granicach 70-110 cm. We wnętrzu żadnego z tych obiektów- nie stwierdzono śladów urządzenia grzewczego. Natomiast na zewnątrz ob.

25 (wym. 380x280 cm) z Krakowa Krzcslawic, wzdłuż jednej z krótszych jego ścian (W), znajdowały się relikty trzech piecyków kopułkowych (por. dalej) - jeden (ob. 55B) na przedłużeniu dłuższej osi budynku, dwa pozostałe (ob. 55A. 62) w pobliżu narożników S i W. Najprawdobodobniej urządzenia te miały związek z. opisywaną tu półziemianką (mogły np. znajdować się pod wspólnym zadaszeniem?).

Wspomnieć należy także o znalezisku szkieletu zwierzęcego (pies) w narożniku SE ób. 779 z Krakowa Pleszowa 17.

Forma i konstrukcja zadaszenia budynków omawianego tu typu nie jest możliwa do rekonstrukcji. Równie prawdopodobne wydaje się. iż analogicznie jak w budynkach słupowych (typów A i B). konstrukcja ich dachu wspierać się mogła na sochach i ślemieniu, z tym że sochy wkopane były na zewnątrz zagłębionej partii obiektu, niezbyt głęboko poniżej ówczesnego poziomu gruntu (ślady po nich niezachowane, nieuchwytne lub przeoczone w trakcie eksploracji) jak też. że zadaszenie oparte było wprost na ścianach budynku. Te ostatnie były zapewne drewniane lub drewnia-no-gliniane. jak wskazują na to pozostałości odkryte w ob. 113 z Krakowa Pleszowa 20 (strawionym przez pożar?). W rzucie i w profilach tego budynku wyraźnie widoczne były śladu spalenizny (węgiel drzewny, duże grudy polepy), tworzące regularną. 20-25 cm. strefę wzdłuż zarysu obiektu. Brakuje przesłanek dla re-konstukcji techniki wykonania ścian. Można jedynie stwierdzić, iż w partii wgłębionej nie były one zbudowane w klasycznej technice zrębowej, bowiem wszystkie mają mniej lub bardziej, ale zawsze wyraźnie zaokrąglone narożniki.

Wielkość powierzchni omawianych obiektów wahała się w granicach 10-17 JO m^: i przeciętnie wynosiła 13.40 m^:. Były to więc obiekty relatywnie najmniejsze spośród wszystkich wyróżnionych tu typów półziemianek. aczkolwiek wyraźnie większe, niż analogiczne budynki wgłębione, znane np. z terenu Moraw, czy osad czeskich, których przeciętną pow ierzchnię wyliczono na ok. 9m²(por. pólzicmianki typu E-l. wyróżnione przez J. Medunę 1980. 55nn.. 193. zest I).

Sumując, stwierdzić należy, ii opisywane tu pól-ziemianki to przeważnie niezbyt wielkie lub. co najwyżej. średniej wielkości obiekty, których długość wahała się najczęściej w przedziale 3,70-6 m. a wymiary ścian krótszych były zazwyczaj ook. 1/3—1/5 mniejsze (dług. 2.5-4.5 m). Wyjątkowo występowały budowle nieco większych rozmiarów. Najdłuższy odkryty, jak dotąd, budynek 76 z Krakowa Krzcslawic miał blisko 7 m. a jedna z jego ścian, przedłużona o niszę. ok. 8 m (szer. 4.5 m). Spore rozmiary (ok. 65x6 m) miał również czworokątny. silnie zagłębiony obiekt 542 z Krakowa Pleszowa 17 (tabl. 53 k będący prawdopodobnie pozostałością budyuku(?) o specjalnej funkcji, zw iązanej ze zlokalizowanym w jego sąsiedztwie obiektem rowkowym (dpt to być może także mniejszego ob. 557). Obiektu

197