9003499534

wyrażające ból w zachowaniu człowieka”²⁹⁰. Intersubiektywny charakter rozumienia i języka podkreśla Gadamer, kiedy twierdzi, że rozumienie jest językiem i przynależy z istoty do sfery „my”, a nie „ja”²⁹¹. Poza tym warto przypomnieć tu uwagi Gadamera dotyczące fenomenu gry traktowanego jako wzorca rozumienia. Do fenomenu tego jeszcze nawiążę w dalszej części tego rozdziału, natomiast teraz chciałbym podkreślić jedną tylko jego cechę: gra ma sens tylko przy założeniu przestrzeni intersubiektywnej, o czym przesądza istnienie reguł, bez których gra traci sens.

W następnym podrozdziale zaproponuję próbę wyjaśnienia fenomenu rozumienia, kładąc nacisk na inne cechy tego pojęcia, a mianowicie na jego dziejowy charakter oraz kulturową zmienność. Skoncentruję się na uwagach Wittgensteina z najpóźniejszego okresu jego działalności, dotyczących pojęcia „Formy życia” i tzw. „tła”.

3. Rozumienie i formy życia. Pojecie ..tła”

Jednym z podstawowych pojęć koncepcji języka przedstawionej W Dociekaniach filozoficznych są gry językowe. Jak wiadomo, ich wielość i niejednoznaczność miała podkreślać w zamyśle autora niemożliwość ujęcia języka i myślenia w jakąś jedną spójną teorię oraz była konsekwencją dotkliwej krytyki innych teorii m.in. związanych z Traktatem. Nasze myślenie, twierdzi austriacki filozof, nie przebiega według określonych, stałych praw logiki czy nauki, lecz jest raczej - używając porównania z Dociekań - plenerowym szkicem, plątaniną uliczek. Uliczki te krzyżują się, zbliżają się do siebie, jednak mimo podobieństwa nie ma niczego, co im wszystkim byłoby wspólne. Trzeba jednak pamiętać, że filozoficzny obraz, jaki Wittgenstein konstruuje, to nie tylko język i gry językowe, lecz coś więcej, to także „życie” ujęte jako Lebensformen, czyli jako formy życia lub sposoby życia. Skupienie Wittgensteina w swoich ostatnich pismach bardziej na zagadnieniach dotyczących podstaw języka i myślenia, a nie tylko na krytyce swoich wcześniejszych twierdzeń idzie w parze z odchodzeniem od przekonania o całkowitej autonomii języka i gramatyki oraz częstym wskazywaniem autora O pewności na określone warunki myślenia, będące podstawą języka.

290

Z. Krasnodębski: Rozumienie bytu...,s. 218.

²⁹¹    H. -.G. Gadamer: Człowiek i język. W: Rozum, słowo, dzieje..., s. 53 oraz: Idem: Prawda i metoda..., s. 405.

107