9003499607

3. Historyczne „a priori” jako warunki możliwości rozumienia a. Przesądy (Yorurteile)

Dziejowość i perspektywiczność rozumienia realizuje się, zdaniem Gadamera w istnieniu przesądów (Vorurteiłe). Pełnią one rolę nadrzędną, są bowiem tym, co warunkuje i konstytuuje każdy proces poznawczy. Choć w Prawdzie i metodzie nie znajdziemy jednej spójnej definicji przesądów, to można je określić jako zespół nie do końca uświadomionych, nietematyzowanych i nieokreślonych treści, zawsze już obecny w każdym akcie rozumienia i poznania. Autor Prawdy i metody dokonuje zdecydowanej krytyki oświecenia, które zainicjowało proces oddzielenia prawdy i dziejów, a tym samym odrzucało przesądy jako pewne niesprawdzone mniemania będące przeszkodą w uzyskaniu wiedzy obiektywnej. Zdaniem Gadamera, przesądy nie tylko nie stanowią przeszkody w uzyskaniu wiedzy lecz, przeciwnie, stanowią warunek możliwości poznania w ogóle: „Na długo przed zrozumieniem samych siebie w refleksji - pisze Gadamer - rozumiemy siebie z pełną oczywistością w rodzinie, społeczeństwie, państwie, w których żyjemy (...). Autorefleksja jednostki to tylko przebłyski w zamkniętym strumieniu historycznego życia. Dlatego uprzedzenia jednostki są o wiele bardziej niż jego sądy dziejową rzeczywistością jego bytu” ² . A zatem przesądy mają charakter aprioryczny, jeśli przez a priori rozumie się to, co poprzedza doświadczenie, a jednocześnie organizuje pracę świadomości. Należy jednak od razu dodać, że tak pojęte a priori nie jest ahistoryczne i niezmienne, przeciwnie, przesądy mają charakter historyczny oraz dziejowy, ponieważ ich źródłem jest tradycja, a zmienność tak pojętego a priori jest konsekwencją zmienności historycznego życia oraz wielości kultur ²². „Aprioryczność” przesądów polega na tym, że nie są one dane bezpośrednio, np. w tzw. poznaniu potocznym lub naukowym, lecz są „skryte” w tym sensie, że dopiero właściwe nastawienie badacza w postaci doświadczę-| A f

Ibidem, s. 381 i nast. Gadamer formułuje pojęcie przesądu, podobnie jak inne swoje pojęcia, poprzez polemikę z innymi tradycjami filozoficznymi, m.in. z pozytywizmem i naukowym ideałem wiedzy obiektywnej. Wyróżnia przesądy odgrywające pozytywną, jak i negatywną rolę w poznaniu, a także te, które oparte są na ludzkim autorytecie, jak i te, pojawiające się na skutek pospiesznego sądu. Por. Ibidem, s. 375

¹²² Fakt, że pojęcia lub sądy, które mają charakter aprioryczny, osiągalne są bez udziału doświadczenia, nie wyklucza wcale niezbędności jakiegoś doświadczenia do uzyskania pojęć tworzących sądy a priori. (S. Blackbum: Oksfordzki słownik filozoficzny. Warszawa 1997, s. 27.). Istnieje tu na pewno analogia do apriorycznego charakteru Husserlowskiego Lebenswelt. Por. s. 28 niniejszej pracy.

47