9003499618

w akcie autorefleksji, co oznacza tyle, że człowiek jest najpierw świadomością fałszywą, której fałsz trzeba ujawnić poprzez interpretację. Swoistą „logikę podwójnego sensu” jako językową refleksję skierowaną ku symbolom nazywa Ricoeur logiką transcendentalną i stwierdza, że „umieszcza się ona na poziomie warunków możliwości, od których tedy zależy nie obiektywność jakiejś natury, lecz przyswojenie naszego pragnienia bycia

A zatem, jeśli mówi się tu o językowym a priori, to są to dla Ricoeura symboliczne wyrażenia o podwójnym znaczeniu, których obecność w języku oraz rolę w naszym rozumieniu ma ukazać refleksja hermeneutyczna.

Natomiast w zamyśle Gadamera językowy charakter przesądów wynika z jego założenia o językowości rozumienia w ogóle, a także z faktu, że przekaz tradycji dociera do nas jako mowa, a nawet, można powiedzieć jako rozmowa. Fenomen rozmowy stanowi dla Gadamera swoisty wzorzec tego, jak realizuje się rozumienie i interpretacja. To, w jaki sposób przemawia do nas tradycja, ujmuje Gadamer w metaforę rozmowy i twierdzi, iż tradycja „zagaduje” nas niczym partner w rozmowie. Pojawia się tu istotna dla fenomenu rozmowy logika pytania i odpowiedzi. Otóż jeśli tekst przekazany przez tradycję staje się przedmiotem interpretacji, to oznacza to, że stawia on pewne pytanie interpretatorowi, ponieważ rozumieć jakiś pogląd, twierdzi Gadamer, znaczy: rozumieć go jako odpowiedź na pewne pytanie ⁵ . Każde pytanie jest umotywowane, antycypuje zatem wszystko to, co w języku, w rozmowie, niepowiedziane, skryte: „Wszystko, co powiedziane, nie zawiera swej prawdy po prostu w sobie, lecz odsyła w tył i w przód; do tego, co nie powiedziane. Każda wypowiedź ma jakieś motywy - to znaczy: o wszystko, co powiedziane, można sensownie zapytać: 'dlaczego to mówisz'”¹⁵² Stąd stwierdzenie, że sens każdego poszczególnego słowa odsyła do całego systemu słów. Lecz nie chodzi tu tylko o język ujęty jako system słów i znaczeń, lecz o fakt, że w mowie język „wychodzi poza siebie” i wiąże się z byciem-w-świecie, z doświadczeniem, a zatem także tradycją. W eseju Semantyka i hermeneutyka, autor stwierdza, że możemy mówić o dwóch poziomach tego, co w języku ukryte i niewypowiedziane: o poziomie możliwych, lecz niezrealizowanych wypowiedzi, czego aktualnie w mowie nie wypowiada się oraz o tym „ob-¹⁵⁰ Ibidem, s. 198.

¹⁵ H-G. Gadamer: Prawda i metoda..., s. 511

i m

■ H.-G. Gadamer: Rozum, słowo, dzieje. Tłum. K. Michalski. Warszawa 2000, s. 54

58