922740752

90 T. LECH

Kalomel — chlorek rtęciowy (Hg₂Cl₂) — jest dobrze znaną solą rtęci jednowartościowej. Dzięki bardzo małej rozpuszczalności w wodzie wykazuje słabe działanie toksyczne. Rtęć(I) tworzy zaledwie kilka połączeń z białkami bądź cząsteczkami zawierającymi grupy SH (GSH) [5], W środowisku wodnym ustala się równowaga pomiędzy Hg°, Hg|⁺, Hg²⁺. Ogólnie, rozkład rtęci pomiędzy te trzy różne postaci utleniania zależy od potencjału oksydacyj-no-redukcyjnego i stężenia halidów, grup tiolowych i innych, które tworzą kompleksy z Hg²⁺ [1].

Jony Hg²⁺ mogą tworzyć wiele trwałych kompleksów z ważnymi biologicznie cząsteczkami. Chlorek rtęciowy (sublimat) jest bardzo reaktywnym związkiem, łatwo denaturującym białka. Jest rozpuszczalny w wodzie i w roztworze tworzy cztery różne połączenia z chlorem: HgCl⁺, HgCl₂, HgClj", HgCl₄ [1, 2],

Związki metaloorganiczne charakteryzują się wiązaniem rtęci do jednego lub dwóch atomów węgla, tworząc połączenia typu RHgX, RHgR', w którym R i R' to rodniki alkilowe lub arylowe. Najbardziej rozpowszechnione są związki typu RHgX, gdzie X jest anionem. Połączenia węgla z rtęcią są chemicznie trwałe. Nie dysocjują w wodzie ani w słabych kwasach i zasadach. Trwałość ta nie jest wynikiem szczególnie wysokiej siły wiązania węgiel—rtęć, lecz niskiego powinowactwa rtęci do tlenu [1, 5], Przemiana metylortęci do rtęci nieorganicznej w organizmie jest wolniejsza niż etylortęci. Różnice występujące w trwałości wiązania węgiel—rtęć odgrywają ważną rolę w stopniu toksyczności i działaniu na organizm człowieka [l].

Naturalne źródła rtęci są prawdopodobnie większe od źródeł antropogenicznych. Znaczny udział w przechodzeniu par rtęci oraz jej połączeń do atmosfery, skąd powracają one z opadami deszczu, mają erupcje wulkanów, wydzielanie ze skorupy ziemskiej i odparowanie z oceanów. Szacuje się, że są to ilości rzędu 30000-150 000 ton/rok [1, 2, 4, 6]. Aktywność wulkaniczna prowadzi do uwalniania nieorganicznych związków rtęci. Wysokie zawartości metylortęci w niektórych gatunkach ryb Morza Śródziemnego związane są natomiast z występującymi tam naturalnymi złożami jej rud.

*

Źródła wodne znajdujące się w pobliżu miejsc wydobywania rtęci zawierają do 80 mg Hg/1 (normalnie 0,1 mg Hg/1). Ilość rtęci odprowadzana przez rzeki do oceanów, przy założeniu, że wody rzek zawierają średnio 200 ng/1, może dochodzić do 5000 ton/rok [1],

Globalną antropogeniczną emisję rtęci ocenia się na 30000 ton/rok, przy czym około połowa tej wartości pochodzi ze spalania węgli i paliw kopalnych, a 1/3 ze spalania odpadów komunalnych. Także hutnictwo metali nieżelaznych, produkcja stali, cementu i nawozów fosforowych stanowią znaczące źródło tego metalu [1, 7].