Opóz
niacz
O
p
ó
z

n
i
a
c
z
Opóz
niacz
O
p
ó
z

n
i
a
c
z
włączania żarówki
w
ł
ą
c
z
a
n
i
a
ż
a
r
ó
w
k
i
włączania żarówki
w
ł
ą
c
z
a
n
i
a
ż
a
r
ó
w
k
i
Do czego to służy? zystory R5 i R6. Są to rezystory o obciążal- pięcia przez zero. To znaczy, że triak zo-
Układ opóz
niacza jest przeznaczony do ności 5W. Ograniczają one prąd do ok. 3A. stanie włączony dopiero wtedy, gdy napię-
dwustopniowego włączania zasilania siecio- Elementy C1, R1, D5 oraz D1  D4 cie będzie bliskie zeru, przez co uniknie
wego dla żarówki lub kilku żarówek. Zimne tworzą prosty beztransformatorowy zasi- się generowania zakłóceń.
włókno żarówki posiada małą oporność.
W czasie włączenia do prądu zimnej żarówki
popłynie przez jej włókno większy prąd niż
przez żarówkę rozgrzaną. Taki udarowy prąd
powoduje zmniejszenie żywotności żarówki,
i łatwo zauważyć, że żarówka najczęściej koń-
czy swój żywot przy próbie jej zaświecenia.
Poniżej opisany układ ogranicza prąd pły-
nący przez włókno żarówki, a po ponad 1 se-
kundzie wyłącza to ograniczenie podając na
obciążenie cały prąd. Żarówka zostanie włą-
czona stopniowo.
Sens zastosowania takiego układu ma
szczególne znaczenie na klatkach schodo-
wych, czy w przedpokojach domów mie-
szkalnych, gdzie światło zaświecane jest czę-
sto i na krótko. Rys. 1 Schemat ideowy
Układ może być także zastosowany do in- Montaż i uruchomienie
nych obciążeń, ale pobierana przez nie moc lacz o napięciu wyjściowym 12V, które Schemat montażowy został zamie-
nie powinna przekroczyć 800W. Przykładem jest stabilizowane poprzez diodę D5. Po szczony na rysunku 2. Montaż można roz-
mogą być wszelkie elementy, które są przy- włączeniu układu, napięcie wyjściowe począć od wlutowania elementów naj-
czyną dużych prądów przy włączaniu. Takimi z zasilacza ładuje poprzez R2 kondensator mniejszych i zakończyć na wlutowaniu
elementami są np. kondensatory elektrolitycz- C2, powodując tym samym stopniowe transoptora. Po zmontowaniu ze spraw-
ne w zasilaczach wzmacniaczy mocy audio. przewodzenie tranzystora T1. Rezystor R4 nych elementów układ nie wymaga uru-
Ponieważ w momencie włączenia są one roz- ogranicza prąd jego bazy. Przewodzenie chamiania i od razu powinien pracować
ładowane, stanowią zwarcie przewodów zasi- tranzystora spowoduje zaświecenie diody poprawnie. Do gniazda Z1 należy dołą-
lających. Tym samym prąd ten może być ogra- w transoptorze U1, przez co włączy się czyć obciążenie, a do Z2 napięcie siecio-
niczony poprzez włączenie opisywanego triak Q1 podając tym samym na obciążenie we. Przy pobieraniu dużych prądów należy
układu opóz
niającego pomiędzy gniazdko sie- cały potrzebny prąd. Po włączeniu zasila- do triaka Q1 przykręcić niewielki radiator
ciowe a pierwotne uzwojenie transformatora. nia stała czasowa elementów R2 i C2 jest lub kawałek blaszki aluminiowej. W przy-
tak dobrana, by triak włączał się padku obciążeń pobierających niewielki
Jak to działa? z opóz
nieniem ok. 1,5 sekundy. Triak po prąd należy zwiększyć wartość rezystorów
Schemat ideowy układu został przedsta- prostu zewrze rezystory R5 i R6. Rezystor R5 i R6, by jeszcze bardziej ograniczyć
wiony na rysunku 1. Po włączeniu układu R3 ogranicza prąd wewnętrznej diody prąd pobierany przez obciążenie w pierw-
do sieci, prąd płynący do obciążenia Z1 ogra- transoptora. Należy zauważyć, że zastoso- szej fazie.
niczany jest przez szeregowo połączone re- wany transoptor zawiera w swojej struktu- Układ można umieścić w jakiejś niewiel-
rze układ wykrywający fakt przejścia na- kiej obudowie, lub w puszce z przełącznikiem
Elektronika dla Wszystkich
79
włączania światła, czy nawet przy
Wykaz elementów
zaświecanej lampie. Długość opóz
nienia
Uwaga!
można zmieniać za pomocą elementów C2
W układzie występują
Rezystory
i R2. Nic nie szkodzi na przeszkodzie, by do
napięcia groz
ne dla życia i
układu było dołączonych kilka żarówek.
R1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .330&!
R
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
3
0
&!
Można też zmieniać wartości rezystorów R5
zdrowia. Osoby niepełnoletnie
R2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .270k&!
R
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
7
0
k
&!
i R6.
mogą go wykonać i uruchomić
Uwaga! Ponieważ układ dołączony jest
R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 560&!
R
3
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
5
6
0
&!
wyłącznie pod opieką wykwali-
wprost do sieci energetycznej, wszelkie
R4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1k&!
R
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
k
&!
fikowanych osób dorosłych. zmiany należy wykonywać po odłączeniu
R
5
,
R
6
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
3
9
&!
/
5
W
układu od napięcia. R5,R6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .39&!/5W
Marcin Wiązania
Kondensatory
C1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .100nF/630V
C
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
0
0
n
F
/
6
3
0
V
C2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .220uF/25V
C
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
2
2
0
u
F
/
2
5
V
Od Redakcji:
Półprzewodniki
Układ nie był testowany z wszelkimi
D
1

D
4
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
1
N
4
0
0
1
możliwymi obciążeniami. Na pewno współ- D1  D4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1N4001
pracuje z żarówkami. W trakcie ewentual-
D5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .dioda Zenera 12V
D
5
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
d
i
o
d
a
Z
e
n
e
r
a
1
2
V
nych prób należy mieć na uwadze możliwość
U1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .MOC3041
U
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
M
O
C
3
0
4
1
uszkodzenia rezystorów R5, R6, gdy czas
opóz
nienia wyznaczony przez R2C1 będzie
T1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .BC546
T
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
B
C
5
4
6
zbyt długi. Uszkodzenie (przegrzanie) może
Q1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . BT136
Q
1
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
B
T
1
3
6
też nastąpić, gdy triak nie zostanie poprawnie
włączony ze względu na przesunięcia fazo-
Inne
we. Błędne działanie układu może wystąpić
Z1,Z2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ARK2
Z
1
,
Z
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
A
R
K
2
przy współpracy z nieobciążonymi transfor-
matorami wskutek indukcyjności uzwojenia.
Rys. 1 Schemat montażowy
Ciąg dalszy ze strony 78 C1. W wyniku ładowania kondensatora na- Montaż i uruchomienie
pięcie na wejściu nieodwracającym układu Układ zmontowano na niewielkiej płytce
Zmiana ta przez układ dodatniego sprzę- US1 wzrasta od poziomu Un = Uno - Un do drukowanej. Uruchomienie układu sprowa-
żenia zwrotnego (rezystor R7) przenosi się poziomu napięcia Ue. Przy stanie Un H" Ue dza się do wyregulowania progu zadziałania.
do wejścia nieodwracającego obniżając po- napięcie Ua na wyjściu układu US1 wzrasta. W temperaturze 0oC należy rezystancję po-
tencjał wejścia oraz napięcie na kondensato- Tranzystor T1 zostaje zatkany, a dioda LED tencjometru PR1 ustawić tak, aby dioda LED
rze C1 do wartości Un = Uno - "Un. D1 przestaje świecić. D1 świeciła światłem ciągłym.
W wyniku obniżenia napięcia wyjściowe- Po zatkaniu tranzystora T1 następuje roz-
go Ua układu US1 tranzystor T1 zostaje ładowanie kondensatora C1 przez rezystory Instalacja w
wprowadzony w stan przewodzenia. Przez R4, R3 oraz R6, R10. Kondensator rozłado- samochodzie
diodę LED D1 płynie prąd, który powoduje wuje się od napięcia Un = Uno + "Un do na- Czujnik Rt dobrze jest zalać syntetycz-
jej świecenie. Prąd diody jest ograniczany pięcia Ue. Gdy Un H" Ue cykl pracy wzmac- nym klejem, najlepiej typu POKSIPOL, sta-
przez rezystor R10. W obwodzie kolektor- niacza US1 się powtórzy. rając się, aby klej utworzył kroplę wokół
emiter przewodzącego tranzystora T1 oraz Czas świecenia diody LED D1 jest zwią- czujnika. Tak zalany czujnik musi być umie-
przez rezystor R6 jest ładowany kondensator zany z czasem ładowania kondensatora C1, szczony na zewnątrz samochodu, możliwie
a czas przerwy mię- blisko jezdni, np. na zderzaku.
dzy kolejnym za-
świeceniem wynika Grzegorz Becker
z czasu rozładowa-
nia. Po obniżeniu się
temperatury otocze-
nia poniżej 0oC, na-
pięcie Ue jest znacz-
nie większe od Un,
a więc na wyjściu
wzmacniacza US1
jest cały czas niskie
napięcie. Tranzystor
T1 przewodzi i dio-
da D1 świeci świa-
tłem ciągłym. Rys. 2 Schemat montażowy
Elektronika dla Wszystkich
80