ETYKA
Etyczne konsekwencje komercjalizacji
medycyny
w 2062 roku dokładnie 100% dochodu narodowego
prof. PAT dr hab. Tadeusz Biesaga SDB
brutto przypadłoby na służbę zdrowia .4 Nic dziw-
Katedra Bioetyki Papieskiej Akademii Teologicznej
w Krakowie nego, że stan ten wymusił w latach 90. XX wieku
reformy, w których zrewidowano dotychczasową
wiarÄ™ w samoregulacjÄ™ wolnego rynku. Krytyczna
refleksja nad skutkami etycznymi komercjalizacji
Presja wolnego rynku
w USA może zapobiec podobnym błędom.
na funkcjonowanie opieki zdrowotnej
 Począwszy od końca lat 60. XX wieku nowy
duch komercjalizacji  pisze o USA Arnold S. Rel-
Wraz z sukcesami wolnego rynku, uznanego za naj-
man (byÅ‚y redaktor naczelny «The New England
właściwszy mechanizm regulujący przepływ towa-
Journal of Medicine)  rozpoczÄ…Å‚ penetracjÄ™ sys-
rów, rozszerza się tendencja komercjalizacji wszel-
temu opieki zdrowotnej. Zaczęło się to od szpitali,
kich dziedzin ludzkiej aktywności, w tym również
ale wkrótce szybko rozszerzyło się w praktyce na
opieki zdrowotnej. Za najbardziej skomercjalizo-
pozostałe elementy systemu .5 Za główne czynni-
wanÄ… uchodzi medycyna w Stanach Zjednoczo-
ki sprzyjajÄ…ce komercjalizacji opieki zdrowotnej
nych, a w dalszej kolejności medycyna europejska.1
uważa się gwałtowny rozwój technicznych urzą-
W Ameryce dość mocno ograniczono rolę rządu
dzeń medycznych, wzrost specjalizacji i zwiększo-
w systemie opieki zdrowotnej na rzecz instytucji
ne koszty leczenia. Jednocześnie powiększała się
i organizacji ubezpieczeniowych i zarzÄ…dzajÄ…cych
liczba personelu medycznego oraz koszty własne
opieką zdrowotną, w Europie zaś odpowiedzialność
zdobycia wykształcenia lekarskiego. Wszystko to
za tę opiekę dalej spoczywa na instytucjach pań-
sprzyjało ostrej konkurencji lekarzy i szpitali wal-
stwowych, które kierują powołanymi do tego insty-
czących o płatnych i w pełni ubezpieczonych pa-
tucjami ubezpieczeniowymi. Widoczna jest obecnie
cjentów. Motorem przemian stała się możliwość
w USA tendencja krytyczna względem nadmierne-
nieograniczonych zysków dla prywatnych ubez-
go skomercjalizowania medycyny,2 gdy tymczasem
pieczycieli i inwestorów systemu opieki zdrowot-
w Europie wzrasta tendencja do większego podpo-
nej. Powstał nowego typu biznes (investor-owned
rzÄ…dkowania systemu opieki zdrowotnej mechani-
health care business), polegający na przejęciu
zmom wolnego rynku.3 Wiąże się to m.in. z trudno-
w celach osiągnięcia zysku nie tylko instytucji
ściami poradzenia sobie z gwałtownym wzrostem
ubezpieczeniowych, ale szpitali i innych ośrodków
kosztów leczenia i z kłopotami finansowymi syste-
medycznych.6  Obecnie około 15% wszystkich
mów zdrowotnych. Jak dotąd komercjalizacja me-
prywatnych szpitali ogólnych oraz większość pry-
dycyny w USA nie tylko nie zmniejszyła kosztów
watnych domów opieki, szpitali psychiatrycznych,
opieki zdrowotnej, ale spowodowała ich gwałtowny
samodzielnych przychodni i laboratoriów diagno-
wzrost.  I tak, w latach czterdziestych udział bu-
stycznych jest własnością dążących do zysku kor-
dżetu narodowego (Gross National Product  GNP)
poracji handlowych (for-profit corporations) .7
przeznaczonego na opiekę zdrowotną wynosił 4%,
Proces ten posuwa siÄ™ dalej poprzez inwestowanie
w latach szcześciedziątych 6%, w latach osiemdzie- i zawłaszczanie pozaszpitalnych ambulatoriów,
siÄ…tych 9 do 11%, a w pierwszych latach ostatniej
specjalistycznych urządzeń medycznych oraz me-
dekady XX wieku udział ten wzrastał średnio pół dycznych usług domowych. Można przypuszczać,
/3
procenta na rok. (...) jeśli ten trend się utrzyma, to że co najmniej 1 wszystkich niepublicznych pla-
Etyczne konsekwencje komercjalizacji medycyny 19
ETYKA
cówek opieki zdrowotnej funkcjonuje w rękach środki, które otrzymują po obniżonych cenach lub
inwestorów, posiadaczy tego biznesu.8 w ramach reklamy od różnych producentów. Rów-
Kolejne rządy Stanów Zjednoczonych wspierały nież klinicyści w swych badaniach są wciągani
współzawodnictwo i wolny rynek w medycynie, łu- w korzystne finansowo układy z firmami w celu
dząc się, że w ten sposób zmniejsza się wydatki na testowania ich produktów. W ten sposób przepro-
leczenie.  Na początku XXI stulecia większa część
wadzajÄ…cy badania ma interes w pozytywnej ocenie
prywatnych programów ubezpieczeń zdrowotnych
owego produktu. Ci, którzy podjęli się takich ba-
stała się własnością inwestujących spółek (inve- dań, są następnie płatnymi konsultantami, dorad-
stor-owned companies). To samo stało się ze spół- cami owych spółek czy producentów. Znani i wy-
kami odszkodowań zdrowotnych i z większością
specjalizowani klinicyści bardzo często są wciągani
usług menedżerskich i konsultingowych. Razem
przez firmy farmaceutyczne i inne do prowadzenia
z nowymi i gwałtownie rozwijającymi się firma-
sponsorowanych wykładów lub publikowania arty-
mi biotechnologicznymi, farmaceutycznymi oraz
kułów o ich produktach. Firmy te dość powszech-
przemysłem urządzeń medycznych biznes ten dys-
nie organizują szkolenia, sympozja, na których za-
ponuje szerokÄ… sieciÄ… komercyjnÄ… i wywiera w ce-
praszani lekarze otrzymujÄ… informacje o wyprodu-
lach zysku wszechobecny i potężny wpływ na sys-
kowanych przez nich nowych lekach.
tem ochrony zdrowia w Stanach Zjednoczonych .9
Komercjalizację opieki zdrowotnej dopełnia
Wpływ ten ogarnia wszystkie instytucje ochro-
reklama. W latach 80. XX wieku nastąpiły w tym
ny zdrowia: zarzÄ…dy szpitali, samych lekarzy i pa-
względzie radykalne zmiany w USA. W wyniku
cjentów. Generalna linia działania jest jedna:
tzw. antymonopolowej polityki rzÄ…du USA i naci-
zmniejszyć dotychczasowe wydatki na leczenie
sków Federalnej Komisji Handlu (Federal Trade
określonych chorób, i zwiększyć zyski. W ramach
Commission) Amerykańskie Towarzystwo Me-
służących temu różnorodnych programów zmu-
dyczne (AMA) ugięło się i usunęło ze swego kodek-
sza siÄ™ zarzÄ…d szpitala i samych lekarzy do ekono-
su etycznego zakaz reklamy usług medycznych,
micznego przeliczania swych administracyjnych
wprowadzając nawet pochwałę tej procedury po-
i klinicznych decyzji na pieniÄ…dze. WciÄ…ga siÄ™ ich
przez zapis, że  medyczna praktyka lepiej się roz-
do generowania zysku przez współzawodnictwo
wija etycznie w warunkach wolnego rynku, kiedy
między sobą, przez zdobywanie dobrze ubezpie-
przyszli pacjenci otrzymują dokładne informacje
czonych pacjentów, inwestowanie w wyposażenie
i mają możliwość wolnego wyboru między konku-
szpitali, klinik czy laboratoriów świadczących
rujÄ…cymi lekarzami i alternatywnymi systemami
różnorodne usługi medyczne. Mnożenie różno-
opieki medycznej .11  Do niedawna większość to-
rodnych badań jest lukratywnym z
ródłem dodat-
warzystw medycznych uznawała autoreklamę za
kowych dochodów. Lekarz staje się przedsiębior-
nieetyczną. Nastawienie to uległo jednak zmianie
cą, jego własne korzyści finansowe i korzyści fi-
i obecnie konkurencja lekarzy widziana jest jako
nansowe instytucji, w której pracuje, stają się
konieczna, a nawet korzystna cecha nowego ryn-
ważnym, jeśli nie zasadniczym motywem jego my-
ku medycznego .12 W wyniku tak radykalnej zmia-
ślenia i działania. Atrakcyjne finansowo staje się
ny zasad etycznych reklamujÄ… siÄ™ dziÅ› w USA nie
dla lekarzy inwestowanie w wyposażenie różnych
tylko firmy produkujÄ…ce urzÄ…dzenia medyczne
ośrodków opieki zdrowotnej, do których kierują
i leki, ale również szpitale i lekarze.
oni swoich pacjentów. Jedni otwierają własne,
Wszystkie te zjawiska budzą coraz większy
płatne laboratoria diagnostyczne, inni, np. chirur-
niepokój etyczny. Jeśli wez
mie siÄ™ pod uwagÄ™ han-
dzy, inwestują w chirurgiczne wyposażenie szpita-
del w celach transplantacji narzÄ…dami ludzkimi
la, w którym pracują i które wykorzystują w swej
z żywych czy zmarłych dawców, biznes prenatalny
pracy, czerpiÄ…c z tego posiadania zyski.  Badanie
związany z bankami żeńskich i męskich gamet do
niedawno przeprowadzone na Florydzie ujawniło,
produkcji embrionów ludzkich, zyski z patentów
że około 40% pracujących w tym stanie lekarzy
biotechnologicznych produktów  to zagrożenia
ma udziały finansowe w placówkach medycznych,
w tym względzie stają się jeszcze wyraz
niejsze.13
do których kierują swych pacjentów .10
Lekarze praktykujÄ…cy prywatnie sprzedajÄ…
swoim pacjentom leki, protezy i inne medyczne
20 MEDYCYNA PRAKTYCZNA 9/2005
ETYKA
sytuacjÄ… egzystencjalnÄ…. Staje on oko w oko z kru-
Czy ochrona zdrowia jest towarem
chością swego istnienia, z zagrożeniem swego ży-
podległym prawom wolnego rynku?
cia.  Niezależnie od tego, czy choroba jest poważ-
Zwolennicy komercjalizacji medycyny traktujÄ…
na, jeśli chcemy być wyleczeni, jesteśmy zmuszeni
opiekÄ™ zdrowotnÄ… jako taki sam towar, jak inne
szukać pomocy, zwrócić się do lekarza i upoważnić
towary i usługi wolnego rynku. Sądzą, że podpo- obcego nam profesjonalistę, aby odkrył tajemnice
rządkowanie jej mechanizmom rynku obniży
naszego ciała, umysłu i nawet duszy .15
koszty opieki zdrowotnej i podniesie jakość me- Zdrowie, podobnie jak inne dobra fundamen-
dycznych produktów i usług. Konkurencja i współ- talne i osobiste, które pomagają nam chronić na
zawodnictwo zwiększy dostęp do opieki zdrowot- przykład prawnicy, czy dobra duchowe, rozwijane
w nas przez przewodników moralnych i religij-
nej i zredukuje zarówno marnotrawstwo środków
nych  nie mogą być traktowane tylko jako towary.
medycznych, jak i błędy lekarzy. Ci ostatni, za-
Ich komercjalizacja prowadzi bowiem do komer-
trudnieni przez przedsiębiorstwa medyczne, będą
cjalizacji osoby ludzkiej, do przekreślenia jej god-
oszczędnie stosować środki medyczne w celu
ności, do jej urzeczowienia. Etyka powstałych
zwiększenia zysków swych spółek.
w tym celu profesji chroni je przed ich degradacjÄ….
Wobec tych propozycji trzeba jednak zapytać,
W porównaniu z radami prawników czy ducho-
czy uprawnione etycznie jest traktowanie czyje-
wych lekarze mają najszerszy dostęp do naszych
goś zdrowia, leczenia i całej opieki zdrowotnej
osobistych sekretów. Dotyczy to nie tylko biolo-
jako towarów, którymi się handluje na wolnym
gicznej, ale psychologiczno-społecznej i duchowej
rynku? Czy wiedza i usługi lekarza, szpitala, ho-
strony naszego życia. Bez zaufania i podzielenia
spicjum są produktami na sprzedaż dla satysfak-
siÄ™ z lekarzem wiedzÄ… o nas samych nie da siÄ™ nam
cji konsumentów tak samo jak inne towary?  Jeśli
pomóc. Cierpiący chory nie jest w sytuacji racjo-
opieka zdrowotna jest towarem, to jest czyjąś wła-
nalnego klienta, który wybiera u sprzedawcy nie-
snością, którą można handlować, sprzedać lub
konieczne, ale przydatne dla niego przedmioty. To
rozdać według własnej woli. Znaczy to, że tak jak
sytuacja egzystencjalna zmusza go do szukania
wszelki towar również wiedza medyczna, od któ-
pomocy, leczenia i przywrócenia tego, co utracił,
rej zależna jest opieka zdrowotna, jest własnością
czyli zdrowia. Jest on zdany na lekarza. Trudno
fachowców lub tych, którzy ich zatrudniają lub
się zgodzić z tym, żeby pacjent w doświadczeniu
w nich inwestują .14 Jeśli tak, to wtedy ani chory
ciężkiej choroby fizycznej czy psychicznej, w do-
pacjent, ani społeczeństwo nie może wysuwać
znaniu cierpienia i niepewności, miał studiować
roszczeń moralnych wobec użycia czy nieużycia
reklamy towarów medycznych w celu kupna.
tej wiedzy, jej lokalizacji i dystrybucji. Jest ona
Obietnica wolności wyboru jest w tym wypadku
bowiem czyjąś własnością. Właściciel według swej
iluzjÄ…. Chory jest skazany na lekarza i z zaufaniem
woli może nią dysponować.
chce mu się powierzyć. Dla lekarza przedsiębiorcy
Tymczasem opieka zdrowotna, jako osobowa
byłby on łatwym łupem w celach zdobycia zysku.
relacja między służbą zdrowia a chorymi szukają- Chory człowiek oddałby mu wszystko, co ma, byle
cymi pomocy, nie jest towarem tak jak przedmioty się uwolnić od nieznośnego cierpienia i bólu.
techniczne podwyższające standard życia, miesz-  Biorąc pod uwagę specyficzną naturę choroby
kania czy podróżowania. Traktowanie chorego i leczenia, ochrona zdrowia nie może być towarem.
pacjenta tak jak klienta i konsumenta, przebiera- Nie jest ona produktem wytworzonym z takiego czy
jącego w różnych towarach w supermarkecie jest innego materiału przez lekarza dla konsumpcji
bÅ‚Ä™dnym uproszczeniem. Zdrowie i życie nie jest przez pacjenta. Chora osoba «konsumuje wpraw-
takim samym dobrem, jak zdobycie lepszych me- dzie leki i inne medyczne produkty oraz wydaje na
bli, telewizora czy samochodu. OkreÅ›lony stan- nie pieniÄ…dze, ale nie konsumuje «opieki zdro-
dard życia jest pewnym wytworem i stereotypem wotnej .16 To właśnie specyficzna sytuacja egzy-
społecznym; każdy może wybrać jakiś standard stencjalna pacjenta, choroba zagrażająca jego oso-
wygód, jakieś towary albo z nich zrezygnować. bowemu rozwojowi, specyficzna osobowa, intymna
Człowiek ciężko chory nie ma takiego wyboru. natura leczenia zapewnia opiece zdrowotnej inne,
Jego choroba nie jest wytworem obyczajów spo- specyficzne miejsce wśród pozostałych, służących
łecznych, kultury lub techniki, lecz narzuconą mu człowiekowi zawodów.
2005 Etyczne konsekwencje komercjalizacji medycyny 21
ETYKA
Wyraz
na różnica miedzy opieką zdrowotną
Pacjent czy klient?
a produktami wolnego rynku ujawnia siÄ™, gdy
Od samego poczÄ…tku powstania profesji medycz-
wez
miemy pod uwagę prawa własności. Towary
nej nieustannie utrzymywano, że dobro pacjenta,
są własnością producenta, właściciela. Wiedza
jego zdrowie jest pierwszorzędnym celem medycy-
medyczna nie jest wyłączną własnością prywatną
ny. Z tradycji tej wyrosła zasada etyki medycznej:
lekarza. Jest ona równocześnie dobrem społecz-
salus aegroti suprema lex. W najstarszych i póz
-
nym, dobrem ludzkości. Przekracza ona granice
niejszych kodeksach etycznych przestrzegano,
państw i kontynentów. Lekarze mają przywilej
aby inne cele, takie jak korzyści lekarza czy też
korzystania z dorobku naukowego wielu stuleci,
względy społeczne, ekonomiczne, czy polityczne
z obserwacji klinicznych swoich poprzedników.
nie podważyły tego zasadniczego zadania. Dobro
Mają dostęp do wiedzy innych, pochodzącej wielo-
pacjenta traktowano jako nadrzędne względem
krotnie z własnego doświadczenia, a nawet z kon-
korzyści lekarza, korzyści przemysłu medycznego,
trolowanych eksperymentów na pacjentach. Jest
czy korzyści społeczeństwa. W tym ujęciu zdrowie
to bezcenne dziedzictwo, na które składa się wysi-
i życie pacjenta było warunkiem nieodzownym
łek poprzednich pokoleń lekarzy i ryzykujących
dobra wspólnego. Nie można było pojąć dobra
życie pacjentów. Dziedzictwo to jest przekazywa-
wspólnego poprzez wykluczenie chorego człowie-
ne w publicznych instytucjach za publiczne pie-
ka z prawa do opieki medycznej. Godność i niepo-
niądze. Wspierane jest przez licznych filantropów.
wtarzalna wartość chorej osoby kształtowała pod-
 Wykształcenie lekarza zależy od zdobycia tego
stawowe zasady moralne etyki medycznej.
rodzaju wiedzy i doświadczenia. Nie można go
Obok personalistycznej orientacji etyki me-
zdobyć bez etycznego przyzwolenia społeczności.
dycznej dość wpływowe jest dziś, lansowane przez
Na przykład studenci medycyny w pierwszych la-
liberalizm, utylitarystyczne i klasistyczne rozu-
tach mogą dokonywać sekcji zwłok, za co bez spo-
mienie dobra wspólnego, w którym przedkłada się
łecznego przyzwolenia byliby pociągnięci do odpo-
korzyści pewnych grup społecznych, państwa czy
wiedzialności karnej .17 Mimo że uczą się pod
tzw. ludzkości, nad dobro chorych czy dobro kon-
okiem doświadczonych lekarzy, to jednak zdoby-
kretnego pacjenta. Ekonomiczne rozumienie do-
wając wiedzę praktyczną, uczą się również na pa-
bra ludzkiego sprzyja takiej teorii. Jeżeli w perso-
cjentach. Przywileje te są dane przez społeczeń-
nalistycznej perspektywie zdrowie pacjenta było
stwo w przeświadczeniu, że nabyte w praktyce
zasadniczym kryterium działania lekarza, to w ko-
zdolności medyczne będą służyć wszystkim lu-
mercyjnej perspektywie kryterium tym staje siÄ™
dziom. Nabytej w ten sposób wiedzy i sprawności
korzyść, jaką poprzez to leczenie może osiągnąć
lekarskich nie można sobie zawłaszczyć dla wła-
lekarz, szpital, społeczeństwo, organizacje ubez-
snych potrzeb i korzyści. Są one również własno-
pieczeniowe i przemysł medyczny. Choroba i zdro-
ścią pokoleń pacjentów, na których praktykowa-
wie pacjenta sÄ… wkomponowane w logikÄ™ zysku.
no, lekarzy, którzy je rozwijali, własnością spo-
Komercjalizacja nieuchronnie prowadzi do kon-
łeczną i ogólnoludzką.
fliktu dobra pacjenta z korzyściami ekonomiczny-
 Studenci medycyny i pielęgniarstwa, akceptu-
mi lekarza, instytucji zwiÄ…zanych z opiekÄ… spo-
jÄ…c przywileje edukacji medycznej, zaciÄ…gajÄ… wobec
łeczną, z korzyściami społeczeństwa. W konflikcie
społeczności zobowiązanie używania swej wiedzy
tym zysk staje się zasadniczym motywem działa-
dla dobra chorych. W tym zobowiÄ…zaniu sÄ… oni
nia. Rola lekarza jest redukowana do funkcji
raczej stróżami wiedzy medycznej niż jej właścicie-
sprzedawcy produktów i ofert przemysłu i organi-
lami .18 Komercjalizacja medycyny chce zawłasz-
zacji medycznych. W najlepszym wypadku  sprze-
czyć to, co nie jest prywatnym dobrem, co nie na-
dawcy  głównie lekarze  mogą grać podwójną
leży do żadnej partykularnej grupy społecznej.
rolę: jako uczestnicy rynku muszą realizować wła-
RedukujÄ…c opiekÄ™ medycznÄ… do towaru na wolnym
sny interes, jako uczestnicy zwiÄ…zku partnerskie-
rynku, niszczy właściwe, osobowe więzi, zobowią-
go z pacjentem, mają realizować jego interes (...).
zania społeczne i solidarność międzyludzką.
Ponieważ wymagania te często wchodzą z sobą
w konflikt, stąd zagrożona jest moralna integral-
ność lekarza .19 Biorąc pod uwagę olbrzymią siłę
22 MEDYCYNA PRAKTYCZNA 9/2005
ETYKA
nacisku komercyjnych firm i koncernów, nietrud- Komercjalizacja medycyny zubaża wiec etos
no dostrzec, która opcja zwycięży. Stąd przerażają- opieki medycznej, podważa rolę i wolność leka-
ce prognozy niektórych etyków twierdzących, że rza, podporządkowuje go pozamedycznym celom,
 zmuszanie lekarzy, aby działali tak jak producen- przedkłada koszty i zyski nad zdrowie i troskę
ci dóbr gospodarczych, zdyskredytuje ostatecznie o pacjenta, czyniąc tego ostatniego bezwolnym
całą działalność medyczną i roznieci nieufność środkiem zwiększania zysku.23
i cynizm, który trudno będzie pokonać .20
Tymczasem relacja lekarz pacjent różni się
Przypisy
istotowo od relacji sprzedawca klient.  Medyczna
relacja jest jak najbardziej relacjÄ… osobowÄ…. O jej
1. Kubik Ch.K.: Systemy opieki zdrowotnej w USA i innych krajach.
trwałości i ciągłości decyduje poufność i zaufa-
W: Amerykański system opieki zdrowotnej. T. I, II. Chicago,
Amsyzdro, 1999; 36: 841 866
nie .21 W stosunkach handlowych skupiamy siÄ™ na
2. Anders G.: Health against wealth. Boston, Houghton Mifflin Co.,
produkcie, nie angażujemy się w nawiązanie więzi
1996; Gray, J.: False dawn: the delusions of global capitalism.
ze sprzedawcą. Nasze formalne zwrócenie się do
London, Granta Books, 1998; Callahan D.: Medicine and the market:
a research agenda. J. Med. Philos., 1999; 24: 224 242
niego kończy się wraz z transakcją i konsumpcją.
3. Heubel F.: Patients or customers: ethical limits of market economy in
W skomercjalizowanej medycynie  relacja miÄ™-
health care. J. Med. Philos., 2000; 25: 240
dzy lekarzem a pacjentem staje siÄ™ relacjÄ… handlo-
4. Kubik Ch.K.: dz. cyt., t. I: 49. Autor podaje również podobny wzrost
wą. Lekarz staje się niezależnym przedsiębiorcą
wydatków liczony w procentach krajowego produktu bruttto USA
(Gross Domestic Product GDP), który ciągle wzrasta i jest najwyższy
lub wynajętym agentem handlowym tych spółek
ze wszystkich krajów świata.  Gdy w 1960 r. na resort zdrowia
i inwestorów, którzy zmierzają do innych celów
przeznaczano 5,3% GDP, w 1970 r. już 7,4%, w 1980 r. 9,2%,
niż etyka medyczna. Lekarz działając według lo- a w 1990 r. 12,2%. Tamże, t. II: 743.
giki rynku, zamienia swe zwiÄ…zki z pacjentem, 5. Relman A.S.: Profit and commercialism. W:. Post S.G., red.: Encyclo-
pedia of bioethics. T. 4. Wyd. 3, New York, Galle Group, 2004: 2170
w których istotne było zawierzenie i zaufanie, na
6. Relman A.S.: The new medical-industrial complex. N. Engl. J. Med.,
relację kontraktu i biznesu. Etyka nie jest już dla
1980, 303: 963 970
niego kwestią powinności i cnoty, lecz legalności.
7. Relman A.S.: Profit and commercialism, dz. cyt.: 2170
Jest zastÄ…piona przez biznes i prawo. Wiedza me-
8. Relman A.S.: What market values are doing to medicine. Natl.
dyczna staje się prywatną własnością lekarza
Forum, 1993; 73: 21
w celach handlowych, do sprzedaży dla chętnych
9. Relman A.S.: Profit and commercialism, dz. cyt.: 2170
za określoną cenę .22
10. Relman A.S.: What market values are doing to medicine, dz. cyt.: 20
Nietrudno dostrzec, że w takim układzie czło-
11. American Medical Association Council on Ethical and Judicial Affairs.
Code of Medical Ethics. The current opinions of code. Chicago, 1998.
wiek chory (a nawet zdrowy), nieposiadajÄ…cy wie-
www.ama-assn.org/ama/pub/category/2498.html
dzy medycznej, przytłoczony chorobą, jest zdany
12. Relman A.S.: What market values are doing to medicine, dz. cyt.: 20
na łaskę silnych korporacji przemysłowych dzia-
13. Cohen C.B.: Selling bits and pieces of humans to make babies. J. Med.
Å‚ajÄ…cych przez swych wykwalifikowanych agen-
Philos., 1999; 24: 288 306; Cherry M.J.: The body for charity, profit
tów i lekarzy. Będzie on maksymalnie wykorzy- and holiness: commerce in human body parts. Christ. Bioethics, 2000;
6: 127 137; Stempsey W. E.: Organ markets and human dignity: on
stany, gdyż chcąc uciec przed bólem czy śmiercią,
selling your body and soul. Christ. Bioethics, 2000; 6: 195 204
musi się zdać na warunki dyktowane mu przez
14. Pellegrino E.D.: The commodification of medical and health care: the
przedsiębiorstwo medyczne. Ponieważ z założenia
moral consequences of a paradigm shift from a professional to
a market ethic. J. Med. Philos., 1999; 24: 247
chory ma generować zyski, a więc w zależności od
15. Tamże: 248
systemu opłat za usługi medyczne, może on być
16. Tamże: 249
wykorzystany, zarówno przez pozbawienie go na-
17. Tamże: 250
leżnej terapii, jak i przez zastosowanie zbędnych,
18. Tamże: 251
ale przynoszących korzyści finansowe  sprzedaw-
19. Heubel F.: dz. cyt.: 244
cy testów i badań. W tym układzie nie jest ważne
20. Emanuel E.J., Emanuel L.L.: What is accountability in health care?
jego zdrowie, ale to jaki zysk przyniesie jego cho-
Ann. Intern. Med., 1996; 124: 238
roba tym, którzy się nim zajmą. Tym można wy-
21. Pellegrino E.D.: dz. cyt.: 249
tłumaczyć zarówno zyskowne, ale bezsensowne
22. Pellegrino E.D.: For the patient s good. New York, Oxford University
przedłużanie życia osób, które zdolne są za to pła-
Press, 1988: 180
cić, jak i propagowanie eutanazji dla tych, którzy
23. Peppin J.F.: Business ethics and health care: the re-emerging
są niewypłacalni. institution-patient relationship. J. Med. Philos., 1999; 24: 542
2005 Etyczne konsekwencje komercjalizacji medycyny 23