Cele kształcenia można ująć jako zamierzone właściwości uczniów wyrażające się opanowaniem przez nich
określonych czynności z zakresu opanowanych działań, postaw wiadomości i umiejętności. Tak więc opisują zmianę
jaką chcemy uzyskać w uczniach.
Cele kształcenia formułowane są różnorodnie. Najistotniejsze jest rozróżnienie celów ze względu na operacyjność, czyli
możliwość porównania opisu z rzeczywistymi osiągnięciami uczniów. Stosując jedną z możliwych klasyfikacji można
wyróżnić 2 rodzaje celów kształcenia: ogólne i operacyjne.
Cele ogólne wskazują kierunki dążenia ucznia. Np. systematyczne poszerzanie zainteresowań przyrodniczych lub
doskonalenie techniki mikroskopowania.
Cele operacyjne stanowią opis wyników jakie mają być uzyskane. Opis ten powinien być na tyle dokładny, by
umożliwić rozpoznanie , czy cel został osiągnięty.
Przykład:
Cel ogólny: systematyczne poszerzanie zainteresowań przyrodniczych
Cele operacyjne:
- uczeń przynosi na lekcje nietypowe okazy przyrodnicze (minerały rośliny drobne zwierzęta), umie je nazwać i o nich
opowiedzieć
- uczeń potrafi samodzielnie przygotować i wygłosić krótki referat na wybrany temat przyrodniczy korzystając z co
najmniej z 3 różnych z
ródeł informacji jak książki, filmy, materiały elektroniczne, opowieści pewnych osób
Cel ogólny: doskonalenie techniki mikroskopowania
Cele operacyjne:
- Pokaże i nazwie części optyczne i mechaniczne mikroskopu
- ustawi oświetlenie pola widzenia
- nastawi małe powiększenie obrazu
- obliczy uzyskane powiększenie
- zanalizuje obserwowany preparat
- wykona rysunek z obserwacji
Cel operacyjny w swojej strukturze powinien zawierać:
Działanie (zachowanie końcowe) - opis zadania, które ma być wykonane, wyrażone za pomocą czasownika w stronie
czynnej
Warunek opisanie okoliczności w jakich działanie ma mieć miejsce (zalecany sposób prezentacji, wykaz środków,
dostarczenie danych, urządzeń, ograniczeń)
Kryterium - jakościowe lub ilościowe określenie wymagań
Przykład: Mając 10 preparatów tkanek (warunek) uczeń nazwie (działanie) poprawnie 8 z nich (kryterium)
Procedura operacjonalizacji celów kształcenia (czyli sprowadzenie celu ogólnego do opisu czynności jakie uczeń
powinien wykonać):
1. Zapisanie celu w postaci ogólnej
2. Intuicyjny obraz ucznia osiągającego cel
3. Luz
ne zapisy celów operacyjnych
Zastosuj burzę mózgów i zapisz jak najwięcej określeń zachowania uczniów osiągających cel ogólny np. przewiduje
skutki, operuje terminami, rysuje, potrafi rozwinąć cudzy pomysł ...
4. Selekcja luz
nych zapisów
Najważniejszym zadaniem selekcji jest wyeliminowanie lub przeredagowanie, tych zapisów, które nie są dość
operacyjne czyli nie opisują obserwowalnej czynności ucznia
5. Klasyfikacja luz
nych zapisów
Przytoczone zapisy można pogrupować najlepiej hierarchicznie od prostych i elementarnych do złożonych i
zaawansowanych (patrz tabela taksonomii A, B, C)
6. Sformułowanie celów operacyjnych
Buduj zdania (uczeń potrafi ..., uczeń...) starając się w nich zawrzeć jak najwięcej uznanych i poklasyfikowanych
luz
nych zapisów
7. Sprawdzenie celów operacyjnych
Trafność i operacyjność listy celów można sprawdzić przez szkicowe zaplanowanie egzaminu, który mógłby wykazać,
czy te cele są osiągnięte, a zarazem czy osiągnięty jest cel ogólny. Spróbuj odpowiedzieć na pytanie: czy potrafisz
odróżnić uczniów, którzy osiągnęli cele operacyjne od tych, którym się to nie udało?
8. Ewentualne powtórzenie etapów 2-7
Gdy wynik sprawdzania jest niezadowalający powtarzamy etapy operacjonalizacji celu ogólnego starając się usunąć jej
błędy i ograniczenia
1
Błędy operacjonalizacji:
1. Zbytnie rozdrobnienie celu
Bardzo długie listy celów operacyjnych są bezużyteczne. Uszczegółowianie celów może być prowadzone bez końca,
ale nie o to chodzi w procesie operacjonalizacji - trzeba dążyć do jak najmniejszej liczby celów operacyjnych, które
łącznie wystarczą by opis wyniku jaki ma być osiągnięty był jasny. Gdy gubimy się w określaniu związków między
poszczególnymi celami operacyjnymi, operacjonalizacja była wadliwa.
2. Preferowanie celów poznawczych
3. Zapominanie o celu ogólnym
Mechaniczne stosowanie operacjonalizacji może grozić stopniowym odchodzeniem od celu wyjściowego.
4. Zamknięcie zbioru celów operacyjnych
Sytuacje szkolne mogą przynosić okazje do uzupełnienia lub przeredagowania zbioru celów
5. Zaniedbanie osiągania celów operacyjnych
Nie twórz celów niemożliwych do zrealizowania w danych warunkach szkolnych, pamiętaj aby zaplanowane cele nie
pozostały tylko na papierze
Taksonomia A,B,C
Aby sformułowane cele operacyjne wykorzystać przy planowaniu pracy dydaktycznej należy je uporządkować. Jednym
z bardzo ważnych kryteriów tego uporządkowania jest odzwierciedlenie poszczególnych kategorii w przyjętej
taksonomii i stopień zachowania relacji między poszczególnymi kategoriami.
Najczęściej stosowaną jest taksonomia Bolesława Niemierki, wg niej wyższe kategorie celów nauczania mogą być
uzyskane w następstwie osiągnięcia niższych kategorii.
Taksonomia celów nauczania Określenie Określenie konkretne Kategorie celów nauczania
wg B. Niemierki wieloznaczne (czasowniki operacyjne)
wymienić, zidentyfikować, Zapamiętywanie podstawowych
I. Poziom A. Wiedzieć wyliczyć, nazwać, wiadomości
wiadomości Zapamiętanie zdefiniować Zrozumienie wiadomości
wiadomości Opanowanie naukowego języka
zilustrować, rozróżnić,
B. Zrozumienie Rozumieć streścić, wyjaśnić
wiadomości
wybrać sposób, określić, Opanowanie praktycznych
II. Poziom C. Stosowanie Kształtować zaprojektować, wykreślić, umiejętności
umiejętności wiadomości w charakteryzować, narysować, Opanowanie teoretycznych
sytuacjach rozwiązać, skonstruować, i teoretyczno-praktycznych
typowych zastosować, porównać, umiejętności
sklasyfikować Samodzielne stosowanie wiedzy
zmierzyć w rozwiązywaniu problemów
wykryć
D. Stosowanie Kształtować ocenić
wiadomości w zaproponować
sytuacjach dowieść
problemowych przewidzieć
zanalizować
III. Postawy Dążenie do samodzielnego
i przekonania poznawania przyrody
i związków pomiędzy nimi.
Respektowanie zasad higieny
i zdrowego trybu życia.
Zrozumienie znaczenia
i wartości środowiska życia we
wszystkich jego przejawach.
Wrażliwość na piękno przyrody
i przejawy jej zniszczenia.
Emocjonalne i praktyczne
zaangażowanie w jej ochronę.
2
Najważniejsze funkcje czasowników operacyjnych
I Poziom wiadomości (zapamiętania i zrozumienia)
Czasownik operacyjny Oczekiwany zakres odpowiedzi Przykład
Nazwij, wymień, wskaż, Podaj wyłącznie nazwę, symbol itp. Wymień 3 przykłady czynników
zidentyfikuj Obiektu lub procesu biologicznego abiotycznych
bez jego omawiania
Rozróżnij, wyróżnij, podaj, Spośród wielu obiektów wskaż Podaj 2 przykłady ssaków
które... tylko te, które spełniają podane w jajorodnych
poleceniu warunki
Zilustruj (przykładem) Podaj i omów przykład w zakresie Zilustruj przykładem pojęcie
jaki wynika z kontekstu polecenia katabolizmu
Opisz, omów, przedstaw Opisz budowę obiektu lub przebieg Przedstaw przebieg procesu
procesu biologicznego z użyciem translacji,
terminologii biologicznej; zwykle Omów budowę gametofitu
stosuje się ograniczenie co do mszaków,
zakresu oczekiwanej odpowiedzi; Opisz fazę jasną procesu
wykroczenie poza wskazany adres fotosyntezy
jest błędem, ponieważ dowodzi
braku rozumienia zakresu pojęcia
II Poziom umiejętności
Czasownik operacyjny Oczekiwany zakres odpowiedzi Przykład
Narysuj Przedstaw za pomocą rysunku, Narysuj i opisz kwiat męski sosny
którego wszystkie elementy są
opisane (szkic bez podpisu i opisu
nie podlega ocenie)
Przedstaw istotę Wyodrębnij z opisu procesu lub Przedstaw istotę procesu replikacji
zjawiska najważniejsze (kluczowe)
elementy i podaj je; nie opisuj
całościowo; wymagana jest
umiejętność pominięcia
drugorzędnych szczegółów
Wykonaj wykres, wykreśl Zaznacz osie współrzędnych; opisz, Na podstawie danych zawartych w
zależność co przyporządkowujesz tabeli x sporządz
wykres zależności
poszczególnym osiom, podaj na obu pomiędzy...
osiach jednostki; wykreśl linię
wykresu (zależność)
Skonstruuj, zaprojektuj tabelę, Wykonaj tabelę lub schemat; Zaproponuj schemat mineralizacji
schemat, przedstaw w formie podpisz, co przedstawiają szczątków organicznych
tabeli
Wyjaśnij, wykaż, udowodnij, Ukaż związki przyczynowo- Wykaż, że organowce są
uzasadnij, zinterpretuj skutkowe w analizowanym przystosowane do życia na lądzie
przedmiocie (obiekcie
biologicznym, procesie, rysunku,
schemacie, tabeli); wykaż
prawdziwość przytoczonej w zdaniu
tezy - nie opisuj przebiegu procesu
ani budowy obiektu poza
wymaganym zakresem
Zaprojektuj eksperyment Przedstaw hipotezę badawczą; Zaprojektuj eksperyment
wskaż, co chcesz zbadać i co będzie pozwalający wykazać zjawisko
obiektem badania, jakimi geotropizmu u roślin
materiałami i metodami się
posłużysz; podaj, co jest próbą
kontrolną a co zestawem
doświadczalnym; wykonaj schemat
zestawu doświadczalnego; określ,
jakich wyników oczekujesz
3
Porównaj Wskaż cechy wspólne Porównaj pod względem
porównywanych obiektów lub przystosowań do życia na lądzie
procesów, streść (wyjaśnij - płazy i gady
zależnie od kontekstu i we
wskazanym zakresie ) różnice
między nimi i wyciągnij wnioski
Zanalizuj dane lub wykres Zależnie od kontekstu zadania Zanalizuj wykres x
wskaż wartości: minimalne,
maksymalne, średnią, przebieg
wykresu i oceń, czy zależność jest
rosnąca, malejąca, przyjmuje
rozkład normalny itp.; oceń, który z
czynników decyduje o przebiegu
procesu
Scharakteryzuj, zanalizuj Wyróżnij zasadnicze elementy Scharakteryzuj owady jako
budowy obiektu lub etapy procesu zwierzęta lądowe;
biologicznego i streść ich cechy Zanalizuj proces rozmnażania się
wyróżniające (charakterystyczne); płazów
zwróć uwagę na ograniczenia
zawarte w treści zadania
Oceń Opierając się na analizie związków Oceń znaczenie procesu fotosyntezy
przyczynowo skutkowych wyróżnij dla życia na Ziemi
(wskaż) i podaj jaką mają wartość
(znaczenie) omawiane cechy
budowy lub procesy, lecz nie opisuj
ich
Spróbuj przewidzieć Na podstawie posiadanej wiedzy Spróbuj przewidzieć, jakie skutki
spróbuj wnioskować co do pociągnie za sobą wycinanie w
przyszłości; nie opisuj ani nie najbliższych latach lasów
charakteryzuj stanu obecnego tropikalnych
Wykorzystana literatura:
1. Kruszewski Krzysztof, 2005: Sztuka nauczania Czynności nauczyciela, PWN, Warszawa
2. Sołtys Danuta, Szmigel Krystyna, 2000: Doskonalenie kompetencji nauczycieli w zakresie diagnozy edukacyjnej,
Wyd. Zamiast korepetycji, Kraków
3. Folwaczny Andrzej i inni, 1998: Zadania maturalne z biologii,WSiP, Warszawa
4
KARTA PRACY
1. Odszukaj elementy składowe celu operacyjnego:
Mając 10 zdjęć roślin chronionych poprawnie nazwij 7 z nich.
Z 3 etykiet jogurtów wybierz ten, który jest najbardziej wskazany dla osoby z miażdżycą naczyń
krwionośnych, odpowiedz
uzasadnij 1 argumentem.
Na podstawie obserwacji ryb akwariowych, wymień 4 cechy świadczące o ich przystosowaniu do
życia w wodzie.
Wymień 4 cechy przystosowujące tasiemca uzbrojonego do pasożytniczego trybu życia.
Korzystając z mapy hipsometrycznej Polski wymień lewobrzeżne dopływy Wisły.
2. Napisz cel operacyjny mający w swojej strukturze:
3 elementy składowe,
2 elementy składowe,
1 element składowy.
3. Utwórz cel ogólny i zaproponuj do niego cele operacyjne.
4. Do niżej wymienionych czynności ucznia dopisz odpowiedni poziom i kategorię celu
operacyjnego stosując symbole I, II, III, A,B,C,D
Uczeń potrafi:
- wymienić cechy istot żywych
- zdefiniować terminy: skala, legenda, szkic, plan
- narysować i opisać schemat komórki roślinnej
- ocenić konsekwencje zdrowotne palenia papierosów
- zmierzyć tętno i ciśnienie krwi
- wskazać na mapie hipsometrycznej niziny i wyżyny Polski
- zanalizować wyniki badań morfologicznych krwi
- zaplanować doświadczenie wykazujące obecność dwutlenku węgla w wydychanym powietrzu
- nazwać elementy budowy morfologicznej kwiatu
- rozróżnić dziedziny biologii na podstawie przedmiotu ich badań
- wyjaśnić regulującą rolę witamin
- dobrać przykłady organizmów realizujących odmienne strategie odżywiania
- dobierać podczas dyskusji właściwe argumenty
- omówić najczęstsze przyczyny chorób serca
- dbać o powierzone mu przyrządy i materiały
- regularnie wykonywać badania okresowe
- czynnie angażować się w działania mające na celu popularyzowanie wiedzy o szkodliwości
palenia papierosów
- mieć świadomość celowości korzystania z pomocy medycznej i psychologicznej w trudnych
sytuacjach
- mieć świadomość szkodliwości nadmiernego promieniowania UV
5
Kompetencje a umiejętności
W styczniu 1997 roku w Strategii Edukacji MEN opublikowano pierwszą wersję Podstawy Programowej, tam
pojawiło się pojęcie "kompetencje" obok pojęcia "umiejętności". Od tego czasu niektórzy zaczęli te dwa pojęcia
stosować zamiennie. Pojęcia te jednak należy rozróżniać.
Umiejętności są kształcone w procesie lekcyjnym. Należy je rozumieć jako gotowość do świadomego działania,
opartego na wiedzy oraz konkretnym ruchowym opanowaniu (wyćwiczeniu) określonych czynności z możliwością
dostosowania ich do zmiennych warunków. Wyróżniamy: umiejętności intelektualne (które polegają na określaniu
różnic i podobieństw, tworzeniu pojęć, formułowaniu sądów na podstawie abstrahowania, dowodzeniu i sprawdzaniu)
oraz umiejętności motoryczne stanowiące możliwość sprawnego i celowego wykonywania określonej czynności.
Według Słownika języka polskiego (PWN, Warszawa1994), kompetencja to zakres czyjejś wiedzy, umiejętności lub
odpowiedzialności.
Kompetencje powstają w wyniku zintegrowania pewnej liczby umiejętności opanowanych na tyle sprawnie
i świadomie, by osiągnąć możliwość swobodnego, mądrego, refleksyjnego i odpowiedzialnego podejmowania jakichś
działań. Kompetencja jest wyposażeniem osoby, jest umiejętnością wyższego rzędu. Być kompetentnym to nie tyko
umieć coś zrobić, ale doskonale rozumieć, dobrze sobie z czymś radzić.
Umiejętności kluczowe
W dokumentach związanych z reformą oświaty pojawiają się wymiennie wyrażenia:
Kompetencje kluczowe, umiejętności kluczowe, umiejętności ponadprzedmiotowe i umiejętności uniwersalne.
Umiejętności te charakteryzują się dużym stopniem uniwersalności, mogą być wykorzystywane w wielu różnych
sytuacjach życiowych, np. w samokształceniu, w pracy zawodowej, w życiu społecznym.
Kształtowania umiejętności kluczowych nie realizuje się jako odrębnej dziedziny aktywności, ale włącza się je w obręb
konkretnych przedmiotów.
KLUCZOWE PRZEDMIOTOWE
WIEK UCZNIA
Umiejętność planowania, organizowania i oceniania własnego uczenia się
Każdy człowiek, który się uczy, musi podejmować decyzje, na przykład: czego i w jakiej kolejności się nauczyć, jak
wychwycić błędy i luki w swojej wiedzy, co uznać za najważniejsze w tekście i jak te fragmenty wyróżnić z całości
materiału. Większość tego rodzaju decyzji w szkole tradycyjnej podejmuje nauczyciel, przekazuje je uczniowi i w ten
sposób prowadzi go za rękę - uczeń uczy się "pod dyktando". Trafne podejmowanie takich decyzji to umiejętność, którą
każdy uczeń powinien opanować, by w efekcie przejąć od nauczyciela możliwie największą część odpowiedzialności za
własną naukę. Ważne jest to, by uczeń władał umiejętnością planowania, organizowania, kontrolowania przebiegu i
rezultatów pracy oraz opanował umiejętność uczenia się. Uczyć więc należy świadomego oraz odpowiedzialnego
uczenia się.
Umiejętność skutecznego komunikowania się w różnych sytuacjach
Nieustannie rośnie różnorodność kontaktów między ludz
mi. Komunikujemy różnym osobom nasze oczekiwania oraz
przyjmujemy informacje zwrotne. Praca, sprawy publiczne i prywatne toczą się lepiej, jeśli umiemy skutecznie
porozumieć się co do zamiarów, potrzeb, możliwości, jeśli umiemy podzielić się wiedzą z innymi.
6
UMIEJ


TNO
Ś
CI
Umiejętność efektywnego współdziałania w grupie
Współczesny człowiek wykonuje coraz więcej prac wspólnie z innymi. Skład grup zmienia się, ale współpracować
trzeba umieć z każdym. Zmieniają się role, bo raz organizuje się pracę grupy, a kiedy indziej jest się jej członkiem,
któremu kto inny wyznacza zakres pracy i jej kierunki - trzeba umieć być przełożonym, partnerem i podwładnym. Praca
w małych grupach na lekcji, nad realizacją wspólnego celu, przygotowuje do zadań społecznych i pracowniczych - uczy
młodzież organizowania wspólnego wykonywania zadań i współpracy z innymi.
Umiejętność rozwiązywania problemów w sposób twórczy
Coraz częściej zaskakują nas nietypowe sprawy i trzeba się zdecydować na nietypowe postępowanie. Współczesny
rynek pracy potrzebuje szczególnie ludzi myślących i twórczych. Ważne jest, aby materiał nauczania maksymalnie
wykorzystać do kształcenia aktywnej postawy ucznia w obliczu trudnych dla niego problemów.
Umiejętność operowania informacjami i efektywne posługiwanie się technologią informacyjną
Dzięki komputerom mamy łatwy dostęp do ogromu informacji, potrzebnych do wykonania określonego zadania.
Możemy wykorzystać te informacje na wiele różnych sposobów. Trudno wykonywać dziś jakiekolwiek prace, z
wyjątkiem tych najprostszych, bez dostępu do komputera - tam czerpiemy informacje, tam przekazujemy informacje i
tam informacje te przetwarzamy. W klasie odpowiednio oprogramowany komputer zrównuje pozycje nauczycieli i
uczniów wobec wiedzy. Wiadomość o tym, co jest, a co nie jest prawdą zdobywa się często z wykorzystaniem
komputera. Niezależnie, od zajęć służących opanowaniu umiejętności posługiwania się komputerem, trzeba prowadzić
lekcje, na których wykorzystuje się komputer do celów wypływających z obowiązującego materiału nauczania danego
przedmiotu, czyli uczyć celowego gromadzenia i przetwarzania informacji.
7
Rozkład materiału nauczania - Gimnazjum (propozycje rozpisania przykładowych tematów lekcji z różnych rozdziałów)
Temat lekcji Materiał nauczania Cele operacyjne Metody Środki Uwagi
nauczania dydaktyczne
Budowa części składowe wymienia elementy budujące kwiat - A pogadanka, plansza -
i rola kwiatu kwiatu wyjaśnia funkcję poszczególnych pokaz, schemat budowy
budowa elementów - B obserwacja kwiatu, okazy
poszczególnych ocenia znaczenie kwiatu dla rośliny - D kwiatu tulipana,
elementów kwiatu wykonuje i opisuje rysunek kwiatu tulipana hodowle roślin
rola kwiatu na podstawie przeprowadzonej obserwacji - doniczkowych,
C lupy
Choroby infekcje podaje przykłady chorób - A 5x5, teksty z
ródłowe
układu mikroorganizmów różnicuje przyczyny chorób ukł. dyskusja z przykładami
oddechowego i zanieczyszczenia oddechowego - B chorób
powietrza jako główne uzasadnia szkodliwość palenia papierosów - szerzącymi się
przyczyny chorób, C drogą
szkodliwość dymu charakteryzuje wybrane choroby - C kropelkową,
papierosowego dla określa zasady profilaktyki chorób - C wywoływanych
organizmu, czyta tekst ze zrozumieniem - C przez bakterie
zapobieganie na forum klasy zwięz
le przedstawia swoje i wirusy,
chorobom układu argumenty - C o szkodliwości
oddechowego papierosów
Dlaczego przystosowania wymienia przykłady przystosowań Obserwacja, hodowle szkolne
kaktusy mają organizmów do wybranych organizmów do środowiska - A pogadanka, (rośliny
kolce? środowiska, w którym wyjaśnia wpływ środowiska na praca doniczkowe,
(adaptacja żyją różnorodność przystosowań - B z materiałem rybki
organizmów tolerancja analizuje tolerancję org. na wybrane z
ródłowym akwariowe,
do organizmów na czynniki środowiska - D świnka morska,
środowiska zmieniające się omawia nisze ekologiczne różnych żółw), fotografie
czynniki środowiska gatunków - B różnych
określenie niszy organizmów,
ekologicznej książki
biologiczne
8
Rozkład materiału nauczania - Przyroda (propozycje rozpisania przykładowych tematów lekcji z różnych rozdziałów)
Temat Materiał Cele operacyjne Metody Środki dydaktyczne Uwagi
lekcji nauczania nauczania
Co to jest definicja Definiuje pojęcia: plan, skala - A Burza mózgów, Szary papier, przedmioty
plan planu Rozróżnia skalę liczbową i mianowaną - B ćwiczenia, np. pudełka po zapałkach,
i skala? definicja skali Wyjaśnia, jak odczytać skalę - B pogadanka, linijki, monety,
rodzaje skal Mierzy długość i szerokość obiektów - C pomiar plastikowe pudełka
Rysuje plan obiektów - C z dziurkowanym
Na podstawie skali oblicza rzeczywiste wymiary obiektów - C wieczkiem z mąką, taśmy
Przewiduje konsekwencje niedokładnego wykonania planu, z
le miernicze
przedstawionej skali - D
Przez jakie pojęcia: Buduje obwód elektryczny - C Doświadczenie, Bateria, żarówka,
substancje izolator, Definiuje pojęcia: przewodnik, izolator - A pogadanka wyłącznik, przewody,
przepływa przewodnik Na podstawie doświadczenia podaje przykłady przewodników przewody
prąd? zastosowanie i izolatorów - C z krokodylkiem,
ww.substancji Wymienia zastosowanie przewodników i izolatorów - A przedmioty wykonane
Proponuje jak za pomocą obwodu używanego w doświadczeniu z różnych substancji np.
zbadać przewodnictwo elektryczne wody i ziemi - D moneta, żyletka, gumka,
kredka, linijka plastikowa
Warszawa Położenie Wskazuje na mapie hipsometrycznej Nizinę Mazowiecką, stolicę Pogadanka Mapa hipsometryczna,
- stolica geograficzne Polski - C praca podręcznik, informatory
Polski stolicy, Wyjaśnia nazwę stolica - B z materiałem i przewodniki po
funkcje Wskazuje na planie Warszawy jej najważniejsze zabytki - C z
ródłowym Warszawie, plan miasta
stolicy, Przedstawia funkcje jakie dzisiaj spełnia Warszawa - A
zabytki Wykorzystując przewodniki i informatory o Warszawie zaplanuje
i ciekawe po niej dwudniową wycieczkę - D
miejsca Uzasadni wybór miejsc do zwiedzania - C
stolicy
9