Makroekonomia
dr Tomasz Białowąs
Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej
http://www.msg.umcs.lublin.pl/bialowas.htm
[e-mail]
" BEZROBOCIE
Pojęcie bezrobocia i bezrobotnego
" Stopa bezrobocia jest to iloraz bezrobotnych
przez aktywnych zawodowo w danej kategorii
ludności. Aktywni zawodowo definiowani są
przez GUS jako osoby pracujące plus osoby
poszukujące pracy plus bezrobotni plus
niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia
w niektórych zawodach). Natomiast do
aktywnych zawodowo cywili nie wlicza się
pracowników: wojska, policji oraz służb
ochrony państwa.
Wskaz
nik zatrudnienia
" Wskaz
nik zatrudnienia - wskaz
nik określający
jaki odsetek ludności w wieku od 15 do 64
roku życia pracuje zawodowo. Z reguły wyższy
wskaz
nik zatrudnienia dotyczy mężczyzn niż
kobiet.
Typy bezrobocia
Możemy wyróżnić dwa podstawowe typy
bezrobocia:
1) Bezrobocie związane z niedopasowaniami
strukturalnymi może występować zarówno w
sytuacji równowagi na rynku pracy, a więc gdy
całkowita podaż siły roboczej jest równa
całkowitemu popytowi na siłę roboczą, jak i w
sytuacji nierównowagi na rynku pracy. Obejmuje
on dwa typy bezrobocia frykcyjne i strukturalne.
Typy bezrobocia
a) Bezrobocie frykcyjne  jest nieredukowalnym
minimum bezrobocia w dynamicznej
gospodarce. Powstaje ono w związku z
powolnością przystosowań struktury podaży
siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą
na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy.
Typy bezrobocia
b) Bezrobocie strukturalne  powstaje w rezultacie
niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę
roboczą, przede wszystkim w aspektach
kwalifikacyjnym, zawodowym i regionalnym.
Ten typ bezrobocia może mieć charakter dosyć
trwały, gdyż jego likwidacja wymaga zazwyczaj
dłuższego okresu w związku z koniecznością
zmiany zawodu, kwalifikacji czy też miejsca
zamieszkania.
Typy bezrobocia
" 2) bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej
podaży siły roboczej nad całkowitym popytem
na silę roboczą  może wynikać zarówno ze
wzrostu podaży siły roboczej, jak i redukcji
popytu na siłę roboczą.
W drugim przypadku mamy do czynienia z
bezrobociem koniunkturalnym. Istnieją
zasadnicze rozbieżności poglądów w kwestii
przyczyn tego bezrobocia.
Typy bezrobocia
" Keynesiści upatrują ich w niedostatecznym
popycie na towary i dlatego ten typ
bezrobocia określany jest często mianem
bezrobocia związanego z niedostatecznym
popytem.
" Neoklasycy tłumaczą to bezrobocie zbyt
wysokimi płacami.
Ekonomiczne skutki bezrobocia
" Główną stratą dla społeczeństwa całego kraju jest
strata produktu narodowego brutto.
" Strata ta, mierzona jest zazwyczaj przy pomocy tak
zwanej luki PNB, czyli różnicy między potencjalnym
produktem narodowym brutto, czyli założeniem
pełnego zatrudnienia, a rzeczywistym produktem
narodowym brutto.
" Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa
bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia,
realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy
pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
Ekonomiczne skutki bezrobocia
" Pozytywne skutki bezrobocia
" korzystny wpływ na konkurencyjność na rynku pracy,
stymulacja wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji
zawodowych wśród osób poszukujących pracy,
" wzrost motywacji do kształcenia, do zwiększania
nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, co prowadzi
do przyspieszenia procesów długofalowego wzrostu
gospodarczego kraju,
" możliwość realokacji zasobów ludzkich przy głębokich
przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów
nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów
nowoczesnych i efektywnych,
Ekonomiczne skutki bezrobocia
" walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem
osłabienie pozycji pracowników i związków zawodowych w
przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi
do zmniejszenia presji na wzrost płac. Wzrost bezrobocia
osłabia także dynamikę popytu na towary, która odgrywa
rolę w kształtowaniu inflacji,
" wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i
solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr,
przez co dochodzi do racjonalizacji zatrudnienia i poprawy
efektywności gospodarowania
" zainteresowanie elastycznymi formami pracy w tym
wolontariatem jako elementem Indywidualnego Planu
Działania osoby bezrobotnej zawieranym z doradcą
zawodowym.
Prawo Okuna
" Prawo Okuna - makroekonomiczne prawo,
głoszące że wraz ze wzrostem bezrobocia
przymusowego spada PKB (PNB).
" W Stanach Zjednoczonych w okresie od 1965
można zaobserwować działanie prawa Okuna i
stwierdzić, iż na każdy 1 punkt procentowy
przewyższający tzw. naturalną stopę bezrobocia,
PNB zmniejsza się o 2 - 3 punkty procentowe.
" Bezrobocie powyżej pewnego pułapu ma
negatywny wpływ na PKB i zmniejsza je
odpowiednio poniżej możliwości produkcji
potencjalnej.
Prawo Okuna
" Jest wiele powodów dla których PNB może
wzrastać/spadać szybciej niż zmienia się
bezrobocie. Kiedy bezrobocie wzrasta,
- bezrobotni przestaną być aktywni zawodowo i
przestaną szukać pracy, po czym nie będą
uwzględniani w statystykach
- zatrudnieni pracownicy mogą pracować mniej
- produktywność może zmaleć, ponieważ
pracodawcy mogą trzymać więcej pracowników,
niż potrzebują
" Inflacja
Inflacja
" Inflacja jest to trwały wzrost ogólnego
poziomu cen w gospodarce.
" Mierzy się ją przy pomocy stopy inflacji, która
wyraża procentowo jak szybko zwiększa się
poziom cen w danym czasie
Inflacja
" Według kryterium tempa możemy wyróżnić
inflację:
" pełzającą  nie przekracza 5% rocznie,
" umiarkowaną (krocząca)  oscyluje w
granicach 5-10% rocznie,
" galopującą  roczny wzrost cen według stopy
dwu- lub trzycyfrowej, od 50% w górę
" hiperinflację  miesięczny wzrost cen
przekracza 150%,
Główne teorie inflacji
" Istnieją trzy główne nurty teoretyczne
wyjaśniające przyczyny inflacji:
1) Monetarna teoria inflacji
2) Popytowa teoria inflacji
3) Kosztowa teoria inflacji
Główne teorie inflacji
" Monetarna teoria inflacji została sformułowana przez
monetarystów w oparciu o ilościową teorię pieniądza.
" Podstawą teorii jest stwierdzenie, że poziom cen
zmienia się wprost proporcjonalnie do ilości pieniądza
w obiegu, co oznacza że przyczyną inflacji jest pieniądz.
" Tempo wzrostu cen jest zdeterminowane wielkością
podaży pieniądza, którą kontroluje bank centralny.
Przyczyną inflacji jest błędna polityka banku
centralnego, a jego głównym instrumentem
ograniczenia inflacji ma być zmniejszenie dynamiki
podaży pieniądza.
Główne teorie inflacji
" W popytowej teorii inflacji przyczyn wzrostu
cen upatruje się w ustaleniu się agregatowego
popytu na towary na poziomie
przewyższającym możliwości jego
zaspokojenia.
" Teoretycznym rozwinięciem tego twierdzenia
jest koncepcja luki inflacyjnej wysunięta przez
J.M. Keynesa.
Główne teorie inflacji
" Rozmiar luki inflacyjnej (nadwyżki popytu)
wyznaczany jest przez różnicę między
wielkością łącznego popytu na towary a
wielkością dochodu narodowego
odpowiadającego pełnemu wykorzystaniu
zdolności produkcyjnych.
" W warunkach swobodnego kształtowania się
cen rynkowych pojawienie się luki inflacyjnej
wywołuje inflację.
Główne teorie inflacji
" Według teorii kosztowej, przyczyną inflacji
jest wzrost kosztów produkcji niezależny od
agregatowego popytu na towary.
" Gdy rosną koszty produkcji, przedsiębiorstwa
 przerzucają ten wzrost na ceny wyrobów
gotowych, obciążając w ten sposób
nabywców.
" Wzrost kosztów może być spowodowany
różnorodnymi przyczynami.
Główne teorie inflacji
" W związku z tym wyróżniamy różne typy inflacji
kosztowej:
- Inflację płacową, gdy następuje wzrost płac niezależnie
od popytu na pracę
- Inflację wywołaną przez zyski, gdy przedsiębiorstwa
wykorzystują swoją pozycję monopolistyczną, aby
podnieść ceny niezależnie od popytu na ich wyroby
- Inflację wywołaną przez ceny dóbr importowanych, gdy
ceny te rosną niezależnie od poziomu agregatowego
popytu
- Inflację wywołaną przez podatki, gdy wzrost podatków
 przerzucany jest na ceny
Przyczyny inflacji
" nadmierna emisja pieniędzy (możliwa tylko w systemie pieniądza
dekretowego) nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego,
prowadzona poprzez:
 dodruk banknotów niemających pokrycia
 oprocentowanie pieniędzy
 działalność kredytową banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja
pieniądza").
" niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np.
surowców energetycznych), który prowadzi do ograniczenia
zagregowanej podaży
" wzrost zagregowanego popytu w gospodarce
" niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają
wpływy)
" przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu
inwestycyjnego finansowanego przez państwo)
Przyczyny inflacji
" ingerencja państwa w politykę emisyjną Banku Centralnego,
co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości pieniądza.
" wadliwa struktura gospodarki
" import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów
importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów
produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)
" długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego
(nadwyżka eksportu nad importem)
" monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów
produkcji mogą przenosić na cenę)
" zadłużenie głównych przedsiębiorstw w danym sektorze
Skutki inflacji
" inflacja doprowadza do przesunięć dochodów między
ludz
mi. Tracą na tym grupy najsłabsze, zyskują
najmocniejsze  te, które umieją wywalczyć dla siebie
wyższe dochody;
" inflacja powoduje erozję siły nabywczej pieniądza. Tracą na
tym głównie ci, którzy oszczędzają. Tracą również osoby o
stałych dochodach;
" stopa inflacji jest na ogół zmienna, a wahania te
wprowadzają niepewność, jak będą kształtowały się ceny i
ich relacje (ceny względne) w przyszłości. Z tej przyczyny
inflacja utrudnia decyzje inwestycyjne firmom i może
prowadzić do zmniejszenia poziomu inwestycji w
gospodarce;
Skutki inflacji
" jeśli progi podatkowe nie są korygowane w
górę o stopę inflacji, ludzie muszą płacić
wyższe podatki  bo rosną ich dochody
pieniężne, choć nie rośnie ich siła nabywcza;
" inflacja powoduje dodatkowe koszty dla
przedsiębiorstw i zwykłych ludzi  tradycyjnie
określane mianem  kosztu menu
restauracyjnego i  kosztu zdartych zelówek .
Inflacja a bezrobocie
" Krzywa Phillipsa pochodzi od nazwiska ekonomisty
Albana W. Phillipsa, który analizując dynamikę płac i
bezrobocia w Wielkiej Brytanii od drugiej połowy XIX w.
do połowy XX w. zaobserwował odwrotną zależność
pomiędzy tymi zmiennymi.
" Im niższa stopa bezrobocia, tym większa dynamika
wzrostu płac. W warunkach niskiego bezrobocia, aby
znalez
ć i zatrudnić nowych pracowników, pracodawcy
muszą oferować wyższy poziom płac niż w sytuacji, gdy
bezrobocie jest wysokie i wiele osób poszukuje pracy.
Niskie bezrobocie dodatkowo zachęca już pracujących
do formułowania wyższych żądań płacowych.
Krzywa Phillipsa
Krzywa Phillipsa
" Krzywa Phillipsa może być również interpretowana
szerzej: jako związek pomiędzy wysokością bezrobocia i
inflacją (szybszy wzrost płac  przy niezmienionej
wydajności pracy - powoduje wzrost inflacji).
" Prowadzi to do wniosku, że w polityce gospodarczej
może istnieć wybór: niższe bezrobocie za cenę wyższej
dynamiki cen.
" To błędne przekonanie powszechne było do lat 70-tych
XX w., kiedy to w wielu krajach rozwiniętych
akceptowano szybszy wzrost inflacji w nadziei na
obniżenie rosnącego bezrobocia.
Krzywa Phillipsa
" Z czasem okazało się jednak, że tego typu
polityka gospodarcza jest całkowicie
nieskuteczna w walce z bezrobociem, a
jedynie prowadzi do wyższej inflacji.
" Odwrotna zależność pomiędzy inflacją a
bezrobociem może mieć bowiem jedynie
charakter krótkookresowy  na dłuższą metę
nie można  kupić niższego bezrobocia za
cenę wyższej inflacji.
Krzywa Phillipsa
" Teoretyczny model, który pokazuje, dlaczego
krzywa Phillipsa może pokazywać prawdziwą
relację pomiędzy inflacją a bezrobociem jedynie
na krótką metę, a nie zależność długookresową
wprowadził do ekonomii Edmund Phelps.
" W jego modelu, istotny wpływ na zmiany płac
mają oczekiwania inflacyjne pracowników.
" Kiedy wraz ze wzrostem płac nominalnych
zwiększa się także poziom cen, siła nabywcza ich
wynagrodzeń nie zmienia się.
Krzywa Phillipsa
" W takim przypadku nie jest racjonalne
zwiększanie przez nich nakładów pracy, czyli
podejmowanie zatrudnienia.
" W krótkim okresie  ulegając tzw. iluzji pieniądza
 pracownicy mogą jednak podejmować pracę
uważając, że nastąpił wzrost płac.
" Phelps dowodzi, że ze względu na oczekiwania
zmian inflacji w przyszłości, pracownicy nie dają
się jednak zaskakiwać w sposób systematyczny.
Krzywa Phillipsa
" W efekcie, polityka gospodarcza powodująca
wzrost inflacji nie jest skuteczna w walce z
bezrobociem.
" Po przejściowym wzroście zatrudnienia,
bezrobocie wraca do starego poziomu,
podczas gdy inflacja pozostaje na poziomie
wyższym.