Makroekonomia
dr Tomasz Białowąs
Katedra Gospodarki Światowej i Integracji Europejskiej
http://www.msg.umcs.lublin.pl/bialowas.htm
[e-mail]
Pieniądz, system
bankowy i polityka
pieniężna
Funkcje pieniądza
" Istota pieniądza przejawia się w jego
funkcjach:
1) Środka wymiany (cyrkulacji)
2) Jednostki obrachunkowej (miernika wartości
dóbr i usług)
3) Środka płatniczego (realizacji odroczonych
płatności)
4) Środka przechowywania bogactwa (środka
tezauryzacji)
Funkcje pieniądza
" Pieniądz może być wykorzystany jako środek
wymiany przy spełnieniu następujących
warunków:
1) Musi być powszechnie akceptowany
2) Musi być przenośny
3) Musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki,
aby dokonywanie zarówno małych, jak i dużych
transakcji odbywało się bez zakłóceń
4) Musi być trudny do podrobienia, gdyż pieniądze,
które łatwo sfałszować nie budzą zaufania i
szybko tracą swoją wartość
Funkcje pieniądza
" Pieniądz pełni funkcję jednostki
obrachunkowej, w której wyrażane są ceny
towarów. Dzięki temu, że wszystkie towary
mają ceny wyrażone w pieniądzu, istnieje
możliwość sprowadzenia ich do wspólnego
mianownika, a następnie określenia
ilościowych relacji między nimi.
Funkcje pieniądza
" Pieniądz stał się środkiem płatniczym poprzez
oddzielenie się ruchu towarów i świadczonych usług w
czasie od ruchu pieniądza.
" Dzieje się tak dlatego, że zapłata za towar lub usługę
nie musi następować natychmiast po ich dostawie.
" Zarówno sprzedający jak i kupujący zazwyczaj
umawiają się co do terminu zapłaty należności za
dostarczone towary lub usługi.
" Powstaje więc zobowiązanie odbiorcy wobec dostawcy,
które wyrównane będzie w formie pieniężnej w
terminie póz
niejszym
Funkcje pieniądza
" Funkcję "środka przechowywania wartości
(tezauryzacji)" pieniądz spełnia wtedy, gdy
środki pieniężne uzyskane ze sprzedaży
towarów lub usług nie są przeznaczane na
zakup innych towarów lub pokrycie
zobowiązań, lecz są przechowywane
(oszczędzane).
Formy i miary pieniądza
" Dla potrzeb polityki pieniężnej zaczęto posługiwać się
agregatami pieniężnymi, które stanowią
odzwierciedlenie szerszego podejścia do pojęcia
podaży pieniądza od znaczenia nadawanego jej za
pośrednictwem definicji funkcjonalnej.
" Poszczególne agregaty oznaczane są literą M i
symbolami cyfrowymi wzrastającymi w miarę
zmniejszającej się płynności zawartych w nich aktywów.
" Aktywa charakteryzujące się wysoką płynnością
wykorzystywane są częściej w funkcji środka
płatniczego, natomiast aktywa o mniejszej płynności
mają większy udział w funkcjach środka gromadzenia
oszczędności.
Stopy procentowe
" Stopa procentowa  miernik przychodu, jaki
przysługuje posiadaczowi kapitału z racji udostępnienia
go innym.
" Nominalna stopa procentowa to stopa procentowa
pokazująca nominalny przychód z posiadanego kapitału
lub cenę kapitału udostępnionego.
" Nominalna stopa procentowa to stopa procentowa nie
uwzględniająca wzrostu cen, czyli inflacji (stopa
ogłaszana w gazetach lub w witrynach banków).
Wskazuje ona ile płaci się za różne rodzaje depozytów
Stopy procentowe
" Realna stopa procentowa jest to stopa procentowa,
pomniejszona o oczekiwaną stopę inflacji.
" Realna stopa procentowa jest to stopa równoważąca
podaż i popyt na rynku kapitałowym.
" Wzrost stopy procentowej powoduje przyrost
oszczędności, z kolei jej spadek zniechęca do
oszczędzania. Spadek stopy procentowej jest
równocześnie czynnikiem zachęcającym do zaciągania
kredytów, natomiast jej wzrost powoduje odwrotny
skutek.
Popyt na pieniądz
" Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza na
jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez
podmioty gospodarcze.
" Wiąże się on głównie z obsługą procesu
cyrkulacji dóbr, z realizacją pewnych płatności i
operacji oraz przewidywaniami i
zachowaniami ludzi.
Popyt na pieniądz
" Wielkość popytu na pieniądz zależy od:
1) Wielkości produkcji
2) Liczby zawieranych transakcji
3) Przeciętnego poziomu cen produktów i usług
4) Nominalnej i realnej stopy oprocentowania
środków pieniężnych
5) Kosztu posiadania pieniądza oraz kosztu
zmiany jednych aktywów na inne.
Teorie popytu na pieniądz
" Możemy wyróżnić trzy dominujące teorie
popytu na pieniądz:
1) Ilościową teorię pieniądza I. Fishera
2) Teorię preferencji płynności J.M. Keynesa
3) Neoilościową teorię pieniądza M. Friedmana
Ilościowa teoria pieniądza
" Ilościowa teoria pieniądza  twierdzenie o istnieniu
zależności przyczynowo-skutkowej między ilością
pieniądza w obiegu a poziomem cen. Jeśli rozmiary
handlu są stałe, ceny zmieniają się wprost
proporcjonalnie do podaży pieniądza. Zależność tę
możemy zapisać za pomocą wzoru:
" gdzie
" P  poziom cen,
" M  ilość pieniądza w obiegu,
" T  wolumen transakcji kupna-sprzedaży w danym
okresie,
" V  szybkość obiegu pieniądza.
Ilościowa teoria pieniądza
" Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza
zależy od trzech czynników:
1) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień
rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat,
długość okresu płatności, szybkość komunikacji
(transakcyjna szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc
można przyjąć, że jest stała)
2) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania
zasobów (to również zmienia się powoli, więc jest w
przybliżeniu stałe)
3) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz:
procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy
wzrost popytu na pieniądz).
Ilościowa teoria pieniądza
" Krytycy ilościowej teorii pieniądza zauważają, że
ilościowa teoria pieniądza pomija zjawiska
najistotniejsze dla funkcjonowania systemu
gospodarczego, tj. zmiany struktury cen oraz
przyczyny i skutki tych zmian.
" W ilościowej teorii pieniądza zakłada się bowiem,
że zmiany ilości pieniądza oddziałują jedynie na
ogólny poziom cen, natomiast pomija się wpływ
zmiany ilości pieniądza na strukturę cen oraz
oddziaływania zmian tej struktury na ogólny
poziom cen i poziom produkcji.
Teoria preferencji płynności
" J.M. Keynes wyodrębnił trzy rodzaje motywów
zgłaszania popytu na pieniądz:
1) transakcyjny,
2) przezornościowy
3) spekulacyjny
Teoria preferencji płynności
" Popyt transakcyjny wiąże się z posiadaniem
(trzymaniem) pieniądza w celu realizacji
przewidywanych zakupów dóbr i usług.
" Istotne znaczenie ma tutaj rozbieżność między
terminami otrzymywania dochodów przez
podmioty gospodarcze, a terminami
dokonywania płatności.
" W analizach zakłada się, że zwyczaje płatnicze są
stabilne, a transakcyjny popyt na pieniądz zależy
bezpośrednio od dochodu narodowego w
wyrażeniu nominalnym.
Teoria preferencji płynności
" Podobną zależność występuje w przypadku
popytu przezornościowego. Im wyższy poziom
dochodu, tym większa skłonność do trzymania
pieniądza w celu zabezpieczenia się przed
nieoczekiwanymi wydatkami.
" Na popyt przezornościowy ma wpływ stopa
procentowa. Przy wzroście stopy procentowej
gospodarstwa domowe i firmy będą zazwyczaj
skłonne redukować swoje zasoby pieniądza
trzymane w związku z motywem
przezornościowym i zamienić je na inne,
przynoszące odsetki formy aktywów.
Teoria preferencji płynności
" Keynes argumentował, że inwestorzy mają zwykle
pewne wyobrażenie o tym, jak powinna wyglądać
 normalna stopa procentowa.
" Jeśli faktyczna stopa jest na poziomie wyższym niż
ten, który skłonni są uważać za normalny, będą
przewidywali jej spadek w niezbyt odległej
przyszłości.
" Im stopa jest wyższa tym więcej osób przewiduje
jej spadek, a tym samym rośnie popyt na
obligacje, a spada na pieniądz spekulacyjny.
Teoria preferencji płynności
" Zatem popyt na pieniądz rośnie, gdy rośnie
nominalny dochód narodowy, a maleje gdy rośnie
nominalna stopa procentowa.
" Keynes określał popyt na pieniądz mianem
preferencji płynności  najbardziej płynną formą
aktywów jest pieniądz, zwłaszcza gotówka.
" Preferencja płynności jest to skłonność do
utrzymywania aktywów w formie płynnej i w tym
sensie jest to popyt na pieniądz.
Neoilościowa teoria pieniądza
" Prezentując swoją neoilościową teorię pieniądza w
latach 50. XX wieku M. Friedman zwrócił uwagę na
takie czynniki wpływające na popyt na pieniądz jak:
1) Całkowite bogactwo, jakim ludzie dysponują,
włącznie z zasobami bogactwa (kapitału) ludzkiego 
im wyższe bogactwo, tym większy popyt na pieniądz.
2) Oczekiwane stopy zwrotu od różnych form aktywów
- im wyższe stopy zwrotu, wyrażające alternatywny
koszt trzymania pieniądza, tym mniejszy popyt na
pieniądz.
Neoilościowa teoria pieniądza
" Jako miarę całkowitego bogactwa M.
Friedman zaproponował tzw. dochód
permanentny, który można zdefiniować jako
wartość bieżącą oczekiwanego strumienia
dochodów z zasobów bogactwa ludzkiego i
rzeczowego w bardzo długim okresie.
" Realny popyt na pieniądz to inaczej popyt na
realne zasoby pieniądza, czyli nominalne
odniesione do średniego poziomu cen.
Neoilościowa teoria pieniądza
" Popyt na pieniądz w ujęciu realnym zgodnie z
koncepcją M. Friedmana:
- Rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu
narodowego
- Maleje wraz ze wzrostem nominalnej stopy
procentowej
- Rośnie wraz ze wzrostem przeciętnych
kosztów zmiany różnych aktywów na pieniądz.
Bank centralny
" Bank centralny, zwany jest bankiem emisyjnym
lub bankiem banków, ma pozycję nadrzędną w
stosunku do pozostałych banków, wpływa na
ich działalność oraz jest odpowiedzialny za
prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej
państwa.
Bank centralny
" Bank centralny pełni zazwyczaj następujące funkcje:
1) Posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego,
2) Pełni funkcję banku banków, tzn. zaopatruje banki
komercyjne w pieniądz gotówkowy, reguluje rezerwy
tych banków i udziela im pożyczek,
3) Pełni funkcję banku państwa, tzn. prowadzi rozliczenia
z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa
zobowiązania zagraniczne państwa, utrzymuje
rezerwę państwową,
Bank centralny
4) stabilizuje rynki finansowe, tzn. występuje
jako kredytodawca ostatniej instancji 
wspomaga pożyczkami banki i inne instytucje
finansowe w sytuacji gdy panika finansowa
mogłaby zagrozić stabilności całego systemu
finansowego kraju,
5) Współuczestniczy w realizacji polityki
pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje
podaż pieniądza i kredytu w gospodarce.
Instrumenty polityki pieniężnej
" Do najważniejszych narzędzi
wykorzystywanych przez bank centralny do
kontrolowania podaży pieniądza należą:
1) Zmiany stopy rezerw obowiązkowych
2) Zmiany stopy redyskontowej
3) Operacje otwartego rynku
Instrumenty polityki pieniężnej
" Określenie przez bank centralny stopy rezerw
obowiązkowych polega na ustaleniu
minimalnego stosunku rezerw w gotówce w
kasie banku i rezerw w banku centralnym do
ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w
banku.
Instrumenty polityki pieniężnej
" Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje
następujące efekty w sektorze bankowym
- Ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków
- Obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (ze
względu na obniżenie rozmiarów kredytu)
- Mobilizuje banki komercyjne do ściągania
wierzytelności od dłużników
- Zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów
wartościowych w celu uzupełnienia rezerw
obowiązkowych
Instrumenty polityki pieniężnej
" Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobieraną
przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom
komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie
zdyskontowanych weksli lub innych papierów
wartościowych.
" Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość
pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku
centralnym.
" Wzrost stopy redyskontowej zmniejsza wartość
redyskontowanych weksli i podnosi koszt kredytu.
" Prowadzi to do spadku rezerw banków komercyjnych i
ogranicza ich działalność kredytową
Instrumenty polityki pieniężnej
" Operacje otwartego rynku są najczęściej
stosowanym, dość elastycznym i skutecznym
instrumentem polityki pieniężnej.
" Bank centralny podejmuje decyzje o zakupie bądz

sprzedaży papierów wartościowych w sytuacji,
gdy uważa, że jego interwencja na rynku
finansowym jest niezbędna, np. skupuje weksle
skarbowe w celu zwiększenia podaży pieniądza na
rynku i pobudzenia aktywności gospodarczej.
Instrumenty polityki pieniężnej
" Warunkiem efektywnego działania operacji
otwartego rynku jest istnienie rozbudowanego
i chłonnego rynku, na którym papiery
wartościowe oferowane przez bank centralny
mogą być kupowane i sprzedawane.
Ekspansywna i restrykcyjna polityka
" Bank centralny wykorzystuje instrumenty
oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia
polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej
" Polityka ekspansywna polega na:
- Obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych
- Obniżeniu stopy redyskontowej
- Skupie papierów wartościowych przez bank centralny.
Działania te są nastawione na zwiększenie płynności
banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza
w celu pobudzenia aktywności podmiotów
gospodarczych.
Ekspansywna i restrykcyjna polityka
" Polityka restrykcyjna wymaga działań
odwrotnych, czyli:
" Podniesienia stopy rezerw obowiązkowych
" Podniesienia stopy redyskontowej
" Sprzedaży papierów wartościowych przez
bank centralny
Prowadzi to do zmniejszenia płynności banków,
ograniczenia podaży pieniądza i zmniejszenia
aktywności podmiotów gospodarczych.
Cele polityki pieniężnej
" Cel finalny (główny i nadrzędny)  jest to odpowiednio
zdefiniowany cel ogólnogospodarczy wynikający z realizacji polityki
ekonomicznej danego kraju.
" W Polsce celem finalnym NBP jest  utrzymanie stabilnego poziomu
cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu o ile
nie ogranicza to realizacji tego celu .
" Cel pośredni  wyznaczenie określonej kategorii ekonomicznej,
która pozostaje w stabilnej relacji z celem finalnym. Przykładowo w
Polsce NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego, choć
dopiero w 2004 r.
" Rada Polityki Pieniężnej ustaliła wysokość owego celu inflacyjnego
na 2,5 proc. z możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w
górę lub w dół.
" Oznacza to, że roczny wskaz
nik CPI powinien w każdym miesiącu
znajdować się jak najbliżej 2,5 proc.
Cele polityki pieniężnej
" Cele operacyjne, które zależą od celu
finalnego i powinny wpływać na cel pośredni:
- Kontrola stóp procentowych
- Kontrola przyrostu podaży pieniądza
- Stabilizowanie poziomu kursu walutowego
- Kształtowanie masy pieniądza rezerwowego
- Kształtowanie poziomu stóp procentowych
Cele polityki pieniężnej
" Bank centralny nie ma możliwości bezpośredniego
oddziaływania na poziom cen, koncentruje się na
określaniu i realizacji celów operacyjnych.
" Określa poziom zmiennych, do których przeważnie
zalicza się podaż pieniądza, stopę procentową, kurs
walutowy, nominalny PKB oraz prognozę inflacji 
pełnią one rolę wskaz
ników polityki pieniężnej.
" Ich wrażliwość pozwala na łatwiejsze określenie, czy
prowadzona przez bank centralny polityka jest
ekspansywna, czy raczej restrykcyjna w stosunku do
danego okresu.
Polityka fiskalna
Polityka fiskalna
" Polityka fiskalna oznacza decyzje rządu na
temat wielkości i struktury wydatków
publicznych, z
ródeł ich finansowania (w tym
zwłaszcza wysokości i struktury dochodów
podatkowych) oraz deficytu budżetowego.
Cele polityki fiskalnej
" Celem polityki fiskalnej jest przede wszystkim
dostarczanie dóbr publicznych i
zagwarantowanie finansowania niezbędnych
wydatków państwa.
" Tradycyjnie uważa się, że w drugiej kolejności
celem polityki fiskalnej może być też
eliminacja nadmiernych wahań rozwoju
gospodarczego w krótkim i średnim okresie.
Instrumenty polityki fiskalnej
" Instrumenty polityku fiskalnej możemy
podzielić na dwie grupy
1) makroekonomiczne
 dochody budżetu państwa
 wydatki budżetu państwa
 deficyt i nadwyżki budżetowe
 dług publiczny
Instrumenty polityki fiskalnej
" mikroekonomiczne
 podatki
 opłaty
 cła
 dotacje
 subwencje
 bony skarbowe
 obligacje skarbowe
 poręczenia i gwarancje rządowe
Instrumenty makroekonomiczne
" Dochody budżetu państwa  środki pieniężne
pobierane od podmiotów gospodarczych i
gospodarstw domowych przez państwo lub
przez odrębny organ samorządu
terytorialnego w celu realizacji wydatków
zapewniających wypełnienie zadań
państwowych.
Instrumenty makroekonomiczne
" Nie wszystkie środki, które są pobierane przez państwo i
wpływają na rachunki budżetu państwa są dochodami
budżetowymi.
" Do dochodów budżetowych nie zalicza się wpływów z
prywatyzacji majątku skarbu państwa. Zalicza się je
natomiast do przychodów budżetu, które mogą służyć na
finansowanie deficytu budżetowego lub mogą być
przeznaczone na inne cele. Obok wpływów z prywatyzacji
do przychodów zaliczyć można również przychody
jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych,
gospodarstw pomocniczych, czy funduszy celowych) i
zaliczanych do sektora finansów publicznych osób prawnych
prowadzących odpłatną działalność jak np. szkoły wyższe.
Instrumenty makroekonomiczne
" Wydatkami budżetu państwa są środki
pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone
na finansowanie zadań państwa, jednostek
samorządu terytorialnego oraz związków
publicznoprawnych.
" Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są
podstawą określania środków niezbędnych do
sfinansowania.
Podatki
" To przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne
świadczenia pieniężne, pobrane przez państwo.
" Kiedyś pełniły głównie funkcje fiskalne, od Keynesa
rośnie ich znaczenie pozafiskalne
" Podział:
 Podatki bezpośrednie- widzialne
 Podatki pośrednie- niewidzialne
Podatki
" Podatki dochodowe
 Od osób fizycznych
 Od osób prawnych
" Podatki konsumpcyjne (VAT, podatek
obrotowy)
" Podatki majątkowe (od kapitału czy spadkowe)
Deficyt budżetowy
" Deficyt budżetowy to różnica pomiędzy
dochodami budżetu państwa, a wydatkami
odnotowanymi w danym roku.
" Jeśli wydatki przekraczają dochody, mamy do
czynienia z deficytem budżetowym, jeśli dochody
przekraczają wydatki  z nadwyżką.
" Szerszą miarą tego zjawiska jest wynik sektora
finansów publicznych obejmujący poza wynikiem
budżetu państwa również wynik budżetów władz
samorządowych.
Deficyt budżetowy
" W związku z trudnością interpretacji treści deficytów
budżetowych ekonomiści rozróżniają trzy typy deficytów:
deficyty rzeczywiste  będące faktyczną różnicą pomiędzy
wydatkami i dochodami w danym okresie,
deficyty strukturalne  będące wartościami hipotetycznymi,
powstającymi w warunkach, gdy dochody i wydatki realizowane
są przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki,
deficyty cykliczne  będące rezultatem wpływu cyklu
koniunkturalnego (recesji bądz
ożywienia) na dochody i wydatki
budżetowe w warunkach, gdy gospodarka nie funkcjonuje przy
pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych. Z reguły są
rezultatem stosowania automatycznych stabilizatorów
koniunktury.
Deficyt budżetowy
" Deficyt budżetowy może wynikać z:
" nadmiernych wydatków budżetowych (militaryzacja
gospodarki, rozbudowana administracja państwowa,
inwestycje publiczne, transfery, wysokie koszty obsługi
kosztu długu zagranicznego i wewnętrznego),
" zbyt niskich dochodów budżetowych, które z kolei mogą
wynikać z niskiej stopy opodatkowania, mało skutecznego
systemu ściągania podatków, czy też ze spadającego
poziomu produkcji i dochodu narodowego. Dlatego też
deficyt jest z reguły większy w okresie recesji gospodarczej,
gdy dochód narodowy spada i mniejszy w okresie
ożywienia, kiedy dochód narodowy wykazuje znaczny
wzrost,
Deficyt budżetowy
" oczekiwań społeczeństwa, że państwo będzie
spełniać funkcję gwaranta bezpieczeństwa
socjalnego, finansując cześć konsumpcji mniej
zamożnych grup społecznych,
" sposobu uchwalania budżetu w systemie
parlamentarnym. Różne siły społeczne  z jednej
strony zainteresowane są minimalizacją
podatków, z drugiej zaś maksymalizacją
wydatków. Natomiast nikt nie jest zainteresowany
w zrównoważeniu dochodów z wydatkami.
Deficyt budżetowy
" Sposoby sfinansowania deficytu
- nadwyżki budżetowe z lat ubiegłych,
- pożyczki, kredyty bankowe,
- wypłaty z emisji papierów wartościowych
Dług publiczny
" Dług publiczny (albo zgodnie z definicją ustawową  państwowy
dług publiczny )  obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów
sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu
przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do
tego sektora (skonsolidowane zadłużenie brutto), zaciągnięte z
następujących tytułów:
- papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne
(poza papierami udziałowymi),
- pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest
ograniczona),
- kredyty,
- przyjęte depozyty,
- zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin
płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).
Dług publiczny
" Istnieją sposoby na obniżenie wysokości długu publicznego.
" Polityka zwiększania dochodu  przy wysokim długu
publicznym nie można stosować do wspierania wzrostu
dochodu tradycyjnych narzędzi polityki fiskalnej
(zwiększanie wydatków lub obniżanie podatków),
stymulujących globalny popyt, gdyż zwiększają one deficyt.
" Wzrost można wspomóc dzięki restrukturyzacji wydatków
państwa i podatków. Można poprawić efektywność
wydatków i wprowadzić politykę przemysłową
zorientowaną na wzrost.
" Opodatkowanie można ukierunkować na zwiększenie
bodz
ców do poprawy aktywności gospodarczej.
Dług publiczny
" Polityka dotycząca wydatków. Ograniczanie
wydatków jest generalnie uważane za
długoterminowo najkorzystniejszą dla gospodarki
metodę zmniejszania stosunku zadłużenia do
PKB, chociaż niektórzy zwolennicy
interwencjonizmu uważają, że może doprowadzić
do spadku wzrostu gospodarczego i dobrobytu,
jeżeli przy mniejszych wydatkach nie uda się
utrzymać tego samego poziomu interwencji i
jakości usług publicznych.
Dług publiczny
" Polityka dotycząca dochodów. Zwiększanie dochodów
może również pomóc zwiększaniu nadwyżki pierwotnej, a
więc pomóc obniżyć stosunek długu do PKB.
" Tak jak w przypadku wydatków, najodpowiedniejszym
rozwiązaniem jest reorganizacja i poprawa funkcjonowania
aparatu administracji państwa, co powinno ograniczyć
uchylanie się od podatków, obchodzenie podatków i erozję
bazy podatkowej.
" Zwiększenie ściągalności podatków, bez jednoczesnego ich
obniżenia, spowoduje jednak ich realny wzrost w stosunku
do PKB i może spowodować spadek wzrostu gospodarczego
i dobrobytu, szczególnie jeżeli podatki są na wysokim
poziomie
Dług publiczny
" Polityka stopy procentowej. Obniżenie realnej
stopy procentowej płaconej od długu publicznego
może się przyczynić do obniżenia stosunku długu
do PKB.
" Można tak zarządzać długiem publicznym, aby
obniżyć realne koszty długu, głównie przez
odpowiednie dostosowanie warunków
dotyczących emisji długu lub poprawę technik
emisyjnych i funkcjonowania wtórnego rynku
państwowych papierów wartościowych.
Ekspansywna polityka fiskalna
" Ekspansywna polityka fiskalna polega na
obniżaniu podatków i zwiększaniu wydatków na
konsumpcję i inwestycję lub finansowaniu
deficytu budżetu państwa za pomocą długu
publicznego, który powstaje przy sprzedaży
obligacji skarbowych na rynku kapitałowym.
" Wydatki mogą być większe dzięki temu, iż
państwo angażuje czasowo wolne środki
pieniężne w zwiększanie popytu globalnego oraz
sprzedaje różnym instytucjom i obywatelom
obligacje skarbowe
Ekspansywna polityka fiskalna
" Jej celem jest zwiększanie zagregowanego popytu.
" Zdaniem keynesistów prowadzi to do zwiększenia
produkcji i zatrudnienia (nakręcanie koniunktury).
" Monetaryści twierdzą, iż jest to skuteczne tylko w
krótkim okresie, natomiast w długim okresie produkcja
i zatrudnienie z powrotem zmniejszą się do poziomu
naturalnego, wzrośnie zaś inflacja.
" Przedstawiciele nowej klasycznej makroekonomii
uważają, że ekspansywna polityka fiskalna w ogóle nie
prowadzi do zwiększenia zagregowanego popytu, gdyż
jeżeli rosną wydatki państwa, to spadają wydatki
prywatne. Tym samym jest ona bezcelowa.
Restrykcyjna polityka fiskalna
" Restrykcyjna polityka fiskalna polega na zwiększaniu
podatków i/lub zmniejszaniu wydatków państwa
" W teorii ten rodzaj polityki zalecają tylko
przedstawiciele ekonomii podaży, w celu zmniejszenia
stóp procentowych i zwiększenia inwestycji
prywatnych.
" Ponieważ polityka ta prowadzi w krótkim okresie do
zmniejszenia produkcji i zwiększenia bezrobocia,
niezwykle rzadko jest ona prowadzona dobrowolnie.
Politycy decydują się na nią w ostateczności, gdy
wymusza ją konieczność zredukowania deficytu
budżetowego i deficytu bilansu płatniczego.
Skutki nadmiernego zadłużenia
" Większość ekonomistów zgadza się, że deficyt jest
szkodliwy dla rozwoju gospodarczego. Negatywny
wpływ deficytu może przejawiać się na wiele
sposobów.
" Deficyt = inflacja. Z taką sytuacją mamy do czynienia
wówczas, gdy rząd finansuje swój nadmierny deficyt
poprzez dodrukowanie pieniądza i pozornie każdy
wydatek  zarówno podmiotów sektora publicznego,
jak i sektora prywatnego  ma pokrycie w dochodzie.
" W rzeczywistości jednak pieniędzy na rynku pojawia się
więcej niż towarów, więc rosną ceny. Tak stało się w
Polsce w 1989 r. Na szczęście Konstytucja RP z 1997 r.
zabrania tego typu praktyk.
Skutki nadmiernego zadłużenia
" Deficyt = wzrost importu. Jeśli w powszechnym
odczuciu waluta kraju jest i pozostanie stabilna
(np. dlatego, że kurs walutowy jest ściśle związany
z dolarem lub euro), odpowiedzią na zbyt dużą
ilość pieniędzy na rynku nie musi być wcale
wzrost cen, ale dodatkowy import.
" Pogarsza się saldo handlu zagranicznego (deficyt
handlowy), a kraj zaciąga za granicą pożyczki na
jego pokrycie.
" Może to doprowadzić do kryzysu walutowego,
ponownego wybuchu inflacji i spadku PKB. Tak
stało się w Argentynie w 2001 r.
Skutki nadmiernego zadłużenia
" Deficyt = wzrost długu. Jeśli mamy w kraju
niezależny bank centralny, to nie zgodzi się on na
sfinansowanie deficytu dodrukiem pieniądza.
" Rząd musi więc pożyczać brakujące środki na
rynku pieniężnym. Inflacji wprawdzie nie ma, ale
za to rośnie dług publiczny.
" Z czasem może okazać się, że państwo po prostu
nie ma pieniędzy, aby ten dług obsługiwać i
spłacać. Tak stało się w Rosji w 1998 r. i obecnie
w Grecji i kolejnych krajach???
Skutki nadmiernego zadłużenia
" Deficyt = powolny wzrost PKB. Jeśli rząd pożycza
pieniądze na rynku, daje bankom znakomitą
okazję do zarabiania.
" Zamiast udzielać niepewnego kredytu
przedsiębiorstwom, które chciałyby dokonać
inwestycji, banki komercyjne wolą podjąć
znacznie mniej ryzykowną operację pożyczenia
pieniędzy rządowi.
" Stopy procentowe kredytu dla przedsiębiorstw
rosną. Przedsiębiorstwa rezygnują z
inwestowania, a tempo wzrostu PKB spada.
Krzywa Laffera
" Krzywa Laffera  koncepcja teoretyczna, która
za pomocą krzywej ilustruje zależność między
stawką opodatkowania a dochodami
budżetowymi państwa z tytułu podatków;
opracowana w latach 70. XX w. przez
amerykańskiego ekonomistę Arthura Laffera;
bywa używana jako argument za
zmniejszeniem podatków
Krzywa Laffera
" Wartość przychodów budżetowych przy stawce
opodatkowania równej t = 0% jest zerowa.
" Kolejne wzrosty stawek opodatkowania powodują
coraz mniejsze przyrosty przychodów
podatkowych, aż do momentu, w którym dalszy
wzrost stawki będzie skutkował obniżeniem
całkowitej wartości przychodów z tytułu
podatków.
" Gdy stawka opodatkowania osiągnie t = 100%,
przychody znów będą zerowe.
Krzywa Laffera
Krzywa Laffera
" Punkt na krzywej Laffera odpowiadający
stawce maksymalizującej przychody
podatkowe nazywany jest punktem nasycenia.
" Z kształtu krzywej Laffera wynika, że ten sam
poziom przychodów do budżetu z tytułu
podatków rząd może osiągnąć dla dwóch
różnych stawek opodatkowania  t2 i t4
Krzywa Laffera
" Krzywa Laffera jest najbardziej znanym modelem
ekonomii podaży której twórcy postulowali
obniżenie stóp podatkowych w celu pobudzenia
inwestycji oraz ograniczenia roli państwa w
gospodarce w celu zwiększenia podaży pracy.
" Podstawową przesłanką dla polityki fiskalnej
państwa formułowaną na podstawie krzywej
Laffera jest możliwość (przy określonych
warunkach) zwiększenia wpływów podatkowych
poprzez obniżenie stopy opodatkowania.