9580798316

nych w momencie dokonywania tego zapisu wydarzeń, dotyczących najczęściej dziejów świętej rodziny oraz Chrystusa. Stąd też niektórzy badacze zauważają², że autorzy misteriów średniowiecznych (traktowanych jako sztuki historyczne) najchętniej opierali się na Ewangeliach Mateusza i Jana, którzy opisywali zdarzenia, jakich byli naocznymi świadkami.

Z drugiej strony misterium stanowiło poznanie trudnej, nie poddającej się zracjonalizowaniu w kategoriach ludzkiego myślenia tajemnicy Boskiej (czyli właśnie misterium). Poznanie to mogło przebiegać łatwiej, gdy następowało w sposób pośredni poprzez teatralne obrazy, ilustrujące dzieje biblijne, podobnie jak ma to miejsce w przypowieściach z Nowego Testamentu. Taka zasada obrazowego wykładu tajemnicy wiązała się jednak zawsze z istnieniem w misterium dodatkowego, metaforycznego sensu przedstawionych wydarzeń, który należało odczytać, aby zrozumieć przesłanie utworu.

Opieranie się autorów misterium na Biblii (utworze powszechnie znanym) stwarzało również sytuację, w której istniał ogólnie znany kontekst utworu. Stąd możliwe okazało się wybieranie z Pisma Świętego określonych fragmentów tekstu, które w odbiorze kojarzone były bez trudu z nieopowiedzianą, pominiętą resztą fabuły biblijnej. Z takich założeń wynikały konsekwencje dla budowy sztuki. Była ona nieregularna, mogła zawierać luki i niedopowiedzenia, nie mieściła się w sztywnym schemacie klasycznych reguł. Łączenie scen i epizodów następowało mechanicznie, w akcji dramatycznej kolejne wydarzenia mogły następować po sobie bez scenicznego uzasadnienia, nie były koniecznym wynikiem poprzednich zdarzeń, nie musiały być dramatycznie umotywowane³. Akcja była szeregiem luźno powiązanych scen, epizodów, nie zawsze jasno od siebie oddzielonych, ^z dużą samodzielnością poszczególnych wątków.

Taka rezygnacja ze spoistej konstrukcji, ułożonej racjonalnie i chronologicznie wynikała z nadrzędnego kontekstu zawartego w misterium, ^w którym poza zewnętrznymi zdarzeniami kryły się wyższe racje „nie poddające się zracjonalizowaniu w kategoriach ludzkiego myślenia⁴”. Kompozycja stawała się zatem odbiciem innego wymiaru myślenia, do którego potrzebny był klucz religijny.

Tak ujmowana metaforyczność misterium sprawiała, że rzeczywistość ^w nim ujmowana stawała się parabolą przebiegu historii świata uwzglę-

' M. Adamczyk, Rozważania nad poetyką misterium, „Pamiętnik Literacki” 1972, z.3. s.150-151.

J Lewański, Misterium, [ W: ] Średniowieczne gatunki dramatyczno-teatralne, red. M.R.Mayenowa, Z-3, Wrocław 1969.S.208.

M.Adamczyk. Rozważania..., s. 155.

39