9580798333

Miało to jednak swoje jak najgłębsze uzasadnienie. Bo wciąż najważniejsze dla poczucia narodowej przydatności sztuki było to, że romantyzm powstał w czasach niewoli, gdy państwa polskiego nie było na mapie, a więc w swoim posłannictwie musiał uwzględnić potrzebę ustawicznego przypominania o klęsce, prorokowania odrodzenia i przeniesienia przez niesprzyjający, wrogi narodowi czas - wartości i symboli, które powinny przetrwać, dla przetrwania narodu. Przeżywanie historii, jako ofiary, którą trzeba spełnić, choć zawsze czeka kolejna klęska - stało się bezpośrednim powodem powstania specyficznego typu tych dzieł. Ich „tragicznej ironii”, jak mówi się w teorii tego kierunku w odniesieniu do sztuki tamtego czasu, a która to ironia stała się niezwykłością emocjonalną polskiego kina. Jego prawdziwie oryginalną, wyróżniającą go wartością. Niespodziewanie, twórcy polskiego kina, przyjmując taki, ściśle określony porządek ideowych odniesień, dali odbiorcom sygnał, że oto polski film romantyczny też powstaje w latach klęski. I to klęski tych samych ideałów, zwłaszcza niepodległościowych, o które chodziło w romantyzmie. Twórcy polskiego kina wyposażyli więc swój romantyzm w jeszcze jedną, głęboką funkcję: kazali mu stać się wielkim kamuflażem językowym i wyobraźniowym, w nadziei, ze to jest jedyna możliwość prawdziwego dotarcia do odbiorcy. Bo oto teraz, gdy emocji nie wolno było wyrażać wprost, bo istniała cenzura, tylko romantyzm mógł funkcjonować, jako polityczny komentarz do określonych faktów historycznych. Właśnie dlatego, że będąc formą sprawdzoną, mógł nie być '-politycznie podejrzany”. Jest przecież rzeczą znamienną, że pierwsze filmy w wystroju romantycznym opowiadały o żołnierzach Armii Krajowej. Bo wtedy wizualne bogactwo i cały sztafaż symboliczny - mogły bezpiecznie stać •^s'? językiem nieodzownie potrzebnym dla zakamuflowania myśli, możliwej do odczytania przez wtajemniczonych, czyli tych, dla których podobne ideały hyły równie ważne. To francuski krytyk, który zajmował się twórczością Wajdy - Jean-Luc Douin - pisał w zachwyceniu „Aby być Polakiem, nie wystarczy mieć narodowość. Bycie Polakiem to przeznaczenie: oznacza ono, ze jest się skazanym na męczeństwo i opór. Nigdy żaden kraj nie był tak często podbijany, dzielony, gnębiony, szarpany, jak Polska.”

A Wajda, już przed wielu laty, gdy zastanawiał się, gdzie znajduje się prawdziwa siła naszej literatury romantycznej, gdzie leży jej specyfika, to odpowiadał sobie w następujący sposób:

... nie w stylu, nie w estetyce, nie w samej materii literackiej. To Zresztą spowodowało, że ta literatura nie przebiła się nigdy za granicę.

85