9621686729

18 Samogłoski.

okrągłem, a pierwsze—położeniem płaskiem. W związku z tem samogłoski [o u] nazywają o krągłe mi, a samogłoski [e i] — piaskiem i. Do płaskich prócz [e i] należy także [y], bo przy jego wymawianiu położenie warg jest płaskie; [a] pod względem położenia warg jest obojętne, t. j. ani okrągłe ani płaskie.

§ 12. Jeżeli podczas wymawiania samogłoski opuści się nadół miękkie podniebienie i dla wydechu otworzy się wskutek tego przejście także do jamy nosowej, to wtedy powstają samogłoski nosowe. W przeciwstawieniu do takich samogłosek samogłoski, wytwarzane tylko w jamie ustnej, nazywają się czyatemi.

Język polski warstw wykształconych ma w wyrazach swojskich dwie samogłoski nosowe,—[ę ę], czyli nosowo [e] i [o], np. kęs, wąs, węch, mąż. Sposób powstawania tych samogłosek w jamie ustnej jest mniej więcej ten sam, co odpowiednich samogłosek czystych, są one tylko nieco niższo. Można się o tem przekonać, jeżeli położyć palec na język i wymawiać bezpośrednio jedną po drugiej samogłoski [ę-e] [q-o]. Przechodząc od [ę] do [e],i od [ę] do [o], język podnosi się nieco kugórze, przyczem jednocześnie z tymi ruchem przy [e] wysuwa się nieco ku przodowi, a przy [o] cofa się trochę ku tyłowi.

§ 13. Język polski warstw wykształconych narodu ma osiem samogłosek: [a e i y o u ę o].

Według sposobów wytwarzania, samogłoski te można podzielić na następujące klasy:

1)    ze względu na położenie podniebienia miękkiego:

czyste: [a e i y o u], nosowe: [ę o],

2)    ze względu na stopień otwarcia jamy ustnej:

wysokie: [i y u], średnie: [e ę o o], niskie: [a],