984502063

KRAJOWE I ZAGRANICZNE. 289

encyklopedycznych trzeba szukać u starożytnych Greków, którzy rozumieli przez encyklopedyą ogół tych wiadomości szkolnych, które posiadać był powinien każdy obywatelski młodzieniec w Grecyi i Rzymie, zanim mógł przystąpić do jakiegokolwiek zawodu w życiu prywatnem lub publicznem. Owa encyklopedyą starożytnych tworzyła koło, zamykające w swoim obrębie naukę gramatyki, muzyki, geometryi, astronomii i gimnastyki, w wiekach zaś średnich, t. zw. siedem sztuk wyzwolonych. Daleko większe koło dla t. zw. ,,Zwier-ciadeł“ (Speculum) i „Summ różnych gałęzi nauk“ (Summa scien-tiarum), zakreślił Rak on Werulamski (•]* 1624), w dwóch dziełach: a) „Novuin Organon scientiarum“ i b) ,,De dignitate et de augmen-tis scientiarum“, w których starał się ustanowić podział wszystkich nauk na podstawie filozoficznej. Niezliczone encyklopedye wieku XVII-go i pierwszej połowy wieku XVIII-go przekraczały też już granice nauk szkolnych, a pragnęły dostarczyć łatwiejszym sposobem jaknajrozmaitszych wiadomości wszystkim tym, których umysł nie mógł sprostać trudom systematycznej nauki szkolnej. Wykształcenie encyklopedyczne stało się tedy równoznaczne z ogładą powierz*-chowną, pobieżną, dorywczą. Obok tego nie milkła jednak śmielsza dążność szerszego wykładu ogółu nauk dla wszystkich stanów w kierunku coraz większego postępu, czego najgłośniejszym wyrazem były prace t. zw. encyklopedystów francuskich z końca wieku XVIII-go. Z powiększającym się coraz bardziej obszarem wiedzy ludzkiej, poczęły w nowszych czasach pojawiać się Encyklopedye, ułożone porządkiem alfabetycznym, w których, jakoby w słownikach, pod od-powiedniemi wyrazami podawano dla kół jaknaj szerszych informacyą rzeczową czyli objaśnienie rozumowane o danym fakcie z ogólnego zakresu wiedzy ze świata zewnętrznego i wewnętrznego, duchowego. Wartość tych artykulików, pochod?.ących od rozmaitych autorów, jest nadzwyczaj względna, informacya nierównomierna, mniej lub więcej dostateczna i autentyczna. Z wzrostem potrzeby takich dzieł informacyjnych, poczęto odróżniać Encyklopedye powszechne, obejmujące wszystkie królestwa wiedzy ludzkiej, od En cykl o-pedyj szczegółowych (specyalnych), poprzestających na objaśnieniu pojęć i zjawisk w granicach jednej tylko gałęzi nauk. (Ency-klopedya kościelna, wychowawcza, rolnicza, hygieny, filologii, geografii i t. p.) Oddzielny niemal rodzaj podręczników informacyjnych szczególniej w literaturze niemieckiej, stanowią Encyklopedye powszechne popularne, znane pod nazwą Conversa-tions-Lexikonow. Obok tego poczęto łączyć encyklopedyą z metodologią, gdzie porzuciwszy porządek alfabetyczny, starano się ująć w jeden system naukowy cały obszar danej gałęzi wiedzy ludzkiej, starano się zamknąć w jednym wyrazistym obrazie nietylko całą treść, ale i sposób badania nauki danej (encyklopedyą i metodologia nauk filologicznych, prawnych, filozoficznych, historycznych, lekarskich, akademickich w ogólności i t. d.).

19

Tom IV. Listopad 1800.