7648594511

Pozytywizm 193

Kwestię tę można ująć jeszcze inaczej. Filozofia starożytnych Greków pytała „o początek (apxrj\, który był pojmowany jako ostateczne źródło i wieczny fundament zmieniającej się rzeczywistości”²⁵. U podstaw tego pytania leżało przekonanie, że rzeczywistość składa się z części jawnej i niejawnej, przy czym część niejawna stanowi warunek części jawnej. Filozofia pozytywistyczna o część niejawną nie pyta.

Druga reguła wyznaczająca pozytywistyczne rozumienie filozofii i nauki — reguła nominalizmu — stanowi konsekwencję reguły feno-menalizmu. Oznacza ona „zakaz przypuszczania, by jakakolwiek wiedza formułowana w terminach ogólnych miała w rzeczywistości inne odpowiedniki aniżeli jednostkowe przedmioty konkretne”²⁶. Nomina-lizm jest stanowiskiem obecnym już niejednokrotnie w filozofii, aczkolwiek nie wiązano go z fenomenalizmem. W ujęciu pozytywizmu no-minalizm oznacza, że wszelkie byty ogólne są urojeniami, to znaczy „ogólność” stanowi tylko cechę tworów językowych. Trzecią regułą pozytywizmu jest reguła zaprzeczenia wartości poznawczej sądów oceniających i wypowiedzi normatywnych. Wiąże się ona z regułami poprzednimi w tym sensie, że rozumie doświadczenie zgodnie z regułą fenomenalizmu. Reguła ta głosi, iż nie ma podstaw wierzyć, „że jakakolwiek afirmacja wartości, które dla nich samych, a nie ze względu na coś innego uznajemy, da się usprawiedliwić przez dane doświadczenia”²⁷. Innymi słowy, sfera wartości pozostaje sferą metafizyczną, ale też sferą, która nie stanowi przedmiotu pozytywistycznie rozumianej wiedzy. W tym kontekście Barbara Skarga zauważa: „Cechą pozytywizmu jest rozdzielenie faktu i wartości. Pozytywiści francuscy byli przekonani, że zdania oceniające nie mają charakteru poznawczego, że powinny być zatem wyeliminowane z nauki”²⁸. Niektórzy reprezentanci pozytywizmu tezę tę później zakwestionują, co potwierdza, że pozytywizm jest wprawdzie uzasadniony jako stanowisko dotyczące ludzkiej wiedzy, ale nie znajduje potwierdzenia jako stanowisko dotyczące rzeczywistości. Naukowy obraz świata — jakkolwiek bogaty by był — nie wyczerpuje bowiem rzeczywistości. Rzeczywistość jest bogatsza nie tylko od naszej wiedzy o niej, ale również od naszych o niej wyobrażeń.

Równie wiele kontrowersji jak pierwsza reguła, reguła fenomenalizmu, wzbudza czwarta, to znaczy reguła jedności metody wiedzy. Właś-

²⁵    D. K u b o k: Problem ,apeiron’ i,peras' w filozofiiprzedsokratejskiej. Katowice 1998, s. 47.

²⁶    L. Kołakowski: Filozofia pozytywistyczna.... s. 13.

²⁷    Ibidem, s. 15—16.

“ B. Skarga: Pozytywizm. W: Filozofia francuska XIX wieku. Red. B. Skarga. Warszawa 1978, s. 283.