CCF20090303064

132 Kwestie metafizyczne

Prosty, ale piękny argument Landego można sformułować jeszcze wyraźniej.

(a) Przyjmijmy, że liczba kul upuszczonych N wynosi 1000. Determinizm może wyjaśnić, jak wskazuje Lande, zarówno stosunek wyników 50:50, jak i fluktuacje przypadkowe tylko za pomocą założenia, że miała miejsce odpowiednia dystrybucja warunków początkowych każdego spośród 1000 pojedynczych zdarzeń. Jeżeli spróbuje wyjaśnić, dlaczego tych 1000 warunków początkowych zdradza stosunek 50:50 oraz pewne przypadkowe fluktuacje, znajduje się najwyraźniej na drodze do regresu w nieskończoność. Jeżeli odmówi podania wyjaśnienia, musi uznać fakty za niewyjaśnialne, za cudowne.

Można go jednak naciskać dalej: bez wątpienia będzie się domyślał - jeżeli nie on, to inni to uczynią - że następnych 1000 zdarzeń lub następnych 10 000 zdarzeń da bardzo podobne ściśle statystyczne wyniki. Będzie więc musiał się domyś-

• .*y    •

lać, że one także są skutkiem odpowiedniego rozkładu warunków początkowych, lecz nie będzie w stanie powiedzieć, dlaczego się domyśla, że te stosunki są tak zastanawiające stabilne. (W tym sensie będzie po raz kolejny musiał uwierzyć w „harmonię przedustawną”, jak się wyraził Lande.)

Lande wykazuje tutaj, że stare deterministyczne „wyjaśnienie”, według którego liczne niewielkie przyczyny lub „błędy” mogą (wskutek częściowego znoszenia się itd.) wytwarzać przypadkowe wyniki, jest pozbawione treści. Wszystko to jest niewątpliwie prawdą, ale nie zmienia to faktu, że dla deterministy wyniki statystyczne dadzą się wyprowadzić -jeżeli w ogóle - tylko ze statystycznych założeń dotyczących rozkładu warunków początkowych. Stwierdzamy zatem, że owo dziwne, prawo-podobne zachowanie sekwencji statystycznych pozostaje dla deterministy ostatecznie nieredukowal-ne i niewyjaśnialne. Mówiąc ściślej, nie może być ono wyjaśnione przez deterministę jako skutek czynnika przypadkowości czy za pomocą odwołania do wysokich wartości probabilistycznych: argument Landego wykazuje, że idee te tracą swoją stosowalność, ponieważ determinista może odwoływać się tylko do niewyjaśniałnej dystrybucji statystycznej sekwencji zdarzeń poprzedzających (tj. sekwencji warunków początkowych wobec każdego ze zdarzeń).

Omówione rozważania Landego wyraźnie sugerują, że de-terminiści wierzący, iż mogą wyjaśnić zachowanie ludzkie w sposób statystyczny, w niejawny sposób w swych założeniach uznają rozważania o charakterze probabilistycznym (a nawet o charakterze skłonnościowym). Posługują się one założeniem, które można nazwać ogólną hipotezą o przypadkowości, jest to założenie, według którego niekontrolowane warunki początkowe są zawsze przypadkowe. (Założenie to nazywa się często „zasadą chaosu molekularnego”.) Założenie to można z kolei interpretować w czysto statystycznym sensie - co prowadzi do takich samych trudności jak poprzednio - albo w sensie skłonności. W tym drugim sensie hipoteza oznacza, że (i) kontrolowane warunki eksperymentalne nie ustalają w absolutny sposób warunków początkowych, lecz pozostawiają im pewien margines swobody, i że (ii) każda z tych możliwości, wystawiona w ten sposób na oddziaływanie warunków początkowych, zostanie zrealizowana z pewną skłonnością lub z pewnym prawdopodobieństwem (co można czasami wyliczyć za pomocą rozważań o symetrii). Jedną z zalet argumentu Landego jest to, że wykazuje on, iż te bardziej owocne rozważania niepostrzeżenie wślizgują się do deterministycznej struktury pojęciowej oraz że, ściśle rzecz biorąc, powinny być odrzucone przez zwolenników tej struktury.

(b) Aby wykazać jeszcze wyraźniej trudności, w które popada determinista, przyjmijmy, że stosunek kul typu p do kul typu / wynosi nie 50:50, lecz na przykład 40:60. W tym przypadku jest rzeczą racjonalną przyjąć założenie, że mikroskopijne przesunięcia ostrza w lewo poprawią stosunek na rzecz kul typu p. Możemy na przykład uzyskać w konsekwencji tego przesunięcia stosunek 52:48 lub stosunek 50:50, dalsze zaś jego niewielkie przesunięcie może nawet dać przewagę kulom typu p.

Należy przyznać, że eksperymenty o takich wynikach są możliwe, jeżeli tylko uznamy, że możemy uzyskać stabilne częstości Landego; to znaczy jesteśmy gotowi przewidywać, iż małe przesunięcia w pozycji ostrza będą odpowiedzialne za wyniki powyższego typu. Jednak dla deterministy przewidywania tego rodzaju są niemożliwe, ponieważ z jego punktu