CCF20090303063

130 Kwestie metafizyczne

teoria probabilistyczna winna być interpretowana w kategoriach fizycznych (np. zgodnie z moją sugestią, tj. za pomocą idei skłonności).

Czysto statystyczna teoria nie zdałaby egzaminu. Oznaczałaby poprzestanie na założeniu (i), a tym samym wyjaśnienie przypadkowego charakteru sekwencji (obserwowalnych) rzutów monetą za pomocą założenia o takim samym charakterze sekwencji ukrytych warunków początkowych. To jednak przesuwa tylko problem, ale go nie rozwiązuje. Ponadto niektóre spośród tych drugich sekwencji mogą faktycznie mieć charakter przypadkowy; co jednak uprawnia nas, aby przewidywać (jak to faktycznie czynimy), że będą one miały taki charakter z zasady, na mocy jakiegoś prawal

29. Ostrze Landego

Nie znam fizyka, który by rozumiał te problemy jaśniej niż Alfred Lande. Lande uczynił więcej niż ktokolwiek inny, aby wykazać, o co w tym wszystkim chodzi. Jego argument¹ ma na celu wykazanie, że musimy przyjąć prawdopodobieństwa pojedynczych wydarzeń za podstawę oraz że nie można ich zastąpić żadnymi innymi zdaniami, z wyjątkiem zdań probabilistycznych. Ponadto jego argument wykazuje, że nawet jeżeli połączymy teorie prima facie deterministyczne ze statystycznymi założeniami dotyczącymi warunków początkowych, uzyskamy jedynie regres w nieskończoność, oraz że interpretacja, która upiera się przy takim założeniu, musi mieć charakter niesprawdzalny, metafizyczny (lub „czysto akademicki”, jak się wyraził Lande). Przytoczę W całości ważny fragment z pism Landego (w którym zawiera się także argument przeciwko determinizmowi): *

„Podczas eksperymentu kule wykonane z kości słoniowej zrzucano z tuby na środek stalowego ostrza i zaobserwowano, że przeciętny stosunek kul spadających na prawo [p] do kul

spadających na lewo [/] wynosi 50:50. Powierzchowny obserwator uznałby pojedyncze zdarzenie p za czysto przypadkowe, lecz bardziej wnikliwy fizyk z góry wie, że dana kula spadająca na prawo zdradza pewną skłonność do upadku na prawo, nawet zanim uderzy w ostrze. Ta zdolność do posiadania jakiejś wiedzy o pewnym zdarzeniu, zanim ono nastąpi, zakłada, że obserwator jest wyposażony w urządzenie optyczne, coś w rodzaju ostrza optycznego, które wykonuje to samo zadanie odróżniania kul typu p od kul typu /, wykonywane także przez stalowe ostrze. Jedno ze zdarzeń w życiu danej kuli typu p mogło być z góry predestynowanym spotkaniem z grupą molekuł podczas opuszczania tuby. Według klasycznego stanowiska zatem dzisiejszy stan typu p jest poprzedzony wcześniejszym stanem typu p - i tak wstecz, poprzez ciągły łańcuch zdarzeń typu ...ppp.,., w którym stalowe ostrze jest tylko jednym z elementów.

Gdy teraz zapytamy deterministę o przyczynowe wyjaśnienie przeciętnego stosunku 50:50 pomiędzy kulami p i l, odpowie, że ten stosunek także był predeterminowany na długo, zanim tuba i ostrze zostały zbudowane. Gdy naciskamy dalej, [aby wyjaśnić] dlaczego nawet fluktuacje od średniej są zgodne ze statystycznymi oczekiwaniami teorii zdarzeń przypadkowych, może nawet przyznać, że istnieje harmonia przed-ustawna pomiędzy grupami zdarzeń wyglądających tak, jak gdyby podlegały fluktuacjom przypadkowym, chociaż w rzeczywistości każde pojedyncze zdarzenie było predeterminowa-ne. Tego rodzaju rozumowanie nadawałoby zwrotom „jak gdyby” i „rzeczywistość” odwrócone znaczenia. Przypadkowy rozkład jest rzeczywistością fizyczną, [system deterministyczny zaś], który tylko wygląda na system o charakterze przypadkowym, jest konstrukcją czysto akademicką. Dystrybucja wyników spełniająca... teorię błędu wymaga... z deterministycznego punktu widzenia odpowiedniej przypadkowej dystrybucji przyczyn w czasie wcześniejszym, a stamtąd należałoby przejść jeszcze dalej, do momentu wcześniejszego. Program sformułowania ściśle deterministycznej teorii wydarzeń o dystrybucji statystycznej jest ślepą uliczką”².

^1,1 Por. Alfred Lande, Probabttity in Classical md Quantum Theory, w: Scientiftc Pap er $ Presentecl to Max Born_} 1953, ss. 58, oraz tenże, Foundations of Quantum Theory, 1995, s. 3, [Por* także tegoż From Dualisnt to Unity in Quantum Physics, 1960, ss* 3-8, oraz New Foundiitionalism of Quantum Mechanics, 1965, ss. 29-32.]

A, Landś, Probability in Classical Quantum Theory_? op. cit, $. 58 i nast.