984502292

ZA ZYGMUNTÓW. 233

O charczownicach obecnie nie jestem w stanie nic powiedzieć. Podług regestru, stały one na blankach, a więc także należały do dział wałowych.

Wszystkie wyliczone tu działa były czemś średniem popomiędzy armatą, a moździerzem, jakby rodzajem małych haubic. Wszystkie też miotały pociski kamienne, zużywając 1 funt prochu na 9 funtów kamienia. Przy nabijaniu umieszczano nad prochem szpigel drewniany, na którym kładziono kulę kamienną lub kupę kamieni. Dla foremnego obrobienia kul kamiennych wyrzynano w desce otwór, podług koła cyrklem zakreślonego, do którego kula powinna była pasować we wszystkich położeniach. Ogień udzielano zapałowi z początku za pomocą węgla rożarzonego, potem za pomocą rozpalonego drutu, aż nareszcie wynaleziono lont, który obwijano około cyndruty. Dla wymierzenia podniesienia działa, używano ćwierć-kręgu (kwadrantu), który się składał z dwóch linijek, połączonych pod kątem prostym; dłuższą z nich przykładano do wewnętrznej górnej strony kanału, a pion utwierdzony u góry krótkiej linijki, swem uchyleniem wskazywał na przymocowanej do niej blaszce, zgiętej w kształcie łuku a podzielonej na stopnie, pion ten, mówię, -wskazywał kąt, na który działo miało być podniesione. Do nadawania zaś podniesienia działu istniał przyrząd, który się składał z utwierdzonych w łożu, zgiętych w kształcie łuków, dwóch szyn żelaznych, które dla umocnienia podtrzymywały się dwoma żelaznemi prętami, także w łożu utwierdzonemi. W dziury w szynach wywiercone, wkładał się w kierunku poziomym sworzeń żelazny, o który opierał się ogon armaty. Przez przekładanie szworznia wyżej lub niżej odpowiednio podnosiła Się lub opuszczała wylotowa część działa.

Szrubnice, taraśnice i haufnice nie odpowiadały warunkom boju polowego. Strzały ich nie sięgały daleko, raziły wojsko nieprzyjacielskie, spadając na nie zbyt stromo, pod znacznym kątem, wskutek czego i przestrzenie zagrożone były bardzo nieznaczne; tym czasem, gdy artylerya połowa powinna posiadać jak największą doniosłość, przy dostatecznej mocy uderzenia i linią rzutu pocisków, o ile można nizką, strychującą, o dłuższych przestrzeniach zagrożonych '). "Wymaganiom tym odpowiadają tylko armaty. To też ze wspomnianych małych haubic spotykamy za Zygmunta parę tylko razy wzmiankę o taraśnicach, o innych zaś już więcej nie słychać. Kato-rniast w umieszczonym w przypisku spisie dział, znalezionych w zamku kijowskim, podczas rewizyi w r. 1616. znajdujemy przeważnie

l) Zagrożoną nazywa się przestrzei^,i, którą przechodząc żołnierz może być ugodzony pociskiem. Obejmuje ona całą długość linii lotu kuli w tej części, w którćj się zniża ku ziemi, licząc na rzucie jćj poziomym, od tego miejsca, gdzie się spuszcza do wysokości stojącego człowieka i do tego punktu, gdzie się uderza o ziemię. Dalćj może jeszcze razić z podskoku. Oczywiście im linia lotu kuli jest więcćj spłaszczoną i strychującą tym przostrzeć zagrożona będzie większą i naodwrót.