9914713868

151

Recenzje

'**. nMT»⁹ % r

mi legalnym władzom państwa, a lojalnymi wobec Piłsudskiego. Przewrót majowy nie był, jak to oczekiwał Piłsudski, tylko demonstracją siły, mającą zmusić władze RP do ustąpienia i podporządkowania się woli autora zamachu. Opór stawiany przez obrońców legalizmu i praworządności był znaczny (choć nieskuteczny), o czym świadczą ofiary — 215 zabitych żołnierzy i 180 cywilów oraz około 1000 rannych. Taką — ludzką — cenę zapłacili Polacy za obalenie demokracji i wprowadzanie rządów* autorytarnych. Później będą dalsze ofiary, tym razem już represji ze strony po maj owych rządów.

Piłsudski, jak pokazała historia, nie był maksymalistą i nie rozwiązał funkcjonującego parlamentu, ale poprzez nacisk na instytucje demokracji systematycznie, krok po kroku, do czasu uchwalenia Konstytucji „kwietniowej” tworzył podstawy władzy dyktatorskiej, nie rezygnując, jeśli to było konieczne z punktu widzenia jego władzy, ze stosowania przymusu. W rezultacie — stwierdza autor — „stworzył rządy autorytarne, rządy anachronicznej półdyktatury, sprowadzając przy tym sejm i senat do roli instytucji fasadowych i dekoracyjnych”. Zresztą sama ocena dyktatury Piłsudskiego przeprowadzona została nader łagodnie. I nie chodzi tylko o ocenę postaci. Na ogół rolę zamachu majowego minimalizuje się, wskazując na kryzys parlamentaryzmu w całej niemal Europie lat dwudziestych i trzydziestych. Ma to w pewnym stopniu usprawiedliwiać dokonany przez Piłsudskiego przewrót jako w pewnym sensie naturalną tendencję polityczno-ustro-jową (vide tablica chronologiczna przewrotów w Europie s. 206), zwłaszcza w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, gdzie w zasadzie tylko Czechosłowacja do czasu Monachium pozostała państwem demokratycznym. Niekiedy porównuje się zakres represji stosowanych w okresie dyktatury Piłsudskiego i relatywnie niewielkicłi ograniczeń wolności i praw* obywatelskich, które odnoszone są najczęściej do państw totalitarnych po wschodniej i zachodniej stronie polskich granic. Porównania te wypadają korzystnie dla Piłsudskiego, co autor akceptuje pisząc, że nie pragnął on „wprowadzenia dyktatorskiego systemu rządzenia ze wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami, tj. ograniczeniem praw i wolności obywatelskich, likwidacją demokracji parlamentarnej, stosowania terroru fizycznego itp.” W istocie jednak wszystko to wystąpiło, na szczęście w umiarkowanym zakresie. Tylko czy u podstaw tego leżała dobra wola Piłsudskiego, czy bardziej kompromisowy charakter opozycji, której energia wyczerpywała się na ogół w parlamencie i protestach publicznych, a gdy nabierała ona rozmiarów masowego ruchu protestu groźnego dla władzy, sięgano po przysłowiowy „bat” wspomniany w przemówieniu Piłsudskiego do przedstawicieli klubów parlamentarnych w dniu 29 maja 1926 r. Tym „batem” były na przykład aresztowania polityków przed wyborami „brzeskimi”, tłumienie strajków chłopskich z ofiarami śmiertelnymi w 1932 r., pacyfikacje na kiesach południowo-wschodnich, czy wreszcie obóz odosobnienia w Bcrezie Kartuskiej. Wszystkie te fakty autor przytacza zresztą w kolejnych rozdziałach albo w kalendarium wydarzeń dotyczących okresu od połowy lat dwudziestych.

Wydaje się, że można na problem sposobów sprawowania władzy autorytarnej przez Piłsudskiego popatrzeć z innej strony. Czy w tym, iż nie pełnił on najwyższej funkcji państwowej należy widzieć odwagę i wielkość postaci, czy raczej typ postaw)* polegającej na unikaniu bezpośredniej odpowiedzialności. To prawda, że dwukrotnie stawał na czele rządu, ale tylko wtedy, kiedy trzeba było uspokajać opozycję parlamentarną, a potem uwięzić czołowych polityków opozycyjnych, nie zaś kiedy należało rozwiązywać trudne problemy społeczno-gospodarcze. Odpowiedź na to pytanie pozostaje otwarta, tym bardziej, że kiedy skrojono na potrzeby Piłsudskiego nową konstytucję, nie mógł on już objąć funkcji Prezydenta RP.

Oczywiście nie sposób ustosunkować się w krótkiej recenzji do wszystkich omawianych