Katarzyna
stOsUnki Unii EUROPEjskiEj
Hołdak
z Chinami
Anna
Konarzewska
PaRtnERstWO stRatEgiCznE Unii EUROPEjskiEj
i ChińskiEj REPUbLiki LUdOWEj (ChRL) ROzWija
się Od POłOWy Lat 90., ChOć OfiCjaLniE zOstałO
OgłOszOnE W 2004 R. szCzEgóLnE znaCzEniE dLa
ObU stROn ma Wymiana handLOWa i stOsUnki
gOsPOdaRCzE. WsPóLnOta WyRaża zadOWOLEniE
z iCh ROzWOjU i jEst zaintEREsOWana zaCiEśnianiEm
RELaCji dWUstROnnyCh z Chinami takżE W innyCh
dziEdzinaCh. W najbLiższym CzasiE stOsUnki UnijnO-
-ChińskiE ULEgną daLszEmU POgłębiEniU z UWagi
na WzROst POtęgi gOsPOdaRCzEj i POLityCznEj
ObU stROn W stOsUnkaCh międzynaROdOWyCh
ORaz PRzEkształCEniE się WsPóLnOty W głóWnEgO
PaRtnERa Chin W śWiECiE.
Od końca lat 90. Wspólnota Europejska i Chińska
Republika Ludowa dążą do zacieśnienia stosunków wza-
jemnych i nadania im charakteru partnerstwa strategicz-
nego, opartego na szerokich podstawach kompleksowej
współpracy (od dialogu politycznego po sprawy ochrony
środowiska) w formule długoterminowej, nakierowanego
na realizację wspólnych celów i podtrzymywanego dzięki
partnerskim stosunkom łączącym obie strony.
POLityCznO-PRaWnE POdstaWy
PaRtnERstWa stRatEgiCznEgO UE i Chin
W związku z powyższym, stworzono mechanizm
koordynacji działań dwustronnych, a dodatkowo
278
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
prowadzone są regularne kon- Wynikiem wspomnianych
sultacje między wiceministrami zmian, a także rosnącego znacze-
spraw zagranicznych poszcze- nia Chin w polityce europejskiej,
gólnych członków UE a ChRL było podjęcie podczas 9. szczytu
w sprawach bezpieczeństwa mię- Unia-Chiny (wrzesień 2006 r.)
dzynarodowego i regionalnego. decyzji o rozpoczęciu negocjacji
W 1995 r. opublikowano strategię w sprawie podpisania nowego
wobec Chin pt. Długoterminowa Porozumienia o Partnerstwie
polityka w stosunkach europejsko- i Współpracy między Chinami
chińskich (A Long-Term Policy for a Unią Europejską (China-EU
China-Europe Relations), która Partnership and Cooperation
odnosiła się do stosunków han- Agreement, PCA), w którym
dlowych między stronami oraz usankcjonowane ma zostać strate-
przedstawiała spójną strategię giczne partnerstwo między strona-
państw Unii Europejskiej wobec mi, obejmujące ponad 20 dziedzin
ChRL (kolejne dokumenty tego współpracy. dokument ma być
typu wydano w latach 1998, 2001 symbolem przemian w stosunkach
i 2003). natomiast w 2003 r., unijno-chińskich i świadczyć o ich
po raz pierwszy w historii, Chiny wejściu w nowy etap. zastąpi on
sformułowały dokument na temat obowiązujący od 1985 r. Układ
stosunków z Unią Europejską, w sprawie handlu i stosunków go-
w którym podkreślono znaczenie spodarczych.1 negocjacje w spra-
partnerstwa obu stron, zarów- wie PCa z Chinami rozpoczęły się
no w dziedzinie politycznej, jak w połowie stycznia 2007 r.
i gospodarczej. Rozwój stosunków
Unii z Chinami był możliwy dzięki W paz
dzierniku 2006 r. Unia
zmianom politycznym w samych opublikowała dokument pt.
Chinach (prowadzących do decen- Unia-Chiny: Bliżsi Partnerzy,
tralizacji i swoistej liberalizacji ży- Rosnąca Odpowiedzialność (EU-
cia politycznego i gospodarczego) -China: Closer Partners, Growing
oraz przekształceniom w środowi- Responsibilities). zgodnie z jego
sku międzynarodowym. zapisami, Chiny zajmują czwarte
1) na podstawie Układu w sprawie handlu i stosunków gospodarczych powołano wspólny komi-
tet, złożony z przedstawicieli chińskiego ministerstwa handlu i unijnego komisarza ds.
handlu (w niektórych przypadkach komisarza ds. stosunków zewnętrznych), który zbiera
się 2 razy do roku i zajmuje się głównie rozwiązywaniem technicznych problemów w sto-
sunkach unijno-chińskich.
279
miejsce pod względem gospo- działaniach poszczególnych państw
darczym w świecie i trzecie pod członkowskich. Członkowie ci wdają
względem eksportu światowego. się częstokroć w rywalizację między
są też rosnącą siłą polityczną sobą o poprawę swojej pozycji w sto-
w stosunkach międzynarodowych. sunkach z Chinami, co podważa
z tych właśnie powodów Unia wiarygodność całej Wspólnoty jako
chce pogłębiać strategiczne part- partnera, jak również ogranicza jej
nerstwo z ChRL. jednocześnie do możliwość wpływania na Pekin.
materiału dołączono stanowisko
unijne na temat handlu i inwesty- faktem jest, że Chiny także
cji pt. Konkurencja i Partnerstwo nie posiadają strategii wobec UE,
(Competition and Partnership), ani wizji całości stosunków ze
w którym wyliczono priorytety Wspólnotą. Postindustrialna UE
unijnej polityki handlowej i in- jest dla Państwa środka ważnym
westycyjnej w odniesieniu do partnerem gospodarczym i handlo-
Chin, związane m.in. z wypełnia- wym. Równocześnie bogata, niepo-
niem przez ChRL zobowiązań, siadająca ambicji do wprowadzania
wynikających z ich członkostwa zmian w układzie geopolitycznym
w światowej Organizacji handlu świata, a więc niepostrzegająca sto-
(WtO), liberalizacją rynku chiń- sunków międzynarodowych w kate-
skiego oraz ochroną praw własno- goriach  równowagi sił Wspólnota,
ści intelektualnej. jest w Pekinie uważana za mało
aktywny, a tym samym mało atrak-
Choć Unia posiada strategię cyjny, podmiot na arenie międzyna-
działania w stosunku do Chin, rodowej. ChRL  wraz ze wzrostem
pozostaje ona przede wszystkim swojej potęgi i pozycji  poszukuje
na papierze. W rzeczywistości nie dla siebie nowego miejsca i roli
istnieje jedno spójne i długofalowe w środowisku międzynarodowym.
podejście Wspólnoty do Państwa nie oznacza to, że automatycznie
środka, wypływające ze wspól- rośnie skłonność Chin do podej-
nej dla państw unijnych percepcji mowania interwencji zbrojnych na
wyzwań i zagrożeń, jakie stwarzają peryferiach państwa (np. tajwan,
lub mogą stwarzać Chiny, czy też Płw. koreański), ale budowa własnej
selekcji potencjalnych obszarów strefy globalnych wpływów, dorów-
kooperacji i rywalizacji obu pod- nującej strefie wpływów Usa, czy
miotów. Polityka UE ma w dużej Rosji, jest niewątpliwie strategicz-
mierze charakter życzeniowy i opie- nym celem Pekinu. stąd też unijne
ra się na różnorakich, często ze sobą hasło  świata wielobiegunowego
sprzecznych i nieskoordynowanych, i multilateralnego jest w ChRL
280
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
niezwykle przychylnie odbierane. m.in. z otwarciem rynków euro-
należy jednak pamiętać, że oba pejskich na tekstylia pochodzenia
podmioty odmiennie je definiują chińskiego, ochroną praw własności
(UE kładzie nacisk na wzrost roli intelektualnej, dialog w sprawach
i znaczenia organizacji oraz instytu- bezpieczeństwa energetycznego,
cji w stosunkach międzynarodowych, współpracą w dziedzinie nauki
zaś Chiny  na budowę świata, i technologii, udziałem Chin w pro-
złożonego z kilku mocarstw, w tym gramie Galileo2 (od 2003 r.) i bu-
ChRL, posiadających równorzędną dową reaktora itER3. dlatego nie
pozycję i znaczenie), co może prowo- dziwi fakt, że w ogłoszonych w paz
-
kować nieporozumienia między nimi. dzierniku 2006 r. przez komisję
Europejską Politycznych Ramach
Globalnego Handlu Europejskiego
stOsUnki gOsPOdaRCzE (Global Europe Trade Policy
UE z Chinami Framework) główny nacisk poło-
żono na rozwój stosunków handlo-
Unia Europejska i Chiny wych właśnie z Chinami i włączenie
rozwijają stosunki społeczne ich do światowego systemu handlo-
i gospodarcze (pierwsza umowa wego. z kolei, dla Chin dostęp dla
handlowa między Wspólnotami rynku europejskiego jest niezbędny,
Europejskimi a ChRL została aby państwo to mogło się rozwijać
podpisana w 1978 r.), związane w dotychczasowym tempie.4
2) Galileo to europejski system nawigacji satelitarnej. jego budowa ma zakończyć się do
2010 r. system ten ma być alternatywą wobec amerykańskiego systemu GPS i rosyjskiego
GLONASS oraz w przeciwieństwie do nich ma być kontrolowany przez instytucje cywilne.
Porozumienie o włączeniu Chin do budowy Galileo zostało zawarte w 2003 r. na jego mocy
Pekin zobowiązał się do wniesienia wkładu w wysokości około 230 mln euro (koszt całego
projektu oszacowano na 3,2-3,4 mld euro).
3) itER (international thermonuclear Experimental Reactor) to międzynarodowy projekt
badawczy, którego celem jest zbadanie możliwości produkowania na dużą skalę energii
z fuzji jądrowej. Projekt jest przewidywany na 30 lat (10 lat budowy plus 20 lat pracy
reaktora). ma on kosztować w przybliżeniu 10 mld euro. tym samym jest to drugi (po
międzynarodowej stacji kosmicznej) najdroższy na świecie projekt badawczy. Uczestniczą
w nim finansowo i naukowo: Unia Europejska, japonia, Rosja, Chiny, korea Południowa
i Usa. Unia Europejska pokryje 50 proc. kosztów budowy reaktora, a pozostałe strony
 po 10 proc. każda.
4) k. barysch, C. grant, m. Leonard, Embracing the dragon. The EU s partnership with
China, Centre for European Reform, Londyn 2005, s. 51-60.
281
na rok 2006 przypadł roz- Unia podejmuje wysiłki na rzecz
kwit wymiany handlowej między zniesienia wspomnianych ogra-
stronami. Unia zajęła pierw- niczeń i restrykcji w działalności
sze miejsce wśród partnerów gospodarczej, szczególnie w prze-
handlowych Chin, a ChRL jest myśle samochodowym, wartym
drugim partnerem Wspólnoty. około 19 mld Usd, choć mimo
W całym 2006 r. wymiana han- ich obowiązywania, przedsiębior-
dlowa osiągnęła wartość około stwa europejskie czerpią ogromne
250 mld Usd (choć w marcu korzyści z kontaktów z Chinami
2006 r. Unia nałożyła cła anty-  przykładowo co roku 40 proc.
dumpingowe na obuwie z Chin). sprzedawanych w Chinach sa-
inwestycje państw członkow- mochodów produkowanych jest
skich Unii w Chinach wyniosły przez firmy europejskie, a tylko
w poprzednim roku około 50 mld 10 proc.  przez amerykańskie.
Usd. Unia cieszy się zaufaniem
Chińczyków ze względu na ofe- Poza tym, problemem w stosun-
rowaną pomoc i doświadczenie kach z Chinami jest łamanie praw
w liberalizacji i decentralizacji własności intelektualnej. W 2004 r.
gospodarki. Wzrost obrotów Chiny nielegalnie skopiowały
handlowych z Chinami prowadzi programy komputerowe, książki,
jednak do zwiększenia deficytu filmy i muzykę warte łącznie około
na europejskim rachunku bie- 2,6 mld Usd. Podrabiane są też
żącym, powodując znaczne ob- ubrania, buty, etc., co powoduje
ciążenia budżetowe w Europie trudności w działalności przed-
i trudności w restrukturyzacji siębiorstw europejskich (60 proc.
gospodarek europejskich. należy sprzedawanych w Europie produk-
też wspomnieć, że na rynku chiń- tów podrabianych pochodzi właśnie
skim nadal istnieją ograniczenia z Chin).5
w działalności firm zagranicznych
(w tym w przemyśle samochodo-
wym, petrochemicznym, tekstyl- PRObLEm EmbaRga
nym, odzieżowym, stalowym), na handEL bROnią
dostępie do rynku zamówień pu- W stOsUnkaCh UE-Chiny
blicznych, inwestycjach (obowią-
zek tworzenia spółek joint venture W latach 2003-2005 Unia
z partnerami chińskimi), rozwoju Europejska wyrażała polityczną
działalności bankowej, ubezpie- wolę zniesienia obowiązującego
czeniowej i telekomunikacyjnej od 16 lat embarga na dostawy
(wysokie wymagania kapitałowe). sprzętu wojskowego do ChRL.
282
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
szczególny nacisk na zmianę 1989 r. jako część pakietu sankcji
polityki unijnej w tej sprawie wobec ChRL po wydarzeniach na
wywierała francja, a w mniej- Placu tiananmen na początku
szym stopniu Włochy i niemcy ze czerwca 1989 r.7 zakres embarga
względu na ich szerokie interesy nigdy nie został dokładnie okre-
gospodarcze w azji. na opóz
nienie ślony przez Unię, a państwom
całego procesu wpływ miało przy- członkowskim pozostawiono
jęcie w marcu 2005 r. przez Chiny możliwość dowolnego interpreto-
tzw. ustawy antysecesyjnej, zezwa- wania jego zasad. Przykładowo,
lającej na podjęcie akcji zbrojnej Wielka brytania nie sprzedaje do
przeciwko tajwanowi, gdyby Chin żadnych towarów wojsko-
władze tego państwa, uważanego wych, które mogłyby zostać wy-
przez Pekin za zbuntowaną pro- korzystane do prowadzenia we-
wincję, formalnie ogłosiły niepod- wnętrznych represji, choć według
ległość. We wrześniu 2006 r., pod- danych Amensty International,
czas 9. szczytu Unia-Chiny, strona zjednoczone królestwo eksporto-
unijna powtórzyła swoją deklara- wało do Chin komponenty, techno-
cję na temat zniesienia embarga, logie, oprogramowanie i systemy
choć 18 stycznia 2007 r. oficjalnie o zastosowaniu militarnym, np.
ogłosiła, że utrzymuje w mocy jego wyposażenie do chińskich myśliw-
obowiązywanie.6 ców JH-7.8
Embargo na dostawy broni do natomiast wśród zwolenników
Chin wprowadzono 27 czerwca zniesienia sankcji znajduje się
5) Ibidem, s. 31-49.
6) f. bordonaro, Europe itching to lift China arms embargo, asian times, 15.03.2007 r.
7) sankcje obejmowały też wezwanie do przestrzegania praw człowieka w Chinach i podnie-
sienia tej sprawy na forum organizacji międzynarodowych, zamrożenie kontaktów na
szczeblu ministerialnym, zawieszenie programów współpracy z ChRL oraz obniżenie
rangi kontaktów kulturalnych, naukowych i technicznych. Oprócz embarga, powyższe
sankcje zostały zniesione w paz
dzierniku 1990 r.
8) sprzęt wojskowy sprzedawały Chinom też Włochy (m.in. pociski powietrze-powietrze,
radary), francja (m.in. pociski ziemia-powietrze, śmigłowce Dauphin, fregatę
Lafayette, radary morskie i lądowe) oraz niemcy (m.in. elementy do budowy okrętu
podwodnego o napędzie atomowym). R. stohl, Wrangling over Arms Sales to China,
fPif Policy Report, 4.12.2006.
283
m.in. francja,9 belgia, hiszpania tajwanu,12 nie przestrzegają zasad
i Włochy (a do czasu przejęcia wła- kontroli eksportu i nie są zdolne
dzy przez kanclerz a. merkel  tak- do ochrony transferu wrażliwych
że niemcy). zdaniem tych państw, technologii zbrojeniowych do
Chiny odgrywają ważną rolę w sto- państw trzecich oraz odmawiają
sunkach międzynarodowych, a ze zakończenia procesu ratyfikacji
względu na zmiany w ich polityce Międzynarodowego Paktu Praw
wewnętrznej, zakaz można uznać Obywatelskich i Politycznych. Poza
za nieaktualny i motywowany tym, w więzieniach nadal przetrzy-
jedynie  wrogością wobec Chin . mywani są uczestnicy demonstracji
Utrzymywanie przyjaznych stosun- na Placu tiananmen.
ków z ChRL przyczyni się do po-
głębienia procesu reform i wprowa- Przeciwne zniesieniu embarga
dzenia stabilizacji na kontynencie są też stany zjednoczone z uwa-
azjatyckim. W ten sposób francja gi na zagrożenie bezpieczeństwa
pragnie włączyć ChRL do wielona- tajwanu i amerykańskich inte-
rodowego sojuszu, który ma stano- resów w azji. dlatego uchylenie
wić przeciwwagę dla unilateralizmu unijnego zakazu jest elementem
amerykańskiego. z drugiej strony, nieustannych konsultacji dwustron-
podobnie jak niemcy,10 liczy ona na nych. Usa grożą zamrożeniem
korzyści gospodarcze i zwiększenie transferu strategicznych technolo-
wymiany handlowej z Chinami, gii zbrojeniowych do państw człon-
także w dziedzinie uzbrojenia. kowskich Wspólnoty, jeśli embargo
Chiny są bowiem postrzegane jako zostanie zniesione.13 dodatkowo
ogromny rynek zbytu, a rozpoczęcie mogą zostać wprowadzone sankcje
bliższej współpracy gospodarczej wobec europejskich przedsiębiorstw
może w przyszłości owocować pod- zbrojeniowych, sprzedających
pisywaniem korzystnych kontrak- produkty zbrojeniowe lub systemy
tów handlowych także w innych obronne do ChRL. nie będą mo-
sferach.11 gły one uczestniczyć we wspólnych
projektach badawczych, nauko-
zniesieniu embarga na dosta- wych i produkcyjnych w dziedzinie
wy broni do Chin sprzeciwiają się uzbrojenia.14 Usa argumentują,
państwa skandynawskie, głównie że zniesienie embarga zagroziłoby
dania, i holandia, ze względu na procesowi wzmocnienia ochrony
łamanie praw człowieka w ChRL, praw człowieka w Chinach (ra-
m.in. w tybecie i Wschodnim port departamentu stanu ds.
turkiestanie. Chiny prowadzą Przestrzegania Praw Człowieka
nieprzyjazną politykę wobec z 2006 r. stwierdza, że ChRL to
284
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
państwo autorytarne, gdzie prawa pracy w dziedzinie przemysłów
człowieka są nagminnie łamane) obronnych i technologii wojsko-
oraz doprowadziłoby do zakłócenia wych, która to bariera powinna być
stabilności i bezpieczeństwa w azji usunięta w najbliższym możliwym
Południowo-Wschodniej.15 terminie. zniesienie embarga na
dostawy broni do Chin będzie miało
Chiny twierdzą, że nałożenie też znaczenie dla wzmocnienia po-
embarga przez Unię było  nieade- zycji i rangi dyplomatycznej pań-
kwatne do zaistniałej sytuacji, stwa na arenie międzynarodowej
a wszelkie okoliczności, na podsta- (m.in. wyłączenie z grupy państw,
wie których organizacja wprowadzi- wobec których Unia utrzymuje em-
ła zakaz, przestały istnieć. ich zda- bargo, m.in. sudan, Libia, birma/
niem, utrzymywanie zakazu dostaw myanmar). W chwili obecnej Chiny
broni stanowi barierę we współ- prowadzą głęboką modernizację sił
9) 15 marca 2007 r. minister obrony a. Elliot-marie ponownie wezwała do zniesienia em-
barga, którego utrzymywanie jest według niej nielogiczne, jeśli zezwala się Chinom
na organizację igrzysk olimpijskich. h. asquin, France Calls To Lift China Arms
Embargo, defence news, 15.03.2007.
10) Wśród członków UE, niemcy są głównym partnerem handlowym Chin, a wymiana
handlowa między państwami przekroczyła w 2005 r. 63,2 mld dolarów.
11) z drugiej strony, w latach 2004-2006 intensywnie rozwijała się współpraca francji,
niemiec, Włoch i hiszpanii z Rosją, która w obliczu unijnego i amerykańskiego
embarga jest głównym dostawcą technologii zbrojeniowych do Chin. Podtrzymanie
sankcji wobec ChRL jest korzystne dla moskwy ze względów finansowych (współpra-
ca przemysłów wojskowych) i politycznych (zacieśnianie kontaktów z Pekinem).
12) Chiny utrzymują ponad 900 rakiet balistycznych krótkiego zasięgu wycelowanych
w wyspę, a co roku dodają kolejne.
13) izba Reprezentantów przyjęła wiosną 2004 r. ustawę ograniczającą eksport towa-
rów wojskowych i transfer technologii zbrojeniowych do tych państw europejskich,
które sprzedają broń do Chin (tzw. Buy America).
14) Wprowadzenie sankcji jest możliwe na podstawie przepisów światowej Organizacji
handlu, zezwalających na wprowadzenie środków ochronnych, jeśli zagrożone są
podstawowe interesy bezpieczeństwa państwa.
15) k. archick, R.f. grimmett, s. kan, European Union s Arms Embargo on China:
Implications and options for U.S. Policy, CRs Report for Congress, styczeń 2006 r.
285
zbrojnych, a jedynym krajem, który strony, taki krok automatycznie
posiada nowoczesne technologie nie zagwarantuje zakupów euro-
wojskowe i jest gotowy podzielić się pejskiego uzbrojenia przez Chiny.
nimi z Pekinem, jest Rosja. stawia Rosja ma zbyt silną pozycję na
to jednak Chińczyków w roli pe- chińskim rynku i czerpie z niej
tenta. Rosjanie nie wszystko chcą wymierne korzyści, więc możliwe
sprzedać, a jeśli tak, to wyłącznie jest zaostrzenie konkurencji. tym
za gotówkę. Wybór między uzbro- bardziej, że rosyjskie uzbrojenie
jeniem rosyjskim a francuskim lub bardziej nadaje się do modernizacji
niemieckim pozwoliłby Chinom na chińskich sił zbrojnych, opartych
osiągnięcie korzystnych warunków na radzieckich standardach i wy-
finansowych.16 posażeniu. dlatego firmy euro-
pejskie mogą jedynie spełnić rolę
Europejskie przedsiębiorstwa dodatkowego konkurenta, dzięki
zbrojeniowe liczą, że zniesienie któremu ostateczne ceny towarów
przez Unię embarga na dostawy wojskowych będą tańsze dla odbior-
broni do Chin zapewni wzrost eks- ców chińskich, a korzyści z uchy-
portu ich produktów na rynek azja- lenia embarga dla europejskiego
tycki, który do tej pory pozostawał przemysłu zbrojeniowego pozosta-
w gestii Rosji i innych państw, ną niewielkie. natomiast w celu
które nie stosowały embarga (m.in. sprzedaży europejskich technologii
izraela). Poza tym, Europa znacz- w dziedzinie zarządzania, kontroli
nie bardziej odczuwała negatywne i komunikacji nie trzeba znosić
skutki nałożenia zakazu niż stany embarga, ponieważ dowolność
zjednoczone, ponieważ wewnętrzne w interpretacji jego zasad pozwala
zapotrzebowanie rynku amery- na sprzedaż towarów podwójnego
kańskiego jest 4 razy większe od przeznaczenia, co jest wykorzy-
europejskiego, a dodatkowo, Usa stywane przez członków Unii.17
są stroną około połowy wszystkich Ewentualne korzyści ze zniesienia
światowych zamówień zbrojenio- embarga uzyskają głównie przed-
wych, o wartości około 40 mld siębiorstwa handlowe. strona
Usd. natomiast pozycja przedsię- chińska może bowiem zakupić sa-
biorstw europejskich w większości moloty Airbus, systemy satelitarne
zależy od poziomu ich sprzedaży Astrium i systemy telekomunika-
poza Europą, dlatego uzyskanie cyjne Nokii czy Ericssona.
dostępu do nowego rynku zbytu
jest dla nich bardzo ważne. W tym zniesienie sankcji na dostawy
sensie zniesienie embarga byłoby sprzętu wojskowego do Chin mo-
dla Europy korzystne. z drugiej głoby mieć dla Unii efekt odwrotny
286
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
od zamierzonego  europejskie i zniesienie embarga mogą być
technologie wojskowe mogłyby być kolejne napięcia w stosunkach
sprzedawane przez Chiny stro- europejsko-amerykańskich i dalsze
nom trzecim (np. organizacjom pogorszenie stosunków transatlan-
terrorystycznym), na co Unia nie tyckich. zniesienie embarga przez
będzie miała żadnego wpływu, a co Wspólnotę zakończy okres jed-
zdecydowanie wpłynie na bezpie- nomyślnego stanowiska zachodu
czeństwo Wspólnoty. zdaniem w stosunku do Chin i może spowo-
Amnesty International, Chiny re- dować nieodwracalne negatywne
gularnie wspierają juntę wojskową konsekwencje polityczne. będzie
w birmie/myanmar oraz sprzedają bowiem politycznym zwycięstwem
chińskie transportery opancerzone Chin oraz de facto uznaniem ich
do sudanu. Poza tym, zniesienie polityki w dziedzinie praw człowie-
embarga mogłoby spowodować ka, prowadzonej po wydarzeniach
tzw. efekt domina, zgodnie z któ- na Placu tiananmen. Europa widzi
rym państwa sprzedające obecnie zniesienie embarga na dostawy
broń Chinom (np. izrael) mogłyby broni do Chin głównie w katego-
oferować bardziej zaawansowane riach ekonomicznych, co przyczynia
produkty, aby sprostać konku- się do pogłębiania sporów z Usa,
rencji ze strony przedsiębiorstw które samodzielnie będą musiały
europejskich. przeciwdziałać polityczno-wojsko-
wym reperkusjom polityki gospo-
Uchylenie zakazu sprzedaży darczej prowadzonej przez Unię.
broni do ChRL będzie miało przede dlatego należy zastanowić się, czy
wszystkim znaczenie polityczne dobrym sposobem na zakończe-
i przyczyni się do  rehabilitacji nie sporów między Unią a Usa
Chin w stosunkach międzynaro- w sprawie zniesienia embarga nie
dowych. jednak ceną za polep- byłoby przyjęcie przez obie strony
szenie stosunków Unii z Chinami prawnie wiążącej listy produktów
16) dotychczas ponad 80 proc. wszelkich zakupów broni, dokonywanych przez Chiny, pocho-
dziło z Rosji. W latach 1995-2002 ChRL zakupiła z Rosji uzbrojenie o wartości
9 mld Usd, w tym myśliwce Su-27 i Su-30, okręty podwodne typu kilo oraz niszczy-
ciele sovremenny. Poza tym, moskwa jest jedynym z
ródłem technologii obronnych
dla Chin. Obecnie Chiny produkują rocznie około 200 myśliwców su-27 na podstawie
licencji zakupionej od Rosjan.
17) Przykładem może być sprzedaż przez firmy EADS i AgustaWestland śmigłowców
bojowych z-10 do  celów cywilnych .
287
wojskowych i technologii obron- skierowanego na uzyskanie wyso-
nych, których sprzedaż do Chin by- kiej klasy uzbrojenia wojskowego,
łaby zakazana. mogłyby się na niej którego nie mogą, w przeciwień-
znalez
ć m.in. nowoczesne turbiny stwie do tajwanu, zakupić od
silników odrzutowych oraz techno- Usa, i którego nie chce im sprze-
logie mikrosatelitarne, produkowa- dać Rosja. dla zachowania silnej
ne przez brytyjczyków, używane do pozycji w regionie, Chiny muszą się
niszczenia amerykańskich satelitów odpowiednio uzbroić, co umożliwi
wojskowych, a także niemieckie im zdominowanie innych państw
silniki do okrętów podwodnych. azji Wschodniej.
W chwili obecnej nie są jednak pro-
wadzone żadne konsultacje w tej Państwa popierające zniesienie
sprawie. embarga na dostawy broni zwraca-
ją szczególną uwagę na konieczność
zniesienie unijnego embarga wprowadzenia zmian w Kodeksie
na dostawy broni do Chin mogłoby Postępowania UE w Eksporcie
spowodować drastyczne zmiany Broni,18 i ustanowienie tzw. skrzyn-
w sytuacji geopolitycznej azji ki narzędziowej (toolbox), która ma
Wschodniej i przyczynić się do być zestawem procedur, wzmac-
zwiększenia zakupów uzbrojenia niających kontrolę eksportu broni
wśród państw regionu. W ostatnim z Unii do państw, wobec których
czasie wzrost potęgi polityczno- przestaje obowiązywać embargo.
wojskowej i gospodarczej Chin zdaniem zwolenników zniesienia
już zmusił władze tajwanu do embarga, kodeks skutecznie prze-
zwiększenia zakupów uzbrojenia. ciwdziała sprzedaży broni do Chin,
Podobne działania podjęły japonia ponieważ wyraz
nie zakazuje trans-
i korea Płd. natomiast państwa feru broni do państw wykorzystują-
azji Południowo-Wschodniej cych ją do szerzenia wewnętrznych
koncentrują się przede wszystkim represji. Praktyka wskazuje, że
na reformie sił morskich. malezja, prowadzenie  skutecznej narodowej
indonezja i filipiny zakupiły polityki eksportu broni i jego kontro-
wyposażenie transportowe sił li , zawartej w kodeksie, może za-
powietrznych, a od 2004 r. roz- wieść, jak to miało miejsce w przy-
budowują oddziały ochrony wy- padku indonezji, która kupowała tą
brzeża. W związku z powyższym, drogą czołgi i myśliwce od Wielkiej
można wnioskować, że chińskie brytanii, pociski ziemia-powietrze
próby nakłonienia UE do zniesie- z francji i helikoptery z niemiec
nia embarga na dostawy broni do w celu prowadzenia okupacji
ChRL, są częścią większego planu, timoru Wschodniego w latach 90.
288
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
dodatkowo, istnieje też potrzeba jenie wojskowe za 171 mln euro
przekształcenia kodeksu w prawnie  232 mln Usd (według rapor-
obowiązujący dokument, wpro- tu siPRi w latach 1989-2004
wadzający takie same reguły dla 73,2 proc. eksportu sprzętu woj-
wszystkich członków UE (obecnie skowego do Chin pochodziło wła-
jest on tylko deklaracją politycz- śnie z francji). biorąc pod uwagę
ną). Przykładowo, w chwili obecnej powyższe dane, embargo faktycznie
przedsiębiorstwa brytyjskie nie nie jest skutecznym mechanizmem,
mogą sprzedawać do Chin specjali- ograniczającym sprzedaż broni do
stycznego sprzętu noktowizyjnego, ChRL.
podczas gdy firmy belgijskie, fran-
cuskie i niemieckie mogą to czynić
bez ograniczeń. W 2003 r., w po- UE WObEC
równaniu z 2002 r., Unia podwoiła dEmOkRatyzaCji Chin
sprzedaż towarów wojskowych do
Chin. Obroty handlowe wzrosły Problem ochrony praw czło-
z 210 mln euro w 2002 r. (283 mln wieka w Chinach  obok embar-
Usd) do 416 mln euro w 2003 r. ga na handel bronią  jest jedną
(564 mln Usd). W 2004 r. tylko z  drażliwych i delikatnych kwe-
francja sprzedała Chinom uzbro- stii w relacjach między Wspólnotą
18) Kodeks Postępowania Unii Europejskiej w Eksporcie Broni podpisano 6 czerwca
1998 r. Celem kodeksu jest ograniczenie eksportu broni konwencjonalnej do państw,
gdzie mogłaby być ona wykorzystana do walk wewnętrznych i zagrożenia dla bezpie-
czeństwa regionu. kodeks składa się z 8 kryteriów, których należy przestrzegać w eks-
porcie broni konwencjonalnej: poszanowanie międzynarodowych zobowiązań państw
członkowskich UE (1); poszanowanie praw człowieka w państwie będącym odbiorcą
broni (2); niedopuszczenie do napięć w wewnętrznej sytuacji w państwie będącym
odbiorcą broni (3); zachowanie pokoju, bezpieczeństwa i stabilności w regionie (4);
zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państw członkowskich UE i państw so-
juszniczych (5); pozycja państwa kupującego broń w stosunkach międzynarodowych,
głównie w odniesieniu do terroryzmu międzynarodowego, zawieranych sojuszy i po-
szanowania prawa międzynarodowego (6); wyeliminowanie ryzyka, że zakupiona broń
będzie użyta lub ponownie sprzedana niezgodnie z przeznaczeniem (7); brak zgody
na zakup broni przez dane państwo, jeśli osłabi to jego sytuację gospodarczo-społecz-
ną (8). kodeks przewiduje oddzielne rozpatrywanie każdego przypadku zwrócenia się
o sprzedaż broni, możliwość wprowadzenia bardziej restrykcyjnych reguł na poziomie
krajowym, wymianę informacji o każdym przypadku zgody lub odrzucenia prośby
o sprzedaż broni. Co roku państwa członkowskie UE mają obowiązek przestawienia
tajnego raportu z przestrzegania postanowień kodeksu. jednocześnie, 13 czerwca
2000 r. członkowie Unii przyjęli Wspólną Listę Wyposażenia Wojskowego.
289
a ChRL. Opublikowany w styczniu krajem transparentnym, a przez to
2007 r. kolejny raport organizacji bardziej przewidywalnym i stabil-
Human Right Watch konstatuje, nym. Przełożyłoby się to zarówno
że w 2006 r. doszło do znacznego na ograniczenie kwestii spornych
pogorszenia sytuacji w obsza- w stosunkach dwustronnych (pra-
rze praw człowieka w Chinach wa człowieka, korupcja, prawa
w związku z zaostrzeniem przez autorskie, embargo na handel
władze  w sytuacji pogorszenia się bronią, etc.), jak również osłabie-
nastrojów społecznych (protesty, nie napięć w regionie, zwłaszcza
demonstracje, etc.)  kontroli nad związanych z kwestią separatyzmu
mediami, internetem, pracownika- tajwańskiego. Chociaż demokra-
mi akademickimi i środowiskiem tyzacja Chin jest dla UE sprawą
prawniczym. najwięcej zastrzeżeń istotną, to jednak na pierwszy
UE budzi przetrzymywanie w wię- plan dwustronnych relacji wy-
zieniach dziennikarzy, aktywistów suwają się kwestie gospodarcze,
działających na rzec promocji praw w tym rosnący deficyt Wspólnoty
człowieka w ChRL, przeciwników w wymianie handlowej z ChRL19.
politycznych i prawników, wy- stawianie problematyki handlu
stępujących w sądach przeciwko przed prawami człowieka jest
rządowi chińskiemu, stosowanie równocześnie jedną z kości niezgo-
kary śmierci, utrzymywanie 50-cio dy wewnątrz Wspólnoty. Państwa
tysięcznej  policji internetowej , skandynawskie oraz holandia
stale monitorującej i blokującej systematycznie podnoszą problem
 wolnościowe strony internetowe przestrzegania praw obywatelskich
i blogi. Pomimo prób UE prowa- i swobód jednostki w Chinach na
dzenia kampanii na rzecz ochrony forum międzynarodowym (co jest
praw człowieka i podstawowych niezwykle istotne z punktu wi-
wolności w Państwie środka oraz dzenia ich polityki wewnętrznej)
wielokanałowego nacisku brukseli i domagają się stosowania wspól-
i poszczególnych państw Wspólnoty nej polityki UE w tym zakresie.
na zmianę polityki władz komuni- kraje duże, dbające w pierwszej
stycznych, postęp w tej materii jest kolejności o swój rozwój gospodar-
znikomy. czy  francja, niemcy, grecja,
Włochy czy hiszpania  starają się
dla UE  ekskluzywnego klubu ograniczać do minimum tę proble-
państw demokratycznych  de- matykę w kontaktach z Pekinem.
mokratyzacja Chin jest jednym konsekwencją tego stanu rzeczy są
z priorytetów. z założenia, demo- ostre spory o politykę unijną w za-
kratyczne Państwo środka byłoby kresie praw człowieka wobec
290
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
Chin na forum Parlamentu równocześnie do powolnych, ale
Europejskiego, jak również fakt, zauważalnych zmian w systemie
że od 1998 r. UE  jako całość  politycznym i prawnym ChRL
nie przedkłada, ani nie wspiera,  otwierania się tego państwa
na forum UnhCR żadnej rezolucji i jego władz na świat oraz adapto-
w tej materii.20 Od końca lat 90. wania  zachodnich standardów
UE stosuje politykę  konstruk- (zwłaszcza gospodarczych i społecz-
tywnego zaangażowania , w któ- nych) do własnych potrzeb. Warto
rej kwestia przestrzegania praw wspomnieć, że UE jest najczęściej
człowieka w ChRL omawiana jest podawana w Chinach jako przykład
w ramach dialogu dwustronnego (z
ródło idei) w dyskusjach o nie-
(spotkania odbywają się dwa razy zbędnych reformach w chińskim
w roku). W zamian, Chiny zezwala- systemie socjalnym oraz instytucji
ją na sponsorowanie przez komisję państwowych. z drugiej jednak
Europejską licznych programów strony, silnie izolacjonistyczna
współpracy w tej dziedzinie (sa- polityka władz ChRL w świecie
morządność lokalna, prawa kobiet, sprawia, że wpływ UE na chińskie
etc.)21. społeczeństwo (wpływ oddolny)
i promocja wśród ludności warto-
Wspólnota jest świadoma, że ści demokratycznych są znacznie
rozwój chińskiej gospodarki zapew- ograniczone.
nia przetrwanie komunistycznego
reżimu, a tym samym stabilność bruksela nie zamierza jednak
w państwie, co (mając na uwadze zrezygnować ze stosowania nacisku
wielkość, znaczenie i położenie Chin na Pekin w kwestii demokratyzacji
w azji) jest kwestią najważniejszą. i praw człowieka. UE jest, w prze-
Rozwój ten (za pośrednictwem ciwieństwie do Usa, postrzegana
mechanizmu globalizacji) prowadzi w ChRL jako partner  neutralny ,
19) P. ferdinand,  the challenge of democratisation , w: m. zaborowski (ed.), Facing
China s rise: Guidelines for an EU strategy, Chaillot Paper nr 94, EU institute for
security studies, grudzień 2006 r., s. 27.
20) European Commission, Building a Comprehensive Partnership with China, COm
(1998)181, brussels, 1998.
21) n. Casarini, The evolution of the EU-China relationship: from constructive enga-
gement to strategic partnership, Occasional Paper nr 64, EU institute for security
studies, paz
dziernik 2006 r., s. 19-20.
291
z którym Chiny nie posiadają po- ich potęgi gospodarczej w świecie.
ważnych konfliktów, czy zatargów. dopiero od niedawna, w zasadzie
duża koncentracja na wymianie pod wpływem ogromnej presji ze
handlowej, uważanej za obopólnie strony Waszyngtonu, Wspólnota
korzystną, stwarza ramy współpracy zaczęła dostrzegać, że szybko
politycznej. UE posiada ogromne, rosnące wydatki obronne Chin,22
często niewykorzystane, możliwo- w tym zakupy (głównie w Rosji)
ści wpływania na Państwo środka nowoczesnego sprzętu wojskowe-
przy pomocy miękkich instrumen- go i sprzedaż do innych regionów
tów polityki (soft power). kontakty świata uzbrojenia chińskiej produk-
gospodarcze, współpraca kultural- cji (lub reeksport wcześniej zaim-
na, wymiana naukowa, turystyka portowanego z innych państw),
pozostają tymi płaszczyznami, na mogą również stanowić poważne
których bruksela może najbardziej zagrożenie dla jej bezpieczeństwa,
efektywnie promować wartości i idee lub bezpieczeństwa obszarów (np.
demokratyczne. należy jednak mieć bliski Wschód, afryka Płn.),
na uwadze, że w konfrontacji: prawa których destabilizacja odbije się
człowieka versus wymiana handlo- negatywnie na podtrzymaniu
wa, ta druga będzie miała pierw- unijnej  przestrzeni wolności,
szeństwo, co oznacza, że UE może bezpieczeństwa i sprawiedliwości .
być skłonna do  przymykania oka należy również mieć na uwadze,
na negatywne zjawiska związane że Chiny, pomimo swoich mocar-
z funkcjonowaniem rządów autory- stwowych aspiracji, pozostają pod
tarnych w Chinach (podobnie, jak względem potencjału militarnego
w stosunkach z Rosją), aby tylko daleko w tyle za Usa, ale już nie
zapewnić sobie szybki rozwój go- za Europą, która systematycznie
spodarczy, który wymaga zarówno redukuje swoje wydatki obronne na
posiadania z
ródła importu tanich zbrojenia.
towarów, jaki i rynku zbytu dla
własnych produktów. Problem rosnącego w świecie
statusu politycznego i militarnego
ChRL jest w Unii dostrzegany,
stOsUnEk UE dO WzROstU ale oficjalnie  przynajmniej na
POzyCji WOjskOWEj razie  określany w kategoriach
i POLityCznEj Chin szans i wyzwań. świadczyć może
W śWiECiE o tym bliska współpraca obu
podmiotów w programie Galileo
UE postrzega Chiny w pierwszej  czy szerzej, technologiach ko-
kolejności przez pryzmat wzrostu smicznych i (pokojowej, cywilnej)
292
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
eksploracji przestrzeni kosmicz- brukseli z Pekinem (z zasady nie
nej  oraz w przemyśle lotniczym staje ona na agendzie spotkań),
(np. kontrakty z koncernem a tajwan niezwykle rzadko poja-
Airbusa), co budzi ostre protesty wia się w oficjalnych dokumentach
Usa.23 Równocześnie, Unia jest UE. Warto dodać, że Unia pro-
coraz bardziej świadoma zagrożeń wadzi  tak, jak większość państw
związanych ze wzrostem globalnej świata  politykę  jednych Chin ,
potęgi Chin. dostrzega ona zwłasz- utrzymując stosunki dyploma-
cza problem proliferacji chińskiej tyczne tylko z komunistycznym
technologii wojskowej, w tym tech- rządem. nie przeszkadza to jednak
nologii podwójnego przeznaczenia krajom unijnym w  dobijaniu tar-
(m.in. do produkcji broni masowe- gów z taipei. Chociaż Wspólnota
go rażenia) do państw kontestują- nie posiada w Cieśninie (tak, jak
cych obecny ład międzynarodowy Chiny, czy Usa) strategicznych
(chodzi m.in. o współpracę Chin interesów bezpieczeństwa, nie pozo-
z Pakistanem, iranem, koreą Płn. staje ona obojętna wobec możliwo-
czy syrią). niepokój we Wspólnocie ści zaostrzenia się konfliktu między
budzi również narastające napięcie Chinami a secesjonistyczną wyspą.
w Cieśninie tajwańskiej, związa- to, czego bruksela obawia się
ne z nakręcającym się wyścigiem najbardziej, to rozwiązanie sporu
zbrojeń między Usa a ChRL na na drodze zbrojnej, które sprowa-
dalekim Wschodzie. dziłoby bezpośrednie zagrożenie
dla kontraktów handlowych oraz
kwestia tajwańska ma obecnie inwestycji bezpośrednich obywa-
bardzo niski status w relacjach teli i przedsiębiorców z obszaru
22) Według oficjalnych informacji z Pekinu, wydatki wojskowe Chin wzrosły w 2006 r.
o 14,7 proc. w stosunku do roku poprzedniego, osiągając poziom 35 mld Usd.
jednakże ich rzeczywisty poziom daleko odbiega od deklarowanego. Eksperci sza-
cują, że chińskie wydatki na zbrojenia mogą być dwu-, a nawet trzykrotnie wyż-
sze, a tym samym osiągać poziom około 70-105 mld Usd w 2006 r. Chiny są więc
prawdopodobne drugim po Usa (441,6 mld Usd w 2006 r.) państwem świata, któ-
re przeznacza najwięcej środków na uzbrojenie i obronę. Wyprzedziły one zapewne
Rosję, choć udział obu tych państw w globalnych wydatkach na zbrojenia jest obecnie
porównywalny.
23) Waszyngton zarzuca UE, że współpracując w tych obszarach z Pekinem, przyczynia
się ona do rozwoju chińskiej polityki militaryzacji kosmosu i wyścigu zbrojeń
kosmicznych.
293
unijnego. tajwan jest czwartym, ich dotychczasowej polityki oraz
co do wielkości, partnerem handlo- implementacji zachodnich stan-
wym UE w azji, stąd zachowanie dardów (demokracja, wolny rynek,
stabilności w tym regionie (prze- społeczeństwo obywatelskie), Chiny
dłużenie status quo lub pokojowa ograniczają się do zawierania
reintegracja wyspy z macierzystym korzystnych kontraktów gospodar-
terytorium) leży w interesie całej czych, czy handlowych, bez wa-
Wspólnoty. runków wstępnych.24 tym samym
Pekin nie naraża się na oskarżenia
Ponadto, UE dostrzega  i nie- o stosowanie  podwójnych standar-
jednokrotnie odczuwa   destruk- dów (co obniża wiarygodność UE
cyjne oddziaływanie czynnika i Usa) oraz promowanie własnych
chińskiego na jej politykę w róż- wartości politycznych i społecz-
nych miejscach świata. W ta- nych w powiązaniu ze współpracą
kich regionach, jak afryka, azja ekonomiczną.25 Ponadto, Chiny są
środkowa, czy ameryka łacińska, skłonne do ponoszenia wyższego,
Chiny są jako partner odbierane niż państwa Wspólnoty, ryzyka
neutralnie, czy wręcz pozytywnie, inwestycyjnego (niepowodzenie
co jest przede wszystkim efektem inwestycji, niska stopa zwrotu,
niewiązania przez Pekin proble- etc.), stąd stają się po prostu
matycznych kwestii (m.in. praw atrakcyjniejszym i mniej wyma-
człowieka) z pomocą gospodarczą, gającym kontrahentem. UE ma
(bardzo nisko oprocentowanymi) już obecnie wystarczająco wiele
kredytami, czy pożyczkami, mię- przykładów na to, że chińska po-
dzynarodowymi oraz bezpośredni- lityka bezwarunkowego wsparcia
mi inwestycjami zagranicznymi. politycznego, pomocy gospodarczej
stąd w państwach i na obszarach, i sprzedaży broni do państw niede-
zaliczanych do kategorii  roz- mokratycznych (tj. iran, birma/
wijających się lub  średnio-ro- myanmar, zimbabwe, korea Płn.,
zwiniętych , polityka soft power Uzbekistan, kazachstan, angola)
UE napotyka na bardzo poważną prowadzi w efekcie do stopniowej
konkurencję ze strony polityki soft neutralizacji presji międzynarodo-
power Chin, czego konsekwen- wej na te państwa, a tym samym
cją jest  wypychanie Wspólnoty podważa perspektywy rozwiązania
(podobnie, jak Usa) z tych obsza- problemów i konfliktów z ich udzia-
rów. Podczas, gdy Unia (i Usa) łem. ChRL buduje własną strefę
stara się przekonać autorytarne politycznych wpływów w świecie,
reżimy afrykańskie, latynoamery- konkurencyjną wobec unijnej
kańskie czy azjatyckie do zmiany (i amerykańskiej), która rządzi się
294
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
zasadami sprzecznymi z filozofią polityczne, w tym odnoszące się do
Wspólnoty. O ile więc sam wzrost szerszych problemów strategicznej
pozycji Chin w świecie nie stanowi rywalizacji zwłaszcza między ChRL
dla UE zagrożenia, o tyle polityka a Usa. głównymi dostawcami
Pekinu pod hasłem  business first , (45 proc. ogółu dostaw) ropy nafto-
ignorująca prawa człowieka i war- wej do Chin są arabia saudyjska,
tości demokratyczne, szczególnie iran, angola, Rosja. Pekin posiada
w regionach o dużym ich deficycie, również porozumienia o dostawach
jest dla Wspólnoty poważnym, dłu- z nigerią, brunei, Wenezuelą
gofalowym wyznaniem. i irakiem. Celem zapewnienia
sobie stałości dostaw surowców
Podobnie, UE i Chiny, jako pod- energetycznych, a równocześnie
mioty nastawione na szybki rozwój posiadania odpowiedniego instru-
gospodarczy, posiadają wspólne in- mentu wpływu politycznego, Chiny
teresy odnoszące się do bezpieczeń- inwestują w państwach, w któ-
stwa energetycznego  dostępności rych państwa zachodnie znacząco
złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, ograniczyły lub prawnie zakaza-
bezpieczeństwa szlaków energetycz- ły (Usa) rodzimym koncernom
nych i transportu surowców ener- inwestycji (iran, sudan, birma/
getycznych, czy zarządzania sekto- myanmar, syria), których rządy
rem energetycznym w sposób jak dążą do przełamania monopolu
najmniej szkodliwy dla środowiska zachodnich koncernów (gwinea
naturalnego.26 Potencjalne obszary Równikowa, Libia), których rządy
współpracy między UE i Chinami prowadzą antyzachodnią polity-
w sektorze energetycznym często- kę na arenie międzynarodowej
kroć rozbijają się jednak o kwestie (Wenezuela, iran), których rządy
24) Przykładowo, Chiny przyznały na szczycie szanghajskiej Organizacji Współpracy
w 2006 r. 900 mln Usd w kredytach preferencyjnych dla chińskiego eksportu do
państw azji środkowej. Podobnie, na szczycie Chiny-afryka, w Pekinie w listopadzie
2006 r., prezydent hu jintao przeznaczył 5 mld Usd na pokrycie długów państw
afrykańskich wobec ChRL i zaciągnięcie eksportowych kredytów preferencyjnych na
okres do 2009 r. Ustanowiono również fundusz w wysokości 5 mld Usd na zdynami-
zowanie chińskich inwestycji w afryce.
25) P. ferdinand, op. cit., s. 45.
26) P. andrews-speed, China s energy policy and its contribution to international sta-
bility, w: m. zaborowski (ed.), op. cit., s. 80.
295
dążą do pozyskania pomocy finan- UE postrzega  przynajmniej
sowej, technologicznej i infrastruk- oficjalnie  Chiny jako  szansę ,
turalnej z Chin (angola, sudan, nie zaś  zagrożenie , dla swo-
nigeria), i wreszcie, których rządy jego rozwoju i bezpieczeństwa.
dążą do utrzymania państwowej niemniej, jest ona coraz bardziej
kontroli nad wydobyciem i eks- świadoma wyzwań, jakie niesie ze
portem surowców energetycznych sobą wzrost gospodarczej, poli-
(kazachstan, Rosja).27 tycznej i militarnej pozycji ChRL
w świecie oraz budowanie chińskiej
Energetyczna polityka Chin strefy wpływów w różnych czę-
nie stwarza obecnie bezpośrednie- ściach globu. to, co jest obecnie
go zagrożenia dla bezpieczeństwa dla Wspólnoty rzeczywistym zagro-
energetycznego UE, ale w perspek- żeniem, to nieumiejętność mówie-
tywie długoterminowej sytuacja ta nia  jednym głosem w sprawach,
może ulec daleko idącej zmianie. dotykających sedna jej stosunków
Od 1993 r. Chiny są importerem z Chinami, co Pekin wykorzystuje
netto nośników energetycznych, w prowadzeniu klasycznej polityki
ale ich apetyt na ropę naftową, gaz  dziel i rządz
 , a więc umacnianiu
ziemny, węgiel kamienny i inne dwustronnych (preferencyjnych)
surowce wzrósł w ostatnich latach relacji z wybranymi państwami
dramatycznie (o 30 proc.), co spo- UE, a tym samym  rozbijania
wodowało, że stały się drugim im- wspólnej polityki zagranicznej
porterem ropy naftowej na świecie, tej organizacji. głos podzielonej
po stanach zjednoczonych (popyt Wspólnoty jest słabo słyszalny
zaspokajają m.in. w państwach w Państwie środka, a na pewno nie
potępianych przez Unię i Usa jest on w stanie wywrzeć presji na
za łamanie praw człowieka i brak komunistyczne władze w kwestii
demokracji  sudan, Libia, angola, zmiany ich stanowiska w obsza-
etc.). Przy tak szybkim i wyso- rach szczególnego zainteresowania
kim wzroście zapotrzebowania na brukseli (demokratyzacja, rządy
energię w ChRL, międzynarodowa prawa, prawa człowieka, wolny
agencja Energetyczna przewidu- rynek, przestrzeganie zasad WtO,
je, że w 2025 r. państwo to będzie etc.). Polityki narodowe poszcze-
importować około 10 mld baryłek gólnych państw członkowskich Unii
ropy dziennie, co przyczyni się muszą więc być spójne i skoordy-
do znacznego zmniejszenia rynku nowane, aby wzmacniały nie tylko
energetycznego i zakupu nośników siebie wzajemnie, ale również wspól-
energii przez inne państwa, w tym ną strategię Unii. W stosunku do
członków Unii.28 Chin (jak i innych potęg światowych,
396
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
np. Usa czy Rosji) nie należy kłaść raczej na sprawach wewnętrznych
nacisku na krótkoterminowe korzyści (choć biorąc pod uwagę rozmiar
gospodarcze i handlowe, a na fak- Chin, sprawy te nabierają nie-
tyczną poprawę dwustronnych relacji wątpliwie charakteru globalnego)
i sytuacji wewnętrznej w ChRL.  otwarciu gospodarki chińskiej,
ochronie praw własności intelek-
tualnej, poprawie przestrzegania
UE-Chiny  WięCEj praw człowieka oraz readmisji nie-
RyWaLizaCji Czy legalnych imigrantów z Europy do
WsPółPRaCy? ChRL. W 2005 r. władze chińskie
zobowiązały się do przyspieszenia
Współpraca gospodarcza mię- negocjacji w sprawie podpisania
dzy Chinami a Unią Europejską z UE umowy o readmisji, która
podlega ciągłemu rozwojowi. ma częściowo ograniczyć napływ
Charakteryzuje ją ogromny po- imigrantów z Chin na kontynent
tencjał i wzajemna komplemen- europejski. jednak wzrost potęgi
tarność, a dla dalszego rozwoju państwa chińskiego, związany ze
Chin niezbędne jest zacieśnianie zwiększeniem zapotrzebowania na
stosunków z kontynentem eu- energię, spowodował rozszerzenie
ropejskim. ChRL musi jednak potencjalnych partnerów Chin
stworzyć stabilne, przewidywalne, o państwa afrykańskie, bliskow-
odpowiedzialne i przejrzyste śro- schodnie, środkowoazjatyckie
dowisko prawne i administracyjne i latynoamerykańskie, co powoduje
dla napływu inwestycji zagranicz- bezpośredni konflikt z założe-
nych na dużą skalę. tylko wówczas niami unijnej Wspólnej Polityki
będzie mogła czerpać rzeczywiste zagranicznej i bezpieczeństwa.
korzyści ze współpracy z pań- Poza tym, organizacja wzywa
stwami europejskimi, dążącymi do ścisłego przestrzegania praw
do zachowania i przestrzegania człowieka (a tym samym dopuszcza
określonych standardów w polityce interwencję z zewnątrz w przy-
międzynarodowej. padku ich łamania), a Chiny dążą
raczej do zachowania status quo
dotychczas działania euro- w stosunkach międzynarodowych,
pejskie w Chinach skupione były czyli poszanowania integralności
27) Ibidem, s. 74-76.
28) k. barysch, C. grant, m. Leonard, op. cit., s. 24-26.
297
terytorialnej i niezależności po- w relacjach UE-Chiny nie idą, lub
szczególnych państw. też nie nadążają, działania prak-
tyczne, wola polityczna oraz realne
duże znaczenie dla dalszych możliwości każdej ze stron. Owo
losów embarga może mieć objecie partnerstwo  jak na razie  nie
fotela prezydenckiego we francji wychodzi w zasadzie poza współ-
przez nicolasa sarkozy, który jest pracę gospodarczą i wymianę han-
znacznie bardziej proamerykański dlową. W relacjach dwustronnych
niż dotychczasowy neogaulistyczny dominuje zbyt duża koncentracja
prezydent jacques Chirac. nie jest na poszczególnych problemach (de-
jednak do końca pewne, że prezy- ficyt w handlu na niekorzyść UE,
dent francji zarzuci pomysł prze- prawa człowieka, demokratyzacja,
kształcenia swojego kraju w euro- embargo na handel bronią, prawa
pejską potęgę, do realizacji którego autorskie, dumping), brak jest zaś
znakomicie nadaje się kwestia perspektywy globalnej oraz ścisłej
zniesienia embarga na dostawy kooperacji w obszarach wspólne-
broni do Chin. należy mieć też na go zainteresowania (promowanie
uwadze fakt, że dla rozwijających efektywnego multilateralizmu
się planów konsolidacji europejskie- w stosunkach międzynarodowych
go przemysłu obronnego, którego oraz nieproliferacji broni masowego
głównymi przedstawicielami i pro- rażenia i technologii do jej produk-
pagatorami są francja, Włochy, cji, walka z terroryzmem, rozwój
niemcy i hiszpania, otwarcie afryki, etc.).
rynku chińskiego i ekspansja woj-
skowa tego państwa jest kluczowa Poważny rozdz
więk między UE
i bardzo korzystna, dlatego będą a Chinami istnieje w kwestii po-
one naciskać na zniesienie embarga strzegania skutków, jakie powinno
w niedalekiej przyszłości. pociągać za sobą  partnerstwo
strategiczne . dla UE partner-
Chociaż stosunki UE-Chiny stwo w wymiarze  strategicznym
określa się oficjalnie mianem  stra- oznacza wszechstronność, wielowy-
tegicznego partnerstwa , ze stra- miarowość (wielopłaszczyznowość)
tegicznym partnerstwem mają one stosunków w wymiarze dwustron-
w rzeczywistości niewiele wspólne- nym, jak i globalnym. dla Chin 
go. Pojęcie to jest w tym przypad- ma ono konotację geostrategiczną
ku czymś zdecydowanie na wyrost, i geopolityczną, co oznacza, że
jeśli w ogóle nie pustym określe- Chiny rozwijają intensywne kon-
niem. za filozofią, przypisywaną takty gospodarcze i polityczne
 strategicznemu partnerstwu z państwami członkowskimi Unii
298
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6
Europejskiej, aby zwiększyć szan- wspólne stanowisko w tej kwestii
se na stworzenie wielobiegunowego jest następnie podważane na forum
świata i osłabić dominację stanów międzynarodowym (tj. w komisji
zjednoczonych w stosunkach Praw Człowieka Onz) przez
międzynarodowych. Przykładem poszczególne państwa członkow-
powyższych działań może być chęć skie  zwłaszcza francję, niemcy
udziału w europejskim systemie i Wielką brytanię  które liczą na
nawigacyjnym Galileo, co zdecy- lukratywne, dwustronne kontrakty
dowanie obniża rangę amerykań- biznesowe z Chinami. takie dzia-
skiego systemu GPS. (włączenie łanie jest szczególnie szkodliwe,
Chin do programu Galileo jest gdyż  po pierwsze  państwa UE
również niebezpieczne pod wzglę- nie dostrzegają, że przy wyborze
dem wojskowym i taktycznym, kontrahentów Pekin zazwyczaj nie
ponieważ ułatwia koordynację kieruje się względami politycznymi
działań chińskich sił zbrojnych (czyli przychylnością versus kry-
w walce i zwiększa przejrzystość tyką jego polityki w zakresie praw
systemów naprowadzania rakiet człowieka), lecz stricte ekonomicz-
na wybrany cel). taka filozofia nymi (rachunkiem zysków i strat),
Chin jest dla Wspólnoty  strate- a po drugie  prowadzi ono do
gicznego partnera Waszyngtonu  podważania wiarygodności całej
nie do przyjęcia. Efektem tego są Wspólnoty i obniżenia jej pozycji
liczne nieporozumienia i napięcia przetargowej w relacjach z ChRL.
w relacjach między UE a Chinami, niepokojący jest zwłaszcza brak
czego najlepszym wyrazem jest zrozumienia wśród członków UE
 rozczarowanie Pekinu w kwestii dla polityki komisji Europejskiej,
podtrzymywania przez Wspólnotę która stara się stosować wobec
 pomimo istnienia  strategicz- Chin w wielu kwestiach zasadę
nego partnerstwa  embarga na  marchewki (przykładowo nada-
handel bronią.29 nie im statusu gospodarki wol-
norynkowej) w zamian za postęp
brak wspólnej, jednolitej poli- w różnych dziedzinach państwo-
tyki państw UE wobec Chin jest wych (prawa człowieka, ochrona
zauważalny zwłaszcza w kontek- własności i praw autorskich) oraz
ście praw człowieka. zbyt często międzynarodowych (stosowanie
zdarza się, że przyjęte przez Unię zasad WtO).
29) a. berkofsky, The EU-China strategic partnership: rhetoric versus reality,
w: m. zaborowski (ed.), op. cit., s. 103-105.
299
UE posiada ogromny poten- należy stwierdzić, że w stosun-
cjał, który może wykorzystać do kach UE-Chiny obserwuje się nara-
integracji Chin zarówno z go- stanie zjawisk konkurencji i rywa-
spodarką światową, jak i in- lizacji, choć nie przyjmują one tak
stytucjami międzynarodowymi. wyrazistych form, jak w przypad-
nie chodzi tu jedynie o ściślejsze ku relacji Chiny-Usa. stosunki
związanie ChRL z WtO, czy między Pekinem a Waszyngtonem
ich zbliżenie do g-8, ale przede będą jednak istotnym czynnikiem
wszystkim wywarcie na Pekin wpływającym na i kreującym
presji, aby spełnił warunki umoż- porządek globalny oraz bezpieczeń-
liwiające przystąpienie do takich stwo światowe. Rosnąca aktywność
reżimów nieproliferacyjnych, jak Pekinu na arenie międzynarodo-
Reżim kontrolny technologii wej może więc również sprawić,
Rakietowych (mtCt), grupa że spektrum sprzecznych interesów
australijska, czy Porozumienie między ChRL a UE ulegnie posze-
z Wassenaar, czego efektem mo- rzeniu. mając powyższe na uwadze,
głaby być większa przejrzystość niezbędne wydaje się rzeczywiste
działań Chin w handlu bronią, wdrożenie przez UE i jej państwa
technologią wojskową i nuklear- członkowskie wspólnej strategii za-
ną. Ponadto UE ma  w ramach rządzania stosunkami z Pekinem.
formuły dwustronnego dialogu Ponadto, posiadanie przez UE
poświęconego kwestiom bezpie- takiej strategii jest niezbędne, jeśli
czeństwa międzynarodowego Wspólnota myśli poważnie zarów-
 możliwość wpływania na Chiny no o umacnianiu swojej global-
celem szerszego ich zaangażowa- nej pozycji jako istotnego aktora
nia w misje pokojowe pod egidą stosunków międzynarodowych,
Onz. Ponadto, formuła  partner- zdolnego do wpływania na układ sił
stwa strategicznego stwarza UE i system bezpieczeństwa w świecie,
dogodny kanał nacisku na Pekin jak również o urzeczywistnieniu
w kwestii irańskiego programu Wspólnej Polityki zagranicznej
nuklearnego. i bezpieczeństwa.
300
bEzPiECzEństWO naROdOWE iii-iV - 2007 /5-6