WSPÓA
CZESNE DANE DOWODZ
ROZSZERZANIA SI
ZIEMI
mojego wstępu do artykułu  Teoria rozszerzającej się Ziemi opublikowane-
Zgo w przedostatnim numerze Nexusa wynika, że modelowe badanie ekspansji
Ziemi obejmujące okres ostatnich 200 milionów lat, od triasu do chwili obecnej,
obejmuje zaledwie 4 procenty historii Ziemi. W czasie tych 4 procentów historii
Ziemi miał miejsce proces tworzenia i kształtowania wszystkich obecnych basenów
oceanicznych, poszerzających się od rozmiaru, jaki miały one w okresie przed-
triasowym (Pangea), kiedy to promień Ziemi stanowił około 50 procent obecnej
wielkości. Należy wiedzieć, że rozszerzanie się Ziemi zachodziło również w czasie
Informacje pozostałych 4 300 milionów lat, czyli w pozostałym okresie jej istnienia stanowiącym
96 procent jej historii.
uzyskane w trakcie Fakt ten nie jest właściwie rozumiany i zazwyczaj przez większość nie do-
strzegany. Do tych 96 procent historii Ziemi, od archaiku aż do triasu, przykłada się
badań warstw wysoce dyskusyjną teorię przemieszczania się płyt kontynentalnych i o ile mi
wiadomo, nigdy nie prowadzano badań ani nie przyglądano się temu okresowi
skalnych wewnątrz z punktu widzenia teorii rozszerzającej się Ziemi. Sprawa ta jest dyskusyjna,
ponieważ niewielu ludzi zdaje sobie sprawę z elastyczności naszych kontynentów
oceanów oraz w okresie 4 300 milionów lat, zaś większość wciąż uważa, że kontynenty zachowują
stałą powierzchnię, która stopniowo wzrasta na obrzeżach pod wpływem osadzania
rozmieszczenia się oceanicznych odpadów.
Podczas gdy klucz do zrozumienia rozszerzania się Ziemi został zobrazowany na
starożytnej fauny przykładzie rozwoju oceanów w okresie od triasu do chwili obecnej, do skwan-
tyfikowania tego procesu musimy użyć danych geologicznych i geofizycznych
i flory wskazują z całego okresu historii Ziemi, czyli od archaiku do chwili obecnej. Rutynowo
zbierane współczesne dane są rzadko włączane do teorii tektoniki płyt i to bez
jednoznacznie, brania pod uwagę koncepcji alternatywnych, takich jak teoria rozszerzającej się
Ziemi. Wszystkie współczesne dostępne dane dostarczają środków umożliwiających
że Ziemia przez skwantyfikowanie ekspansji Ziemi oraz  w zależności od chęci zaakceptowania
przez badającego zmian  konkretnego na nią dowodu.
cały czas się
MODELE ROZSZERZAJ
CEJ SI
ZIEMI
rozszerza. Do chwili obecnej skonstruowano 24 sferyczne modele Ziemi, z których 23
obejmują okres od początku archaiku do chwili obecnej, zaś jeden obrazuje
prognozowany wygląd Ziemi za pięć milionów lat (rysunek 1). Wyjściową mapą
zastosowaną do konstrukcji tych modeli była Geologiczna Mapa Świata (Geological
Map of the World) wydana w roku 1999 przez CGMW i UNESCO (rysunek 1 w 15
numerze Nexusa, str. 37), która dostarcza jasnego obrazu geologii kontynentów
i oceanów.
Zgodnie z informacją podaną w przedostatnim numerze Nexusa skompletowa-
nie oceanicznych danych magnetycznych oraz danych dotyczących datowania
skorupy ziemskiej pod oceanami stanowi istotny wkład geofizyczny do kwantyfikacji
procesu rozszerzania się Ziemi. Sporządzenie takich map oceanów umożliwiło
dokładne określenie czasu ruchu płyt we wszystkich basenach oceanicznych aż do
okresu dolnojurajskiego i jest stosowane do ilościowego określenia procesu rekon-
strukcji płyt oraz tempa generowania skorupy w modelach rozszerzania się Ziemi.
James Maxlow
W celu skonstruowania modeli, posuwając się wstecz w czasie, usuwane są
Copyright � 2000
kolejno starsze okresy geologiczne, które układają się równolegle do rozszerzających
się środkowooceanicznych grzbietów. Następnie każdej płycie jest przywracany jej
pierwotny, poprzedzający powiększenie, kształt, odpowiadający zmniejszonemu
promieniowi Ziemi. Przekształcenia te są prowadzone wzdłuż wspólnych krawędzi
Terrella Consultants
płyt i kontynentów. Stopniowo usuwając podoceaniczne skorupy oraz łącząc
Western Australia
kontynentalne i oceaniczne płyty w każdym z potriasowych modeli otrzymujemy
[e-mail]
dopasowanie sąsiadujących ze sobą płyt z dokładnością wynoszącą ponad 99 procent.
www.geocities.com/CapeCanaveral/Launchpad/6520
W okresie triasu kontynentalna skorupa oraz osady odłożone w basenach
wzdłuż granic kontynentów zamykają Ziemię w pełnej kontynentalnej skorupie
36 " NEXUS LIPIEC-SIERPIEC
2001
o promieniu wynoszącym około 52 procent jej obecnego modelach ekspandującej Ziemi, tak aby unaocznić, jak za-
promienia. Te osadowe baseny utworzą póz
niej globalną sieć chodziło dane zjawisko i gdzie miało ono miejsce. I tak na
płytkich mórz otaczających i nakładających się na dawniej przykład ślady organizmów żywych i stref klimatycznych
istniejące kontynenty. istniejących przed rozczłonkowaniem kontynentów są roz-
To wyjątkowe dopasowanie lądów i mórz w okresach rzucone zgodnie z harmonogramem rozchodzenia się kon-
mezozoiku i kenozoiku dowodzi, że ekspansja Ziemi jest tynentów. Nowe organizmy zajmują miejsce starych lub od-
procesem wiarygodnym i stanowi podstawę do budowy mode- działują na istniejące, zaś strefy klimatyczne nakładają się na
li wstecz w czasie, aż do archaiku. ustabilizowane typy klimatów.
Budowa modeli sięgających aż do archaiku wymaga konie- Dobry przykład stanowi tu umiejscowiona na równiku
czności uznania, że kontynenty są zbudowane ze starych, przez większą część historii Ziemi Antarktyda, na której
granitowo-łupkowych (łupek zielony) fragmentów skorupy zachowały się skamieniałości świata roślinnego i zwierzęcego
zwanych kratonami, zerodowanych starych gór lub sfałdowa- właściwe tropikalno-umiarkowanej skali temperatur oraz od-
nych pasów zwanych orogenami (górotworami) oraz basenów powiadające temu klimatowi typy skał. Od okresu permu (260
osadowych o różnym okresie powstawania. Rozszerzanie się milionów lat temu) Antarktyda przesuwała się w kierunku
Ziemi ma miejsce wewnątrz kontynentów zgodnie z roz- południowym, co doprowadziło do radykalnych zmian klima-
szerzaniem się skorupy w sieci kontynentalnych basenów tu, a wraz z nim flory i fauny.
osadowych i stref pęknięć. Przesuwając się wstecz w czasie, Właśnie te geologiczne i geofizyczne informacje są trady-
stopniowo usuwane są osady odkładające się w powiększają- cyjnie wykorzystywane jako ograniczenia możliwości dopaso-
cych się basenach i strefach wokół szczelin, a skorupie wania płyt przy rekonstruowaniu kontynentów przy pomocy
przywracany jest jej kształt, taki jaki miała ona przed roz- teorii tektoniki płyt zakładającej stałość promienia ziems-
szerzeniem. Usuwając wszystkie osady w basenach i w strefie kiego. W wielu przypadkach informacje te mają sprzeczny
szczelin dochodzimy do kształtu pierwotnej Ziemi, jaki miała charakter, w szczególności rozkład flory i fauny charakterys-
ona na początku proterozoiku górnego (około 1 600 milionów tycznej dla danego typu klimatu oraz rozkład zależnych od
lat temu), składającego się z połączonych archaicznych krato- klimatu skał takich wapienie, węgiel i pozostałości po lodow-
nów i proterozoicznych skał podsta- cu. Na modelu rozszerzającej się
wowych, przy promieniu liczącym Ziemi jest tylko jedna możliwość do-
To wyjątkowe dopasowanie
około 1 700 kilometrów1. pasowania kontynentów. Jeśli infor-
lądów i mórz w okresach
Modele ekspandującej Ziemi do- macje o charakterze geologicznym
wodzą, że rozkład kontynentalnych i geofizycznym nie są zgodne z zało-
mezozoiku i kenozoiku
basenów osadowych i płytkich mórz żonym modelem rekonstrukcji, zna-
dowodzi, że ekspansja Ziemi
kontynentalnego magmatyzmu oraz czy to, że rekonstrukcja jest niewłaś-
jest procesem wiarygodnym
koncentracji ruchów skorupy tworzą ciwa  nie istnieją alternatywne moż-
globalną sieć otaczającą zespoloną i stanowi podstawę do liwości dopasowania kontynentów.
skorupę prekambryjską. Prekamb- Opublikowane dane paleomag-
budowy modeli wstecz
ryjska globalna sieć stanowi lokaliza- netyczne można wprowadzić do mo-
w czasie, aż do archaiku.
cję nie kończącego się procesu po- deli rozszerzającej się Ziemi i w ten
szerzania skorupy, basenów sedy- sposób uzyskać miejsce położenia
mentacyjnych i mobilności skorupy biegunów oraz równika. Po zlokali-
w okresie er proterozoicznej i paleozoicznej i jest pierwotną zowaniu biegunów okazuje się, że są one zawsze biegunami
lokalizacją rozpadu kontynentu i tworzenia nowoczesnych południowym i północnym, położonymi po przeciwnych stro-
oceanów w czasie er mezozoicznej i kenozoicznej. nach w każdej z er, poczynając od archaiku aż do czasów
Ten proces progresywnego poszerzania kontynentalnej współczesnych. Lokalizacja równików jest zasadniczo zgodna
skorupy w trakcie procesu ekspansji Ziemi stanowi upro- z lokalizacjami konwencjonalnymi, bazującymi na sympto-
szczony obraz rozwoju kontynentów i oceanów przez cały okres mach o charakterze klimatycznym. Grupowanie biegunów
historii Ziemi, kiedy to kontynentalna skorupa powiększała się północnego i południowego jest z kolei niemożliwe w ramach
z wyprzedzeniem w stosunku do spękania kontynentów, ich modeli konwencjonalnej teorii tektoniki płyt. Okazuje się, że
rozłamania i rozproszenia, aż do czasów współczesnych. dane paleomagnetyczne można znacznie efektywniej wyko-
rzystać do określenia miejsca położenia dawnych biegunów
ZIEMIA TO GEOLOGICZNA JEDNOSTKA na modelach rozszerzającej się Ziemi.
Wszystkie skały zawierają ogromną ilość geologicznych
i geofizycznych informacji, które dla wytrawnego oka mówią PALEOGEOGRAFIA
o złożonej i różnorodnej historii ich formowania, zmianach Geografia zamierzchłej przeszłości naszej planety daje
metamorficznych, chemicznej i pogodowej erozji, oddziały- podstawy do określenia wewnętrznych zależności między
waniu żywych organizmów i zawartości metali. Na podstawie obszarami lądów, powstawaniem mórz, ruchami górotwó-
tych geologicznych i geofizycznych informacji możemy w skali rczymi i ruchami skorupy i umożliwia rozmieszczenie na
globalnej wydedukować dawne położenie biegunów i rów- modelu rozszerzającej się Ziemi dawnych kontynentów: Pan-
ników (paleomagnetyka), rozkład dawnych lądów, gór, czap gei, Gondwany, Laurentii, Baltici, Laurussii i Rodinii.
lodowych, mórz i linii brzegowych (paleogeografia), dawny W rekonstrukcji kontynentów, zgodnie z teorią tektoniki
rozkład wymarłej flory i fauny oraz klimaty (paleobiogeo- płyt, wielkie starożytne oceany, Panthalaski, Tetydzki i Iape-
grafia), rozkład dawnych stref klimatycznych wyznaczonych tuski, są konieczne w czasach, kiedy kontynenty były połączo-
przez zależne od szerokości geograficznej skały położone ne w superkontynenty, natomiast granice wynikające z geo-
między biegunami i strefą okołorównikową (paleoklimatolo- grafii dawnych linii wybrzeży i wpisane na modele rozszerza-
gia) oraz tworzenie i zasoby metali i węglowodorów (metalo- jącej się Ziemi (patrz rysunek 1) dowodzą, że istnienie wiel-
organika). kich oceanów, Panthalaskiego, Tetydzkiego i Iapetuskiego,
Informacje uzyskane z każdej z tych geologicznych i geofi- nie jest konieczne, ponieważ wszystkie współczesne oceany są
zycznych dyscyplin można przedstawić w postaci wizualnej na usunięte, zaś kontynenty sprowadzone do postaci jednej
LIPIEC-SIERPIEC
2001 NEXUS " 37
połączonej kontynentalnej skorupy Ziemi o znacznie zredu- w czasie. Istotną cechą kontynentów zrekonstruowanych na
kowanym promieniu. Zamiast nich na tym modelu są mniej- każdym z modeli rozszerzającej się Ziemi jest zależność
sze morza, Panthalaskie, Tetydzkie i Iapetuskie, zlokalizowa- między kontynentalnymi basenami osadowymi, siecią kon-
ne na lub między dawnymi kontynentami. tynentalnych mórz oraz siecią ruchów skorupy. Zmiany każ-
Na rozszerzającej się Ziemi wczesne morza, Panthalaskie dego z tych czynników w czasie powodowały zmiany powierz-
i Iapetuskie, wytworzyły się w okresie wczesnego permu i jury chni lądów.
(260 do 160 milionów lat temu) w postaci płytkich basenów Konfiguracja superkontynentu jest zatem zdefiniowana
osadowych w regionach  odpowiednio  obecnego północno- przez postępujące zmiany w kontynentalnych basenach osa-
zachodniego Pacyfiku i północnego Atlantyku. Baseny te dowych, ruchy skorupy oraz zmiany w poziomie mórz, gdy
otwierały się stopniowo i powiększały w czasie er mezozoicz- nagle otwierają się współczesne oceany i powiększają do
nej i kenozoicznej, aż do postaci obecnych oceanów Spokoj- obecnego kształtu.
nego i Atlantyckiego. Zamiast formowania gór w wyniku kolizji kontynentów na
Z Morzem Tetydzkim sprawa miała się inaczej. Jego modelach rozszerzającej się Ziemi są one formowane za
początki w postaci kontynentalnego morza położonego w gra- sprawą pionowego wynoszenia tworzącego płaskowyże.
nicach Europy i Azji sięgają początków ery proterozoicznej. Zmiany krzywizny powierzchni w czasie poszerzania się Zie-
Morze to rozwijało się stopniowo w czasie er proterozoicznej, mi powodują pozostanie wnętrz kontynentów na poziomie
paleozoicznej i mezozoicznej. Obecnie jest to obszar konty- podwyższonym lub wysklepionym w stosunku do otaczających
nentu europejskiego i azjatyckiego oraz Morza Śródziemnego. wygiętych ku dołowi basenów osadowych. Okresowe grawita-
Zmiany w poziomie mórz na rozszerzającej się Ziemi cyjne zapadanie wnętrz każdego z kontynentów powoduje
zachodziły w wyniku zmian klimatycznych, zmian w dys- wysklepienie i zaburzenia na ich krańcach oraz wytworzenie
trybucji mórz kontynentalnych, ruchów skorupy, procesów uskoków. Proces ten ma w trakcie ciągłego powiększania
górotwórczych, erozji, otwarcia się popermskich współczes- charakter cykliczny i daje wielokrotne i nakładające się fazy
nych oceanów i wytwarzania nowej wody w środkowooceani- górotwórcze, erozji, wyrównywania, osadzania, wynoszenia
cznych grzbietach. oraz kolejnej erozji.
Zmiany te modyfikowały starożytną linię brzegową i w ich
wyniku zmieniały się kształty i wielkość lądów, rozkład zależ- PALEOBIOGEOGRAFIA
nych od klimatu skał, takich jak wapień, oraz rozkład pew- Paleobiogeografia jest nauką zajmującą się badaniem
nych morskich i lądowych gatunków, których istnienie jest rozmieszczenia starożytnej flory i fauny. W przypadku modeli
zależne od warunków klimatycznych. rozszerzającej się Ziemi, starożytną florę i faunę można
Rekonstrukcja oryginalnych superkontynentów Rodinii, wykorzystać do zilustrowania ich rozkładu w powiązaniu ze
Gondwany i Pangei oraz mniejszych subkontynentów na starożytną geografią i w stosunku do ustalonych miejsc biegu-
modelach rozszerzającej się Ziemi dowodzi, że zamiast być nów i równików.
wynikiem przypadkowego procesu rozdzielania i łączenia lub Rozkład fauny morskiej  na przykład pochodzących
zderzeń każdy zespół kontynentalny rozwijał się progresywnie z kambru i ordowiku2 (560 do 440 milionów lat temu)
Rys. 1. Modele rozszerzającej się Ziemi od archaiku do czasów przyszłych ukazujące linie wybrzeży (linie pogrubione), wyłaniające się
lądy i płytkie kontynentalne morza. Kolejne obrazy przesunięte są o 15 stopni długości geograficznej, aby ukazać szeroki obraz zmian
zachodzących od prekambru i kenozoiku.
38 " NEXUS LIPIEC-SIERPIEC
2001
trylobitów (zbudowane z segmentów, podobne do karalu- kontynencie Gondwany. Sugeruje to również, że flora typu
chów stworzenia morskie)  wykazuje w odniesieniu do glossopteris była gatunkiem egzystującym zarówno w klimacie
powiększającej się Ziemi łatwość i znaczne uproszczenie tropikalnym, jak i chłodnym, co potwierdzają dowody w po-
procesu migracji oraz rozwoju tych stworzeń w czasie ery staci skamielin, które dowodzą z kolei, że klimat Gondwany,
paleozoicznej, bez konieczności wprowadzania skomplikowa- zapoczątkowany przez epokę lodowcową, przechodził stop-
nych, tradycyjnie stosowanych procesów łączenia się i roz- niowo w zakres zimnego, lecz wilgotnego, umiarkowanego
padu kontynentów. Bariery migracji trylobitów i innych mors- klimatu, a następnie, pod koniec ery paleozoicznej, ciepłego,
kich gatunków ograniczają się w przypadku przyjęcia modelu umiarkowanego klimatu.
rozszerzającej się Ziemi do uwarunkowań narzucanych przez Przedstawione przykłady z dziedziny paleobiogeografii
warunki bytowania w głębinach oraz w ograniczonym stopniu ilustrują łatwość i prostotę migracji, rozwój gatunków flory
uwarunkowań związanych z szerokością geograficzną i eks- i fauny oraz wpływ klimatycznych i geograficznych zmian na
tremaliami klimatycznymi. rozszerzającej się Ziemi. Te wewnętrzne uzależnienia między
Miejsca bytowania dinozaurów występujących od triasu do globalnymi i regionalnymi rozkładami są ze sobą spójne bez
kredy dowodzą po naniesieniu ich na modele rozszerzającej potrzeby tradycyjnie wprowadzanego skomplikowanego łą-
się Ziemi, że ich dystrybucja jest wyraz
nie ograniczona do czenia i rozdzielania kontynentów.
trzech prowincji i zbieżna z dystrybucją ich gadzich przodków Podczas rozłamywania się kontynentów i otwierania
z permu. Prowincje te to Europa i region śródziemnomorski, współczesnych oceanów tradycyjny rozkład i drogi migracji
środkowa i wschodnia Północna Ameryka oraz sąsiednie często ulegały zakłóceniom, co umożliwiało endemicznym
południowoafrykańskie i południowoamerykańskie regiony gatunkom wielu regionów na wzajemne oddziaływanie, po-
w połączeniu z Indiami. Występują również izolowane ośro- szerzenie granic ich występowania lub ich ograniczenie, albo
dki ich występowania we wschodniej Australii, południowych wręcz po pewnym czasie wyginięcie.
Chinach i zachodniej części Południowej Ameryki. Określenie czasu rozwoju oceanów w wielu z tych regio-
Rozkład występowania dinozaurów i ich przodków, perm- nów ma swoje odzwierciedlenie w zmianach poziomu mórz
skich gadów, dowodzi w ujęciu modeli rozszerzającej się umożliwiających migracje fauny w wyniku powiększenia i po-
Ziemi bliskich związków między gatunkami występującymi szerzenia dróg migracji i złagodzenia różnic klimatycznych.
w permie, triasie i jurze. Związki te zostały potem zakłócone
we wczesnym permie w okresie przełamywania się kontynen- PALEOKLIMATOLOGIA
tów i w okresie kredy, kiedy podniósł się poziom mórz i miało Archaiczny klimat jest określany na rozszerzającej się
miejsce zakłócenie ustabilizowanych poprzednio stref klima- Ziemi poprzez wprowadzenie do modeli rozkładu zależnych
tycznych, habitatów i dróg migracji. od klimatu skał oraz porównanie miejsc ich występowania
Przyczyny wyginięcia dinozaurów są zagadnieniem kont- z położeniem archaicznych biegunów i równików. Węglotwór-
rowersyjnym. Kreda zbiegła się z okresem powiększania cze mokradła, grube warstwy piaskowca oraz skały pochodze-
kontynentalnych mórz, czemu towarzyszyło podniesienie po- nia lodowcowego stanowią doskonałe wskaz
niki klimatów
ziomu wód, powiększenie rozmiarów obecnych oceanów i wy- mokrych, klimaty suche są z kolei znakowane przez obszary
stąpienie stopniowych zmian klimatycznych. Morza konty- powstałe w wyniku odparowania wód, takie jak złoża soli, zaś
nentalne osiągnęły maksymalny poziom w okresie górnej regiony okołorównikowe przez złoża węgla i wapienie.
kredy, lecz potem nastąpił okres gwałtownego opadania wód Dane dotyczące zlodowaceń wskazują na cztery ich
do ich obecnego poziomu, w wyniku kontynuacji otwierania główne okresy: dolnoproterozoiczny, dolno- i górnopa-
się oceanów. leozoiczny i górnokenozoiczny (ostatnie zlodowacenie).
Modele rozszerzającej się Ziemi sugerują, że w cza-
sie ery mezozoicznej mogły istnieć dwa lub więcej
oddzielnych oceanów, które mogły mieć różne poziomy
wód. Rozdzielanie się i łączenie tych oceanów zbiegło
się w czasie z wydarzeniami związanymi z wyginięciem
flory i fauny pod koniec zarówno triasu, jak i kredy.
Sugeruje to, że wyginięcie dinozaurów, które trwało
od ośmiu do dziesięciu milionów lat, może wiązać się
z okresem gwałtownych zmian w poziomie mórz, a nie,
jak się powszechnie uważa, ze zderzeniem z asteroidą.
Kopalniana paproć z permu, glossopteris, występuje
często w złożach węgla na całej południowej półkuli
i jest zwykle używana do określania położenia starożyt-
nego kontynentu Gondwany. Za miejsce jej bytowania
uważa się południową Afrykę i sąsiadujące z nią rejony
Indii.
W okresie permu wschodnia Antarktyda znajdowała
się na równiku i jednocześnie w sąsiedztwie południo-
wej Afryki. Wschodnia Antarktyda była otoczona skupi-
skami glossopteris z Australii, zachodniej Antarktydy
i Indii. Sugeruje to, że flora typu glossopteris mogła
sięgać poniżej obecnej czapy lodowej wschodniej Antar-
ktydy.
Naniesiona na modele rozszerzającej się Ziemi per-
mska flora glossopteris zajmuje tereny okołopaleorów-
nikowe i rozciąga się od wysokich północnych do wyso-
kich południowych szerokości geograficznych na super-
LIPIEC-SIERPIEC
2001 NEXUS " 39
Rozkład depozytów polodowcowych na modelach rozszerza- wodzą, że płyty skorupy ziemskiej pasują do siebie przy
jącej się Ziemi jest we wszystkich przypadkach zbieżny zredukowanym promieniu Ziemi ze zgodnością przekracza-
z lokalizacją biegunów magnetycznych, których miejsce zo- jącą 99 procent. Tak więc w okresie triasu każdy z kon-
stało ustalone na podstawie danych paleomagnetycznych. tynentów łączy się na modelu odpowiadającym temu okre-
Rozkład wielu prekambryjskich morskich osadów lodow- sowi, jak gdyby był jednym z kawałków sferycznej układanki,
cowych występuje w połączeniu z wapieniami i skałami boga- zaś kontynentalne baseny osadowe tworzą globalną sieć
tymi w żelazo zlokalizowanymi na równiku. Stanowi to dla będącą obrazem płytkich, kontynentalnych mórz. Poprzez
rekonstrukcji wykonanych na podstawie teorii tektoniki płyt stopniowe usuwanie osadów z basenów osadowych i przy-
zagadkę. Na modelach rozszerzającej się Ziemi widać, że wracanie konfiguracji istniejącej przed rozszerzeniem wszy-
stosunkowo niewielka odległość między biegunami i rów- stkie archaiczne fragmenty skorupy ziemskiej można połączyć
nikiem, która miała w tym czasie miejsce, pozwalała na łatwy razem na modelu pierwotnej Ziemi o promieniu liczącym
przepływ morskiego lodu po sieci płytkich mórz do rejonów 1 700 kilometrów.
równikowych i odkładanie tam skalnego gruzu w miarę Kiedy dane zaczerpnięte z paleomagnetyki wprowadzimy
topnienia lodu. na modele rozszerzającej się Ziemi, będziemy mogli określić
Rozkład dolno- i górnopaleozoicznych depozytów lodow- miejsca przeciwlegle położonych biegunów. Nie jest to moż-
cowych zbiega się z okresem, kiedy biegun południowy znaj- liwe przy zastosowaniu zasad proponowanych w teorii tek-
dował się w zachodniej części środkowej Afryki, przy czym toniki płyt. Miejsca archaicznych równików ustalone na pod-
istniały również izolowane górskie ośrodki zlodowacenia stawie położenia biegunów współgrają ze wskaz
nikami typu
w Europie, Australii i Południowej klimatycznego, jak rozkład skał po-
Ameryce. Przesunięcie ku północy lodowcowych, wapienia i węgla, oraz
Modele rozszerzającej się
stref klimatycznych i brak wyraz
nej zależnymi od szerokości geograficz-
Ziemi skonstruowane przy
czapy lodowej na biegunie północ- nej gatunkami flory i fauny. Położe-
zastosowaniu danych
nym stanowi ważny wskaz
nik roz- nie klimatycznych wskaz
ników suge-
mieszczenia lodowców, wapieni ruje stałe przesunięcie stref klimaty-
pochodzących z geologii
i węgla w czasie tej ery. Przesunięcie cznych w kierunku północy, co z ko-
oceanicznej dowodzą, że
ku północy stref klimatycznych suge- lei wskazuje na nachylenie osi obro-
płyty skorupy ziemskiej
ruje, że pochylenie osi obrotu Ziemi tu Ziemi.
ustabilizowało się już na początku Fauna i flora ma w uproszczeniu
pasują do siebie przy
ery paleozoicznej i pozostaje nie- rozkład zbieżny ze strefami klimaty-
zredukowanym promieniu
zmienne do chwili obecnej. cznymi i rozkładem mórz kontynen-
Ziemi ze zgodnością
Rozkład złóż ropy naftowej i ga- talnych. Zakłócenia w rozwoju ga-
zu w trakcie er paleozoicznej, mezo- przekraczającą 99 procent. tunków i wydarzenia związane z ich
zoicznej i kenozoicznej zbiega się wyginięciem są zbieżne z rozrywa-
w czasie z rozwojem głównych base- niem się kontynentów, otwieraniem
nów osadowych zlokalizowanych wewnątrz kontynentów oraz współczesnych oceanów, zmianami klimatu i gwałtownymi
wzdłuż ich granic. Szeroka strefa depozytów na modelach zmianami w poziomie mórz. Rozkład i zachowanie złóż ropy
rozszerzającej się Ziemi jest bardzo wyraz
na i mieści się naftowej, gazu ziemnego i węgla jest zbieżne z gwałtownym
w strefie okołopaleorównikowej rozciągając się od niskich rozwojem form roślinnych, zmianami w poziomie mórz i roz-
południowych do średnich północnych szerokości geograficz- chodzeniem się kontynentów. Wszystkie te fakty nie mogą
nych. Ta szeroka strefa sugeruje przesunięcie ku północy stref być jedynie przypadkowym zbiegiem okoliczności. Każdy
klimatycznych i jest zbieżna z obserwacjami odnoszącymi się z nich stanowi sam w sobie konkretny dowód na to, że Ziemia
do rozkładu lodowca. się powiększa, zaś wzięte razem kwantyfikują prosty proces
Kiedy na rozwój złóż ropy i gazu ziemnego spojrzymy stałego rozrostu skorupy poprzedzający pękanie, rozrywanie
w kontekście globalnych i kontynentalnych zmian poziomu i rozpraszanie kontynentów do ich obecnego położenia.
mórz, okaże się, że zbiega się on z okresem, kiedy poziom
O autorze:
mórz podnosił się i morza wkraczały na kontynenty. Początki
James Maxlow jest geologiem mającym za sobą ponad dwudzies-
kredy szczególnie koincydują z okresem popermskiego top-
topięcioletnią praktykę w zakresie badań polowych i górniczych. Ma
nienia lodowców, gwałtownego otwierania się współczesnych
tytuł magistra geologii i obecnie kończy pisać pracę doktorską z tej
oceanów, ocieplenia klimatu i gwałtownego różnicowania się
dziedziny. Jest głównym konsultantem Terrella Consultants, firmy
flory i fauny.
konsultingowej z siedzibą w Zachodniej Australii, która w ostatnim
Rozkład złóż węgla w okresie od dolnej do górnej kredy
czasie usilnie promuje hipotezę Tektoniki Globalnej Ekspansji (czyli
ma postać dwóch szerokich pętli zlokalizowanych w strefie
teorię rozszerzającej się Ziemi) oraz badania w tym zakresie. Firma
umiarkowanego klimatu na północ i na południe od paleo-
jest otwarta na współpracę ze światową społecznością badaczy
równika, przy czym znacznie większą ilość depozytów obser-
rozszerzania się Ziemi.
wujemy na półkuli północnej. Na modelach rozszerzającej się
Dalsze informacje na ten temat można uzyskać bezpośrednio od
Ziemi ta zmiana w odkładaniu złóż węgla ma swoje uzasad-
autora za pośrednictwem poczty elektronicznej: 9 jmaxlow@enter-
nienie w gwałtownym otwieraniu się współczesnych oceanów
net.com.au:  lub odwiedzając jego stronę internetową: 9 www.geoci-
i migracji kontynentów w kierunku północnym w czasie er
ties.com/CapeCanaveral/Launchpad/6520/: .
mezozoicznej i kenozoicznej. Dominację odkładania węgla na
półkuli północnej należy przypisać większej masie lądów
Przełożył Jerzy Florczykowski
wpływającej na ilość opadów oraz rozmiary kontynentalnych
basenów odpowiednich do formowania złóż węgla.
Przypisy:
FAKT CZY PRZYPADEK?
1. Obecny średni promień Ziemi wynosi 6371 kilometrów.  Przyp. tłum.
Modele rozszerzającej się Ziemi skonstruowane przy za-
2. Ordowik do drugi okres ery paleozoicznej, który charakteryzuje się
stosowaniu danych pochodzących z geologii oceanicznej do- pojawieniem się prymitywnych ryb.  Przyp. tłum.
40 " NEXUS LIPIEC-SIERPIEC
2001