PARAZYTOLOGIA
WYKA
ADY
2009/2010
CHOROBY PASOŻYTNICZE PTAKÓW
Zenon Sołtysiak
By M.
1
Histomonoza, czyli czarna główka (Histomonosis s. enterohepatitis infectiosa s. typhlohepatitis infectiosa)
Przyczyną choroby, głównie indyków, jest Histomonas meleagridis, pierwotniak należący do rodziny Monocercomonadidae.
Występowanie
Pasożyt kosmopolityczny. W Polsce notowany u indyków i kur.
Żywiciel
Głównie indyki, rzadziej kury, perliczki, pawic, bażanty, kuropatwy i przepiórki.
Umiejscowienie
Jelita ślepe i wątroba.
Biologia pasożyta
Rozmnaża się przez podwójny podział. Nie tworzy cyst.
Zarażanie ptaków następuje głównie przez jaja nicieni Heterakis gallinarum (pasożyta jelit ślepych wielu gatunków ptaków
domowych i dzikich), w których znajdują sic omawiane pierwotniaki
Inwazja Histomonas meleagridit może nastąpić przez zanieczyszczoną pierwotniakami karmę.
W przypadkach równoczesnej inwazji obu tych pasożytów (pierwotniaków i nicieni).
Pierwotniaki po dostaniu się do jelita nicienia przenikają do jego jamy ciała i układu rozrodczego, w którym się namnażają, a
następnie wnikają do formujących się jaj nicienia
Na tej podstawie oparto sugestie traktujące nicienia Heterakis gallinarum jako żywiciela pośredniego Histomonas meleagridis
Obraz kliniczny
Histomonoza jest choroba przede wszystkim indyków, cechującą się zapaleniem jelit ślepych i wątroby.
Występować może u ptaków w różnym wieku
Przebieg ostry u indycząt w wieku od 4 tygodni do 4 miesięcy.
Po okresie inkubacji, trwającym 1-2 tygodnie, ptaki tracą apetyt, stają się osowiałe, ptaki są mało ruchliwe, osłabione, stoją z
opuszczoną głową, skrzydłami i ogonem. Dołącza się biegunka z charakterystycznymi zielonkawożołtymi (koloru siarki)
odchodami. Dość często grzebień i korale zmieniają barwę, t.j. stają się blade lub ciemnosine, a nawet prawie czarne zabarwienie
(w wyniku sinicy na skutek zaburzeń w krążeniu) i stąd też wywodzi się nazwa choroby - czarna główka" (ang. blackhead).
Zmiany anatomopatologiczne
Dotyczą one głównie jelit ślepych i wątroby
W początkowym okresie choroby zmiany występują tyko w jednym
lub obu jelitach ślepych w postaci małych owrzodzeń, w których
stwierdzić można pierwotniaki.
Z czasem owrzodzenia powiększają się i obejmują coraz większe
obszary błony śluzowej
Pokrywają się dyfteroidalnym nalotem, który nawarstwiając się
tworzy serowate, suche, żółto zabarwione masy, wypełniające
całkowicie, światło jelita ślepego
Poza tym stwierdza się znaczne powiększenie jednego lub obydwu
jelit ślepych oraz zgrubienie ich ścian.
Niekiedy sięgające w głąb ścian jelit owrzodzenie doprowadzić mogą do ich przebicia i zapalenia otrzewnej.
W wątrobie stwierdza się charakterystyczne zmiany, powstałe pod wpływem pierwotniaków, które przedostały się układem
wrotnym z jelit ślepych.
Liczne, duże (ponad 10 mm śred) ogniska martwicowe, szarawo-żółt zabarwione, ostro odgraniczone od zdrowej tk wątrobowej
Ogniska - o wklęśniętym dnie, sięgają głęboko w miąższ narządu. Niekiedy stwierdza się ogniska martwicze w nerkach i płucach
Rozpoznawanie
Wykrycie pasożyta w treści lub zeskrobinach błony śluzowej jelit ślepych lub też w preparatach odciskowych z wątroby
(bezpośrednio po uśmierceniu ptaka).
Badany materiał jest oglądany po podgrzaniu z płynem fizjologicznym do około 40*C w celu stwierdzenia ruchu pierwotniaków)
stanowi, szczególnie w przypadkach wątpliwych, potwierdzenie diagnozy.
Można poszukiwać pasożytów w preparatach barwionych (met Giemsy), wykonanych z pobranego materiału.
Leczenia histomonozy indyków
1. Pochodne aminonitrotiazolu, np.: 2-amino-5n-nitrotiazol (Enheptin-Cyanamid, Entramin) (podawany w wodzie lub karmie
leczniczo w ilości 0,3% przez tydzień, a przez następny w ilości 0,15%; zapobieg w ilości 0,015% przez cały okres zagrożenia).
2. Preparaty arsenowe  stosowane zapobiegawczo przez cały okres zagrożenia, np.:
- kwas p-ureidobenzoarsenowy (Carb-O-Sep.- Whitmayer) w ilości 0,09% jako domieszka do kamy.
- kwas 4-nitrofenyloarsenowy (Histostat) (podawany w karmie w ilości 0,02 0,025%).
3. Pochodne nitroimidazolu, np.:
- Dimetridazol (Emtryl-Specja) podawany w karmie lub wodzie leczniczo w ilości 0,02- 0,04% przez 4-7 dni, zapobiegawczo w
ilości 0.01-0,013% w wodzie i 0,015% w karmie przez cały okres zagrożenia;
- Ipronidazol (Ipropan) podawany w karmie lub wodzie leczniczo w ilości 0,00625% przez 4-7 dni
2
Z krajowych preparatów, pochodnych nitroimidazolu i aminonitrotiazolu wymienić należy:
-Metronidazol (Avimetronid-Polfa) - (zalecany leczniczo w ilości 0,065% w wodzie i 0,13-0,15% w karmie przez 10 dni,
zapobiegawczo w ilości 0,02% w wodzie i 0,05% w karmie przez cały okres zagrożenia),
- Aminitrozol (Avionizol-Polfa) zalecany leczniczo w ilości 0,03% w wodzie i 0,065% w karmie przez 10 dni, zapobiegawczo w
ilości 0,015% w wodzie i 0,025% w karmie
W stadach leczonych, w których występuje równoczesna inwazja nicieni Heterakis gallinarum istnieje konieczność odrobaczania
stada bezpośrednio po zakończonym leczeniu, po czym zaleca się powrót do leków przeciw histomonadozie, np. Metronidazolu w
dawkach profilaktycznych
Trichomonoza gołębi Trichomonas gallinae
Występowanie.
Pasożyty kosmopolityczne. W Polsce pospolite.
Żywiciel.
Gołębic, indyki, rzadziej kury i inne kurowate oraz ptaki dzikie.
Umiejscowienie
Błona stażowa jamy dzioba, przełyku i wola; takie okolica steku (u młodych gołębi) oraz narządy wewnętrzne.
Cykl rozwojowy
Trichomonas gallinae namnaża się bezpłciowo przez podział.
Inwazjologia
Trichomonoza gołębi jest typową inwazją gniazdową, na które zapadają młode ptaki Zarażenie następuje bezpośrednio od
rodziców - nosicieli rzęsistka, w czasie karmienia mleczkiem z wola.
Zmiany patologiczne
Rzęsistki bytujące na błonach śluzowych jamy dzioba, przełyku i wola powodują stany zapalne prowadzące do powstania
guzkowatych żółto zabarwionych ognisk martwiczych.
Wytrącanie się włóknikowych nalotów może obejmować błonę śluzową przełyku, wola, a niekiedy nawet tchawicę.
Tetratrichomonoza kur i indyków (tetratrichomonas gallinarum)
Wiciowce kształtu owalnego, długości 7-15 u. Cztery wolne wici są skierowane ku przodowi, piąta wić biegnie ku tyłowi.
Występowanie
Pasożyty kosmopolityczne.
W Polsce stwierdzane.
Żywiciel
indyki, kury
Umiejscowienie
Jelito ślepe, także wątroba
Cykl rozwojowy
Rozmnaża sic bezpłciowo przez podział.
Inwazjologia
Zarażenie następuje drogą pokarmową
Obraz kliniczny i zmiany patologiczne
Pierwszym objawem jest biegunka (odchody jasno-żółte, pieniste).
Rzęsistki powodują stany zapalne nieżytowe lub dyfteroidalno-wrzodziejące błony śluzowej jelit ślepych.
W wÄ…trobach stwierdza siÄ™ ogniska martwicze.
Tetratrichomonoza gęsi i kaczek - Tetratrichomonas anseris et anatis
Wiciowce kształtu owalnego, długości 6-9u
Cztery wolne wici są skierowane ku przodowi odchodzą parami z 2 blefaroplastów
Błona falująca na całej długości komórki. Wić sterowa, wystaje poza komórkę.
Występowanie
Pasożyty kosmopolityczne, w Polsce stwierdzane
Żywiciel- dla:
Tetratrichomonas anseris - gęś
Tetratrichomonas anatis - kaczka
3
Umiejscowienie
jelito ślepe
Cykl rozwojowy
Rozmnaża się bezpłciowo przez podział
Inwazjologia
Zarażenie następuje drogą per os, a także drogą płciową podczas kopulacji.
Zmiany patologiczna
Rzęsistki powodują stany zapalne błony śluzowej jelit ślepych, prowadzące do zgrubienia, owrzodzeń i ognisk martwicowych
Kokcydioza ptaków - Hexamita meleagridis
A  Eimeria maxima
B  E. Tenella
C  E. Prarcox
D  E. acervullina
Schemat jelita kurczęcia wskazujący lokalizację i typy uszkodzeń spowodowanych przez różne gatunki Eimeria
A  E. tenettai
B  E. mitis;
C  E. acervulina;
D  E. maxima;
E  E. necatrix.
Schemat wskazujący umiejscowienie w nabłonku jelita kurcząt gatunków
Eimeria oraz odczyn nabłonka na inwazję pasożytów
A  E. acervulina umiejscowiona w górnej cz komórek nabłonka
B  E. mitis umiejscowiona bezpośrednio przed jądrami komórek nabłonka, a
niekiedy poniżej jąder
C  E. maxima  schizonty umiejscowione bezpośrednio w okolicy jąder
podczas gdy gamotny migrują przez nabłonek
D  E. tenella w gruczołach jelit ślepych przy czym pierwsza schizogonia ma
miejsce w okolicy jąder a druga w podstawowej cz komórek, trzecia
schizogoniea i gamogonia ma miejsce poza jÄ…drami
4
Kokcydioza jelit ślepych
Eimeria tenella
Cykl bezpłciowy - schizogonia
Rozwój bezpłciowy odbywa się trzykrotnie, dając trzy pokolenia schizontów i merozoitów
Uwolnione z oocyst sporozoity wnikają do komórek nabłonka i dojrzewają w schizonty I generacji.
Z nich po 2-3 dniach 900 merozoitów.
Merozoity wnikają do komórek nabłonka tworzą schizonty II generacji.
Cykl płciowy - gamogonia
6 dnia inwazji rozpoczyna siÄ™ gamogonia
Zygota powstająca po zapłodnieniu makrogamety przez mikrogametę i staje się oocystą.
Sporulacja
W środowisku zewnętrznym oocysty stają się inwazyjne po odbyciu sporulacji w ciągu 24-28 godzin.
Kokcydioza jelit cienkich
Eimeria necatrix
Pierwsza i druga schizogonia w nabłonku środkowego odcinka jelita cienkiego
Merozoity drugiego pokolenia wnikają do komórek nabłonka j ślepych dając III generacje schizontów. Gamogonia w j ślepych
Eimeria maxima
Występuje trzykrotna schizogonia w środkowym odcinku jelita cienkiego
Chorobotwórcza głównie gametogonia
Eimeria acervulina
Rozwój w komórkach przedniego odcinka jelit cienkich.
Schizogonia odbywa siÄ™ czterokrotnie.
Chorobotwórczość niewielka.
Eimeria mivati
Schizogonia odbywa siÄ™ czterokrotnie
Pierwsza i druga schizogonia następują w komórkach nabłonka przedniego odcinka jelit cienkich, a 3 i 4 w całym jelicie cienkim.
Kokcydioza jelita prostego i steku
Eimena brunetti
Schizogonia odbywa siÄ™ trzykrotnie.
Pierwsza schizogonia w nabłonku środkowego odcinka jelit cienkich.
Druga i trzecia w tylnym odcinku jelita cienkiego tj. u ujścia jelit ślepych i w jelicie prostym.
Chorobotwórczość kokcydii
1. UszkadzajÄ… mechanicznie jelita
2. Upośledzenie funkcji jelita
A/ ograniczenie absorpcji składników pokarmowych (L-histydyny, D-glukozy, płynów)
B/ osłabienie aktywności enzymów.
C/ zmianę przepuszczalności błony śluzowej (utrata białek - hipoproteinemia)
3. Działanie toksyczne (obecność toksyn w wyciągach kokcydiów).
Przebieg kliniczny
Postać ostra
Eimeria tenella i E. necatrix
Biegunka z krwią. Ubytek krwi do 10%. Śmiertelność od 50-100%, szczególnie u ptaków 3-5 tyg.
Postać przewlekła
Eimeria aceervulina, E. mivati, E. maxima
Biegunka bez domieszki krwi
Upadki ptaków sporadyczne
Odporność przeciwko kokcydiozowa
II generacja schizontów.
Gamogonia ma niewielki wpływ immunogenny.
Wyższy stopień odporności kurcząt uzyskujemy po tym samym intensywnym zarażeniu Eimeria maxima niż Eimeria necatrix.
Wyższa odporność u ptaków powstaje w przypadku zarażenia kur wysokimi dawkami oocyst Eimeria tenella i jest ona
skorelowana z liczbą kolejnych zarażeń.
Kilkakrotne podanie stopniowo wzrastających dawek wywołuje pełną odporność u doświadczalnych kurcząt
Podobnie odbywa się nabywanie odporności w warunkach naturalnych.
5
Zwalczanie kokcydiozy
Obecnie w zwalczaniu kokcydiozy (zarówno w leczeniu i zapobieganiu) stosuje się związki chemiczne działające
kokcydiostatycznie tzn hamujące rozwój kokcydiów głównie w fazie rozwoju bezpłciowego.
Wymagania dla leków przeciw kokcydiozowych
1. Szerokie spektrum działania (na wiele gatunków kokcydii).
2. Mała toksyczność umożliwiająca długotrwałe stosowanie
3. Działanie na póz
niejsze fazy rozwoju bezpłciowego (począwszy od II schizogoni)
4. Nie wytwarzanie lekooporności kokcydiów
Zwalczanie
Wybierając lek należy uwzględnić czynniki:
1. wiek leczonych ptaków
2. wykorzystanie produkcyjne ptaków.
3. sposób podawania preparatu (z karmą, wodą).
4. okres karencji.
5. działanie profilaktyczne czy lecznicze preparatu
Zwalczanie kokcydiozy kur
- Sulfochloropirazyna
- Sulfadimetoksyna z hydroksydimetylopirydynÄ…
- Sulfochinoksalina lub sulfachinoksalina z amprolium
- Amprolium lub amproplium z etopabatem, amprolium z sulfachinoksalinÄ…
- toltrazuril
Zapobieganie - Chemioprofilaktyka
- Polega na podawaniu z karmą kokcydiostatyków, przez cały okres chowu lub w okresach szczególnego zagrożenia
uwzględniając okres karencji preparatów.
- Najczęściej stosowanymi kokcydiostatykami są: amprolium, amprolium z etopabatem. monenzyna, narazyna, robenidyna,
salinomycyna, sulfachinoksalina z amprolium.
Program ciągły
podawanie jednego, określonego kokcydiostatyku przez cały okres chowu z zachowaniem okresu karencji.
Program wahadłowy
polega na stosowaniu w paszach dwóch różnych kokcydiostatyków. Pierwszy na początku okresu chowu. Drugi na końcu.
Uwzględniając okres karencji.
Program rotacyjny
polega na zmianie kokcydiostatyku w danej hodowli co kwartał, lub 2-3 cykle produkcyjne, a nawet co 2-3 lata.
Celem jest opóz
nienie powstawania szczepów lekoopornych.
Zapobieganie, immunoprofilaktyka
1. Coccivac - Zawiera żywe zjadliwe oocysty Eimeria spp
2. lmmucox. - Seria szczepionek przeznaczonych dla kurcząt brojlerów.
3. Poracox np Parqcox-5. - Szczepionka przeznaczona dla brojlerów.
4. Livacox. - Seria szczepionek dla ptaków w różnym wieku zawierających żywe oocysty atenuwanych szczepów Eimeria spp.
5. Nobilis Cox ATM - Zawiera oocysty E. acervulina, E. maxima i E. tenella.
6. Eimeriavax. - Szczepionka zawiera szczepy: E. brunetti i E necatrix
7. Viracox 500. - Szczepionka podawana w wodzie do picia w pierwszych 5 dniach życia piskląt. Zawiera szczepy: E. acervulina,
E.maxima, E. Precox, E tenella
8. CoxAbic. - Zawiera antygeny gametocytów E. maxima.
Podawana w iniekcji domięśniowe, dwukrotnie w wieku 12-16 tyg oraz 18-20 tyg (odstęp 4 tyg).
Kokcydioza indyków
- Eimeria adenoides
- Eimeria dispersa
- Eimeria gellopavonis
- Eimeria meleagridis
- Eimeria meleagrimitis
- Eimeria subrotunda
Kokcydioza gęsi
Kokcydioza jelit
- Eimeria anseris
- Eimeria nocens
- Eimeria kotlani
- Eimeria stigmosa
Kokcydioza nabłonka kanalików nerkowych
- Eimeria truncata
6
Kokcydioza kaczek
Komórki nabłonka jelit cienkich
- Eimeria danailovi
- Tyzzeria pemiciosa
- Wenyonella philiplevinei
Plasmodium gallinaceum syn P. metataticum
Schizogonia egzoerytrocytarna (pozakrwinkowa) u ptaków
- Sporozoity, a następnie zewnątrzerytrocytame meronty (kryptozoity) znajdowane są w makrofagach i fibroblastach skóry w
pobliżu miejsca wniknięcia.
- Merozoity pierwszej generacji i drugiej generacji (egzoerytrocytarnej) dojrzewajÄ… w ciÄ…gu 72 godzin.
Schizogonia endoertrocytarna u ptaków
- Faza erytrocytarna zaczyna się 7-10 dnia. Merozoity wnikają do erytrocytów, ale również do komórek endotelialnych i
hemopoetycznych.
- W erytrocytach rosnÄ… zaokrÄ…glajÄ… siÄ™ i przechodzÄ… w trofozoity.
- Z trofozoitu po podziałach tworzą się merozoity.
- Po podziałach z merozoitów powstają - prekursory komórek płciowych.
Sporogonia u komara Aedes spp
- Są to mikrogametocyty (przyszłe gamety męskie) i makrogametocyty (przyszłe gamety żeńskie).
- Nie mogą się one dzielić ani rozwijać u ptaków.
- Muszą być pobrane z krwią przez samicę komara Aedes spp.
- W żołądku komara makrogametocyt żeński uwolniony przez soki trawienne ze zrębu krwinki, przekształca w jedną gametę
żeńską, a mikrogametocyt męski dzieli się na liczne małe podłużne i ruchliwe gamety męskie.
- Po połączeniu się gamet powstaje zygota (ookineta).
- Ruchliwa ookineta, przenika przez ścianę żołądka i usadawia się pod jego błoną zewnętrzną, gdzie przekształca się
w oocystÄ™.
- Jądro oocysty dzieli się wiele razy i w ten sposób powstają liczne sporozoity.
- Dojrzała oocysta pęka uwalniając sporozoity do jamy ciała owada.
- Warują one czynnie do gruczołów ślinowych komara, zbierając się głównie w gruczole średnim, i wraz ze ślina w czasie
pobierania krwi dostajÄ… sic do organizmu ptaka.
- Widliszek jest nosicielem zarodz
ców przez całe życie.
Prostogonimoza u kur
Rodzina Prosthogonimidae
Rodzaj Prosthogonimus
- Przywry pasożytujące w jajowodzie i. torbie Fabrycjusza u wielu gatunków ptaków dzikich i domowych.
Rozwój przywr z rodzaju Prosthogonimus
Występuje dwóch żywicieli pośrednich
- Pierwszym żywicielem są ślimaki słodkowodne (w przypadku P. cuneatus - ślimak Bithynia tentaculata).
A/. Miracidia po opuszczeniu skorupki jajowej wnikają do ślimaków i przekształcają sic w trzustko-wątrobie z pominięciem
stadium redii w cerkarie po około 35 dniach.
- Drugim żywicielem pośrednim są prowadzące wodny tryb życia larwy różnych gat ważek, głównie z rodz Libellula i Cordulla.
A/. Cerkarie przenikają przez otwór gębowy lub odbyt do larw ważek i po otorbieniu się w mięśniach odwłoka przekształcają się
w matecerkarie
B/. Zarażanie ptaków następuje przez zjadanie larw a nawet dojrzałych ważek, które podczas rosy porannej lub po deszczu są
niezdolne do lotu.
C/. Młode przywry po uwolnieniu się cyst wędrują przez przewód pokarmowy i stek, skąd wnikają do torby Fabrycjusza lub
jajowodu gdzie dojrzewają płciowo
Obraz kliniczny prostogonimozy kur
- Mechaniczne i toksyczne działanie przywr wywołuje stan zapalny jajowodu, co prowadzi do zaburzeń w formowaniu jaj,
zmniejszenia, a nawet i zahamowania nieśności ptaków.
Nasilenie procesu chorobowego zależy od intensywności inwazji.
- U kur w przebiegu prostogonimozy wywołanej duża ilością przywr rozróżnia się trzy okresy.
- W pierwszym  pozornie zdrowe ptaki składają jaja w ścieńczałych skorupkach wapniowych lub pozbawione skorupek, a
otoczone tylko miękką błoną.
- W okresie drugim ptaki stają się osowiałe, tracą apetyt i  leją jaja"  ze steku wypływa gęsta mieszanina białka, soli wapnia
kału.
- W okresie trzecim proces zapalny z jajowodu rozszerza się często na jamę ciała, co prowadzi do nasilania objawów ogólnych i
wzrostu temperatury ciała.
- U chorych ptaków stwierdza się całkowitą utratę apetytu, zwiększone pragnienie, biegunkę, utrudnione poruszanie się oraz
bolesność powłok brzusznych.
- Niekiedy dochodzi do wynicowania steku. Takie przypadki po kilku dniach kończą się śmiercią
7
Leczenie prostogonimozy
Zalecany przez 3 kolejne dni per os lub domieszkÄ… do karmy:
- Prazikwantel 5-10mg/kg mc
- Mebendazol 10-50 mg/kg mc
- Albendazol, febendazol, flubendazol 5 mg/kg mc
Zapobieganie
- Nie wypuszczanie ptaków w pobliże zbiorników wodnych, szczególnie w okresie rójki ważek (maj, czerwiec) oraz po deszczach
i po rosie kiedy zmoknięte ważki nie są zdolne do lotu i mogą być zjadane przez ptaki.
Trematodozy jelit ptaków
Rodzina Echinostomatidae
- Przywry z rodziny Echinostomatidae mają wydłużony kształt, długość od kilku do j kilkunastu milimetrów.
- Cechują się obecnością nerkowatego kształtu kołnierzyka zaopatrzonego w kolce, który otacza od strony grzbietowej
przyssawkę gębową.
Gatunek Echinostoma revolutum
Pasożytuje w jelitach ślepych i prostnicy kaczek, gęsi, kurowatych i wielu innych gatunków ptaków
W Polsce stwierdzana u kur, indyków, kaczek domowych i dzikich
Gatunek Echinoparyphium recervatum
Pasożytuje w jelicie cienkim kur, kaczek i wielu dzikich ptaków wodnych.
W Polsce stwierdzana u kur i dzikich kaczek.
Gatunek Hypodereum conoideum
Pasożytuje w jelicie cienkim kaczek, gęsi i kurowatych.
W Polsce występuje u kur i dzikich kaczek.
Rozwój przywr z rodziny Echinostomatidae
Rozwój tych gatunków przywr przebiega z udziałem dwóch żywicieli pośrednich.
- Pierwszym są słodkowodne ślimaki z rodzajów Limnaea, Planorbis, Helisoma. Viviparus i Valvata, w których rozwijają się
cerkarie.
- Drugim żywicielem pośrednim (w którym po wniknięciu cerkarii rozwijają się one w metacerkarie) są zwykle te same gatunki
ślimaków, a niekiedy także kijanki i żaby.
Rodzina: Notocotylidae - Notocotylus attenuatus
A - postać dojrzale.
B - jajo z filamentami
1 - przyssawka gębowa,
2  przełyk,
3 - jelito,
4 - zatoka płciowa,
5 - metraterm,
6 - torebka cirrusa,
7 - gruczoły skórne,
8 - pętle macicy,
9  żółtniki,
11 - jÄ…dra.
12 - filamenty jaja
- Pasożytuje w jelitach ślepych i prostnicy kurowatych. kaczek, gęsi i dzikich ptaków wodnych
- Przywry małe, długości 2-5 mm.
- Wzdłuż brzusznej powierzchni ciała znajdują się trzy rzędy jednokomórkowych gruczołów
- Żywicielem pośrednim są słodkowodne ślimaki z rodzajów Planorbis, Limnaea, Bulinus i in. Cerkarie opuszczają ślimaka i
incystują się na jego skorupce, roślinach wodnych lub w wodzie.
Rodzina: Psilostomatidae
Psilotrema oligoon
- Pasożytuje w jelicie cienkim kaczek, gęsi i innych gatunków ptaków wodnych.
- W Polsce stwierdzona u gęsi.
- Przywry bardzo małe, długości do 1 mm, o zwężonych obu końcach ciała. Otwór płciowy znajduje się w pobliżu gardzieli.
- Żywicielem pośrednim jest ślimak słodkowodny - Bithynia tentaculata. Cerkarie, otorbiają się na roślinach wodnych.
8
Rodzina: Strigeidae
Apatemon gracilis i Cotylurus cornutus
- Pasożytują w jelicie, głównie kaczek, rzadziej gęsi i niekiedy u gołębi. Oba gatunki stwierdzone w Polsce u dzikich kaczek.
- część przednia - łyżeczkowata lub kielichowata z dwiema przyssawkami - pełni rolę narządu czepnego;
- w cylindrycznej części tylnej znajdują się narządy rozrodcze,
- Wielkość ich waha sic w granicach 1-3 mm.
Biologia pasożyta
- W rozwoju przywr z rodziny Strigeldae bierze udział dwóch żywicieli pośrednich.
- Pierwszym, w którym rozwijają się cerkarie, są ślimaki z rodzajów Limnaea, Stagnicola. Planorbis i Viviparus.
- Drugim żywicielem, w którym tworzą sic metacerkarie, mogą być te same gatunki ślimaków i niektóre gatunki pijawek.
- Niebezpieczeństwo enzootii trematodozy jelitowej ptaków istnieje zwykle w okolicach, w których znajdują sio zbiorniki wodne
Obraz kliniczny inwazji
- Trematodoza jelitowa ma zwykle charakter enzootii przebiegającej w przypadkach intensywniejszej inwazji z dużymi stratami,
szczególnie ptaków młodych.
- W tych przypadkach stwierdzą, się utratę apetytu, biegunkę (niekiedy kał ma domieszkę krwi), wychudzenie, niedokrwistość
zahamowanie rozwoju.
- W notokotylozie u gąsląt 2-3 miesięcznych (Notocotylus attenuatus) obserwować można drgawki epileploidalne, niedowład nóg
oraz obrzęk lewego stawu kolanowego.
- Psilotrema oligoon powoduje wysoką śmiertelność (70 100%) wśród gąsiąt l-3-miesięcznych.
Zmiany anatomopatologiczne
- 1. Ogólne wyniszczenie
- 2.Stan zapalny nieżytowego błony śluzowej jelit
- stan zapalny krwotoczny,
- dyfteroidalno-wrzodziejacy
Leczenie trematodoz jelitowych
1. Oxyclozanid (Zanil ICI, Biowet) w dawkach 30 mg/kg mc, wykazuje 100% skuteczności w zwalczaniu notokotylozy kacząt
2. Niklozamid (Yoroesan-Bayer) w dawkach 60 mg dla ptaka; jest w 100% skuteczny w przypadkach mieszanych inwazji
tasiemców i przywr z rodziny Echinostomatidae.
Typhlocoelium cymbium
ostać dorosła
1 - otwór gębowy
2 - gardziel,
3  jelito,
4 - otwory płciowe.
5 - torebka cirrusa,
6 - metraterm,
7 - pętle macicy jajami,
8 - żółtniki.
9  jajnik,
10 - ootyp z gruczołem Mehlisa.
11  jÄ…dra
Przywra długości 6-11,5 mm, szerokości 3-6 mm, pasożytuje w tchawicy i
oskrzelach kaczek domowych i dzikich.
Żywicielem pośrednim, w którym powstają i otorbiają sic cerkarie, są ślimaki z
rodzajów Limnaea, Planorbis, Helisoma.
- Pasożytując w drogach oddechowych wywołują objawy duszności, a nawet zejścia
śmiertelne na skutek uduszenia
Collyriclum faba
- Przywry kształtu krążka, wielkości około 5,5 mm, pozbawione przyssawki brzusznej, pasożytują parami w cystach powstałych w
tkance podskórnej brzucha kur. indyków i innych ptaków
- Przypuszcza się, że pierwszymi żywicielami są ślimaki, drugimi prawdopodobnie owady, metacerkarie bowiem stwierdzono u
ważek.
- Intensywna inwazja prowadzić może do śmierci wśród objawów postępującego wyniszczenia.
Trichobilcharzia schidati
- Przywry rozdzielnoplciowe (samiec długości około 4 mm, samica około 2 mm), pasożytują parami w żyłach krezkowych i żyle
wrotnej kaczek domowych i dzikich oraz innych ptaków wodnych,
- Żywicielem pośrednim Są ślimaki Limnaea stagnalis i Planorbis cereus.
- Cerkarie opuszczają ślimaka i czynnie wnikają do ptaków przez skórę. Są uważane za mało chorobotwórcze.
9
Tasiemczyca - cestodoza ptaków kurowatych
- Tasiemczyca nie stanowi zagrożenia w zamkniętym chowie drobiu (brojlernie, tuczarnie),
- Wyłącznie dla hodowli prowadzonej na wybiegach.
- U kurowatych najczęściej występują tasiemce z następujących rodzin:
Rodzina Davaineidae, Dilepididae, Hymenolepididae.
Davainea proglottina
- Kosmopolityczny pasożyt jelit cienkich kur. Stwierdzany również w Polsce.
Biologia pasożyta
- Rolę żywiciela pośredniego pełnia różne gatunki lądowych ślimaków, głównie z rodzaju Deroceras, w którym po około 3
tygodniach rozwija siÄ™ inwazyjna larwa - cysticerkoid.
- W jelicie kur tasiemiec dojrzewa w ciÄ…gi 8-12 dni.
Raillietina cesticillus
- Kosmopolityczny tasiemiec jelita cienkiego kur, indyków, bażantów.
W Polsce stwierdzany u kur i indyków.
Biologia pasożyta
- Żywicielem pośrednim są liczne gatunki chrząszczy z rodzajów Anisotarsus, Amora, Harpalus i in.
- Cysticerkoid rozwija siÄ™ w chrzÄ…szczach w ciÄ…gu 3-4 tygodni,
- U ptaków tasiemce dojrzewają po 2-3 tygodniach.
Raillietina echinobothrida
Biologia pasożyta
- Żywicielem pośrednim tego tasiemca są mrówki z rodzajów Tetramorium i Pheidole.
- okres prepatentny wynosi około 3 tygodni
Raillietina tetragona
- Kosmopolityczny pasożyt jelita cienkiego kur, indyków, gołębi.
Biologia pasożyta.
- Żywicielem pośrednim są muchy i mrówki z rodzajów Tetramorium i Pheidole.
- Okres prepatentny wynosi około 3 tygodni.
Rodzina Dilepididae
Amoebotaenia cuneata s. A. sphenoides
- Kosmopolityczny pasożyt jelita cienkiego kur, indyków, kuropatw
W Polsce stwierdzony u kur
Biologia pasożyta.
- Żywicielem pośrednim są dżdżownice z rodzajów Helodrilus, Pheretina, Octenodrilus, Allolobophora i in.
- Cysticerkoid rozwija sic w ciÄ…gu 14 dni.
- W jelicie ptaków dojrzewa w ciągu około 30 dni.
Choanotaenia infundibulum
- Kosmopolityczny pasożyt jelita cienkiego kur, indyków, bażantów, kuropatw, gołębi i in.
W Polsce stwierdzany u kur i indyków.
Biologia pasożyta
- Żywicielem pośrednim jest mucha domowa, konik polny i wiele gatunków chrząszczy z rodzajów Geotrupes, Aphodius.
- Rozwój cysticerkoidu trwa w zależności od gatunku żywiciela pośredniego i temperatury od 17 do 48 dni.
- Okres prepatentny waha siÅ› w granicach 2-3 tygodni.
Rodzina Hymenolepididae
Echinolepis carioca, syn. Hymenolepis carioca
- Kosmopolityczny pasożyt jelita cienkiego kur oraz innych kurowatych
W Polsce stwierdzany u indyków
Biologia pasożyta
- Żywicielem pośrednim są kałożerne chrząszcze.
- Okres prepatentny wynosi około 2 tygodni.
Występowanie tasiemczycy
1. Występowanie tasiemczycy u kurowatych jest uzależnione od:
- sposobu chowu.
- obecności żywicieli pośrednich,
- odpowiednich warunków środowiskowych i glebowych niezbędnych do występowania tych żywicieli.
2. Na zarażenie zwykle narażone są ptaki przebywające na wybiegach, chociaż i w warunkach hodowli przemysłowej
(zamkniętej), może wystąpić inwazja takich tasiemców, jak Raillietina cesticillus i Choanotaenia infundibulum.
3. Jest to możliwe w przypadku pojawienia się żerujących na drobiowej paszy chrząszczy, które pełnie mogą również rolę
żywiciela pośredniego tych tasiemców.
10
Obraz kliniczny
1. Przebieg choroby i nasilenie objawów klinicznych zalezą od intensywności inwazji, gatunku pasożyta i wieku ptaków.
2. Szczególnie chorobotwórcze są tasiemce z rodziny Davaineidae. a najbardziej wrażliwe są kurczęta w wieku do 8 tygodni.
3. W przypadkach intensywnej inwazji (zwłaszcza D. proglottina) stwierdza się posmutnienie, osłabienie apetytu, biegunkę,
niedokrwistość i postępujące wychudzenie.
4. Niekiedy objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, np. niedowład nóg.
5. Inwazje innych gat powodują zmniejszenie przyrostów wagowych, spadek nieśności i stopniowo postępujące wychudzenie.
Zmiany anatomopatologiczne
- Wychudzenie, oznaki niedokrwistości, zapalenie nieżytowe jelit niekiedy z obecnością wybroczyn w błonie śluzowej.
- W przypadku inwazji Raillietina echinobothrida w miejscu wniknięcia skoleksów stwierdza się w błonie śluzowej obecność
guzków, często widocznych od błony surowiczej jelita.
- Guzki te mogą zawierać główki tasiemca, a z czasem ulegają zserowaceniu lub zwapnieniu.
Rozpoznawanie
1. Poszukiwanie tasiemców lub ich członów w kale metodą dekantacji.
2. Pewne rozpoznania umożliwia badanie sekcyjne na obecność tasiemców.
3. Treść jelit oraz zeskrobiny błony śluzowej należy badać makroskopowo i pod lupą.
Zwalczanie
Do leczenia zaleca siÄ™
1. Prazikwantel w dawce jednorazowej 5-10 mg/kg.
2. Flubendazol lub Mebendazol w dawce 60ppm
3. Niklozamid (Yomesan-Mansonil-Bayer. Savermin-Polfa) w dawkach 50 200 mg/kg mc, podawany indywidualnie w
zawiesinie wodnej na czczo lub (po dokładnym wymieszaniu) w porannej karmie;
4. Bithionol w dawkach 0,1 g/kg mc. podawany z wilgotnÄ… karmÄ… w ciÄ…gu 2 dni.
Zapobieganie
1. Polega na uniemożliwianiu zarażania się żywicieli pośrednich przez biotermiczne odkażanie nawozu oraz zwalczanie żywicieli
pośrednich w pomieszczeniach i środowisku zewnętrznym, np. owady (muchy, mrówki, chrząszcze), należy zwalczać
insektycydami
2. Do zwalczania ślimaków zaleca się po uprzednim skoszeniu trawy, posypywania wybiegów wapnem palonym lub mieszaniną
siarczanu miedzi z kainitem w stosunku l:20.
Po tym zabiegu drób mażna wypuszczać po kilku dniach, najlepiej po deszczu
Tasiemczyca gęsi i kaczek
Z rodziny Hymenolepididae (hymenolepididoza)
Drepanidotaenia lanceolata
- Kosmopolityczny tasiemiec jelita cienkiego głównie gęsi, rzadziej kaczek domowych, poza tym wielu innych gatunków ptaków
wodnych, przypadkowo człowieka.
W Polsce stwierdzany u gęsi.
- Żywiciel pośredni skorupiaki planktonowe z rodzaju Cyclops i Diaptomus.
- W naszych warunkach rolę żywicieli pośrednich odgrywają Cyclops sternuus i Eucyclops serrulatus.
- Okres prepatentny wynosi 15-19 dni.
Drepanidotaenia przewalskii
Pasożyt jelita cienkiego gęsi.
Stwierdzany również w Polsce.
Fimbriaria fasciolaris
Tasiemiec kosmopolityczny jelita cienkim głównie kaczek domowych i dzikich, bardzo rzadko gęsi i kur.
Stwierdzany w Polsce u kaczek, gęsi i innych ptaków wodnych.
Hymenolepis setigera
Pasożyt jelita cienkiego g kaczek domowych i dzikich.
Stwierdzany również w Polsce u gęsi.
Diorchis stefanskii
Pasożyt jelita cienkiego kaczek domowych i dzikich oraz gęsi
y
ródłem hymenolepididozy są:
1. Zbiorniki wodne (jeziora, stawy z wyjątkiem rzek o wartkim prądzie), w których żyją żywiciele pośredni - skorupiaki
planktonowe
2. Rezerwuarem inwazji są zwykle dzikie ptaki wodne, będące czysto bezobjawowymi nosicielami pasożytów.
3. Kaczki i gęsi domowe, które uległy zarażeniu stają się dodatkowym, szczególnie niebezpiecznym rezerwuarem inwazji,
rozsiewając bowiem duże ilości jaj przyczyniają się do masowego zarażania planktonu postaciami inwazyjnymi.
11
Obraz kliniczny
- U gęsi najczęściej występującym i najbardziej chorobotwórczym tasiemcem jest Drepanidotaenia lanceotata. Młode gęsi (w
wieku od 2 tygodni do 5 miesięcy) mogą ulegać masowej inwazji, która może przebiegać ze znaczną śmiertelnością
- Początkowo pojawia się biegunka utrata apetytu i wzmożone pragnienie. W miarę trwania choroby dochodzi do zachamowania
rozwoju i ogólnego wyniszczenia
- Ptaki stajÄ… siÄ™ osowiale i odstajÄ… od stada.
- Niekiedy występują objawy nerwowe w postaci utraty równowagi, przewracanie się, przyjmowanie nienaturalnej postawy,
objawy te po 1-2min nagle ustępują
Zmiany anatomopatologiczne
1. Ogólne wyniszczenie,
2. Nieżytowe, czasem
3. Krwotoczne zapalenie jelita cienkiego,
4. Zaczopowanie światła jelit
Zapobieganie
- Planowe odrobaczanie ptaków dorosłych, będących często nosicielami pasożytów, chroni młode ptaki przed zarażeniem.
- W przypadku wystąpienia tasiemczycy w fermach gęsi i kaczek; oprócz leczenia, należy izolować ptaki od zbiorników wodnych
na okres roku, co zapobiega reinwazji, a równocześnie przyczynia się do oczyszczenia tych zbiorników od postaci inwazyjnych.
Zwalczanie
1. Prazikwantel w dawce jednorazowej 5-10 mg/kg.
2. Mebendazol w dawce 120 ppm, przez 14 dni w karmie
3. Niklozamid (Yomesan-Mansonil-Bayer, Savermin-Polfa). Uwaga! Jest toksyczny dla gęsi.
Heterakioza u kur (heterakiosis)
Etiologia.
Choroba wywoływana przez nicienie z rodziny Heterakidae u kur, indyków przez Heterakis gallinarum u gęsi i kaczek przez
Heterakis dispar
Występowanie
- Pasożyt kosmopolityczny,
- W Polsce pospolity.
Heterakis gallinarum
Samice są większe
Morfologia
- Samiec długości 7-13 mm.
Ostro zakończony tylny koniec ciała , zaopatrzony jest w boczne skrzydełka ogonowe przedstekową przyssawkę z chitynowym
brzegiem oraz 12 brodawek ogonowych.
- Samica długości 10-15 mm.
Umiejscowienie
jelito ślepe.
Cykl rozwojowy
- Cykl rozwojowy prosty.
- Rozwój jaja do stadium inwazyjnego t.j larwy po pierwszej lince trwa 7-17 dni.
- Larwy po zjedzeniu inwazyjnego jaja opuszczają osłonkę jajową, przedostają się do jelita ślepego, wnikają w fałdy błony
śluzowej, gdzie po odbyciu trzech linek dojrzewają płciowo po około 4 tygodniach.
A  przednia część ciała
B  okolica gębowa od przodu
C  tylny koniec samca od strony brzusznej
12
Glistnica u kur (ascaridosis)
Etiologia.
Ascaridia galli - glista kurza, nicienia z rodziny Ascarididae.
Występowanie
Nicienie kosmopolityczne.
Żywiciel
Kury, poza tym indyki, perliczki, bażanty,
Umiejscowienie
Jelito cienkie
Obraz kliniczny glistnicy kur
- Ptaki mają zmniejszony apetyt, są osowiałe, występuje niedokrwistość i biegunka.
- Ptaki chudnÄ…, gorzej siÄ™ rozwijajÄ… i wykazujÄ… wyraz
ne zmniejszenie przyrostów wagowych.
- Dość często pojawiać się mogą objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego, np niedowład nóg.
Śmiertelność kurcząt w wieku do 1 miesiąca może być znaczna
- U ptaków starszych przebieg glistnicy jest zwykłe przewlekły, a u niosek obserwuje się zmniejszoną nieśność.
Zmiany anatomopatologiczne
- W zależności od intensywności inwazji stwierdza się różnego stopnia stany zapalne (od .nieżytowego do krwotocznego) błony
śluzowej jelita cienkiego
- Czasami stwierdzić można obecność glist w jajowodzie (a nawet w jaju), do którego zawędrowały przez stek.
Rozpoznawanie
- Polega na stwierdzeniu jaj w badaniach koproskopowych.
- Rozpoznanie sekcyjne polega na stwierdzeniu glist w jelicie cienkim lub larw tych nicieni w zeskrobinach błony śluzowej.
Zwalczanie
1. ZwiÄ…zki piperazyny, np adipinian piepeiazyny (Antvermina Polfa), cytrynian piperazyny (Bioscaridina Biowet) stosowane w
dawkach 0,25-0,50 g/kg mc podawania z karmą lub też w 2% roztworach wodnych do picia przez 8 dni
2. Tetramizol (Nirverm ICI-Biowel. Crtann-Bayer) w dawce 40 mg/kg mc.
3. Cambendazol MSD w dawce 60 mg/kgmc. skuteczny również na larwy IV stadium,
4. Fenbendazol (Panacur-Hoechst)
5. Mebendazol - Jansen Pharmaceutica podawane przez 3 kolejne dni w dawce 8mg/kg mc
Syngamoza u ptaków (syngamosis)
Choroba wywoływana jest u kurowatych i gołębi przez Syngamus trachea, nicienia z rodziny Syngamidae
Występowanie
Pasożyt kosmopolityczny
W Polsce stwierdzany u kurcząt, bażantów, kuropatw, wron i gawronów
Umiejscowienie
Tchawica
13
Droga zarażenia
Zarażenie ptaków następuje per os
Z przewodu pokarmowego larwy wędrują drogą krwionośną przez wątrobę do płuc (u indycząt stwierdza się także czynną
wędrówkę przez jamę ciała do płuc)
W płucach linieją dwukrotnie (po 5 dniach są wielkości 1-2mm) po czym osiedlają się (około 7 dnia po zarażeniu) ostatecznie w
tchawicy
Okres prepatentny wynosi 16-20 dni
Długość życia pasożyta wynosi 9 m-cy
Obraz kliniczny
Syngamus trachea odżywia się krwią, uszkadza mocną torebką gębową błonę śluzową tchawicy w miejscu przyczepu
Obecność nicieni powoduje zwężenie światła tchawicy, które w przypadku intensywnego zarażenia może być tak znaczne, że
doprowadza do uduszenia
Szczególnie wrażliwe są ptaki młode w wieku do miesiąca
Bardzo wrażliwe są indyki, gołębie i ptaki kurowate wolno żyjące
Początkowo u chorych ptaków stwierdza się osowienie, nastroszenie piór, niechęć do ruchu i osłabienie apetytu
Wkrótce obserwuje się charakterystyczne  ziewanie , tj. wyciąganie szyi i szerokie otwieranie dzioba
Charakterystyczne jest również utrudnione oddychanie, świszczący kaszel, potrząsanie głową jakby w celu pozbycia się
pasożytów
W jamie dzioba może pojawić się krwisty śluz
Śmierć następuje w wyniku ogólnego wyniszczenia lub uduszenia, a u młodych ptaków może być znaczna
Zmiany AP
W tchawicy w miejscu przyczepu pasożyta błona śluzowa wykazuje oznaki zapalenia z obecnością wybroczyn lub guzkowatych
zgrubień powstałych w wyniku przerostowego zapalenia bł śluzowej
Niekiedy zrazikowe zapalenia płuc wywołane jest obecnością larw nicieni
U sekcjonowanych ptaków stwierdza się ogólne wyniszczenie
Rozpoznawanie
Do przyżyciowego rozpoznania syngamozy zaleca się u ptaków młodych prześwietlenie tchawicy mocnym światłem. Metoda ta
umożliwia wykrycie nicieni widocznych w postaci smugowatych tworów
Zaleca się badanie kału lub wydzieliny dziobana obecność charakterystycznych jaj (z obecnością guziczkowatych zgrubień na obu
biegunach)
Najpewniejsze rozpoznanie opiera się na badaniach sekcyjnych i stwierdzenie w tchawicy obecności krwistoczerwonych nicieni
(nie potraktować ich jako skrzepy krwi)
Zwalczanie
Tiabendazol-MSD (Helmintasol-Biowet) podawany z karmÄ… w dawkach 0,8g/kg mc przez 4 kolejne dni; wykazuje 100%
skuteczność
Tetramizol (Nilyerm ICI-Biowet) w dawkach 3,6mg/kg mc podawany w wodzie przez 3 kolejne dni; jest skuteczny u indyków
Fenbendazol (Panacur-Hoechst) w dawkach 5mg/kg mc podawany w karmie przez 3 kolejne dni; jest w 98,5% skuteczny;
podwyższenie dawki do 20mg/kg mc wykazuje 100% skuteczność
Mebendazol (Jansen Pharmaceutica) w dawkach 15-30mg/kg mc podawany w ciągu 3 dni jest również wysoce skuteczny
Iwermektyna 200-300µg/kg
Lewamizol 30mg/kg
Flubendazol 30-60ppm
Zapobieganie
W okolicach, gdzie syngamoza występuje należy dokonać:
1. Oddzielenia wybiegów dla poszczególnych gatunków ptaków
2. Krycie siatką wybiegów (w celu izolacji od ptaków wolno żyjących) i utrzymywanie wybiegów w stanie suchym (co zapobiega
występowaniu żywicieli partenicznych)
3. Izolowanie pisklÄ…t w pomieszczeniach lub na osiatkowanych wybiegach przez pierwszych 6-8 tygodni (w celu uzyskania przez
ptaki pewnego stopnia odporności). W zagrożonych syngamozą fermach drobiu dobre wyniki w zapobieganiu uzyskać można
przez podawanie profilaktycznych dawek leków np.:
- Tiabandazol w dawce 0,3g/kg mc przez 7 dni
- Mebendazol jako domieszka do karmy w ilości 0,0064% (= 64ppm) dział zapobiegawczo w fermach indyków
Próby czynnego uodporniania ptaków przez podanie inaktywowanych promieniami Roentgena larw S. trachea zdają się być
zachęcające
14
Kapilariozy ptaków (Capillariosis)
Chorobę wywołują liczne małe, cienkie, włosowate nicienie z rodzaju Capillaria
Pasożyty kosmopolityczne, stwierdzane u wielu gatunków ptaków w Polsce
Żywiciel ostateczny
Capillaria annulata  kury, indyki, gołębie, także inne gat
Capillaria anatis  gęś, kaczka, też inne gat kurowatych
Capillaria bursata  kury, indyki i inne gat kurowatych
Capillaria caudinflata  kury, indyki, inne gat kurowatych, gołębie i ptaki wodne
Capillaria contorta  gęsi, kaczki, inne gat wodne, gołębie
Capillaria obsignata  kury, indyki, inne gat kurowate, gołębie i ptaki wodne
Żywiciel pośredni
Dżdżownice  C. annulata, C. bursata, C. caudinflata
Umiejscowienie
C. annulata, C. contorta  przełyk i wole
C. anatis  j. ślepe, rzadziej cienkie
C. bursata, C. caudinflata i C. obsignata  j. cienkie
Objawy kliniczne
Choroba przebiega zwykle bezobjawowo
U ptaków młodych obserwuje się niedokrwistość, zahamowanie rozwoju i osłabienie
Śmiertelność wskutek ogólnego wyniszczenia może być znaczna
Przy dominacji nicieni lokalizujących się w określonym odcinku przewodu pokarmowego rozróżnia się dwie postacie kapizariozy
1. Inwazyjną górnych odcinków przewodu pokarmowego  kapilarioza jamy dzioba, przełyku i wola (C. annulata i C. contorta)
mogą pojawić się trudności w połykaniu, a nawet duszność
2. Obecność nicieni w przewodzie pokarmowym  kapilarioza jelit (C. bursata, C. caudinflata, C. obsignata, C. anatis) manifestuje
się biegunką, początkowo okresową ze śluzem, a potem z domieszką krwi w odchodach
Rozpoznanie
Badania przyżyciowe
Polega na stwierdzeniu charakterystycznych jaj w odchodach metodÄ… flotacji
Jaja są owalne, żółtawobrązawe z czopkami na obu biegunach; zawierają zygotę
Badania pośmiertne
W zeskrobinach błony śluzowej jelit poszukuje się stosunkowo długich lecz bardzo cienkich nicieni
Zwalczanie
1. Lewamizol  30mg/kgmc w wodzie do picia, jednorazowo, nie podawać nioskom
2. Flubendazol  30-60ppm (indyki 20ppm) przez 7 dni w karmie
3. Mebendazol - 60ppm ptaki grzebiÄ…ce przez 7 dni
4. Iwermektyna  200-300µg/kgmc goÅ‚Ä™bie jednorazowo, domięśniowo lub podskórnie
Porrocaecum crassum
W tylnej części gardzieli występuje tzw. żołądeczek oraz ślepy wyrostek odchodzący od przedniego końca jelita i biegmący ku
przodowi wzdłuż gardzieli
Samiec długości do 45mm, brak skrzydełek ogonowych
Samica długości do 72mm, otwór płciowy niceo przed połową ciała
Jaja owalne, otoczone grubą pofałdowaną skorupką z licznymi wgłębieniami na powierzchni
Umiejscowienie
Larwy pasożyta pod błoną rogową żołądka mięśniowego, larwy starsze i nicienie dojrzałe w jelicie cienkim
Biologia pasożyta
W rozwoju uczestniczy żywiciel pośredni, którym jest dżdżownica
Z przełkniętych przez dżdżownicę jaj z larwą I stadium, tj. po pierwszej lince uwalniają się larwy i wnikają do naczyń
krwionośnych tych pierścienic i w ciągu 2-ch miesięcy osiągają stadium inwazyjne
Zarażenie kaczek następuje przez zjadanie dżdżownic
Obraz kliniczny
Na inwazję wrażliwe są kaczęta u których w przebiegu choroby stwierdza się utratę apetytu, wymioty, biegunkę, niekiedy na
przemian z zaparciem oraz niedokrwistość
Chore ptaki stają się osowiałe, stwierdza się zahamowanie rozwoju i wychudzenie
Na skutek intoksykacji produktami przemiany materii objawy nerwowe takie jak niezborność ruchów, kurcze mm, zarzucanie
głowy na grzbiet itp.
15
Zmiany AP
Stwierdza się odklejenie błony rogowej żołądka mięśniowego i niekiedy jej owrzodzenie
Błona śluzowa jelita cienkiego wykazuje oznaki zapalenia nieżytowego
Rozpoznawanie i zwalczanie
1. Opiera siÄ™ na metodach koproskopowych oraz badaniach sekcyjnych
2. Preparaty stosowane przy glistnicy kur powinny być skuteczne do zwalczania protocerkozy
Tetrameroza (tetramerosis)
Choroba wywoływana jest głównie u kaczek, rzadkiej u kurowatych i gołębi przez Tetrameres fissispina  nicienia z rodziny
Tetrameridae (rzÄ…d: Spirurida).
Wystepowanie. Pasożyt kosmopolityczny, notowany także w Polsce u kaczek domowych i dzikich.
Morfologia pasożyta
Samiec długości do 5 mm, z czterema rządami kolorów biegnących wzdłuż ciała.
Krwistoczerwonej barwy samica także długości do 5 mm, rozszerza się (w miarę wypełniania macicy jajami) w środkowo-tylnej
części ciała, przyjmując w postaci dojrzałej płciowo prawie kulisty kształt.
Jaja opatrzone na obu biegunach spÅ‚aszczonymi guziczkami o wymiarach 43-57x25-32 µm, zawierajÄ… w chwili skÅ‚adania
rozwiniętą larwę.
Biologia i lokalizacja
Rozwój T. fissispina przebiega z udziałem żywiciela pośredniego tj. kiełża  Gammarus lacustris lub rozwielitki  Daphania
pulex.
Larwy w żywicielu pośrednim wydostają się z jaja i osiągają stadium inwazyjne w ciągu 8-18 dni.
Zarażanie kaczek następuje przez zjadanie zarażonych skorupiaków.
Okres prepatentny wynosi około 18 dni.
Lokalizacja-pasożytującego w gruczołach (samice) i błonie śluzowej (samce) żołdka gruczołowego.
Obraz kliniczny
Chorobotwórcze SA głównie samice, które wnikając do gruczołów żołądka powodują ich nieżytowe lub krwotoczne zapalenie i
tworzenie się zapalnych guzków, co w następstwie prowadzi do zaniku tych gruczołów i zaburzeń w trawieniu.
Chore ptaki na skutek zaburzeń z przewodu pokarmowego i biegunki stopniowo chudną i stają się anemiczne.
Śmierć może nastąpić w wyniku ogólnego wyniszczenia.
Rozpoznawanie i leczenie
Polega na badaniu koproskopowym, głównie sekcyjnym.
Do leczenia zaleca Si:
FenotiazynÄ™ 2 g/kg m.c. podawana w karmie przez dwa kolejne dni.
Karbaminiany dwutiopiperazyny 0,5 g/kg g/kg m.c. do podawania w karmie przez dwa kolejne dni.
Młode kaczki należy izolować od zarażonych zbiorników.
Dorosłe ptaki trzeba odrobaczać!
Streptokaroza (streptocarosis)
Etiologia i występowanie
Choroba wywoływana jest u kaczek przez Streptocara crassicauda.
U kurowatych przez Streptocara pectinifera, nicienie z rodziny Tetrameridae. (slajd3659)
Wystepowanie: Europa, Azja Ameryka Północna.
W Polsce był stwierdzany u kaczek domowych i dzikich.
Streptocara crassicauda - Morfologia pasożyta
Samce długości do 5 mm zaopatrzone w skrzydełka i brodawki ogonowe.
Samica długości do 9,5 mm.
Biologia pasożyta
Żywicielem pośrednim są kiełże z rodzaju Gammaus, w których larwy osiągają stadium inwazyjne po około 25 dniach.
Obraz kliniczny i zmiany Anat. Pat.
W przypadkach silnej inwazji stwierdza się utratę apetytu, biegunkę i postępujące wyniszczenie prowadzące niekiedy do śmierni.
Błona rogowa żołądka mięśniowego, w wyniku zmian martwicowych przekształca się w kruchą niekiedy mazistą, brudną masę.
Rozpoznawanie
Badanie sekcyjne na obecność nicieni w błonie rogowej żołądka
16
Echinuria uncinata
Morfologia pasożyta
Samiec długości 8-10 mm, zaopatrzony w skrzydełka i brodawki ogonowe.
Samica długości 12-18 mm.
Lokalizacja i Biologia pasożyta
We wnętrzu guzów powstających w żołądku gruczołowym i mięśniowym, rzadziej w przełyku i jelicie cienkim.
Żywicielem pośrednim są rozwielitki (Dephnia) w organizmie których larwy osiągają stadium inwazyjne po 14-16 dniach.
Okres prepatentny wynosi około 51 dni.
Obraz kliniczny
Echinurioza jest szczególni niebezpieczna dla kacząt w wieku 1,5-3 miesięcy.
U chorych ptaków stwierdza się osowienie biegunkę, nastroszenie piór, utratę apetytu, niedokrwistość, nienormalne otwieranie
dzioba oraz zwiększone pragnienie, a nawet objawy nerwowe.
Śmiertelność, na skutek ogólnego wyniszczenia, może być znaczna (ponad 80 %).
Zmiany anatomopatologiczne w echinuriozie
W początkowym okresie choroby stwierdza się rozpulchnianie i przekrwienie bł śl żołądka gruczołowego oraz wybroczyny.
W przypadkach zaawansowanych inwazji w ścianie żołądka gruczołowego stwierdza się twarde guzy od ziarna prosa do orzecha
włoskiego powstałe na wskutek procesu zapalnego dotkniętych inwazją tkanek.
Na wierzchołkach widoczne są otworki w których tkwią nicienie.
Guzy te mogÄ… ulec zropieniu lub zserowaceniu.
Polimorfoza u ptaków (polymorphosis)
Etologia. Choroba wywoływana jest u kaczek, gęsi i innych gatunków ptaków wodnych przez Polymorphus minutus, syn.
Polymorphus boschadis, kolcogłowa z rodziny Polymorphidae.
Wystepowanie.
Pasożyt kosmopolityczny.
W Polsce stwierdzany u kaczek domowych i dzikich oraz u gęsi.
Polymorphus minuttus syn. Polymorphus boschadis.
Morfologia pasożyta
Kokoogłów pomarańczowej barwy, kształtu wrzecionowatego z przewężeniem w przedniej połowie
Przedni koniec ciała pokryty kolcami.
Ryjek kształtu jajowatego, zaopatrzony w haki ułożone w 16 podłużnych rzędach.
Samiec długości 3-11 mm, szerokości do 2,3 mm.
Samica długości 3,5 -15 mm, szerokości do 3,3 mm
Jaja kształtu wrzecionowatego.
Umiwjscowienie i biologia
Umiejscowienie  Jelito cienkie.
Tego gatunku odbywa się przy udziale żywiciela pośredniego  kiełża ( z rodzaju Gammarus), w jelicie którego z przełkniętego
jaja wylega siÄ™ larwa, tzw. Akantor.
Larwa ta przedostaje się do jamy ciała kiełża i po około 8 tygodniach przekształca się w formę inwazyjną akantelle.
Ptaki zarażają się, zjadając kiełże z akantellami.
Okres proatentyny wynosi 27-30 dni.
Filikoloza u kaczek (Filicollosis)
Etiologia. Choroba wywoływana jest u kaczek, gęsi i innych ptaków wodnych przez Filicollis anatis, kolcogłowa z rodziny
Polymorphidae
Występowanie.
Europa i Azja.
W Polsce notowany u kaczek domowych i dzikich oraz gęsi.
17
Morfologia i umiejscowienie
Kolcogłowy wrzecionowatego kształtu.
Samiec długości 6-8 mm, szerokości do 1,5 mm, ma mały prawie kulistego kształtu ryjek, uzbrojony w 18-22 podłużnych rzędów
haków, po 9-11 haków w każdym rzędzie.
Samica długości 20-28 mm, zaopatrzone w charakterystyczny, osadzony na długiej szyjce, pęcherzykowaty ryjek, uzbrojony
hakami na wierzchołku.
Umiejscowienie  jelito cienkie.
Biologia pasożyta
Rozwój F, anatis przebiega z udziałem żywiciela pożsredniego  ośliczki (Asellus aquaticus), w jamie ciała której rozwija się ( w
zależności od temperatury) w ciągu 25040 dni akantella.
Okres prepatentny rozwoju u kaczek wynosi około 30 dni.
Obraz kliniczny, zmiany anat.  pat. i zwalczanie
W okresie letnim intensywna inwazja przyczynia się, zwłaszcza u ptaków młodych, do wystąpienia biegunki, utraty apetytu,
postępującego wychudzenia, niedokrwistości i zahamowania rozwoju.
Nsa błonie surowiczej jelita cienkiego guzki powodowane przez samice Filicollis anatis mogą osiągnąć wielkość ziarna grochu.
W błonie śluzowej stwierdza się wylewy i owrzodzenia.
Zwalczanie Dichorofen w dawce 0,5 g/kg m.c.
Amidostomoza gęsi (amidostomosis)
Etiologia. Choroba wywoływana jest przez Amidostomum anseris nicienia z rodziny Amidostomatidae
Występowanie. Pasożyt o szerokim zasięgu geograficznym.
W Polsce pospolicie występuje u gęsi.
Morfologia pasożyta
Samiec długości 9-15 mm,
Samica długości 13-24 mm.
Żywiciel i umiesjcowienie
Typowym żywicielem jest gęś domowa, rzadziej kaczka domowa i inne ptaki wodne.
Umiejscowienie. Pod błoną rogową żołądka mięśniowego oraz na pograniczu żołądka gruczołowego i mięśniowego.
Biologia pasożyta
Rozwój A. anseris jest prosty.
W wydalonych do środowiska zewnętrznego jajach rozwijają się larwy, linieją dwukrotnie w ciągu 5-6 dni stają się larwami
inwazyjnymi (larwy III stadium) i opuszczają osłonki jajowe.
Larwy te są bardzo ruchliwe i z łatwością wypełzaja na wierzchołki traw, a w przypadku dostania się do wody swobodnie pływają
Zarażenie ptaków odbywac się może dwiema grogami, tj.per os i per cutis
W przypadku inwazji per os zjadane wraz z trawą inwazyjne larwy dostają się do żołądka gruczołowatego, skąd po 5 dniach
migrują do żołądka mięśniowego, wnikają pod błonę rogową i po upływie 14-35 dni dojrzewają płciowo.
Inwazja per cutis następuje w trakcie pływania, kiedy to larwy wnikają przez skórę błony pławnej i osiągają żołądek, wędrując
układem krwionośnym przez płuca tchawicę.
Okres prepatentny u gęsiąt wynosi 15-18 dni.
Obraz kliniczny
Uszkadzają silnie zrogowaciałą błonę żołądka, mięśniowego, zaburzają jego funkcję, działają toksycznie za pomocą produktów
przemiany materii.
Jako hematofagi powodujÄ… znaczne ubytki krwi.
Na inwazję A. anseris szczególnie wrażliwe są gęsięta 3-8 tygodniowe.
Występuje chwiejny chłód, postępujące chudnięcie i niedokrwistość.
Zmiany anat.pat.
Ograniczają się głównie do żołądka mięśniowego
W błonie śluzowej mielca stwierdza się wybroczyny, owrzodzenia  i rozwarstwienie.
W wyniku postępujących zmian zapalno-martwicowych ( w przypadkach intensywniejszej inwazji) dochodzi do całkowitego
rozpadu błony rogowej, w ciemnobrunatną, gęstą masę w której znajdują się zwykle liczne nicienie.
U sekcjonowanych ptaków stwierdza się ogólne wyniszczenia i oznaki niedokrwistości.
Zwalczanie
Winian pyrantelu (Banminth-Pfizer), podawany 1x 40-60 mg/kg m.c. skuteczny w 98 %.
2. Levamisol-Jansen Pharmacautica  stosowany 1x 15 mg/kg m.c.
Wykazuje 99,6 % skuteczności;
3. Teramizol (NIlverm ICI-Biowet) w dawkach I lub 2 x 50 mg/kg m.c. co 14 dni, skuteczny w 78-97 %;
4. Mebendazol  Jansen Pharmaceutica podawany 3x 8-15 mg/kg skuteczny w 98-99%.
5. Fenbendazol (Panacur  Hoechst) stosowany 1x5 mg/kg ,m.c. skuteczny w 98%.
18
KLESZCZE MI
KKIE
BIOLOGIA ARGASIDAE
W rozwoju przechodza przez następujące stadia:
Jajo-larwa-kilka stadiów nimf (3-5)  osobnik dojrzały.
Obrzeżkowate SA roztoczami gniazdowymi, występującymi głównie w krajach o cieplejszym klimacie, a tylko bardzo nieliczne
ich gatunki wystepują w klimacie umiarkowanym i chłodnym.
Z rozdiny Argasidae znaczenie dla medycyny i weterynarii maja 3 rodzaje: Argas, Omithodoros i Otobius.
Obrzeżki i kleszcze właściwe
a, b, d, f, g  od strony grzbietowej
c  od str brzusznej
l  larwa
n  nimfa
ni  nimfy i postaci dorosłe
Argas polonicus  Obrzeżek polski
Rozprzestrzenianie.
Gatunek środkowoeuropejski, odkryty w Krakowie.
W Polsce tylko z Krakowa, locus tipicus  wieża Strażnica Kościoła Mariackiego
Poza tym znany z kilku stanowisk na SÅ‚owacji i w Czechach.
Prawdopodobnie jego zasięg geograficzny jest znacznie szerszy i obejmuje południowo-wschodnie obszary Europy.
Morfologia pasożyta
Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony, widoczny w budowie otworu
płciowego.
Idiosoma dorosłych i nimf jest podłużnie owalna, zwężająca się ku
przodowi. Pokrywy idiosomy skórzaste, zbudowane głównie z
rozciągliwego oskórka.
Oskórkiem twardym pokryte SA płytki genitalne samców, tarczki
oddechowe, zawory odbytowe, a także liczne drobne skleryty, tzw.
Dyski.
Larwy sa sześcionogie.
Larwa Argas
Biologia
Pasożyt gniazdowo-norowy
Występuje przeważnie w synantropijnych i sesmisynantropijnych
siedliskach na strychach i wieżach budowli, gdzie jego głównymi żywicielami sa gołębie (Columbia livia domestica).
Znane są również przypadki atakowania ludzi.
Obrzeżki polskie są pasożytami o nocnej aktywności.
Rzadko zdarza się, że pojedyncze okazy podrażnione w środku dnia, chodzą po murze.
Żerują w sposób typowy dla obrzeżków, pasożytów ptaków tzn.
Larwy wolno  około 6 dni.
Nimfy i postacie dorosłe szybko  od kilkunastu minut do około 2 godzin.
Dzień spędzają w ukryciu w szparach i załomach murów w pobliżu gniazd żywicieli.
Zwykle w jednej szparze skupionych jest po kilka okazów w różnych stadiach rozwojowych i o różnym stanie najedzenia.
W warunkach strychów Kościoła Mariackiego w Krakowie roczny cykl aktywności obrzeżków polskich jest jednoszczytowy.
Zimę przebywają ukryte głęboko w murze.
Najwcześniej obserwowano obrzeżki polskie na powierzchni ścian i w płytkich szparach w pierwszych dniach kwietnia.
Maksimum pojawienia się przypada w lipcu i sierpniu, w cieplejsze lata do początków września.
Mają wielożywicielowy cykl rozwojowy
Ogólny charakter cyklu rozwojowego obrzeżka polskiego jest następujący:
Jajo - > larwa-> nimfa (dwa do czterech stadiów) ->postać dorosła (samiec lub samica)
Kolejne stadia nimfalne obrzeżków nie maja nazw własnych i są numerowane.
Cykl rozwojowy
W warunkach naturalnych samice A. polonius składają jaja od połowy lipca do sierpnia
Zwykle kilka samic składa jaja w tej samej szparze, tworząc znaczne ich skupiska.
Dotychczas brak badań nad rozwojem A. Polonius w warunkach naturalnych.
Prawdopodobnie czas rozwoju lub przypadający na ciepły okres roku w większości przypadków jest krótszy niż miesiąc.
W warunkach laboratoryjnych wynosi Å›rednio 35 dni w temp 22°C, a 15 dni w temperaturze 30°C i 12 dni w temperaturze 37°C.
19
PeÅ‚ny cykl rozwojowy obrzeżka polskiego w warunkach laboratoryjnych (27ºC i 75% przy przetrzymywaniu okazów w
ciemności) wynosił:
Około 236  300 dni w przypadku samców.
Około 242-305 dni w przypadku samic.
Znaczenie medyczne
Potwierdzają to przypadki atakowania strażaków hejnalistów, przebywających w nocy w wieży Kościoła Mariackiego w
Krakowie.
Byli oni od wielu lat sporadycznie atakowani przez obrzeżki, które uważali za  pluskwy drzewne zamieszkujące stare budowle.
Epidemiologia
Badania prowadzone na początku lat osiemdziesiątych nie ujawniły nosicielstwa przez polskie arbowirusów i riketsji
chorobotwórczych dla człowieka.
Brak póz
niejszych wyników badań.
Wykrywanie
Obrzeżki polskie są aktywne nocą, dzień spędzają w szparach futryn, ścian, za obrazami, w fałdach zasłon itp.
Profilaktyka
Gołębniki powinny się znajdować z datą i bez pośredniego kontaktu z pomieszczeniami mieszkalnymi ludzi.
Należy dodać, aby ściany pomieszczeń dla ptaków były dokładnie otynkowane, pozbawione szczelin i dziur.
Należy je utrzymać w odpowiedniej czystości.
Należy je utrzymać w odpowiedniej czystości.
Należy usunąć z domów mieszkalnych gołębie i przeprowadzić w tych pomieszczeniach dezynfekcję akarycydami.
Zwalczanie
Preparaty stosowane w postaci aerozoli i emulsji mogących przenikać w głąb szpar i spękań w podłożu.
Zwalczanie obrzeżków jest trudne i pewna liczba tych pasożytów przeżywa dezynsekcję ukrytą głęboko w spękaniach murów, a
mury w starych budowlach często są bardzo grube.
Przykład: W kościele Mariackim w Krakowie, mimo kilkakrotnej dezynsekcji spowodowanej atakami obrzeżka polskiego na
strażaków hejnalistów, nie udało się wytępić całkowicie tego pasożyta.
Przeżywanie części populacji obrzeżków mimo działania na nie akarycydów, sprzyja rozwojowi odporności tych pasożytów na
zastosowane środki chemiczne.
W Polsce występują również obrzeżki nietoperzowe
(A.vespertilionis)
Są aktywne w dzień i stanowią zagrożenie dla ludzi przebywających w dzień w kryjówkach nietoperzy (strychy, poddasza,
piwnice, jaskinie itp.).
Uwaga na Obrzeżki!
W przypadku konieczności nocowania w miejscach bytowania obrzeżków zaleca się dezynsekcję pomieszczenia akarycydami.
Zaleca się również zastosowanie szczelnych zasłon (typu moskitiery) i szczelnych śpiworów:
A
óżko należy odsunąć od ściany; zmniejsza ryzyko ataku lub zanurzenie nóg łóżka w naczyniach z wodą lub naftą).
Argas reflexus - Europejski obrzeżek gołębi
Rozprzestrzenienie. Obecnie znany zwarty zasięg geograficzny A. reflexus obejmuje zachodnią, środkową i południową Europę
od Wysp Brytyjskich i Hiszpani po Polskę, Czechy, Słowację, Węgry, Rumunię i Grecję.
Na terenie Polski znajdują się najbardziej na północ wysunięte stanowiska A.reflexus.
Polskie stanowiska obrzeżka gołębiego położone sa na zachód od Wisły.
Prawdopodobnie jest to gatunek pospolity w zachodniej części Polski.
Morfologia pasożyta
Morfologicznie europejski obrzeżek gołębi jest bardzo podobny do obrzeżka polskiego i różni się drobnymi szczegółami
morfologicznymi.
Biologia obrzezka gołębiego.
Obrzeżek gołębi jest pasożytem gniazdowo-norowym.
Wszystkie znane jego polskie stanowiska znajdują się w siedliskach synantropijnych (strychy, poddasza kościołów, biurowców i
domów mieszkalnych oraz gołębników), wszędzie tam, gdzie gnieżdżą się gołębie, główni żywiciele tych kleszczy.
Często atakuja ludzi, szczególnie w przypadkach, gdy braknie gołębi lub gdy nadmiernie wzrośnie liczebność ich lokalnej
populacji.
Zachowanie się i aktywność (rytm dobowy, rytm roczny), A.reflexus są podobne jak A. Polonius.
Pełny cykl rozwojowy europejskiego obrzeżka gołębiego trwa w warunkach naturalnych 204 lata, najczęściej 3 lata.
20
Znaczenie medyczne
Żerowanie obrzeżków wywołuje u atakowanych ludzi stres oraz reakcje alergiczne (obrzęk z rumieniem, świąd, ból, gorączka,
osłabienie) i zatrucia (nudności, biegunka, zawroty i bóle głowy, stan niepokoju, przyspieszenie tętna i oddechu, omdlenia) o
różnym stopniu nasilenia.
Najbardziej tragiczny w skutkach był przypadek, niestety nie w pełni udokumentowany, zanotowany w Sosnowcu
Atakowany tam kilkakrotnie 46-letni mężczyzna zmarł po czwartym ataku obrzeżków gołębich.
Śmierć była prawdopodobnie wynikiem wstrząsu anafilaktycznego.
A.reflexus zaliczany jest do gatunków mogących powodować także paraliż kleszczowy.
Epidemiologia
Europejski obrzeżek gołębi jest rezerwuarem i przenosicielem:
Wirusów Grand Arbaud i Poteres (Bunyaviridae),(zakażenia naturalne we Francji),
Wirusa kleszczowego zapalenia mózgu TBEV (Flavivindae) (w warunkach laboratoryjnych),
Riketsji Coxiella bumetii (riketsje goraczki Q), Aegyptionella pullorum (egiptionelloza),
Pałeczek Salmonella enteritidis (salmonelloza ptaków).
Dermanyssus gallinae  Ptaszyniec, dręcz kurzy
Rozprzestrzenianie
Jest to gatunek kosmopolityczny, rozprzestrzeniony na północy do 60 ° szerokoÅ›ci geograficznej.
Występuje masowo w Polsce.
Morfologia pasożyta
Drobne roztocze, długość ciała
Samica 0,75-0,84 mm,
Samiec- 0,60-0,63 mm,
U najedzonych dorosłych długość ciała około 1 mm,
Ciało owalne z wypukłą, partią grzbietową, u okazów głodnych białawe do żółtobrązowego
U okazów nassanych krwią jasnoczerwone do rubinowego.
Biologia pasożyta
Ptaszyniec pierwotnie bytuje w gniazdach dzikich ptaków, np. szpaków, wróbli domowych, jaskółek, dzięciołów itp.
Przystosował się jednak niemal całkowicie do życia w powiązaniu z ptakami udomowionymi.
Bytuje często w bardzo dużej liczbie w kurnikach i gołębnikach, gdzie ukrywa się w szparach podłóg, ścian, belek, grzęd dla
ptaków, gniazd i w złożach nawozu.
Spotykany jest także w klatkach ptaków ozdobnych.
Cykl rozwojowy obejmuje stadia:
Jajo -> larwa ->protonimfa -> deutonimfa -> postać dorosła (samiec lub samica).
Ptaszyniec jest bezwzględnym, zewnętrznym, czasowym, gniazdowo-norowym pasożytem.
Odzywa się głównie krwią ptaków, atakuje zwykle masowo.
Żywicieli atakują nimfy i dorosłe roztocza,
Larwy nie pobierajÄ… pokarmu.
Jaja rozwijają się pojedynczo w ciele samicy, składane są w małe złoża liczące jesienią maksymalnie 10, a wiosną i latem do 20
sztuk.
Larwa jest sześcionoga, mało aktywna, nie żeruje, wykorzystuje do rozwoju zapasy żółtkowe z jaj.
W każdym następnym stadium rozwojowym linienie poprzedzone jest żerowaniem na ciele żywiciela.
Cały cykl rozwojowy, w sprzyjających warunkach, trwa 7-10 dni.
W przypadkach braku żywicieli ptaszyńce mogą głodować do kilku miesięcy.
21
Żerowanie ptaszyńców
Ptaszyniec jest pasożytem ptactwa domowego (kury, indyki, gęsi, kaczki) oraz ptaków gnieżdżących się w pobliżu ludzkich
siedzib (gołębie, wróble, jaskółki), a także dzikich kuraków, dzięciołów i niektórych innych wróblowatych i na ptakach
ozdobnych, (np. na kanarkach).
U ptaków umiejscawia się głównie na głowie i pod skrzydłami.
W przypadku braku ptasich żywicieli ptaszyniec atakuje także różne gat drobnych ssaków (nietoperze, wiewiórki, gryzonie).
Ponadto często napada na człowieka, co kilkakrotnie notowano również w Polsce (między innymi w Gdańsku, Krakowie,
Katowicach).
Ludzie są najczęściej atakowani przez ptaszyńca podczas pracy w kurniku czy gołębniku, np. przy zbieraniu i kontroli jaj
wysiadywanych przez ptaki, przy pracach porzÄ…dkowych.
Zwykle ptaszyńce wchodzą na dłonie, a z nich pod ubranie.
Znaczenie medyczne.
Epidemiologia. Ptaszyniec jest rezerwuarem i przenosicielem wirusow i wielu drobnoustrojów chorobotwórczych dla ptaków:
zapalenia mózgu SL Louis (SLEV- Flavivirdae),
wirusów wschodniego (EEEV) i zachodniego (WEEV) końskiego zapalenia mózgu (Togaviridae),
wirusów rozyjskiego wiosenno-letniego kleszczowego zapalenia mózgu (RSSEV-Flaviviridae).
Wirus choroby Newcastle, (wirus choroby Newcastle jest również, chorobotwórczy dla ludzi i jest przyczyną choroby zawodowej
hodowców ptaków).
Treponema gallinorum, Borrelia anserina, Francisella multocida.
Riketsji gorączki Q(Coxiella bumetii  przekaz transowarialny), riketsji północnoazjatyckiej ritesjozy kleszczowej (Rickettsia
sibińca).
Zwalczanie
Do zwalczania ptaszyńców zaleca się spryskiwanie podłogi i ścian odpowiednim akarcydem.
U w a g a!
Ponieważ przy dezynsekcji istnieje ryzyko, że część populacji roztoczy przeżyje w najrozmaitszych kryjówkach, a przy dostępie
żywicieli może się szybko ponownie rozmnożyć, należy dezynsekcję wykonać dwukrotnie lub nawet trzykrotnie w odstępach 5-7
dni.
ÅšWIERZB U DROBIU Knemidokoptoza (Cnemidocoptosis)
U drobiu wystepować mogą trzy postacie świerzbu wywoływane przez szeroko rozpowszechnione (Europa  także w Polsce,
Ameryka) świerzbowce ptasie z rodzaju Chemidocoptes.
Gatunek: Cnemidocoptes mutant, Cnemidocoptes gallinae, Cnemidocoptes columae.
Cnemidocoptes mutant - Świerzb kończyn u drobiu
Świerzb pasożytuje pod łuskami nieopierzonych części nóg kura domowego, rzadiej indyków perliczek, bażantów, kuropatw i
gołębi.
Morfologia pasożyta
Roztocza małe
Samce długości 0,20-0,22 mm.
Samice długości 0,40-0,44 mm.
Wszystkie nogi samca zaopatrzone są w przylgi osadzone na krótkich, niesegmentowanych szypułkach.
U samic nogi pozbawione sÄ… przylg.
Biologia pasożyta
Żyworodne samice w wydrążonych korytarzach naskórka łusek rodzą larwy, których rozwój do postaci dojrzałej, poprzez stadium
nimfy I i II, trwa u samic około 26 dni, a u samców 20 dni.
Zarażanie następuje przez bezpośredni kontakt, ale z uwagi na małą zakaz
ność świerzbu kończyn zwykle tylko część ptaków w
stadzie ulega tej inwazji.
Rozprzestrzenianiu inwazji sprzyjajÄ… niehigieniczne warunki chowu.
Obraz kliniczny
Inwazja C. mutant powoduje początkowo na nogach poniżej stawu skokowego, łuszczenie się naskórka.
Na skutek gromadzenia się wysięku zapalnego pod łuskami, dochodzi do podminowania łusek, które coraz bardziej odstaja od
skóry (pod wpływem drążenia mechanicznego i chemicznego działanioa wydzieliny gruczołów nogoglaszczkowych).
Surowiczy wysięk, zasycha i zlepia łuszczący się naskórek, tworzy coraz to grubsze, białawe strupy upośledzające poruszanie się
Nogi ptaków mają wygląd  pomazanych wapnem (stąd też wywodzi się niemiecka nazwa choroby  Kalkbeinjrankheit używana
niekiedy w tłumaczeniu jako  wapienna noga .
Chore ptaki, odczuwają świąd, dziobią zmienione miejsca i przebierają nogami.
W przypadku długotrwałej inwazji może rozwinąć się zapalenie stawów prowadzące do ich unieruchomienia.
Poza tym schorzenie to prowadzi do spadku nieśności, stopniowego wyniszczenia, a nawet do śmierci.
Rozpoznawanie
Podstawą rozpoznania jest stwierdzenie obecności świerzbowców w strupach rozmiękczonych 20-30%wodorotlenkiem potasu.
22
Zwalczanie
Po uprzednim rozmiękczeniu strupów oliwą, wazeliną lub gliceryną, a następnie delikatnym ich usunięciu przez obmywanie
ciepłą woda z mydłem.
Do leczenia przydatne sa wszystkie akarycydy stosowane do zwalczania świerzbu, np.:
Pularyl Biowet 1 % roztwór.
Neguvon Bayer 0,15-0,2% roztwór, stosowany do 1-2  minutowej kąpieli nóg.
Alugan Spray  Hoechst do opryskiwania, zabieg należy powtórzyć kilkakrotnie w odstępach 10-14 dniowych.
Świerzb opierzonych części kura domowego
Świerzb ten wywoływany jest przez Cnemidocoptes gallinae-świerzbowca pasożytującego w skórze, u nasady piór. Może wnikać
także w stosinę pióra.
Knemidokoptozę gołębi wywołuje Cnemidocoptes columbae.
Cnemidocoptes prolilicus - Świerzb opierzonych części ciała gęsi
Świerzb opierzonych części ciała gęsi pasożytujący w skórze u nasady dzioba, wokół oczu, rzadziej szyi.
Wszołowica czyli malofagoza ptaków (mallophagosis)
PodrzÄ…d Ischnocera
Cuclotogaster heterographus jest pasożytem kosmopolitycznym, dość pospolitym pasozytem kur, i innych kurowatych.
Umiejscawia się najczęściej na piórach skrzydeł i ogona.
Goniocotes gallinae jest pasożytem kur.
Pasożytuje na piórach piersi i brzucha, rzadziej na szyi i grzbiecie. Żywi się piórami.
U gęsi wystepuje Trinoton anserium, u kaczek  Trinoton querqueduale, u gołębi  Columbicola columae.
Morfologia pasożyta
Owady pozbawione skrzydeł barwy żółtobrunatnej. Wielkość ich waha się w granicach od 0,8 do 5 mm. Głowa wszołów jest
szersza od tułowia.
Narządy gębowe typu gryzącego.
Biologia wszołów ptaków
Wszoły w swoim rozwoju przeobrażenie niezupełnie.
Dość duże, zaopatrzone w wieczko jaja przyklejane są pojedynczo lub grupami na stosinie piór lub w okolicy dutki.
Jedna samica może w ciągu swojego życia trwającego około 2,5 miesiąca może złożyć nieco
ponad 100 000 jaj.
Po upływie 5-8 dni wylęgają się larwy, które po trzykrotnym linieniu w ciągu 3-5 tygodni
dojrzewają płciowo.
Pióro kury otoczone złogami jaj Eomenacantus stramineus
Zwalczanie wszołów u ptaków
Przeprowadza się za pomoca insektycydów w postaci pudrów lub emisji stosowanych do
odpylania lub opryskiwania nie tylko ptaków, ale także pomieszczeń i ściółki
Zabieg należy powtórzyć po około 14 dniach.
ZwiÄ…zki fosforoorganiczne:
Malation w postaci 0,5 % roztworu do opryskiwania lub proszku do opylania.
Neguvon  Bayer w postaci 0,15-0,2% roztworu do opryskiwań.
Zwalczanie wszołów u ptaków.
Przydatne do zwalczania wszołowice ptaków sa:
Specjalne opaski nasycone 10% dichlorfosem (zakładane na nogi u połowy pogłowia) ptaków lub zawieszenie w klatkach czy
pomieszczeniach.
Karbaminiany
1. Pularyl-Biowet w 1% roztworze stosowany do opryskiwania lub kąpieli ptaków oraz w postaci 5 % zasypki.
Chlorowane węglowodory
1. Alugan-puder  Hoechst (4,5%), zalecany do opylania ptaków.
Inwazja pcheł u ptaków - Afanipteroza
U kur, rzadziej u innych ptaków domowych, wywoływana jest przez kosmopolityczna pchłę Caratophyllus gallinea, należą do
rodziny Ceratophyllide
Notowana w Polsce
Owady małe 2-3,5mm, bezskrzydłe, barwy ciemnobrunatnej o ciele bocznie ścieśnionym
Przeobrażenie zupełne. W optymalnych warunkach okres rozwoju wynosi 20-30 dni
Lokalizacja  pchły na skórze, szczególnie w okolicy oczu
Zwalczanie  związki fosforoorganiczne, karbaminiany, chlorowane węglowodory
23