Bunt i ofiara
dwie postawy polskich bohaterów romantycznych.

Sylwetka polskiego bohatera romantycznego tworzona była pod wpływem wielu
czynników. Duże znaczenie miały wpływy zachodnioeuropejskie. Dlatego polski
bohater romantyczny z wielu utworów buntował się, podobnie jak jego europejscy
poprzednicy, przeciwko "zastanym" formom życia społecznego i politycznego. Ale
na stworzenie polskich sylwetek bohaterów wpływ najistotniejszy miała sytuacja
wewnętrzna w kraju, który był pod zaborami.

Wybuchające co kilkanaście lat powstania (1830, 1848, 1863)narodowowyzwoleńcze
stworzyły potrzebę istnienia takiego bohatera, często wzorowanego na postaciach
historycznych. Polscy bohaterowie romantyczni tworzyli więc nowe wzorce postaw
obywatelskich, w których właśnie najważniejszy był bunt przeciwko zastanej
rzeczywistości
niewoli narodowej i ofiara na rzecz ojczyzny, włącznie do
poświecenia dla niej życia.

Nie byli to oczywiście bohaterowie jednorodni. Różnili się od siebie często w
zależności od czasu powstania utworu i osoby autora. Zmienia się więc bohater
romantyczny w zależności od potrzeb chwili, w bardzo różny sposób potrafi
realizować swe zamierzenia, zmienia poglądy i dążenia. Ale cel mają wszyscy
jeden
wyzwolenie kraju spod obcego panowania.

Konrad Wallenrod, tytułowy bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza, jest
człowiekiem zbuntowanym od urodzenia.
Najpierw więc buntuje się przeciwko Krzyżakom, którzy porwali go za młodu z
domu rodzinnego na Litwie, później, kiedy już powrócił do kraju rodzinnego,
buntuje się przeciwko słabości Litwinów i potędze Krzyżaków. W domu szczęścia
nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie
pisze o nim Mickiewicz. Jako dorosły
już człowiek wie, że aby zwyciężyć silniejszego przeciwnika, działać może
tylko
podstępnie. Opuszcza więc żonę i przechodzi na stronę wroga, aby tam realizować
od dawna zamierzony plan. Poświęca więc dla Litwy wszystko
życie osobiste,
dom rodzinny, honor rycerski, a później nawet życie. Podszywa się pod słynnego
rycerza krzyżackiego Konrada Wallenroda i do końca działa podstępnie, aby
zwyciężyć Zakon od wewnątrz. Po dokonaniu swojego zamierzenia zabija się,
wypijając truciznę. Zarówno przez Krzyżaków, jak i Litwinów uznawany jest za
zdrajcę, jeden jedyny poeta Halban wie o jego prawdziwych dokonaniach. Jest
więc Konrad bohaterem romantycznym typowym dla polskiego romantyzmu. Bunt i
ofiara to najważniejsze postawy w jego życiu. Tworząc taki typ bohatera,
Mickiewicz ukazał Polakom drogi postępowania i sposoby walki, jakie trzeba
podjąć z silniejszym od Polski przeciwnikiem
Rosją.

Nieco inny charakter ma historia Gustawa z II i IV części Dziadów. Ale i on od
wczesnej młodości przeżywa bunt. Nie może zaaprobować zdrady ukochanej, która
wyszła za mąż za bogatego ziemianina, zaś odrzuciła biednego poetę. Jednak pod
wpływem dawnego nauczyciela, księdza, usiłuje zapomnieć o swej tragedii i życie
poświęcić Ojczyźnie. W III części Dziadów w "Prologu" Gustaw w sposób
symboliczny przemienia się w Konrada, bojownika o sprawę narodową. Młody Konrad
jest Filaretą, ale również poetą. Swoją twórczością chce walczyć o szczęście
ludzi
Polaków nawet z Bogiem. Wie, że taka powinna być rola poezji

odzwierciedlać potrzeby epoki, ukazywać dążenia narodu w walce o wolność. Ten
zbuntowany poeta chciałby stanąć na czele swojego narodu. Jest gotowy wziąć na
siebie wszystkie jego cierpienia, podobnie jak mityczny Prometeusz. Ofiara
Konrada ma jednak charakter samotnej walki. Podejmuje ją w imię swojego narodu,
dla którego pragnie wywalczyć wolność.

Bunt przeciwko zaborcom, a nawet Bogu, który zezwolił na klęskę listopadową
Polaków, jest więc typowy dla Konrada jako bohatera romantycznego. Również
typowa jest jego późniejsza ofiara z życia na rzecz własnego narodu.

Postawa Kordiana, głównego bohatera Kordiana Juliusza Słowackiego, miała
podobny charakter. Poznajemy go, gdy jest młodzieńcem jeszcze niezupełnie
dojrzałym. Wraz z upływem lat poeta
Kordian, poszukujący usilnie sensu życia,
dostrzega otaczającą go rzeczywistość, której, podobnie jak bohaterowie Byrona,
nie może zaakceptować. Buntuje się przeciwko kultowi pieniądza w Europie,
postawie Watykanu wobec Polski, a przede wszystkim tyranii politycznej Rosji.
Kiedy zawodzą go wszyscy i wszystko, postanawia złożyć ofiarę ze swojego
młodego życia i dokonać zamachu na cara Rosji, który jest sprawcą niewoli
narodowej Polaków.
Jednak na skutek Strachu i Imaginacji załamuje się, nie dokonuje zabójstwa i
oczekuje w szpitalu wariatów na wyrok śmierci. Prawdopodobnie poniesie na rzecz
ojczyzny największą ofiarę
życie.

Inaczej rysuje się postać innego bohatera romantycznego, Jacka Soplicy z Pana
Tadeusza Adama Mickiewicza. Utwór powstał w roku 1834, kiedy to emigracja
zdawała sobie sprawę z tego, jakie były przyczyny klęski listopadowej. Dlatego
Jacek Soplica będzie już nowym typem bohatera romantycznego. W młodości,
przeżywszy nieszczęśliwą miłość do córki bogatego magnata, buntował się
przeciwko różnicom społecznym obowiązującym w świecie XIX
wiecznym. Ten bunt i
chęć zemsty prowadzą go do zabójstwa. Postanawia on odtąd zmienić swoje życie.
Bunt i nienawiść kieruje przeciwko wrogom ojczyzny
zaborcom, Rosjanom.
Wstępuje do zakonu i jako ksiądz Robak staje się działaczem i emisariuszem
politycznym. Całą więc resztę swego życia ofiarowuje ojczyźnie. Nie szczędzi
dla niej zdrowia i sił, bierze udział w wielu bitwach, np. pod Jeną,
wielokrotnie osadzany jest w więzieniach ruskich i pruskich, z których jednak
zawsze wychodzi cało. Marzeniem jego życia staje się wywołanie powstania na
Litwie w momencie wkroczenia na nią wojsk polskich i francuskich, idących w
roku 1812 na Moskwę. Ksiądz Robak nie przypomina jednak Konrada ani Kordiana.
Nie jest on poetą ani wielkim indywidualistą, jak tamci. Nie podejmuje walki
samotnej, ale agituje szlachtę i chłopów do wspólnego działania na rzecz
kraju.

A przed ucztą potrzeba dom oczyścić z śmieci;
Oczyścić dom, powtarzam, oczyścić dom, dzieci

tłumaczy ksiądz Robak zebranym w karczmie.

Jacek Soplica, jako typowy bohater romantyczny, buntuje się i ponosi ofiarę z
życia, raniony w bitwie z Moskalami. Ale jest już nowym typem bohatera,
ponieważ potrafi znaleźć wspólny język z ludźmi i zachęcić ich do wspólnego
działania na rzecz kraju.

Bohaterowie romantyczni nie wywalczyli dla Polski niepodległości. Ale swoim
buntem i ofiarnością przypominali rodakom, że nie można pogodzić się z utratą
niepodległości i nadal trzeba podejmować działania na rzecz wyzwolenia. Ofiara
złożona z ich życia nie była więc daremna, uczyła postaw politycznych i
przypominała następnym pokoleniom o ich odrębności narodowej.