Materiały współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego (Priorytet IV. Szkolnictwo
wyższe i nauka, Działanie 4.1. Wzmocnienie i rozwój potencjału
dydaktycznego uczelni oraz zwiększenie liczby absolwentów
kierunków o kluczowym znaczeniu dla gospodarki opartej na wiedzy,
Poddziałanie 4.1.1. Wzmocnienie potencjału dydaktycznego uczelni)
Materiały opracowane przez
Instytut Nauk Społeczno-Ekonomicznych sp. z o.o.
ul. Polskiej Organizacji Wojskowej 17, lok. 4 A, 90 248 A
ódz

tel.: [phone], faks: (42) 209 36 85
Materiały opracowała:
Anna Skierska
Redakcja merytoryczna:
Ewa Organiściak
Korekta:
Katarzyna Goszczyńska-Jurgielaniec
Skład:
Katarzyna Banacińska
Okładka:
Kinga Dudzik
ISBN 978-83-63120-51-1
Druk:
Drukarnia Cyfrowa i Wydawnictwo  Piktor
ul. Tomaszowska 27, 93 231 A
ódz

tel.: [phone], faks: (42) 617 03 07
www.piktor.pl
Spis treści
Wstęp.......................................................................................................... 5
1. Wprowadzenie do finansów przedsiębiorstwa ...................................... 7
1.1. Pojęcie i zakres finansów przedsiębiorstwa ................................... 7
1.2. Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa a cele
przedsiębiorstwa ........................................................................... 12
1.3. Kryteria oceny gospodarki finansowej ......................................... 18
2. Przychody i koszty firm ....................................................................... 20
2.1. Przychody przedsiębiorstw........................................................... 20
2.1.1. Przychody ze sprzedaży ..................................................... 20
2.1.2. Pozostałe przychody operacyjne ........................................ 23
2.1.3. Przychody finansowe.......................................................... 25
2.2. Koszty przedsiębiorstw ................................................................ 26
2.2.1. Koszty a wydatki przedsiębiorstwa ..................................... 27
2.2.2. System kosztów, ich układ rodzajowy oraz kalkulacyjny .. 28
2.2.3. Koszty stałe i zmienne oraz działanie dz
wigni
operacyjnej .......................................................................... 33
3. Finansowa i gospodarcza efektywność przedsiębiorstwa .................... 40
3.1. Określenie nadwyżki finansowej oraz ekonomicznej ................. 40
3.2. Zysk i jego funkcje ....................................................................... 44
3.3. Podstawowy podział wyniku finansowego
w przedsiębiorstwie ...................................................................... 46
4. Majątek przedsiębiorstwa..................................................................... 51
4.1. Majątek trwały i jego struktura..................................................... 51
4.2. Problemy amortyzacji................................................................... 60
 4.3. MajÄ…tek obrotowy i jego struktura ............................................... 67
5. y
ródła i formy finansowania przedsiębiorstw...................................... 71
5.1. Zewnętrzne i wewnętrzne z
ródła finansowania
przedsiębiorstw............................................................................. 71
5.2. Struktura, cechy i funkcje kapitału własnego i obcego ............... 76
5.3. Elementarne metody finansowania............................................... 80
Zakończenie ............................................................................................. 86
Bibliografia............................................................................................... 87
4
4
Wstęp
Niniejsze materiały szkoleniowe, przeznaczone dla studentów Wyż-
szej Szkoły Biznesu w Pile, kształcących się na dwóch kierunkach: me-
nadżer transportu i spedycji, a także: menadżer logistyki, dotyczą zagadnień
związanych z finansami przedsiębiorstw. Materiały te powstały w ramach
projektu Menadżer transportu i spedycji, Menadżer logistyki  efektywne
zarządzanie potencjałem gospodarczym regionu wielkopolskiego, współfi-
nansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
Materiały mają stanowić cenne wsparcie dla osób uczestniczących
w szkoleniu. Zdobyta w oparciu o nie wiedza jest z
ródłem licznych po-
mysłów, które mogą zostać wykorzystanie zarówno do przygotowania
zawodowego studentów, jak i w ich działalności pozazawodowej.
Materiały szkoleniowe Finanse przedsiębiorstwa składają się
z pięciu części. Pierwsza z nich jest wprowadzeniem do zagadnień zwią-
zanych z finansami przedsiębiorstw. Dzięki zawartych w niej wiadomo-
ściom uczestnicy warsztatów będą mieli możliwość zapoznania się z pod-
stawowymi pojęciami z tego zakresu, a także z rodzajami grup finanso-
wych. W części pierwszej zostały również zamieszczone informacje na
temat gospodarki finansowej oraz cech charakterystycznych finansów
przedsiębiorstw. Druga część materiałów zawiera podstawowe wiadomo-
ści dotyczące aktywów finansowych przedsiębiorstwa, a więc jego przy-
chodów i kosztów. Informacje dotyczące finansowej oraz gospodarczej
efektywności firmy umieszczono w trzeciej części materiałów, zawierają-
cej między innymi definicję nadwyżki finansowej oraz ekonomicznej,
a także informacje dotyczące zysku i jego funkcji. Uczestnicy projektu
mają możliwość zapoznania się także z wiedzą na temat rodzajów wyni-
5
5
ków finansowych w firmie. Na czwartą części materiałów szkoleniowych
składa się podstawowa wiedza z zakresu majątku przedsiębiorstwa: poję-
cie majątku trwałego i obrotowego, jego struktura, a także definicje amor-
tyzacji i jej rodzaje. Ostania, piąta część, została poświęcona z
ródłom
i formom finansowania przedsiębiorstwa. Adresaci opracowania będą
zatem mieli możliwość zdobycia wiedzy na temat wewnętrznego i ze-
wnętrznego zasilania firmy, struktury oraz funkcji kapitału własnego
i obcego oraz elementarnych form finansowania, tj. samofinansowania,
samospłaty, kredytowania bankowego, leasingu czy dotowania.
Niniejsze materiały szkoleniowe są streszczeniem szeregu teore-
tycznych zagadnień, na które składają się obszerne zagadnienia doty-
czące finansów przedsiębiorstw. Poprzez aktywny i zaangażowany
udział uczestników szkolenia będzie możliwe zrozumienie zagadnień
dotyczących problematyki podjętej w niniejszych materiałach, a także
póz
niejsze wykorzystanie tej wiedzy w codziennej praktyce zawodowej.
6
6
1. Wprowadzenie do finansów
przedsiębiorstwa
Celem pierwszej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie
uczestników z:
1. pojęciem finansów przedsiębiorstwa,
2. rodzajami grup finansowych,
3. cechami charakterystycznymi finansów przedsiębiorstw,
4. celami przedsiębiorstw,
5. gospodarkÄ… finansowÄ…,
6. kryteriami oceny gospodarki finansowej.
1.1. Pojęcie i zakres finansów przedsiębiorstwa
Finanse przedsiębiorstwa stanowią jeden z elementów konstytu-
ujących tak rozległą dyscyplinę naukową, jaką są finanse rozumiane jako
ogół zjawisk związanych z działalnością gospodarczą. Zasadnicza część
wiedzy o finansach przedsiębiorstwa jest związana z ich zarządzaniem.
Dziedzina wiedzy o finansach przedsiębiorstw ukazuje mechanizmy
i prawidłowości, jak również opisuje i analizuje funkcjonowanie całego
mechanizmu finansowego firmy. Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa
jest skoncentrowane na podejmowaniu, w oparciu o odpowiednie, sfor-
malizowane narzędzia, decyzji o charakterze techniczno-organizacyjnym.
Decyzje te są związane zarówno z bieżącymi sprawami przedsiębiorstwa,
jak i z jego rozwojem. Wykorzystanie i zastosowanie przy podejmowaniu
decyzji określonych narzędzi w celu osiągnięcia pożądanego rezultatu jest
7
7
uwarunkowane dokładną znajomością zjawisk zachodzących w firmie,
a także w jej otoczeniu1.
W literaturze fachowej, jak również w szeregu opracowań doty-
czących zagadnień związanych z finansami firmy, stosuje się zamiennie
określenia  finanse przedsiębiorstwa oraz  zarządzanie finansami przed-
siębiorstwa . Jednak biorąc pod uwagę zakres znaczeniowy tych termi-
nów nie należy ich utożsamiać. Określenie  zarządzanie finansami przed-
siębiorstwa budzi szereg kontrowersji odnoszących się przede wszyst-
kim do treści oraz zakresu rozpatrywanych zagadnień. Z tej przyczyny
szereg znawców zagadnienia posługując się terminem  zarządzanie finan-
sami przedsiębiorstwa ma na celu odstąpienie od uważanego za trady-
cyjny, a używanego do tej pory pojęcia  finanse przedsiębiorstw . Zwra-
cają oni bowiem uwagę na fakt, że ów uważany przez nich za archaiczny
termin stosuje się przede wszystkim w przypadku opisywania procesów
gromadzenia oraz wydatkowania pieniędzy w warunkach systemu naka-
zowo-rozdzielczego, który już nie istnieje. Ponadto za nieutożsamianiem
obu terminów przemawia również fakt, że dzięki zarządzaniu finansami
firmy osoby niÄ… kierujÄ…ce majÄ… szansÄ™ na uzyskanie pomocy
przy podejmowaniu decyzji. Dlatego należy podkreślić konieczność
skoncentrowania się na problemach przedsiębiorstwa, a także technikach
podejmowania decyzji, ze szczególnym uwzględnieniem czasu, ryzyka
czy kryterium wyboru. Należy jednak zauważyć, że techniki podejmowa-
nia decyzji mogą powodować pewne ograniczenia przedmiotu badań na
finansami firmy, dotyczącymi wszystkich zjawisk i procesów finanso-
wych, zachodzących w całej organizacji, a nie tylko w jej wycinkach,
1
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse przedsiębiorstwa, Wydawnictwo PWE, Warszawa
2003, s. 17.
8
8
w obszarze praktyki decyzyjnej2. Tak więc za jak najbardziej właściwe
należy uznać używanie określenia  finanse przedsiębiorstwa , ponieważ
jest ono zdecydowanie bardziej pojemne znaczeniowo, a także zdecydo-
wanie bardziej adekwatne względem treści i zakresu dyscypliny, do której
siÄ™ odnosi.
Finanse przedsiębiorstw można rozpatrywać w różny sposób. We-
dle encyklopedycznego ujęcie nauki o finansach zagadnienia związane
z finansami przedsiębiorstw określa się jako element wszystkich zjawisk
ekonomicznych, które polegają na gromadzeniu oraz podziale zasobów
pieniężnych. Mogą być również rozumiane jako element pieniężnego
procesu wymiany oraz podziału wartości rzeczowych i usług. O podziale
dóbr i usług można mówić w przypadku, gdy dochodzi do przeplatania
się przepływów dotyczących różnych kategorii strumieni pieniężnych,
które głównie dzielą na cztery podstawowe kategorie3:
1. rynkowe  inaczej ekwiwalentne, które charakteryzują się
przede wszystkim bezpośrednim związkiem przepływu pienią-
dza z przepływem usług bądz
dóbr;
2. transferowe  charakteryzujące się przepływem pieniądza bez
ekwiwalentu;
3. kredytowe  inaczej dochody kredytowe, utworzone w wyniku
bankowej kreacji pieniÄ…dza podczas udzielania kredytu;
4. oszczędności  różniące się od rynkowych, transferowych
i kredytowych tym, że stanowią strumień pieniężny zatrzymany
w ruchu, a więc są zasobem.
2
W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Difin, Warszawa
2000, s. 14.
3
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 18.
9
9
Główną charakterystyczną cechą finansów przedsiębiorstw jest
więc ich pieniężny charakter.
Przepływ pieniądza w połączeniu z utworzeniem zasobów ma
miejsce w trakcie działania określonych podmiotów, a więc osób praw-
nych bÄ…dz
fizycznych. Dzięki właściwościom tych podmiotów możliwe
jest wyodrębnienie grup finansów (a w wyniku tego wyodrębnienia rów-
nież procesy i zjawiska finansowe), które dzieli się na4:
1. finanse ludności oraz gospodarstw domowych;
2. finanse budżetu państwa, samorządów terytorialnych;
3. finanse ubezpieczeń;
4. finanse banków oraz instytucji kredytowych;
5. finanse przedsiębiorstw.
Przepływ środków pieniężnych mający miejsce w przedsiębior-
stwie rozumie się jako część funkcjonowania procesu finansowego
w danym społeczeństwie, państwie czy związkach gospodarczych. Takie
ujmowanie finansów okazuje się niezwykle przydatne podczas progno-
zowania, a także przeprowadzania analizy makroekonomicznej (m.in.
przy badaniu tworzenia oraz podziału produktu krajowego brutto). Przy-
toczonej powyżej definicji finansów przedsiębiorstw nie można jednak
uznać za wystarczającą, po pierwsze ze względu na jej zbyt wąski zakres
znaczeniowy, po drugie zaś z powodu makroekonomicznego ujęcia me-
chanizmów odnoszących się do finansów przedsiębiorstwa. Z tej przy-
czyny powyższa definicja wymaga rozwinięcia, a także spojrzenia na za-
gadnienia zwiÄ…zane z finansami firmy z punktu widzenia samego podmio-
tu i jego działania w obszarze finansów, uwzględniającego programowa-
nie, realizację procesów oraz ich rezultaty. Podejmując się stworzenia
4
Z. Federowicz, Finanse przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Poltex, Warszawa 1993, s. 15 16.
10
10
nowej definicji finansów przedsiębiorstwa nie można brać pod uwagę
jedynie jego roli w tworzeniu przepływów pieniężnych oraz makroeko-
nomicznych skutków tych przepływów. W niniejszych materiałach szko-
leniowych przyjmie się więc inne niż dotychczasowe ujęcie, a mianowi-
cie podejście mikroekonomiczne5.
Finanse przedsiębiorstwa są głównie wiedzą stosowaną, czyli
pragmatyczną. Jej cechy charakterystyczne ogniskują się wokół6:
1. mikroekonomicznego punktu widzenia podczas oceny zjawisk
finansowych, czyli punktu widzenia właściciela, a czasem tak-
że zarządzającego, czyli menedżera;
2. zakresu badań ograniczonego do wyznaczonego obszaru dzia-
łalności jednostki, przez co należy rozumieć oddzielenie jej od
gospodarstwa domowego (w zwiÄ…zku z czym przedmiotem
rozważań nie jest m.in. gospodarka chłopska, w której brakuje
wyraz
nego rozdzielenia warsztatu pracy i gospodarstwa domo-
wego);
3. zidentyfikowania zjawisk finansowych występujących zarówno
w przedsiębiorstwie, jak i w jego otoczeniu;
4. badania wpływu regulacji prawnych na postawy osób prowa-
dzÄ…cych firmÄ™;
5. treści, metod oraz sposobów, za pomocą których ocenia się go-
spodarkę finansową przedsiębiorstwa.
Podsumowując należy stwierdzić, że zarządzanie finansami sta-
nowi istotną część finansów przedsiębiorstwa, a więc opisu i analizy me-
chanizmu finansowego danej firmy. Z kolei zarzÄ…dzanie nimi to obszar
5
W. Bień, Zarządzanie& , op.cit., s. 14.
6
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 19.
11
11
decyzji zarówno bieżących, jak i rozwojowych, podejmowanych w opar-
ciu o sformalizowane narzędzia, których właściwe wykorzystanie jest
uzależnione przede wszystkim od dogłębnej znajomości funkcjonowania
zjawisk finansowych.
1.2. Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa
a cele przedsiębiorstwa
Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa jest zbiorem czynności,
polegającym głównie na racjonalnym wprawianiu w ruch strumieni pie-
niężnych, a także ich osiadaniu, tj. tworzeniu oszczędności przy uwzględ-
nieniu opłacalności, wiążącej się z unieruchomieniem większego bądz

mniejszego zasobu pieniędzy. Gospodarkę finansową można uznać zatem
za mechanizm ciągłego, właściwie zorganizowanego procesu gromadze-
nia przychodów i dochodów, a także realizacji wydatków. Funkcjonowa-
nie gospodarki finansowej nierozerwalnie wiąże się z występowaniem
zespołu różnego rodzaju szeroko pojmowanych rozliczeń. Zalicza się do
nich  w oparciu o kryterium przedmiotowe  na przykład: pozyskiwanie
kapitału obcego i własnego (realizujące się według prowadzonego ra-
chunku opłacalności oraz dostępności z
ródeł finansowania), wypłaty wy-
nagrodzeń pracowniczych, wydatki (przeznaczone na inwestycje posiada-
jące charakter rzeczowy oraz finansowy), świadczenia podatkowe. Z ko-
lei biorąc pod uwagę kryterium podmiotowe można wyróżnić następujące
rodzaje rozliczeń: z bankami, budżetem, pracownikami, odbiorcami oraz
dostawcami7.
7
Z. Federowicz, Finanse& , op.cit., s. 11 12.
12
12
Gospodarka finansowa polega na bezustannym prowadzeniu dzia-
łalności w obszarze operacji pieniężnych. W związku z tym nie należy
rozpatrywać zagadnień z nią związanych w ujęciu statycznym, a jedynie
dynamicznym, ponieważ wymaga ona podejmowania działań w realiach
nieustającego ruchu oraz zmienności przepływów pieniężnych. Prowa-
dzenie gospodarki finansowej jest tożsame nie tylko z uzyskiwaniem
i wydatkowaniem środków finansowych, ale również z programowaniem
tego rodzaju działań zarówno w krótkim, jak i długim okresie oraz ich
analizÄ… i ocenÄ… dokonywanÄ… w celu podejmowana na ich podstawie przy-
szłych decyzji. Tak więc na gospodarkę finansową składa się szereg
czynności, do których należy zaliczyć8:
1. działania poprzedzające ruch pieniądza, tożsame z przygoto-
waniem operacji pieniężnych, które obsługują oczekiwane
przez przedsiębiorcę procesy, a więc: prognozowanie, przewi-
dywanie, planowanie, a także podejmowanie decyzji uwzględ-
niajÄ…cych dwa istotne czynniki: czas i ryzyko;
2. działania związane z faktyczną realizacją operacji pieniężnych;
3. działania polegające na rejestrowaniu zrealizowanych operacji
finansowych, a także na analizie przebiegu występujących
w przeszłości zjawisk finansowych oraz wnioskowaniu służą-
cym kształtowaniu w przyszłości tych zjawisk, czyli podejmo-
waniu decyzji w obszarze rzeczowego i finansowego zarzÄ…dza-
nia przedsiębiorstwem.
Definiując gospodarkę finansową firmy należy odpowiedzieć na
pytanie o sens jej prowadzenia. Jedna z prostszych odpowiedzi opiera siÄ™
na twierdzeniu, że ogólnym celem jest zrealizowanie zamierzeń bądz
za-
8
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 20.
13
13
dań, które stawiają przed przedsiębiorstwem jego właściciele. Przyjmu-
jąc, że dla większości przedsiębiorstw charakterystyczna jest działalność
zarobkowa, należy stwierdzić, że za ważny cel funkcjonowania przedsię-
biorstwa musimy uznać uzyskanie nadwyżki ekonomicznej wyrażonej
w pieniądzu jako pewnej nadwyżki finansowej, względem wyłożonego
kapitału9. Twierdzenie, w myśl którego dla przedsiębiorstwa najważniej-
sza jest maksymalizacja zysku za wszelką cenę i w krótkim okresie, trze-
ba uznać za spore i bezpodstawne uproszczenie. Cel istnienia i funkcjo-
nowania przedsiębiorstwa w dużej mierze jest zależny od formy własno-
ści oraz jego struktury prawno-organizacyjnej, dlatego też małe prywatne
przedsiębiorstwo stawia sobie za cel uzyskanie nadwyżki niezbędnej dla
pokrycia potrzeb konsumpcyjnych właściciela bądz
pokrycia potrzeb
rozwojowych. Z kolei celem dużych przedsiębiorstw państwowych jest
uzyskanie nadwyżki, która zapewni wysokie niepodatkowe dochody bu-
dżetowi bądz
skarbowi państwa. W przypadku firm państwowych cel
istnienia może być tylko pozorny, na co znacząco wypływa realizacja
funkcji społecznych. Typ przedsiębiorstwa państwowego (menadżerski
albo samorządowy) w znacznym stopniu determinuje zdefiniowanie moż-
liwego do osiągnięcia przez nie celu. I tak dla przedsiębiorstw państwo-
wych menedżerskich, w których wynagrodzenia menedżerów zależą od
dochodu przedsiębiorstwa, celem jest zysk. Z kolei w przypadku samo-
rządowych przedsiębiorstw państwowych ze cel ich funkcjonowania
uznać należy czysty dochód, który w uproszczeniu rozumiany jest jako
połączenie zysku z wynagrodzeniami pracowniczymi10.
9
Ibidem, s. 21.
10
J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo PWN,
Warszawa 2008, s. 17.
14
14
Biorąc pod uwagę kryterium, jakim jest forma własności, można
wyróżnić również przedsiębiorstwa spółdzielcze, dążące głównie do za-
spokojenia zawartych w ich statucie zbiorowych potrzeb członków spół-
dzielni. Warto zwrócić uwagę na fakt istnienia przedsiębiorstw powołują-
cych fundację, których cel jest podporządkowany zadaniom przez nie
realizowanym. O specyficznym celu funkcjonowania można mówić rów-
nież w przypadku zakładów pracy chronionej, bowiem należy zań uznać
aktywizację zawodową osób niepełnosprawnych, powiązaną z aspektem
moralnym oraz ekonomicznym, wyrażającym się w możliwości stworze-
nia tym osobom szansy na choćby częściowe zarobkowanie. Z jednej
strony tego rodzaju przedsięwzięcie wiąże się z koniecznością zapewnie-
nia chociaż częściowego pokrycia kosztów utrzymania osób dotkniętych
niepełnosprawnością, z drugiej natomiast zdejmuje z barków społeczeń-
stwa obowiązek całościowego finansowania tego rodzaju potrzeb11.
Przedstawione powyżej przykłady ukazują różnego rodzaju cele
istnienia i działania organizacji. Podejmując próbę określenia ogólnego
celu przedsiębiorstw należy opisać go jako dążenie do osiągnięcia wzro-
stu efektywności, która jest rozumiana jako stosunek oczekiwanej katego-
rii nadwyżki (zysk lub czysty dochód) do zaangażowanego kapitału.
W zwiÄ…zku ze zmiennymi warunkami i realiami rynku, takimi jak np.
rosnąca konkurencja, nie jest możliwe nieprzerwane zwiększanie efek-
tywności bez zaistnienia konieczności rozwoju przedsiębiorstwa czy też
zwiększania jego wartości. W związku z powyższym za cel działalności
organizacji należy przyjąć uzyskanie efektywności, która mogłaby sprzy-
jać zwiększeniu wartości przedsiębiorstwa. Temu celowi powinno się
11
D.B. Jordan, A.S. Ross, W.R. Westerfield, Finanse przedsiębiorstw, Wydawnictwo
Wolters Kluwer Polska  OFICYNA, Warszawa 1999, s. 29.
15
15
podporządkować gospodarkę przedsiębiorstwa, wraz z jego gospodarką
finansowÄ…12.
Pisząc o skutkach zwiększenia efektywności przedsiębiorstwa
wspomniano o konieczności zwiększenia jego wartości. Z tej przyczyny
należy zadać pytanie o to, czym jest owa wartość. Tak więc za rynkową
wartość przedsiębiorstwa uznaje się nie tylko księgową wycenę jego ma-
jątku, ale również takie jego elementy, jak: pozycja na rynku, opinia ban-
ków oraz kontrahentów oraz możliwość pozyskiwania kapitałów. Czyn-
niki te są niezwykle istotne w przypadku spółek akcyjnych notowanych
na giełdzie. Nie wdając się w szczegółowe rozważania na temat charakte-
rystycznych czynników wynikających z realiów gry giełdowej, należy
stwierdzić, że rynkowa wartość przedsiębiorstwa giełdowego jest wyra-
żona w cenach jego akcji13.
Gospodarka finansowa przedsiębiorstwa musi więc sprzyjać
zwiększaniu nadwyżki finansowej oraz realizacji inwestycji rzeczowych,
które nie zawsze polegają na powiększeniu bieżącego wyniku finansowe-
go. Ponadto powinna przyczyniać się do realizacji inwestycji finanso-
wych, które w przyszłości mogą przełożyć się na zwiększenie efektywno-
ści przedsiębiorstwa. Celem gospodarki finansowej może być również
reprodukcja rozszerzona kapitału własnego. Oba te cele realizuje się
w ramach gospodarki finansowej, przy wykorzystaniu szeregu zróżnico-
wanych operacji wymagających dokładnej analizy, która powinna zostać
przeprowadzona w oparciu o długoterminową strategię zaprojektowaną
przez przedsiębiorcę oraz o realizowaną przez niego bieżącą taktykę fi-
nansowÄ…. Operacje te w obszarze realizowanej gospodarki finansowej
12
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 22.
13
Z. Federowicz, Finanse & , op.cit., s. 52.
16
16
powinny prowadzić do zaistnienia równowagi finansowej, stanowiącej
bezpośredni cel gospodarki finansowej firmy. Gospodarka finansowa
żadną miarą nie może zostać oderwana od procesów rzeczowych, które
zachodzą w organizacji, dlatego też zadania rzeczowe, eksploatacyjne
oraz inwestycyjne sÄ… realizowane w ramach gospodarki finansowej, po-
wodując tym samym wzrost wpływów połączony z kształtowaniem się
nadwyżki finansowej14.
Podsumowując należy stwierdzić, że gospodarka finansowa służy
procesom produkcji oraz obrotu, które zostają wyznaczone w zamierze-
niach organizacji dzięki pozyskiwaniu różnych form kapitału bądz
inwe-
stowaniu (za pomocą wykorzystania kapitału uzyskuje się majątek rze-
czowy, niematerialny oraz finansowy) w materiały, maszyny, licencje,
surowce, itp. Jest ona również wykorzystywana do bieżącej obsługi płat-
ności, m.in. wypłaty wynagrodzeń. Prawidłowe i sprawne funkcjonowa-
nie gospodarki finansowej, a także dysponowanie środkami umożliwiają-
cymi finansowanie realnych procesów, jest podstawą rozwoju przedsię-
biorstwa oraz jego wysokiej efektywności15.
Gospodarka finansowa jest zatem ogółem czynności, które wiążą
się z przygotowaniem oraz realizacją operacji pieniężnych, wśród których
wyróżnia się planowanie finansowe, gromadzenie i wydatkowanie środ-
ków pieniężnych oraz kontrolę finansową.
14
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 22.
15
D.B. Jordan, A.S. Ross, W.R. Westerfield, Finanse& , op.cit., s. 36.
17
17
1.3. Kryteria oceny gospodarki finansowej
Prowadzenie gospodarki finansowej powinno być racjonalne, przy
czym ową racjonalność należy rozpatrywać na dwóch płaszczyznach.
Pierwsza z nich, zewnętrzna, jest tożsama z całością gospodarki przedsię-
biorstwa. Drugą, wewnętrzną, należy rozumieć jako gospodarkę finanso-
wą rozpatrywaną w sposób izolowany. Racjonalność czynności, która jest
ujmowana na płaszczyz
nie zewnętrznej, mierzy się wpływem na maksy-
malizację nadwyżki finansowej w firmie. Nadwyżka finansowa i pomna-
żanie wartości firmy to podstawa oceny nie tylko gospodarki finansowej,
ale także wszystkich efektów działalności przedsiębiorstwa16.
Gospodarka finansowa w firmie jest traktowana oddzielnie jako
działalność, która została wyodrębniona wśród innych rodzajów, bądz

w powiązaniu z pełną gospodarką firmy. Podział ten jest niezbędny
w przypadku zaistnienia konieczności określenia dodatkowych kryteriów
oceny gospodarki finansowej. Do tych kryteriów zalicza się17:
1. utrzymanie płynności finansowej, rozumianej jako zdolność do
planowego regulowania każdych zobowiązań;
2. obniżenie kosztów finansowych (kryterium traktowane na za-
sadzie racjonalności) polegające na obniżaniu zbędnych i nie
powodujących ujemnych skutków (np. spadku wydatków na
reklamę, który może ograniczać popyt) kosztów.
Spodziewaną obniżkę kosztów umożliwia głównie korzystanie
z tanich obcych z
ródeł finansowania, takich jak: kredyty i pożyczki ban-
kowe, długoterminowe oraz krótkoterminowe pożyczki typy obligacyjne-
16
J. Czekaj, Z. Dresler, ZarzÄ…dzanie& , op.cit., s. 19.
17
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 23.
18
18
go. Ocena tych z
ródeł powinna zostać dokonana między innymi w opar-
ciu o porównanie opłacalności zastosowania oraz porównanie dostępu do
własnych i obcych z
ródeł finansowania. W przypadku własnych z
ródeł
finansowania (w odróżnieniu od form własności i form organizacyjno-
prawnych przedsiębiorstwa) występuje możliwość wykorzystywania róż-
nych form dopływu kapitału własnego. Efektywna gospodarka finansowa
umożliwia rozwój firmy dzięki angażowaniu najniższych kosztów finan-
sowych. RozpatrujÄ…c kwestie zwiÄ…zane z gospodarkÄ… finansowÄ… organiza-
cji w porównaniu z całą gospodarką, warto za kryterium porównania
przyjąć warunki maksymalizacji nadwyżki finansowej w konkretnym
typie przedsiębiorstwa, a także zapewnienie mu relatywnie trwałych wa-
runków rozwoju. Dlatego też duże znaczenie posiada obniżka kosztów
finansowych18. Może ona bowiem w znaczący sposób przyczynić się do
zwiększenia środków przeznaczonych na przyszłe inwestycje, które
z kolei przyniosą przedsiębiorstwu zyski.
18
Ibidem, s. 24.
19
19
2. Przychody i koszty firm
Celem drugiej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie
uczestników z:
1. pojęciem przychodów ze sprzedaży,
2. pojęciem przychodów operacyjnych,
3. pojęciem przychodów finansowych,
4. różnicą pomiędzy kosztem a wydatkiem przedsiębiorstwa,
5. podziałem kosztów na stałe i zmienne,
6. obliczaniem kosztów i przychodów firmy przy danej wielkości
produkcji,
7. działaniem i obliczaniem dz
wigni operacyjnej.
2.1. Przychody przedsiębiorstw
Pod pojęciem  przychody przedsiębiorstwa należy rozumieć
wpływy uzyskane przez przedsiębiorstwo w określonym czasie. Należy
jednak podkreślić fakt, że przychody nie zawsze przybierają postać pie-
niężną bądz
towarowo-usługową.
2.1.1. Przychody ze sprzedaży
y
ródła przychodów przedsiębiorstwa mogą być różne, jednak
podstawową grupę tworzą przychody pochodzące ze sprzedaży produk-
tów, usług oraz towarów. W zależności od tego, co jest przedmiotem
działalności przedsiębiorstwa, można mówić o przychodach ze sprzedaży
20
20
towarów bądz
produktów. Firma wytwarza produkt, który ma formę do-
bra materialnego bÄ…dz
usługi. Należy zaznaczyć, że przychody ze sprze-
daży są uzyskiwane głównie przez przedsiębiorstwa handlowe, których
przedmiotem działalności jest odsprzedanie wcześniej nabytych dóbr ma-
terialnych. Kwota przychodów ze sprzedaży jest uzależniona od ilości
sprzedanych produktów, a także od cen, w jakich zostały one sprzedane.
Ilość produktów sprzedanych przez przedsiębiorstwo stanowi rezultat
zarówno popytu na nie, jak i możliwości produkcyjnych, właściwych
działań marketingowych organizacji oraz wysokości cen, w których dany
towar jest oferowany nabywcom. Z tego powodu decyzje przedsiębior-
stwa dotyczące ceny sprzedaży konkretnych produktów mają istotny
wpływ na wysokość uzyskiwanych przez firmę przychodów19.
Polityka cenowa prowadzona przez przedsiębiorstwo może być
dwojakiego rodzaju. Pierwszy rodzaj dotyczy produktów masowych, któ-
rych ceny są określane przez rynek, w związku z czym bardziej korzystne
dla firmy jest podjęcie działań mających na celu dążenie do wzrostu
udziału w sprzedaży określonego rodzaju produktów na rynku. Można
zatem mówić o polityce określonej jako  duży obrót  mały zysk jednost-
kowy . W tej sytuacji firma chce zwiększyć ilość sprzedawanych towa-
rów, jednak nie może w dużym stopniu zwiększyć cen, ponieważ konku-
renci mogą przejąć klientów proponując im podobne produkty w niższej
cenie20.
Drugi rodzaj polityki cenowej wiąże się z sytuacją, w której
sprzedawca dobra bÄ…dz
usługi jest monopolistą, a więc ma prawo do
określania wielkości podaży oraz ceny. W związku z tym może maksy-
19
W. Bień, Zarządzanie & , op.cit., s. 198.
20
R. Niestrój, Zarządzanie marketingiem, Wydawnictwo PWN, Warszawa-Kraków
2002, s. 42.
21
21
malizować kwotę zysku zdobywaną w przypadku, w którym cena sprze-
daży produktu (utarg krańcowy) będzie taka sama jak koszty zmienne
związane z powstaniem jednostki produktu (koszty krańcowe). Dlatego
też polityka kształtowania cen powinna być uzależniona od wysokości
ceny, wielkości sprzedaży oraz kwoty zysku, którą przedsiębiorstwo mo-
nopolistyczne może uzyskać21.
W sytuacji, w której firma udziela nabywcom usług lub dóbr upu-
stów, rabatów bądz
bonifikat, jej przychody zostajÄ… zmniejszone. Oczy-
wiście przychodem dla firmy jest przychód netto, czyli ten widniejący na
fakturze  bez uwzględnienia podatku VAT oraz akcyzy. Kwoty te wpły-
wajÄ… do kasy bÄ…dz
na rachunek firmy, jednak należy je odprowadzić do
budżetu. Specyficznym rodzajem przychodu ze sprzedaży jest wytwarza-
nie przez przedsiębiorstwo produktów na własne potrzeby  m.in. pro-
dukcja narzędzi czy też usługi transportowe. Przedsiębiorstwo musi zatem
dokładnie skalkulować poziom przychodu. Z reguły przyjmuje się, że
przychody te są takie same jak koszty własne produkcji22.
Podsumowując należy stwierdzić, że przychody ze sprzedaży sta-
nowią pierwszą część rachunku zysku i strat. Ukazują one kwotę, za którą
został sprzedany towar bądz
usługa, bez względu na to, czy należność
została ściągnięta. Ocena przychodów ze sprzedaży pozwala przede
wszystkim na ustalenie dynamiki sprzedaży w całości, a także jej po-
szczególnych składników, stopnia wykonania założonej sprzedaży i struk-
tury dochodów ze sprzedaży według kierunków oraz składników. Dzięki
analizie sprzedaży można ustalić, jak poszczególne składniki tych przy-
chodów wpływają na ogólną wartość sprzedaży.
21
M. Nasiłowski, System rynkowy. Podstawy mikro- i makroekonomii, Wydawnictwo
Key Text, Warszawa 1998, s. 142.
22
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse & , op.cit., s. 23.
22
22
2.1.2. Pozostałe przychody operacyjne
Oprócz przychodów ze sprzedaży usług, towarów bądz
produktów
istnieje też możliwość uzyskania przez przedsiębiorstwo tzw. pozostałych
przychodów operacyjnych. Do tej grupy przychodów można zaliczyć
należne przedsiębiorstwu kwoty, które nie są związane z jego podstawo-
wą działalnością, jaką jest wytwarzanie właściwych dóbr bądz
usług. Za
tego rodzaju przychody uznaje się m.in. wpływy z likwidacji środków
trwałych należących do przedsiębiorstwa. Chodzi przede wszystkim
o zbywanie maszyn, urządzeń, środków transportu, gruntów, itp.23
Pozostałymi przychodami operacyjnymi mogą być te powstające
w rezultacie rozwiÄ…zania rezerw. Tego rodzaju sytuacja ma miejsce
w przypadku, w którym firma wcześniej utworzyła rezerwy, ale okazało
się, że wierzyciele w części bądz
całości je uregulowali. W takiej sytuacji
występuje możliwość rozwiązania uprzednio utworzonych rezerw w cało-
ści bądz
częściowo, zaś pochodząca z tego kwota będzie stanowiła przy-
chód dla przedsiębiorstwa. Przychodem firmy mogą być także umorzone
bÄ…dz
przedawnione zobowiązania. W przypadku, w którym wierzyciele
rezygnują z części lub z całości roszczeń bądz
nie dochodzÄ… ich w okre-
ślonym czasie, kwoty, które odpowiadają wartości roszczeń umorzonych
bÄ…dz
przedawnionych, stanowią pozostałe przychody operacyjne firmy24.
Innym rodzajem omawianych przychodów jest aktualizacja warto-
ści posiadanych zapasów. W przypadku, w którym organizacja posiada
w magazynie zapasy, a ich cena w stosunku do ceny nabycia wzrosła,
występuje możliwość ich przecenienia, zaś przychodem staje się wzrost
wartości zmagazynowanych zapasów. Do pozostałych przychodów ope-
23
M. Nasiłowski, System& , op.cit., s. 144.
24
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 36.
23
23
racyjnych można zaliczyć również uzyskane odszkodowania, grzywny,
wszelkiego rodzaju kary itp. W takim przypadku przychodem będzie od-
szkodowanie, które firma ubezpieczeniowa wypłaca przedsiębiorstwu
z tytułu różnych szkód objętych umową ubezpieczeniową, grzywna
otrzymana z określonego tytułu czy kara umowna, która została nałożona
na niewiarygodnego odbiorcÄ™ bÄ…dz
wykonawcę usługi na rzecz firmy25.
Specyficznym rodzajem pozostałych przychodów operacyjnych są
dotacje, subwencje czy dopłaty, które przedsiębiorstwo otrzymuje w mo-
mencie sprzedaży swoich produktów po cenach urzędowych, czyli cenach
niższych od kosztów własnych firmy. Warto wspomnieć, że w latach 80.
XX wieku ceny urzędowe obowiązywały w przypadku większości grup
produktów, w związku z czym dotacje dla wielu firm stanowiły istotną
część ich przychodów. W latach 90. XX stulecia zaczęto rezygnować
z cen urzędowych, co doprowadziło do zmniejszenia roli, jaką dotacje
odgrywały w przychodach przedsiębiorstwa. Jednak dotacje istnieją
nadal, zaś w niektórych dziedzinach gospodarki stanowią ważną część
przychodów firmy. Przykładem może być spółka PKP. Innym rodzajem
przychodów operacyjnych są również nieodpłatne składniki majątku bądz

innego rodzaju darowizny26.
Jak już wcześniej wspomniano, przychody operacyjne nie wiążą
się bezpośrednio z działalnością gospodarczą jednostki, nie dotyczą także
jej podstawowej działalności. Stanowią one pośredni efekt podejmowa-
nych czynności. Cechą charakterystyczną pozostałych przychodów ope-
racyjnych jest duża różnorodność, związana z szerokim wachlarzem moż-
liwości ich powstawania. Przychody te kształtują wynik działalności ope-
25
Ibidem, s. 36.
26
Z. Federowicz, Finanse& , op.cit., s. 31.
24
24
racyjnej, zwiększając bądz
obniżając rezultat uzyskany ze sprzedaży, któ-
ry jest wielkością potrzebną do wyznaczenia wyniku finansowego pod-
miotu gospodarczego.
2.1.3. Przychody finansowe
Przedsiębiorstwa mogą uzyskiwać także przychody finansowe,
przez które należy rozumieć kwoty należne przedsiębiorstwu, związane
z prowadzonymi operacjami finansowymi. Przychody finansowe uzysku-
ją przedsiębiorstwa, które wcześniej dokonały odpowiednich inwestycji
finansowych, a więc zdecydowały się na zakup akcji, udziałów innych
podmiotów, nabycie obligacji lub bonów skarbowych itp. Do przychodów
finansowych zalicza się również procent naliczony od środków pienięż-
nych, które zostały powierzone innym podmiotom gospodarczym. W tej
grupie znajdzie się zatem oprocentowanie lokat oraz rachunków banko-
wych. Przychodem finansowym mogą być też odsetki przysługujące fir-
mie od należności, które nie zostały zapłacone w terminie27.
Za przychody finansowe można również uznać zyski przedsiębior-
stwa pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych, czyli uzyskane
z prowadzonych przez przedsiębiorstwo operacji finansowych, polegają-
cych na zakupie w celu sprzedaży różnego rodzaju papierów wartościo-
wych, tj. bonów skarbowych czy obligacji28.
Do przychodów finansowych zalicza się także dodatnie różnice
kursowe, które pojawiają się w firmach dokonujących transakcje z zagra-
nicznymi partnerami. Pomiędzy chwilą wystawienia faktury za sprzedany
27
A. Dziuba-Burczyk, Podstawy rachunkowości w świetle międzynarodowych standar-
dów, Krakowska Szkoła Wyższa im. A.F. Modrzewskiego, Kraków 2003, s. 98.
28
E. Śnieżek, Wprowadzenie do rachunkowości. Podręcznik z przykładami, zadaniami
i testami, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s. 175.
25
25
wyrób a momentem zapłaty występuje pewien okres czasu. Z chwilą wy-
stawienia faktury powstaje należność, która zależy od ceny sprzedaży
i kursu waluty krajowej w stosunku do kursu waluty używanej podczas
dokonywania transakcji. Często kurs waluty w chwili zapłaty jest inny niż
był w momencie wystawienia faktury. W przypadku, w którym podczas
realizacji przez zagranicznego kontrahenta zapłaty za produkt przedsię-
biorstwo może otrzymać większą kwotę niż zaksięgowano w momencie
wystawienia faktury, przedsiębiorstwo uzyskuje wyższy przychód,
zwiększony o dodatnią różnicę kursową29.
Podsumowując  przychody finansowe są pieniężnym ujęciem
przychodów ze sprzedanych papierów wartościowych, udziałów oraz ak-
cji, a także uzyskanych odsetek bądz
dywidend od lokat pieniężnych.
Omawiane przychody należy ujmować w księgach rachunkowych według
zasady memoriału. Zasada ta oznacza, że w księgach rachunkowych da-
nego podmiotu gospodarczego uwzględnia się wszystkie osiągnięte przy-
chody finansowe.
2.2. Koszty przedsiębiorstw
Pod pojęciem  koszty przedsiębiorstwa należy rozumieć jednost-
ki pieniężne przeznaczone na realizację zadań stojących przed przedsię-
biorstwem. Koszty ponoszone przez przedsiębiorstwo mogą przybierać
formÄ™ rzeczowÄ… lub finansowÄ….
29
Ibidem, s. 189.
26
26
2.2.1. Koszty a wydatki przedsiębiorstwa
Udział kosztów w ogólnych przychodach przedsiębiorstwa decy-
duje o stopniu efektywności firmy. Prawidłowo oszacowana wielkość
kosztów wiąże się z precyzyjnym ustaleniem znaczenia pojęcia kosztów.
Stąd konieczność ścisłego rozgraniczenia i precyzyjnego zdefiniowania
oraz nakreślenia różnic pomiędzy pojęciem wydatku a pojęciem kosztu30.
Wydatkiem jest każdorazowe zmniejszenie środków pieniężnych
znajdujących się w kasie przedsiębiorstwa lub na jego rachunku banko-
wym. Niezwykle istotny jest przy tym fakt, że nie każdy odpływ środków
pieniężnych będzie kosztem, gdyż kosztami są tylko te wydatki, które
wiążą się z bieżącą działalnością firmy. Takie rozumienie i definiowanie
kosztów stanowi rezultat szeregu ograniczeń, wynikających z tego, że
wzrost kosztów jest jednoznaczny ze spadkiem dochodu przedsiębior-
stwa. Omawiana kwestia ma niezwykle ważne znaczenie, ponieważ do-
chód stanowi podstawę naliczania podatku dochodowego. W związku
z tym ustawa o podatku dochodowym dokładnie określa, których wydat-
ków firmy nie należy traktować jako kosztów uzyskania przychodów. Do
kosztów tych nie zalicza się zatem nakładów o charakterze inwestycyj-
nym, wydatków polegających na płaceniu kar, odszkodowań czy grzy-
wien, a także wydatków uznanych przez ustawodawcę za zbędne (zbyt
duże wydatki na reklamę czy amortyzacja wartościowych samochodów
osobowych). Istnieją także koszty, które nie wiążą się z wypływem środ-
ków pieniężnych z kasy bądz
rachunku bankowego firmy. Zalicza siÄ™ do
30
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość finansowa. Wybrane zagadnie-
nia, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 171.
27
27
nich odpisy amortyzacyjne, uwzględniające zużycie majątku trwałego
w kosztach firmy. Wydatek następuje w chwili zakupu środka trwałego31.
Podsumowując można stwierdzić, że wśród szeregu wydatków
występują takie, których nie można zaliczyć do kosztów. Ponadto istnieją
również koszty, które nie wiążą się z odpływem pieniądza, czyli wydat-
kiem. Tak więc jak najbardziej wskazane i właściwe jest rozgraniczenie
obu pojęć.
2.2.2. System kosztów, ich układ rodzajowy
oraz kalkulacyjny
Analiza kosztów w firmie polega na wydzieleniu z nich pewnych
grup, czyli kosztów rzeczowych, osobowych, amortyzacyjnych i finan-
sowych. Przeprowadzenie tego rodzaju analizy pozwala na ustalenie od
czego zależą rodzaje kosztów, a także zaprojektowanie działań przedsię-
biorstwa, pozwalających na obniżenie udziału poszczególnych grup kosz-
tów w przychodach32.
Omawiając zagadnienia związane z podziałem kosztów należy
wspomnieć o dwóch sposobach ewidencji kosztów w każdym przedsię-
biorstwie. Zalicza siÄ™ do nich33:
1. Kalkulacyjny układ kosztów  stosowany w przedsiębiorstwach
produkcyjnych o szerokiej strukturze asortymentowej. PrzedsiÄ™-
biorstwa te, w celu dokładnego skalkulowania cen poszczegól-
nych asortymentów, powinny obliczyć koszt własny wszystkich
rodzajów produktu. Firma jest zatem zobowiązana do ustalenia
31
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 37.
32
A. Dziuba-Burczyk, Podstawy& , op.cit., s. 96.
33
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 172.
28
28
wysokości kosztu technicznego wytworzenia danej jednostki asor-
tymentu produkcji. Składają się nań koszty surowców
i materiałów zużytych podczas procesu produkcyjnego, a także
koszty bezpośredniej robocizny itp. Należy pamiętać o tym, że
koszty bezpośrednio związane z produkcją należy odpowiednio
powiększyć o koszty wydziałowe, ogólnozakładowe oraz koszty
sprzedaży.
2. Porównawczy układ kosztów  stosuje się w przedsiębior-
stwach posiadajÄ…cych jednorodnÄ… produkcjÄ™. W ich przypadku
nie istnieje potrzeba przeprowadzania dokładnej kalkulacji jed-
nostkowego kosztu wytwarzania. Jak najbardziej wskazane jest
jednak dokładne określenie tego, jaka część poniesionych
w danym okresie kosztów odnosi się do produkcji w tym czasie
sprzedanej. Tego rodzaju obliczenia są niezbędne, ponieważ
częsty zakup surowca, proces produkcji i sprzedaż wyrobu ma
miejsce w różnych okresach sprawozdawczych. Ponadto ani
produkcja, ani sprzedaż nie przebiegają tak samo, mogą bo-
wiem wzrastać lub maleć.
Jak już wspomniano, ponoszone koszty można podzielić na koszty
rzeczowe, osobowe, finansowe oraz pozostałe koszty. Na koszty rzeczo-
we składają się trzy grupy kosztów. Pierwsza z nich to koszty związane
z zużyciem surowców, materiałów oraz energii, która jest potrzebna do
prawidłowego przebiegu procesu produkcyjnego w firmie. Druga grupa
jest związana z zużyciem rzeczowych składników majątku firmy, czyli
z amortyzacją. Ostatnią grupę rzeczowych kosztów produkcji stanowią
usługi obce, m.in. transportowe, remontowe itp.34
34
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 40.
29
29
Poziom kosztów związanych z zużyciem surowców, materiałów
czy energii (kosztów materiałowych) jest kształtowany albo przez ich
jednostkowe zużycie, albo przez ceny jednostkowe wszystkich rodzajów
materiałów. W sytuacji, w której firma dąży do ograniczenia kosztów
materiałowych, podejmowane w tym celu działania powinny powodować
ograniczenie ilości zużywanych surowców, energii, materiałów. Ponadto
przedsiębiorstwo powinno poszukiwać dostawców oferujących zakup po
najniższych cenach. Rzeczowe składniki majątku trwałego, których okres
użytkowania jest dłuższy niż rok, a także te, których wartość jest wyższa
niż kwota określona w przepisach prawa podatkowego, podlegają amor-
tyzacji. Implikuje to konieczność corocznego umarzania wyznaczonej
części ich wartości. Należy podkreślić, że wartość umorzenia staje się dla
firmy kosztem wtedy, gdy używane stawki amortyzacyjne są mniejsze niż
przewidywane w aktualnym rozporządzeniu Ministra Finansów35.
Trzecią grupę kosztów rzeczowych stanowią koszty nabywanych
przez firmę usług obcych. Do tej grupy zalicza się nabywanie nie tylko
usług, które nie są możliwe do wytworzenia przez firmę, ale także tych,
które można zaspokoić własnym sumptem, jednak bardziej opłacalny
okazuje się zakup tych usług od innych, bardziej wyspecjalizowanych
firm  przykładem są m.in. usługi remontowe czy transportowe. Przed-
siębiorstwo musi dokładnie skalkulować to, z jakich usług obcych opłaca
się korzystać, a które prace można wykonać we własnym zakresie. Jest to
o tyle istotne, że sytuacja związana z zakupem usług może ulegać czę-
stym zmianom. Uzależniona jest bowiem od rynkowej ceny usług oraz od
kosztów zorganizowania właściwych, wyspecjalizowanych jednostek
w firmie. Niekiedy zdecydowanie bardziej korzystne, z finansowego
35
Ibidem, s. 41.
30
30
punktu widzenia, okazuje się zlecenie niektórych prac innym firmom,
a czasami zatrudnienie swoich pracowników36.
Duże znaczenie dla ogólnych kosztów przedsiębiorstwa mają
koszty związane z zatrudnianiem pracowników. Składają się na nie wy-
nagrodzenia za wykonanÄ… pracÄ™ oraz inne wydatki ponoszone przez pra-
codawcÄ™ na rzecz zatrudnionych. Zalicza siÄ™ do nich37:
1. wynagrodzenie za czas pracy, który nie był przepracowany;
2. dodatkowe wypłaty, tj. nagrody, premie;
3. świadczenia w naturze;
4. świadczenia na ubezpieczenia społeczne;
5. koszty opieki socjalnej i społecznej;
6. koszty działalności szkoleniowej;
7. pozostałe wydatki pracodawcy.
Warto wspomnieć, że do roku 1994 do kosztów pracy zaliczano
także opodatkowanie ponadnormatywnego zwiększenia wynagrodzeń38.
Oprócz wynagrodzenia brutto pracownika bardzo dużym obciążeniem
pracodawcy jest także składka na ubezpieczenie społeczne, której aktual-
na wysokość kształtuje się na poziomie 27,97% kwoty należnego wyna-
grodzenia brutto pracownika.
Działalność przedsiębiorstwa nierozerwalnie wiąże się z koniecz-
nością korzystania z szeregu usług finansowych, których koszty jest zo-
bowiązane ponosić. Dlatego też, oprócz kosztów rzeczowych czy kosz-
tów związanych są z zatrudnieniem pracowników, firma ponosi też kosz-
ty stricte finansowe. Zalicza siÄ™ do nich odsetki i prowizje od zaciÄ…gniÄ™-
36
C. Drury, Rachunek kosztów, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996, s. 38 39.
37
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 40.
38
A. Marzec, Wpływ procesów transformacji na efektywność ekonomiczną przedsiębiorstw,
Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 1999, s. 81.
31
31
tych kredytów bądz
pożyczek przeznaczonych na finansowanie bieżącej
działalności produkcyjnej. Należy podkreślić, że kredyty i pożyczki za-
ciągane na działalność inwestycyjną firmy nie stanowią bieżących kosz-
tów związanych z jej działalnością. Kosztem finansowym jest dyskonto,
rozumiane jako potrącenie przez nabywcę, którym zazwyczaj jest bank,
odsetek podczas zakupu weksli lub czeków obcych. W tej grupie kosztów
znajdują się również te będące rezultatem strat związanych ze sprzedażą
papierów wartościowych. Tego rodzaju ubytki w finansach przedsiębior-
stwa powstają, kiedy staje ono przed koniecznością sprzedaży nabytych
wcześniej papierów wartościowych poniżej ceny, w jakiej zostały nabyte.
Taka sytuacja może się powtórzyć w przypadku kiedy firma podejmuje
działania mające na celu zaktualizowanie wyceny posiadanych przez nią
papierów wartościowych, np. w związku ze spadkiem ceny notowań gieł-
dowych. Za koszty finansowe należy również uznać ujemne różnice kur-
sowe powstajÄ…ce w chwili wystawienia faktury, kiedy to kurs waluty kra-
jowej był niższy w stosunku do waluty, w której w chwili otrzymania
zapłaty rozliczano transakcję, dlatego też eksporter uzyska niższą kwotę
za świadczony produkt. Do kosztów finansowych można zaliczyć także
rezerwy utworzone na pewne bÄ…dz
prawdopodobne straty dotyczÄ…ce ope-
racji finansowych prowadzonych przez firmę39.
Powyższe rodzaje kosztów dotyczą podstawowej działalności pro-
dukcyjnej, pozostałej działalności operacyjnej oraz działalności finansowej.
Firma ponosi także inne koszty, które nie są bezpośrednio związane w wy-
mienionymi obszarami działalności. Do tych kosztów zalicza się tzw. koszty
39
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 40.
32
32
ogólnozakładowe, którymi są m.in. koszty ogólnego zarządu firmy, podatki
wliczane w ciężar kosztów oraz koszty służbowych delegacji40.
Jednostka gospodarcza posiada możliwość kwalifikacji pewnych
rodzajów ponoszonych kosztów, ponieważ niektóre z nich mogą być trak-
towane jako bezpośrednio produkcyjne, a innym razem jako ogólnozakła-
dowe. Wiąże się to z samodzielną decyzją firmy, podejmowaną zarówno
w oparciu o względy formalne, jak i dbałość o zmniejszenie obciążeń
jednostki podatkiem dochodowym.
2.2.3. Koszty stałe i zmienne oraz działanie
dz
wigni operacyjnej
W poprzednich częściach niniejszych materiałów szkoleniowych
zaprezentowano podział kosztów dokonany w oparciu o różne kryteria.
W tej części opracowania zostaną przedstawione takie koszty, których
wysokość nie wiąże się z wielkością produkcji, a także takie, które są
z nią związane, a więc koszty stałe i zmienne.
Koszty stałe są ponoszone przez przedsiębiorstwo niezależnie od
tego, czy oraz ile ono wytwarza. Zalicza się do nich koszty ogólnego za-
rządu firmy, koszty amortyzacji, część płac, które nie wiążą się z ilością
wytwarzanej produkcji (jeżeli firma niczego nie wytwarza i tak ponosi te
koszty). Omawiane koszty są stałe co do kwoty (w przypadku określenia
ile z tej grupy kosztów przypada na jedną jednostkę wytworzonej przez
firmę produkcji). Wielkość ta jest uzależniona od ilości produktów, które
40
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 171.
33
33
zostały wytworzone. Zatem im większa produkcja, tym mniejszy koszt
stały, który przypada na wszystkie jednostki41.
Druga grupa omawianych kosztów to koszty zmienne. Ulegają one
zmianie wraz ze zmianą ilości produkcji firmy. Tak więc im większa pro-
dukcja, tym większe koszty ponosi przedsiębiorstwo. Należy przy tym
pamiętać, że koszt zmienny wyprodukowania jednostki produkcji jest
stałą wielkością. Dlatego też do powstania jednostki potrzebna jest zaw-
sze niezmienna ilość surowców oraz energii, a także niezmienna ilość
pracy itp.42
Przedstawiony podział na koszty stałe i zmienne jest niezwykle
istotny z punktu widzenia działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa,
ponieważ udział kosztów stałych we wszystkich kosztach decyduje o tym,
czy firma będzie przynosić zysk, czy też generować straty. Sytuację tę
ilustruje przykład 1.43: przedsiębiorstwo produkuje produkt sprzedawany
w cenie 6 zł (przyjmijmy cenę  c). Koszty stałe produktu kształtują się
na poziomie 60 000 zł (przyjmijmy koszty stałe  ks), a jednostkowe
koszty zmienne wynoszą 4 zł (przyjmijmy koszty zmienne  kz). Chcąc
określić liczbę produktów, jaką firma powinna wyprodukować aby uzy-
skać przychody równe kosztom własnym, należy skorzystać z następują-
cego wzoru:
ks 60000 zł
P =ð =ð =ð 30000 szt.
c -ð kz 6 zÅ‚ -ð 4 zÅ‚
41
S. Sojak, Rachunkowość zarządcza w warunkach inflacji, Wydawnictwo TONIK, Toruń
1994, s. 42.
42
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 173.
43
Przykład opracowany na podstawie: L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 50.
34
34
Jeżeli zatem przedsiębiorstwo produkuje mniej niż 30 000 sztuk
wyrobu, koszty całkowite będę większe niż przychody ze sprzedaży. Przy
sprzedaży większej niż 30 000 sztuk przedsiębiorstwo zanotuje zysk ope-
racyjny, czyli dodatni wynik finansowy. Obliczmy zatem koszty i przy-
chody firmy dla produkcji wynoszÄ…ce 20 000 sztuk i 400 000 sztuk.
a. koszt dla 20 000 sztuk produkcji:
kz ´ð P +ð ks =ð 4zÅ‚ ´ð 20000 +ð 60000zÅ‚ =ð 140000zÅ‚
przychody dla 20 000 sztuk produkcji:
c ´ð P =ð 6zÅ‚ ´ð 20000 =ð 120000zÅ‚
Dla produkcji 20 000 sztuk wyrobu firma poniosłaby zatem stratę w wy-
sokości 20 000 zł.
b. koszt dla 40 000 sztuk produkcji:
kz ´ð P +ð ks =ð 4zÅ‚ ´ð 40000 +ð 60000zÅ‚ =ð 220000zÅ‚
przychody dla 20 000 sztuk produkcji:
c ´ð P =ð 6zÅ‚ ´ð 40000 =ð 240000zÅ‚
Dla produkcji 40 000 sztuk wyrobu firma uzyskałaby przychód w wyso-
kości 20 000 zł.
Poziom kosztów stałych znacząco wpływa także na stopnień
zwiększenia zysku operacyjnego firmy w przypadku, gdy następuje
wzrost sprzedaży produktów wytworzonych przez przedsiębiorstwo. Ten
wpływ jest nazywany działaniem dz
wigni operacyjnej44. W celu bardziej
obrazowego przedstawienia mechanizmu dz
wigni operacyjnej należy
również posłużyć się przykładem. Na rynku działają dwie firmy wytwa-
rzające taki sam produkt, jednak w każdym przedsiębiorstwie występuje
inny poziom kosztów stałych i jednostkowych kosztów zmiennych. Przy-
44
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 173.
35
35
kład 245  firma A i B wytwarza produkt mogący być sprzedany za 6 zł za
sztukę. Przedsiębiorstwo A ponosi koszty stałe w wysokości 60 000 zł,
a przedsiębiorstwo B  220 000 zł. Jednostkowe koszty zmienne w firmie
A wynoszą 4 zł, a w przedsiębiorstwie B  3 zł. Przyjrzyjmy się bliżej
zmianie poziomu zysku operacyjnego podczas wzrostu sprzedaży w obu
tych firmach. Obliczmy najpierw liczbę produktów, jaką firma A i B po-
winna wyprodukować, aby uzyskać przychody równe kosztom własnym.
a. Przedsiębiorstwo A:
ks 60000 zł
P =ð =ð =ð 30000 szt.
c -ð kz 6 zÅ‚ -ð 4 zÅ‚
b. Przedsiębiorstwo B:
ks 220000 zł
P =ð =ð ð 73000 szt.
c -ð kz 6 zÅ‚ -ð 3 zÅ‚
Przedsiębiorstwo B musi zatem sprzedać więcej produktów, aby
przychody ze sprzedaży mogłyby równać się z kosztami własnymi. Licz-
ba ta wynosi około 73 000 sztuk, natomiast przedsiębiorstwo A musi wy-
produkować tylko 30 000 sztuk produktu.
Wielkość, która stanowi informację na temat tego o jaki procent
zwiększy się zysk operacyjny firmy w momencie wzrostu o 1% przycho-
dów ze sprzedaży, to poziom dz
wigni operacyjnej. Oblicza siÄ™ jÄ… na pod-
stawie następującego wzoru:
DðZop. / Zop.(0)
Poziom dz
wigni operacyjnej =ð
DðP´ðc / P(0) ´ðc
45
Przykład opracowany na podstawie: L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 52.
36
36
Obliczmy zatem o ile procent wzrośnie zysk operacyjny, jeżeli produkcja
wzrośnie z poziomu 100 000 do 120 000 sztuk wyrobu.
1. przedsiębiorstwo A:
a. koszt dla 100 000 sztuk produkcji:
kz ´ð P +ð ks =ð 4zÅ‚ ´ð100000 +ð 60000zÅ‚ =ð 460000zÅ‚
przychody dla 100 000 sztuk produkcji:
c ´ð P =ð 6zÅ‚ ´ð100000 =ð 600000zÅ‚
zysk operacyjny =ð 600000zÅ‚ -ð 460000zÅ‚ =ð 140000zÅ‚
b. koszt dla 120 000 sztuk produkcji:
kz ´ð P +ð ks =ð 4zÅ‚ ´ð120000 +ð 60000zÅ‚ =ð 540000zÅ‚
przychody dla 120000 sztuk produkcji:
c ´ð P =ð 6zÅ‚ ´ð120000 =ð 720000zÅ‚
zysk operacyjny =ð 720000zÅ‚ -ð 540000zÅ‚ =ð 180000zÅ‚
c. poziom dz
wigni operacyjnej:
(180000 -ð140000) /140000 0,29
=ð =ð 1,45
(720000 -ð 600000) / 600000 0,2
W wyniku wzrostu przychodów ze sprzedaży o 1% zysk operacyjny
w firmie A wzrośnie o 1,45%.
2. przedsiębiorstwo B:
a. koszt dla 100 000 sztuk produkcji:
kz ´ð P +ð ks =ð 3zÅ‚ ´ð100000 +ð 220000zÅ‚ =ð 520000zÅ‚
37
37
przychody dla 100 000 sztuk produkcji:
c ´ð P =ð 6zÅ‚ ´ð100000 =ð 600000zÅ‚
zysk operacyjny =ð 600000zÅ‚ -ð520000zÅ‚ =ð 80000zÅ‚
b. koszt dla 120 000 sztuk produkcji:
kz ´ð P +ð ks =ð 3zÅ‚ ´ð120000 +ð 220000zÅ‚ =ð 580000zÅ‚
przychody dla 120 000 sztuk produkcji:
c ´ð P =ð 6zÅ‚ ´ð120000 =ð 720000zÅ‚
zysk operacyjny =ð 720000zÅ‚ -ð580000zÅ‚ =ð140000zÅ‚
c. poziom dz
wigni operacyjnej:
(140000 -ð 80000) /80000 0,75
=ð =ð 3,75
(720000 -ð 600000) / 600000 0,2
W wyniku wzrostu przychodów ze sprzedaży o 1% zysk operacyjny
w firmie B wzrośnie o 3,75%.
Z zamieszczonego powyżej przykładu jasno wynika, że poziom
dz
wigni operacyjnej w firmie B jest wyższy niż w firmie A. Ta sytuacja
jest związana z występowaniem w firmie kosztów stałych. W przypadku
wzrostu sprzedaży koszty stałe zostają rozłożone na coraz większą liczbę
wyprodukowanych wyrobów, dlatego też na jednostkę przypada coraz
mniej produktów i rośnie jednostkowy zysk. Pozwala to na wysnucie
wniosku, że im poziom kosztów stałych jest wyższy, tym szybciej rośnie
zysk operacyjny wraz ze wzrostem produkcji, a także wyższy jest poziom
dz
wigni operacyjnej w firmie.
38
38
Reasumując  należy stwierdzić, że przychody są pieniężnym wy-
razem sprzedaży produktów oraz usług danej firmy. Kształtują one do-
chodową stronę jej działalności. Wysokość przychodów powinna umoż-
liwić pokrycie kosztów działalności firmy, a także pozwolić na osiągnię-
cie nadwyżki finansowej, mogącej być z
ródłem przede wszystkim wyna-
grodzenia właścicieli oraz dawców kapitału obcego, którzy finansują ma-
jątek firmy. Przychodami dla przedsiębiorstwa mogą być: przychody ze
sprzedaży, pozostałe przychody operacyjne oraz przychody finansowe.
Koszty przedsiębiorstwa są natomiast sumą jego nakładów przeznaczo-
nych na działalność gospodarczą, którą wyraża się w formie pieniężnej
oraz liczy w określonej jednostce czasu.
39
39
3. Finansowa i gospodarcza efektywnośd
przedsiębiorstwa
Celem trzeciej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie
uczestników z:
1. pojęciem nadwyżki finansowej i ekonomicznej,
2. pojęciem utargu przedsiębiorstwa,
3. pojęciem zysku przedsiębiorstw,
4. funkcjami zysku,
5. podziałem wyniku finansowego,
6. wskaz
nikami zysku.
3.1. Określenie nadwyżki finansowej
oraz ekonomicznej
Przedsiębiorstwo uzyskuje przychody oraz dochody z różnych ty-
tułów. Jednym z głównych przychodów jest utarg przedsiębiorstwa, bę-
dący rezultatem zrealizowanej sprzedaży, którą traktuje się jako46:
1. sprzedaż memoriałową, związaną z udostępnieniem produktu,
wykonaniem usługi, a także jej zafakturowaniem bądz
ewentu-
alnym przyjęciem pracy przez zleceniobiorcę;
2. sprzedaż w ujęciu kasowym, rozumiana jako wpływ środków
pieniężnych w formie bezgotówkowej bądz
gotówkowej oraz
przekazanie usługi bądz
produktu.
46
W. Bień, Zarządzanie& , op.cit., s. 15.
40
40
Sprzedaż memoriałowa nie stanowi elementu finansów, jednak
zdarza się, że bywają od niej odprowadzane podatki.
Z kolei utarg, czyli sprzedaż w ujęciu kasowym, jest zjawiskiem
finansowym, gdyż stanowi główne z
ródło finansowania poszczególnych
etapów działalności przedsiębiorstwa. Poziom utargu zależy przede
wszystkim od ceny, struktury asortymentowej oraz od fizycznych rozmia-
rów sprzedaży. Ceny są ustalane przez rynek, monopol sztuczny bądz

naturalny, a także przez państwo. W przypadku cen rynkowych często
występuje jednak sytuacja, w której obserwuje się współuczestnictwo
państwa w ustaleniu ceny poprzez cenotwórcze podatki: VAT, akcyza.
Podczas ustalania ceny należy uwzględnić kurs walutowy, odgrywający
istotną rolę nie tylko w kształtowaniu importu, ale również w stymulowa-
niu eksportu47.
Ogromny wpływ na utarg ma również sprawność rozliczeniowa.
W Polsce przeważają rozliczenia bezgotówkowe. Banki sprawnie rozli-
czają klientów posiadających w nich rachunki, dlatego podczas przepro-
wadzania transakcji nie zmienia się poziom aktywów i pasywów w ban-
ku. Problemy pojawiają się w przypadku, kiedy należy dokonać przelewu
do innego banku niż ten, w którym przedsiębiorstwo posiada konto. Te
trudności są związane ze zmianą poziomu aktywów i pasywów banku48.
Utarg może zostać podzielony na koszt i nadwyżkę. Za nadwyżkę
ekonomiczną  z finansowego punktu widzenia  należy uznać akumula-
cję pieniężną brutto, nazywaną również akumulacją pieniężną netto
zwiększoną o amortyzację. Akumulacja pieniężna netto jest różnicą po-
między utargiem a kosztami z nim związanymi. Rzeczona nadwyżka,
47
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 55.
48
W. Bień, Zarządzanie& , op.cit., s. 16.
41
41
pomniejszona o saldo zysków i strat nadzwyczajnych, nosi nazwę akumu-
lacji z całokształtu działalności. Akumulacja pieniężna, określana również
mianem akumulacji finansowej, jest zjawiskiem finansowym i w zwiÄ…zku
z tym musi przyjmować zawsze postać konkretnej i realnej sumy pienię-
dzy. Na akumulację finansową składa się: podatek VAT, akcyza oraz
zysk brutto, czyli zysk przed opodatkowaniem. W przypadku braku jed-
nego z wymienionych powyżej elementów części składowe zostają o nie-
go zredukowane. W sytuacji, w której nie występuje podatek VAT
i akcyza, akumulacja finansowa powinna być równa zyskowi brutto49.
W skali kraju akumulacja finansowa jest wielkością zagregowaną,
stanowi więc sumę uzyskaną w związku ze sprzedażą wyrobów, usług
czy towarów. W każdym przedsiębiorstwie poziom akumulacji wiąże się
z wysokością ceny, kosztów, asortymentu sprzedaży czy fizycznych roz-
miarów sprzedaży. Wraz ze wzrostem poziomu cen, przy założeniu, że
popyt nie ulegnie zmianie, zwiększa się również akumulacja pieniężna.
Cena jest niezależnym czynnikiem kształtowanym przez rynek. Z kolei
koszt jest czynnikiem częściowo zależnym bądz
niezależnym od firmy.
To samo tyczy się wielkości sprzedaży w rozmiarach fizycznych.
W związku z różnym opodatkowaniem oraz szeregiem możliwościami
związanych z obniżeniem kosztów znaczący wpływ na wysokość akumu-
lacji finansowej wywiera struktura asortymentowa produkcji50.
Podsumowując należy stwierdzić, że akumulację ekonomiczną
określa się jako odpowiednik finansowy nadwyżki ekonomicznej netto
w skali makroekonomicznej. Podkreślenia wymaga jednak fakt, że po-
między tymi dwoma pojęciami występuje różnica, ponieważ akumulacja
49
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 56.
50
Z. Federowicz, Finanse& , op.cit., s. 18 19.
42
42
jest związana tylko z utargiem, natomiast nadwyżka ekonomiczna może
być częściowo zawarta w utargu, a częściowo w wyprodukowanych (lecz
nie sprzedanych) dobrach i usługach. Wspomnianą różnicę może również
stanowić fakt, że niektóre elementy nadwyżki ekonomicznej zawierają się
w kosztach (przede wszystkim w kosztach finansowych)51.
W skali mikroekonomicznej nadwyżka finansowa zależy od formy
własności organizacji oraz od jej kształtu prawnego. W przypadku przed-
siębiorstw prywatnych nadwyżkę finansową stanowi zysk netto powięk-
szony o amortyzacjÄ™. Jest on z
ródłem powiększania kapitału oraz po-
wstawania dochodów osobistych przedsiębiorców. Podobnie kwestie
związane z nadwyżką finansową przedstawiają się w przypadku przedsię-
biorstw państwowych. Stanowi ją bowiem zysk netto powiększony
o amortyzację, ale pod warunkiem, że znajduje się ona w spektrum zain-
teresowania kadry kierowniczej oraz załogi. Oba omówione powyżej
przypadki dotyczą zysku, który jest zależny od trafności podejmowanych
decyzji. Z kolei amortyzacja, na mocy przepisów prawa, zostaje naliczona
automatycznie. W pozostałych rodzajach przedsiębiorstw państwowych
nadwyżką finansową jest kwota, która obejmuje wynagrodzenia pracow-
nicze, a także zysk netto i amortyzację. Jednak w tym przypadku ważną
rolę odgrywają płace. Z kolei w przypadku drobnych firm nadwyżkę fi-
nansową stanowi różnica pomiędzy przychodem a poniesionymi wydat-
kami, związanymi z konsumpcją przedsiębiorców oraz przyszłym rozwo-
jem firmy52.
Reasumując, nadwyżka finansowa jest dodatnią różnicą pomiędzy
uzyskanymi wpływami a poniesionymi wydatkami. Nadwyżka ekono-
51
Ibidem, s. 19.
52
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 58.
43
43
miczna natomiast przyjmuje wartość pieniężną. Może mieć różne z
ródła
oraz charakter. Wyróżnić można dwa rodzaje nadwyżki ekonomicznej 
dochód z pracy oraz dochód z kapitału bądz
majÄ…tku.
3.2. Zysk i jego funkcje
Jak wcześniej wspomniano, w większości przedsiębiorstw zysk
jest podstawową treścią nadwyżki finansowej, rozpatrywanej w skali mi-
kroekonomicznej. Rola zysku wynika z przypisanych mu i pełnionych
w firmie funkcji, przy założeniu, że organizacja danego podmiotu gospo-
darczego jest prawidłowa. Funkcję zysku określa się według zbioru pod-
stawowych reguł, stanowiących o tym, że53:
1. Zysk jest najbardziej całkowitym i wszechstronnym mierni-
kiem, za pomocą którego ocenia się pracę firmy. Reguła ta wy-
nika z faktu, że zysk:
a. jest wskaz
nikiem odzwierciedlającym efekty działalności,
b. posiada syntetyczny charakter,
c. posiada najszersze pole recepcji gdyż jest związany z każ-
dym elementem gospodarki firmy,
d. jest zawsze jednoznacznie określony ilościowo.
·ð Może peÅ‚nić funkcjÄ™ motywacyjnÄ… dla wÅ‚aÅ›cicieli kapitaÅ‚u
oraz załogi, którzy będą dążyć do pomnażania.
·ð Jest z
ródłem samofinansowania rozwoju.
Zysk staje się zatem miernikiem efektywności, skłaniającym
przedsiębiorstwo do maksymalizacji wielkości sprzedaży. Ponadto zna-
cząco wpływa na oszczędność kosztów, a także redukcję zapotrzebowania
53
W. Bień, Zarządzanie& , op.cit., s. 16.
44
44
na czynniki wytwórcze. Zewnętrznym warunkiem oceny efektywności za
pomocą zysku jest stanowienie cen przez rynek, a także swoboda w prze-
pływie kapitału pomiędzy różnymi rodzajami działalności. W przypadku
prywatnych przedsiębiorstw zysk jest naturalnym motywem podejmowa-
nia oraz nieprzerwanego prowadzenia działalności. Dlatego więc w tym
zakresie zysk pełni rolę czynnika sprawczego, motorycznego. Dzięki zy-
skom powstają dochody osobiste przedsiębiorców, dzięki czemu tworzy
się podstawa do zwiększania wartości ich kapitału54.
W przedsiębiorstwach państwowych występuje potrzeba związana
z zainteresowaniem kadry kierowniczej oraz załogi kształtowaniem zy-
sku. Kwestia ta dotyczy premii wypłacanych z zysku oraz oceny jakości
funkcjonowania kierownictwa z punktu widzenia osiÄ…ganego zysku. Ta
sytuacja jest jak najbardziej zgodna z podstawowymi zasadami odnoszÄ…-
cymi się do funkcjonowania rynku, ponieważ w krajach rozwiniętych
gospodarczo wiele spośród prywatnych przedsiębiorstw nie jest zarządza-
nych bezpośrednio przez właścicieli. W takim wypadku funkcje osób za-
rządzających przejmują menedżerowie, którzy nie tylko legitymują się
odpowiednimi kompetencjami i kwalifikacjami, ale również otrzymują
adekwatne do pełnionych funkcji uposażenie. W tej sytuacji istotne zna-
czenie ma poziom wykształcenia kadry kierowniczej oraz sposób jej wy-
nagrodzenia, który oparty jest na kształtowaniu zysku przy jednoczesnym
zabezpieczeniu interesów rozwojowych55.
Zysk stwarza również potrzebę podjęcia działań mających na celu
zwiększenie kapitału własnego. To z kolei może pośrednio wpływać na
pozycję przedsiębiorstwa na rynku. Czynnik ten zwiększa zainteresowa-
54
Z. Federowicz, Finanse& , op.cit., s. 17.
55
A. Wiśniewski, Marketing, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995, s. 256.
45
45
nie właścicieli, kadry kierowniczej, a także załogi wynikiem finansowym.
Należy podkreślić, że aby zysk mógł realizować wszystkie opisane w tej
części funkcje, powinny one być urzeczywistniane jednocześnie.
3.3. Podstawowy podział wyniku finansowego
w przedsiębiorstwie
Pojęcie wyniku finansowego firmy powinno być sprecyzowane,
tak aby funkcje zysku oraz rozliczenia z budżetem były realizowane pra-
widłowo. Wynik finansowy może być zarówno dodatni (zysk), jak
i ujemny (strata). Jeżeli przedsiębiorstwo funkcjonuje w normalnych wa-
runkach gospodarki rynkowej, w których skutecznie przestrzega się pra-
wa, obiektem jego zainteresowania jest przede wszystkim zysk netto, po-
zostajÄ…cy w firmie po odprowadzeniu wszystkich obowiÄ…zkowych obciÄ…-
żeń na rzecz budżetu. Zysk który pozostaje, staje się dochodem właścicie-
li, wynagrodzeniem menedżerów, często załogi, a ponadto stanowi pod-
stawÄ™ samofinansowania rozwoju56.
Wynik finansowy netto jest różnicą pomiędzy wynikiem działal-
ności operacyjnej, skorygowanym o saldo wyniku na operacjach nadzwy-
czajnych, a obowiązkowymi obciążeniami z tytułu podatku dochodowe-
go. Wynik działalności operacyjnej jest natomiast różnicą pomiędzy sumą
należnych przychodów ze sprzedaży produktów, towarów czy pozosta-
łych składników majątku, wyrażonych w rzeczywistych cenach sprzeda-
ży, uwzględniając dotacje, rabaty czy też inne zmniejszenia bądz
zwięk-
szenia bez uwzględniania podatku VAT i akcyzy, a wartością wyrobów,
56
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 205.
46
46
usług lub towarów sprzedanych w cenie wyprodukowania bądz
cenie na-
bycia, powiększoną o koszty ogólnego zarządu, podatki które obciążają
sprzedawcÄ™ oraz koszty operacyjne. Zyskiem w operacjach finansowych
jest różnica pomiędzy przychodem z operacji finansowych a kosztem ich
prowadzenia57.
W celu zanalizowania jakości zysku w czasie i przestrzeni wyko-
rzystuje siÄ™ szereg wskaz
ników przybierających różną postać, w tym
wskaz
niki absolutne i relatywne. Pierwszy z nich, absolutny, jest trakto-
wany jako kwota zysku, ukazujÄ…ca rozmiar uzyskanego efektu finanso-
wego obliczonego w złotówkach, a także jako przyrost zysku. Wskaz
nik
absolutny nie może być wykorzystany do porównania w czasie oraz prze-
strzeni, co mogłoby umożliwić jednoznaczne określenie zmian w jakości
gospodarowania. Wskaz
niki relatywne wyniku finansowego, wykorzy-
stywane w celu przeprowadzenia analizy działalności, posiadają znaczną
przewagÄ™ nad wskaz
nikami absolutnymi. Stwarzają bowiem możliwość
przeprowadzania badań, których wyniki mogą być przydatne w zakresie
oceny zjawisk w ich ujęciu dynamicznym. Zastosowanie wskaz
ników
relatywnych pozwala na wyliczenie współczynników rentowności, wyra-
żonych w procentach bądz
wskaz
nikach zyskowności, określających war-
tość zysku przypadającą na pewną wielkość. Przedstawia się je w jed-
nostkach pieniężnych58.
Głównymi wskaz
nikami stosowanymi w celu oceny przedsiÄ™-
biorstwa są mierniki określające rentowność sprzedaży, majątku, kosz-
tów oraz kapitałów własnych. Niezwykle znaczące wśród wymienio-
nych mierników są wskaz
niki rentowności obrotu. Różna jest ich for-
57
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 60.
58
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 205.
47
47
ma, a także przydatność analityczna wynikająca z postaci zysku (licz-
nik) i jego treści (mianownik). Zyskiem może być zysk brutto, netto
bÄ…dz
zysk operacyjny. Natomiast treść zysku mogą stanowić przycho-
dy, określone bez korekty (dotyczącej wstępnego podziału akumulacji
finansowej) bÄ…dz
z jej uwzględnieniem. W takim wypadku korekta jest
potrąceniem od kwoty sprzedaży akcyzy oraz podatku VAT. Dzięki
niej jest możliwa eliminacja zniekształceń wynikających z obciążeń
podatkami pośrednimi. Powstaje wówczas kategoria sprzedaży netto,
zaÅ› wskaz
nik zyskowności sprzedaży (informujący o wysokości zysku
pochodzącego z typowej działalności, przypadającego na każdą zło-
tówkę wykonanego obrotu bądz
procent wartości przychodów) przyj-
muje następującą postać59:
zysk operacyjny
wskaz
nik zyskownoÅ›ci sprzedaży =ð
sprzedaż netto
Kolejnym znaczÄ…cym wskaz
nikiem jest marża zysku brutto, uka-
zująca ogólny obraz zyskowności sprzedaży. Uwzględnia ona nie tylko
wynik operacyjny, ale również zysk pozaoperacyjny i efekt nadzwyczaj-
ny. Pokazuje zatem wartość zysku, wyrażoną w procentach bądz
złotów-
kach, przypadającą na sprzedaż brutto bądz
netto. Marża zysku brutto
przyjmuje postać60:
zysk brutto
marża zysku brutto =ð
sprzedaż
Większość przedsiębiorstw jest najbardziej zainteresowanych zy-
skownością sprzedaży. Wskaz
nik ten pokazuje, jaki wynik  w formie
59
W. Bień, Zarządzanie& , op.cit., s. 99.
60
Ibidem, s. 99 100.
48
48
zysku pozostającego w firmie  uzyskuje się z przychodu ze sprzedaży
netto61:
zysk netto
zyskowność sprzedaży =ð
sprzedaż netto
Wskaz
niki rentowności obrotu implikują konieczność przeanali-
zowania relacji kosztów do sprzedaży. Sytuacją optymalną jest ta, w któ-
rej dynamika sprzedaży jest wyższa niż dynamika kosztów. Wskaz
nik
rentowności kosztów ukazuje więc relację pomiędzy zyskiem a kosztami
własnymi. Jest on miarą efektywności poniesionych nakładów. Wskaz
nik
rentowności kosztów jest bardziej podatny na wahania niż miernik ren-
towności sprzedaży. Zmiana w wysokości kosztów wiąże się z korektą
licznika o tę kwotę. Dlatego też nawet niewielkie zmiany w wysokości
kosztów mogą znacząco wpłynąć na poziom miernika. Przedstawione
zależności ukazuje wzór62:
(zysk netto Ä…ð zmiana kosztu) ´ð100
rentowność kosztów =ð
koszty wÅ‚asne mð zmiana kosztu
Bardziej dokładny obraz efektywności można uzyskać dzięki za-
stosowaniu wskaz
nika zyskowności majątku, ilustrującego efektywność
firmy w obszarze gospodarowania aktywami, dlatego też uznaje się go za
miarę jakości gospodarowania. Wskaz
nik ten przyjmuje postać63:
zysk netto
zyskowność majÄ…tku =ð
majÄ…tek
Powyższy wskaz
nik nie bierze pod uwagę wpływu struktury z
ró-
deł finansowania. Dlatego też przeprowadzona przy jego wykorzystaniu
analiza powinna zostać uzupełniona o wskaz
nik rentowności kapitału
61
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 63.
62
Ibidem, s. 63 64.
63
W. Bień, Zarządzanie& , op.cit., s. 100.
49
49
własnego, odzwierciedlającego opłacalność inwestowania w dane przed-
siębiorstwo. Poziom wskaz
nika powinien przewyższać stopę inflacji, zaś
jego wysokość powinna być równa rynkowej stopie procentowej. Wskaz
-
nik rentowności kapitału własnego przyjmuje następującą postać64:
zysk netto ´ð100
rentowność =ð
kapitał własny
Wskaz
nik rentowności kapitału można także wyrazić iloczynem trzech
wskaz
ników:
zysk netto zysk netto sprzedaż netto aktywa gospodarcze
=ð ´ð ´ð
kapitał własny sprzedaż netto aktywa gospodarcze kapitał własny
Iloczyn ten pozwala na określenie wpływu niektórych czynników na wy-
sokość rentowności kapitału.
Podziału wyniku finansowego przedsiębiorstwa dokonuje się
w oparciu o trzy metody: kalkulacyjnÄ…, wynikowÄ… oraz mieszanÄ…. Pierw-
sza z metod wiąże się z kształtowaniem zysku przy użyciu normatywów,
które odnoszą się do określonego nośnika, tj. premii z zysku dla kadry
pracowniczej w relacji procentowej do płac. Metoda wynikowa jest tzw.
metodą panującą, polegającą na procentowym obciążeniu zysku na rzecz
budżetu oraz dowolnym podziale pozostałej części zysku. Ostatnia meto-
da polega na obowiązkowym odpisie dywidendy na rzecz budżetu65.
Wynik finansowy jest zatem różnicą pomiędzy przychodami
a kosztami potrzebnymi do ich uzyskania. Rzeczoną różnicę oblicza się
dla określonego przedsiębiorstwa w określonym okresie sprawozdaw-
czym. Zyskiem dla firmy jest dodatni wynik finansowy, natomiast stratÄ…
ujemny wynik finansowy.
64
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 63 64.
65
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 205.
50
50
4. Majątek przedsiębiorstwa
Celem czwartej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie
uczestników z:
1. pojęciem majątku trwałego,
2. strukturą majątku trwałego,
3. pojęciem amortyzacji,
4. rodzajami amortyzacji,
5. obliczaniem amortyzacji,
6. pojęciem majątku obrotowego,
7. strukturÄ… majÄ…tku obrotowego.
4.1. Majątek trwały i jego struktura
Każde przedsiębiorstwo dysponuje majątkiem, który umożliwia
prowadzenie działalności gospodarczej. Biorąc pod uwagę kryterium roli,
jaką majątek odgrywa w procesach gospodarczych, można podzielić go
na majątek trwały i obrotowy. Podział ten stanowi rezultat ruchu okręż-
nego środków. Majątek trwały jest wykorzystywany przeważnie w wielu
cyklach produkcyjnych przez okres dłuższy niż rok. Ponadto nie wchodzi
on w naturalnej postaci do wyprodukowanego wyrobu. Zalicza siÄ™ do
niego najbardziej trwałe składniki majątku firmy, których zużycie jest
stosunkowo niewielkie oraz następuje stopniowo podczas gospodarczego
wykorzystania. W każdym procesie produkcyjnym środki trwałe przeno-
szą na wyprodukowany gotowy produkt tylko małą część swojej wartości.
51
51
Dopiero po wielu cyklach produkcyjnych następuje pełny obrót środków
trwałych66.
Składniki majątku trwałego klasyfikuje się według funkcji, jakie
pełnią one w procesach gospodarczych. Można zatem wymienić pięć
podstawowych grup majątku trwałego67:
1. Rzeczowy majątek trwały, do którego zalicza się środki trwałe
przeznaczone na potrzeby przedsiębiorstwa. Są one potrzebne
firmie do realizacji działalności operacyjnej. Przedsiębiorstwa
utrzymują środki trwałe po to, aby wykorzystać je w procesach
produkcji, świadczenia usług czy obrotu towarowego. Można
wyróżnić środki trwałe, środki trwałe w budowie, zaliczki na
środki trwałe w budowie. Do środków trwałych zalicza się:
a. Grunty własne, łącznie z prawem użytkowania wieczystego
gruntu.
b. Budynki posiadające różne przeznaczenie, m.in. magazyny,
budynki mieszkalne, hale produkcyjne, itp.
c. Budowle, m.in. gazociągi, oświetlenie terenu, bocznice kole-
jowe, itp.
d. UrzÄ…dzenia techniczne oraz maszyny.
e. Åšrodki transportu.
2. Wartości niematerialne i prawne  zalicza się do nich:
a. Nabyte prawa majątkowe, które nadają się do wykorzystania
gospodarczego, a także posiadają przewidywany okres eko-
nomicznej użyteczności dłuższy niż rok. Można wyróżnić
wśród nich:
66
J. Olchowicz, A. Tłaczała, Sprawozdawczość finansowa, Wydawnictwo Difin, War-
szawa 2002, s. 48 49.
67
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 105 108.
52
52
·ð autorskie prawa majÄ…tkowe, licencje, koncesje oraz pra-
wa pokrewne;
·ð prawo do wynalazków, znaków towarowych, patentów
oraz wzorów użytkowych;
·ð know-how.
b. Wartość firmy, która jest określana różnicą pomiędzy ceną
nabycia określonej firmy (bądz
jej części) a mniejszą od niej
wartością godziwą przyjętych aktywów netto.
c. Koszty związane z zakończonymi pracami rozwojowymi,
prowadzonymi przez jednostkę na własne potrzeby. Ich re-
zultaty wykorzystuje siÄ™ w procesie wytwarzania nowych
bÄ…dz
ulepszonych produktów i technologii.
Powyższe koszty są zaliczane do wartości niematerialnych
i prawnych w przypadku, kiedy:
·ð Produkt bÄ…dz
technologia wytwarzania zostanie dokładnie
określony. Wiarygodnie ustalone powinny też być koszty
prac rozwojowych.
·ð Stwierdzono i udokumentowano technicznÄ… przydatność
produktu bÄ…dz
technologii, natomiast firma podjęła decy-
zjÄ™ o ich stosowaniu.
·ð Przewiduje siÄ™, że koszty rozwojowe bÄ™dÄ… pokryte przy-
chodami ze sprzedaży produktów bądz
zastosowań tech-
nologii.
3. Należności długoterminowe  posiadają one termin wymagal-
ności dłuższy niż rok. Nie zalicza się do nich należności z tytu-
łu dostaw i usług, które niezależnie od terminu wymagalności
53
53
zaliczają się do należności krótkoterminowych. Z kolei do na-
leżności długoterminowych zalicza się:
a. Należności od jednostek powiązanych, czyli zależnych
i współzależnych.
b. Należności od pozostałych kontrahentów.
4. Inwestycje długoterminowe  do takich inwestycji zalicza się te
składniki aktywów firmy, które są nabyte w celu osiągnięcia
korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości
tych aktywów (poprzez odsetki, dywidendy, czynsze z najmu
bÄ…dz
dzierżawy itp.). Nie są one użytkowane przez jednostkę,
lecz zostały nabyte w celu osiągnięcia tych korzyści. Można do
nich zaliczyć:
a. Nieruchomości.
b. Wartości niematerialne i prawne.
c. DÅ‚ugoterminowe aktywa finansowe  rozpatruje siÄ™ z po-
działem na aktywa występujące w jednostkach powiązanych
bÄ…dz
w pozostałych jednostkach.
Wyróżnia się następujące aktywa:
·ð udziaÅ‚y nabyte w podmiotach obcych bÄ…dz
nabyte
akcje obce;
·ð inne papiery wartoÅ›ciowe;
·ð pożyczki dÅ‚ugoterminowe, które sÄ… udzielone in-
nym firmom;
·ð inne dÅ‚ugoterminowe aktywa finansowe.
d. Inne inwestycje długoterminowe.
5. Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe  w tej grupie
majątku trwałego rozliczanie rat kosztów następuje w okresie
54
54
dłuższym niż rok. W odróżnieniu od poprzednich czterech
grup, długoterminowe rozliczenia międzyokresowe nie przed-
stawiają żadnych składników majątkowych. Ich zadaniem jest
bowiem przyporządkowanie określonych wydatków, których
firma dokonuje do okresu rozrachunkowego, w którym powstał
koszt. Do tej grupy majątku trwałego zalicza się:
a. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego.
b. Inne rozliczenia międzyokresowe.
Do majątku trwałego mogą się zaliczać te środki, które68:
a. są wykorzystywane przez okres dłuższy niż rok, zaś w mo-
mencie przekazania są kompletne i odpowiednie do użytko-
wania, a także kontrolowane przez podmiot gospodarczy;
b. są przeznaczone na potrzeby firmy, które wiążą się z prowa-
dzoną działalnością gospodarczą;
c. są przeznaczone do oddania w użytkowanie na podstawie
umów  tj. najmu, dzierżawy itp.
Na majątek trwały firmy składają się zatem środki trwałe oraz
wartości niematerialne i prawne, które firma zakupiła, otrzymała bezpłat-
nie (np. darowizna, spadek), użytkuje na podstawie umowy najmu, dzier-
żawy czy przyjęła w związku ze zmianą, przekształceniem formy prawnej
firmy bÄ…dz
w wyniku połączenia lub podziału. Pozyskane środki trwałe
oraz wartości niematerialne i prawne powinny być zaewidencjonowane
na podstawie wartości początkowej, która zwiększa poziom jej majątku.
Wartość początkowa nowo powstałych środków trwałych, które wyko-
rzystuje firma w procesach gospodarczych, jest zaliczana do majÄ…tku
68
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 18.
55
55
trwałego w kwocie rzeczywistej ceny nabycia bądz
kosztów, które ponosi
siÄ™ na ich wytworzenie69.
Cena nabycia to rzeczywista cena, po której zostały nabyte środki
trwałe oraz wartości niematerialne i prawne. Jest ona należna sprzedają-
cemu bez odliczenia podatku VAT i podatku akcyzowego. W przypadku
importu cena nabycia może zostać zwiększona o cło oraz podatek akcy-
zowy, który nie podlega odliczeniu. Cena nabycia może również wzro-
snąć przez koszty bezpośrednio związane z zakupem, transportem czy
montażem. Koszty te są niezbędne do tego, aby można było użytkować
dany środek trwały. Cena nabycia może być również pomniejszana
o udzielane przez dostawców rabaty, upusty czy inne korzyści70.
Kosztem wytworzenia środków trwałych jest wartość (w cenie na-
bycia) zużytych do ich wyprodukowania rzeczowych składników majątku
oraz wykorzystanych usług obcych, kosztów wynagrodzeń za pracę
(łącznie z niezbędnymi narzutami), a także innych kosztów, które dadzą
się zaliczyć do wartości wytworzonych obiektów trwałych71.
Wartość początkowa wykorzystywanych środków trwałych zosta-
je ustalona na poziomie rzeczywistej ceny zakupu, która zostaje zwięk-
szona o koszty zainstalowania oraz remontu. Zwiększenie wartości po-
czątkowej, ustalonej według ceny nabycia czy kosztu wytworzenia środka
trwałego, może dotyczyć kosztów ulepszenia środka trwałego (przebu-
dowa, rozbudowa, adaptacja, itp.). Wartość początkowa ulega zmniejsze-
niu w przypadku, w którym od środka trwałego zostanie odłączona część
69
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 109 110.
70
A. Dziuba-Burczyk, Podstawy& , op.cit., s. 26.
71
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 110.
56
56
składowa bądz
peryferyjna. Zmniejszenie to będzie równe wartości netto
części trwale odłączonej72.
Otrzymane przez firmę nieodpłatnie środki trwałe oraz wartości
niematerialne i prawne zwiększają poziom jej majątku o kwotę, która
stanowi wartość rynkową tego środka w momencie otrzymania, bądz

w inny sposób określoną wartość godziwą, chyba że umowa na podstawie
której jest dokonane nieodpłatne przekazanie określa tę wartość w niższej
kwocie. Wartość majątku firmy zostaje również zwiększona przez war-
tość środków trwałych wniesionych do firmy w postaci aportu. Zwięk-
szenie to przyjmuje kwotę ustaloną samodzielnie przez określony pod-
miot gospodarczy i często odpowiada wartości nominalnej objętych
udziałów czy akcji. Warto pamiętać, że wartość tego środka trwałego nie
powinna być wyższa niż jego wartość rynkowa73.
Wartość początkowa środków trwałych oraz wartości niematerial-
nych i prawnych może  na podstawie odrębnych przepisów  ulec aktu-
alizacji wyceny. Aktualizacja ta nie może jednak odbyć się w dowolnym
czasie  jest to możliwe wyłącznie w przypadku przyjęcia odpowiedniego
rozporządzenia. Jeżeli wystąpi sytuacja, w której środek trwały bądz
war-
tości niematerialne i prawne trwale utracą swoją wartość, odpis aktualiza-
cyjny będzie uzasadniony. Z trwałą utratą wartości mamy do czynienia,
gdy występuje duże prawdopodobieństwo, że dany składnik aktywów
trwałych nie przyniesie firmie w przyszłości oczekiwanych korzyści eko-
nomicznych (m.in. zmiana technologii produkcji, wycofanie aktywów
trwałych z produkcji itp.). W takiej sytuacji uzasadniony jest odpis aktu-
alizacyjny, umożliwiający doprowadzenie wartości składnika aktywów
72
Ibidem, s. 110.
73
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 21.
57
57
(wynikającego z ksiąg rachunkowych) do ceny sprzedaży netto. Jeżeli
firma udowodni, że utrata wartości nie posiada charakteru trwałego,
a w przyszłości będzie możliwe otrzymanie z nich korzyści ekonomicz-
nej, nie należy dokonywać odpisu74.
Do środków trwałych nie można zaliczyć75:
1. dzieł sztuki;
w miarę upływu czasu
2. eksponatów muzealnych;
zyskują na wartości, a nie tracą
3. mebli oraz dywanów;
4. książek;
5. środków dydaktycznych;
w zwiÄ…zku ze specy-
6. urządzeń rozbieralnych, które stanowi
ficznÄ… rolÄ…, jakÄ…
pełnią, wygodniej
m.in. wyposażenie placów czy zaplecze budowlane;
jest zaliczać je do
kosztów niż amorty-
7. urządzeń sygnalizacyjnych.
zować przez wiele lat
Wszystkie środki trwałe, które wykorzystuje firma podczas wielu
powtarzających się cyklów produkcyjnych, zostają zużyte stopniowo,
przenosząc na wyprodukowane wyroby wartość zużycia. W tym samym
czasie zmniejsza się wartość początkowa majątku trwałego w firmie. Zu-
życie środków trwałych ma charakter zużycia fizycznego oraz ekono-
micznego.
Pierwsze z nich wiąże się ze zmianą początkowych właściwości
środków trwałych. Zużycie fizyczne zależy bezpośrednio od materiałów,
z których powstają środki trwałe, a także od ich konstrukcji i stopnia wy-
korzystania. Fizyczne zużycie może przybrać dwojaką formę. Pierwsza
polega na zużyciu wynikającym z uczestnictwa środków trwałych w pro-
74
A. Dziuba-Burczyk, Podstawy& , op.cit., s. 28.
75
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 112.
58
58
cesach produkcyjnych. W ramach zużycia fizycznego można wymienić
również zużycie wynikającym z oddziaływania na środek trwały sił przy-
rody oraz warunków zewnętrznych (m.in. deszcz, śnieg itp.)76
Z kolei ekonomiczne zużycie środków trwałych oraz wartości
niematerialnych i prawnych polega na utracie przez te środki wartości
przed upływem okresu ich faktycznego zużycia fizycznego. Sytuacja ta
może wiązać się z77:
1. tempem postępu technicznego;
2. konstrukcją bardziej wydajnych środków trwałych;
3. unowocześnieniem technologii produkcji wytwarzanych środ-
ków trwałych;
4. importem bardziej nowoczesnych linii produkcyjnych;
5. brakiem popytu na produkty wytwarzane przez dane środki
trwałe;
6. koniecznością zmiany charakteru produkcji;
7. przeznaczeniem do likwidacji aktywów trwałych;
8. wycofaniem z użytkowania aktywów trwałych;
9. innymi przyczynami.
Powyższe przyczyny powodują trwałą utratę wartości środka trwa-
Å‚ego bÄ…dz
wartości niematerialnych i prawnych.
Każda firma musi racjonalnie zarządzać swoim majątkiem trwa-
łym. Powinna także systematycznie dokonywać prac remontowo-
naprawczych, które pomogą przywrócić środkom trwałym ich pierwotny
stan techniczny oraz użytkowy. Prace remontowe polegają na wymianie
zużytych składników technicznych środków trwałych (powstałych
76
L. Swatler, Finanse, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1985, s. 481.
77
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 112.
59
59
w związku z eksploatacją tych środków). Nie powodują natomiast zmian
w charakterze środka trwałego i jego właściwościach. Wydatki poniesio-
ne na prace remontowe są kosztami uzyskania przychodów, które nie
zwiększają początkowej wartości tych środków. Odtworzenie całościowo
zużytego środka trwałego nazywa się procesem reprodukcji całkowitej78.
Podsumowując, majątek trwały to część aktywów jednostki go-
spodarczej o przewidywalnym okresie użytkowania, który jest dłuższy niż
rok. Cechą charakterystyczną aktywów trwałych jest to, że występują
w wielu procesach gospodarczych, zużywając się stopniowo. W skład
majątku trwałego wchodzą: wartości niematerialne i prawne, rzeczowe
aktywa trwałe, należności długoterminowe, inwestycje długoterminowe,
długoterminowe rozliczenia międzyokresowe.
4.2. Problemy amortyzacji
Proces zużycia fizycznego i ekonomicznego skutkuje zmniejsze-
niem wartości majątku trwałego, czyli jego umorzeniem. Zmniejszenie
wartości środka trwałego podczas procesu produkcyjnego, związane
z przenoszeniem ich wartości na inne nowe wyroby produkowane za ich
pomocą, zaliczane do kosztów produkcji prowadzonej przez firmę dzia-
łalności gospodarczej, nazywa się amortyzacją. Głównymi funkcjami
amortyzacji sÄ…79:
1. funkcja umorzeniowa  polegajÄ…ca na korekcie poczÄ…tkowej
wartości środka trwałego przy uwzględnieniu zużycia ekono-
micznego i fizycznego;
78
L. Swatler, Finanse, op.cit., s. 482.
79
B. Gierusz, Podręcznik samodzielnej nauki księgowania, Wydawnictwo ODDK, Gdańsk
2001, s. 245.
60
60
2. funkcja kosztowa  polegająca na obciążeniu kosztów firmy
wartością obliczonej amortyzacji;
3. funkcja finansowa  polegająca na zbieraniu funduszy pienięż-
nych, które są przeznaczone na odtworzenie środków trwałych.
Przedmiotem odpisów amortyzacyjnych są środki trwałe, które
stanowią własność bądz
współwłasność firmy. Środki te zostały nabyte
bÄ…dz
wytworzone we własnym zakresie przez przedsiębiorstwo i nadają
się do użytkowania. Obejmują one80:
1. budynki, budowle bÄ…dz
lokale, które są odrębną własnością;
2. maszyny, środki transportu bądz
urzÄ…dzenia;
3. inne podmioty.
Powyższe środki trwałe powinny być użytkowane przez okres
dłuższy niż rok. Użytkowanie to powinno się odbywać na podstawie
umowy najmu, dzierżawy czy leasingu. Do środków trwałych podlegają-
cych amortyzacji zalicza siÄ™ ponadto:
1. budynki i budowle, które są wzniesione na cudzym terenie;
2. inwestycje, które zostały przyjęte do użytkowania w obcych
środkach trwałych;
3. składniki majątku nie będące własnością bądz
współwłasnością
firmy, ale sÄ… przez niÄ… leasingowane podczas dokonywania od-
pisów amortyzacyjnych.
Odpisy amortyzacyjne zostają również naliczane od nabytego spół-
dzielczego własnościowego prawa do lokalu oraz spółdzielczego prawa do
lokalu użytkowego czy prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni
mieszkaniowej. Firma może także dokonywać odpisów amortyzacyjnych od
wartości niematerialnych i prawnych, posiadających przewidywany okres
80
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 114.
61
61
użytkowania dłuższy niż rok. Wartości niematerialne i prawne powinny być
wykorzystywane przez firmę na potrzeby wynikające z prowadzenia działal-
ności gospodarczej. Można do nich zaliczyć81:
1. autorskie i pokrewne prawa majÄ…tkowe;
2. licencje;
3. prawa do wynalazków, wzorów zdobniczych bądz
użytkowych,
patentów;
4. wartość firmy, jeżeli powstała ona w związku z nabyciem firmy
przez kupno bÄ…dz
odpłatne korzystanie  odpisy amortyzacyjne
dokonywane sÄ… przez podmiot korzystajÄ…cy;
5. koszty związane z pracami rozwojowymi, które zostały zakoń-
czone z wynikiem pozytywnym.
Warto także wspomnieć o tym, dla jakich środków trwałych nie
dokonuje się odpisów amortyzacyjnych. Są nimi82:
1. grunty i prawa wieczystego ich użytkowania;
2. budynki, lokale, budowle oraz urządzenia, które zalicza się do
spółdzielczych zasobów mieszkaniowych bądz
które są prowa-
dzone przez spółdzielnie mieszkaniowe oraz służą działalności
społeczno-wychowawczej;
3. eksponaty muzealne i dzieła sztuki;
4. środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne nieużytko-
wane w działalności gospodarczej, które zostały nabyte w celu
uzyskania korzyści.
Podstawą do ustalenia odpisów amortyzacyjnych od środków
trwałych oraz od wartości niematerialnych jest wartość początkowa środ-
81
Ibidem, s. 115.
82
B. Gierusz, Podręcznik& , op.cit., s. 245.
62
62
ka trwałego. Wartość początkową można ustalić: za pomocą ceny naby-
cia, kosztu wytworzenia, wartości rynkowej, zasady kontynuacji oraz,
gdy inny sposób nie jest możliwy, przez indywidualne określenie warto-
ści początkowej. W trakcie ustalania okresu amortyzacji oraz rocznej
stawki amortyzacyjnej bierze się pod uwagę okres użyteczności ekono-
micznej środka trwałego. Na długość tego okresu wpływa83:
1. liczba zmian, na których dany środek pracuje;
2. stopień postępu techniczno-ekonomicznego;
3. wydajność środka trwałego, którą mierzy się za pomocą liczby
godzin jego pracy bÄ…dz
liczby wytworzonych produktów;
4. prawne bÄ…dz
inne ograniczenia okresu użytkowania danego
środka trwałego;
5. cena sprzedaży netto ważnej części środka trwałego, którą
przewiduje siÄ™ do uzyskania przy likwidacji.
Najczęściej stosuje się cztery grupy metod amortyzacji środków
trwałych. Zalicza się do nich84:
1. MetodÄ™ naturalnÄ…  podstawÄ… do obliczenia amortyzacji sÄ… na-
kłady na środek trwały oraz efekty, które mogą zostać osiągnię-
te podczas wykorzystywania tego środka. Stawka amortyzacyj-
na jest zatem uzależniona od wielkości produkcji  w fizycz-
nym ujęciu, w określonym czasie. Metodę tę mogą wykorzy-
stywać firmy zajmujące się produkcją jednorodną. Nie jest to
popularna metoda amortyzacji, bowiem stawka amortyzacyjna
zostaje obliczona na podstawie wzoru:
83
W. Romanowska, Amortyzacja a finansowanie rozwoju przedsiębiorstwa, Uniwersytet
Szczeciński, Szczecin 1998, s. 242.
84
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 117 125.
63
63
W
A =ð ´ð Pw , gdzie:
Pp
A  stawka odpisu amortyzacyjnego;
W  wartość początkowa środka trwałego;
Pp  szacowana wielkość produkcji w całym okresie użytkowania środka trwałego;
Pw  wielkość produkcji wykonanej w danym okresie.
2. Metody czasowe  najczęściej stosowane przez firmy. Zalicza
siÄ™ do nich:
a. Metodę liniową  najprostszą i najczęściej stosowaną metodę
obliczania stawek amortyzacyjnych. Przez cały okres użytko-
wania występują jednakowe wartości odpisów amortyzacyj-
nych, niezależnie od częstości wykorzystania środków trwa-
łych oraz ich rzeczywistego zużycia. Na podstawie tej metody
wartość środka trwałego zostaje rozłożona na poszczególne la-
ta użytkowania. Oblicza się ją na podstawie wzoru:
W 100%
A =ð , lub A =ð A%´ðW, gdzie A% =ð
t t
t  czas użytkowania.
b. Metodę degresywną, na którą składają się następujące
metody:
·ð MalejÄ…cej wartoÅ›ci bieżącej, polegajÄ…cej na używaniu
malejących odpisów amortyzacyjnych od środków
trwałych w miarę upływu okresu ich użytkowania.
Uzasadnia się to tym, że podczas upływu lat obniża się
przydatność środka trwałego, a także jego wartości. Na
początku okresu użytkowania za pomocą środka trwa-
łego można wyprodukować większą liczbę towarów,
zatem odpisy są większe wtedy, gdy środek trwały za-
64
64
czyna się zużywać i wymagać napraw, które przywró-
cą utraconą wartość tego środka, jednak powiększą
koszty okresu. Odpisy amortyzacyjne zacznÄ… wtedy
rosnąć. Metodę tę oblicza się na podstawie wzoru:
A%´ðWB
A =ð , gdzie :
100%
WB  wartość bieżąca środka trwałego, stanowiąca różnicę pomiędzy wartością
początkową środka trwałego a jego zakumulowaną wartością rat umorzeniowych.
·ð Zmodyfikowanej metody malejÄ…cej wartoÅ›ci bieżącej
środka trwałego  modyfikacja polega na zastąpieniu
poprzedniej metody metodÄ… amortyzacji liniowej
w chwili, w której stawka amortyzacyjna liczona me-
todą degresywną będzie niższa niż stawka amortyza-
cyjna obliczana za pomocą metody liniowej. Dzięki
temu następuje przyspieszenie tempa odtwarzania
środków trwałych.
·ð WykorzystujÄ…cÄ… sumÄ™ lat użytkowania  na poczÄ…tku
występuje wysoka stawka amortyzacyjna, która z każ-
dym rokiem maleje. Ustala się ją za pomocą następu-
jących wzorów:
suma lat użytkowania środka trwałego 
S =ð 1+ð 2 +ð 3 +ðKð+ð t , gdzie
S  suma,
T  ostatni rok użytkowania
maszyny.
65
65
t +ð (t +ð1)
bÄ…dz
: S =ð
2
stopa amortyzacji dla danego roku użytkowania 
t +ð (1+ð ru )
A =ð , gdzie
S
ru  rok użytkowania środka trwałego
c. Metodę progresywną  w pierwszym okresie użytkowania
środka trwałego odpisy amortyzacyjne są najniższe, lecz co
roku wzrastają. Metoda ta nie jest często stosowana.
3. Metody specjalne  stosuje siÄ™ je wtedy, kiedy firma wykorzy-
stuje wyjątkowe składniki majątku trwałego bądz
gdy nie ma
możliwości obliczenia stawek amortyzacyjnych dla poszcze-
gólnych składników tego majątku. Do tych metod zalicza się:
a. metodÄ™ szacunkowÄ… amortyzacji,
b. metodę kosztów likwidacyjnych bądz
wymiany,
c. metodÄ™ grupowÄ… amortyzacji.
4. Metodę jednorazowego odpisu, umożliwiającą wliczenie
w ciężar kosztów działalności operacyjnej całkowitych wydat-
ków poniesionych w związku z nabyciem (wytworzeniem)
określonego środka trwałego.
Niezależnie od tego, którą z metod amortyzacji wykorzysta przed-
siębiorstwo, łączna kwota odpisów amortyzacyjnych jest zawsze taka
sama. Metody te różnią się od siebie wielkością kwoty odpisów oraz
okresami amortyzacji. Podejmowanie przez firmÄ™ decyzji o wyborze me-
tody amortyzacji środka trwałego ma również wpływ na poziom wyniku
finansowego, kosztów, cen oraz wysokości obciążeń podatkowych. Wy-
66
66
bierając metodę amortyzowania środków trwałych przedsiębiorstwo po-
dejmuje także decyzję o tym, czy dąży do maksymalizacji zysku, czy do
jak najszybszego odtworzenia środków trwałych poprzez wykorzystanie
większych odpisów amortyzacyjnych, co może prowadzić do maksymali-
zacji nadwyżki finansowej85.
Reasumując, amortyzacja jest procesem utraty wartości majątku
trwałego, który jest wywołany jego zużyciem fizycznym, związanym
z postępem technicznym, możliwością uzyskania na rynku, np. maszyn,
bardziej wydajnych urządzeń, które są tańsze w eksploatacji, a mimo to
pozwalają na uzyskanie produktów lepszej jakości. Utratę wartości prze-
nosi się na wartość produktów wytworzonych wykorzystując amortyzo-
wany majątek trwały.
4.3. MajÄ…tek obrotowy i jego struktura
Do majątku obrotowego firmy zaliczają się te składniki majątko-
we, które nie wchodzą w skład środków trwałych, natomiast są niezbędne
dla prowadzenia działalności gospodarczej. Przedsiębiorstwa dążą do
zużycia, spieniężenia bądz
sprzedania składników majątku obrotowego
w ciągu jednego cyklu produkcyjnego. Dlatego też środki obrotowe
w firmie są w stałym ruchu okrężnym, przechodząc po kolei następujące
fazy: zaopatrzenia, produkcji i zbytu, dzięki czemu dokonuje się pełen
proces przekształcenia. Struktura rodzajowa środków obrotowych przy-
biera różne formy w zależności od: działu, gałęzi, wielkości, miejsca po-
85
M. Gmytrasiewicz, A. Karmańska, Rachunkowość finansowa, Wydawnictwo Difin,
Warszawa 2004, s. 73.
67
67
łożenia czy charakteru firmy. W przedsiębiorstwach występują środki
obrotowe w formie86:
1. Zapasów (rzeczowy majątek obrotowy)  zalicza się do nich87:
a. Zapasy materiałowe:
·ð materiaÅ‚y podstawowe, stanowiÄ…ce bazÄ™ produkcji;
·ð materiaÅ‚y pomocnicze, zapewniajÄ…ce dodatkowe wÅ‚aÅ›ci-
wości, a także utrzymujące i konserwujące urządzenia
produkcyjne;
·ð paliwo  zapasy, które sÄ… przeznaczone na potrzeby
technologiczne, energetyczne i gospodarcze;
·ð opakowania.
b. Zapasy produkcyjne:
·ð produkcja w toku  Å›rodki obrotowe zaangażowane
w procesie produkcyjnym podczas ich przetwarzania;
·ð półfabrykaty  produkty o pewnym stopniu przetworze-
nia, które ukończyły tylko pewien etap produkcji;
·ð wyroby gotowe  w peÅ‚ni utworzone produkty, przezna-
czone do sprzedaży;
c. Towary  środki obrotowe przeznaczone na sprzedaż, nie-
wyprodukowane przez danÄ… firmÄ™.
d. Zaliczki na dostawy.
2. Należności krótkoterminowe  powstają w przypadku, kiedy
moment sprzedaży wyrobów gotowych, usług czy towarów nie
pokrywa się z terminem zapłaty. Można je podzielić na należ-
86
B. Kotowska, A. Uziębło, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw, Wydawnictwo
Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań-Gdańsk 2006, s. 7.
87
J. Szczepański, L. Szyszko, Elementy teorii i polityki finansów przedsiębiorstw, Szko-
ła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa 1987, s. 283.
68
68
ności od jednostek powiązanych oraz należności od pozosta-
łych jednostek. W firmie może pojawić się następujący rodzaj
należności88:
a. Z tytułu dostaw oraz usług, których okres spłaty wynosi do
12 miesięcy bądz
powyżej 12 miesięcy.
b. Z tytułu podatków, dotacji, ubezpieczeń społecznych, zdro-
wotnych i pozostałych świadczeń.
c. Inne należności.
3. Inwestycje krótkoterminowe  do tej grupy aktywów obroto-
wych zalicza się89:
a. Krótkoterminowe aktywa finansowe  udziały, akcje oraz
pozostałe papiery wartościowe.
b. Środki pieniężne i pozostałe aktywa pieniężne.
c. Inne aktywa krótkoterminowe.
Wśród inwestycji krótkoterminowych wyróżnia się aktywa finan-
sowe w jednostkach powiÄ…zanych oraz aktywa finansowe w pozo-
stałych jednostkach.
4. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe  do tej grupy
środków obrotowych zalicza się wydatki poniesione w krótkim
okresie, stopniowo obciążające koszty, odnoszące się do dłuż-
szego okresu (do roku). Krótkoterminowe rozliczenia między-
okresowe dotyczą płatnych z góry kosztów czynszu, reklamy,
remontów, itp.90
88
H. Litwińczuk, Prawo bilansowe, Wydawnictwo  KiK Konieczny i Kruszewski, War-
szawa 1995, s. 64.
89
W. Bień, Zarządzanie & , op. cit., s. 209.
90
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 22.
69
69
Środki obrotowe, z racji tego, że podlegają ciągłemu ruchowi, za-
leżą od procesów transformacyjnych. Podczas obrotu łączna kwota tych
środków, a także ich wewnętrzna struktura, podlegają ciągłym zmianom.
Dlatego jest ona analizowana na podstawie stanu na wyznaczony moment
bÄ…dz
na podstawie stanu średniego w wyznaczonym czasie. Struktura
oraz wielkość wszystkich rodzajów środków obrotowych niezbędnych dla
prowadzenia działalności jest uzależniona przede wszystkim od:
1. rodzaju oraz charakteru działalności gospodarczej,
2. wielkości przedsiębiorstwa,
3. finansowych możliwości,
4. miejsca zlokalizowania firmy i możliwości komunikacyjnych,
5. umiejętności gospodarowania środkami obrotowymi.
W przypadku przedsiębiorstw przemysłowych środkami obroto-
wymi są przede wszystkim zapasy materiałowe, produkcyjne, a także
wyroby gotowe. Ta ostatnia grupa środków obrotowych nie występuje
w przedsiębiorstwach handlowych, natomiast największą grupę stanowią
tam towary obcej produkcji, które są przeznaczone do sprzedaży.
W przedsiębiorstwach budowlanych, w związku z długim cyklem pro-
dukcyjnym oraz rozliczeniowym, do środków obrotowych jest zaliczany
tok produkcji oraz należności od odbiorców.
Struktura środków obrotowych konkretnego przedsiębiorstwa
ukazuje prawidłowości, które występują w ich obrocie, szczególnie zaś
szybkość obrotu. Aby środki obrotowe mogły podlegać pełnej przemianie
formy własności, potrzebny jest czas. Należy przy tym podkreślić, że ten
czas jest inny nie tylko w przypadku różnych rodzajów przedsiębiorstw,
ale także w odniesieniu do różnych rodzajów środków obrotowych.
70
70
 5. y
ródła i formy finansowania
przedsiębiorstw
Celem piątej części materiałów szkoleniowych jest zapoznanie
uczestników z:
1. zewnętrznymi i wewnętrznymi z
ródłami finansowania przed-
siębiorstw,
2. podziałem finansowania zewnętrznego i wewnętrznego,
3. pojęciem kapitału własnego i obcego,
4. strukturą i cechami kapitału obcego i własnego,
5. pojęciem samofinansowania,
6. pojęciem samospłaty,
7. pojęciem leasingu,
8. pojęciem dotowania,
9. pojęciem kredytowania bankowego.
5.1. Zewnętrzne i wewnętrzne z
ródła
finansowania przedsiębiorstw
Kapitał, niezbędny przedsiębiorstwu do finansowania bieżącej
i rozwojowej działalności, może pochodzić z wielu z
ródeł, a także wpły-
wać w różnej formie. y
ródła te różnicuje się oparciu o odpowiednie kry-
teria. PrzyjmujÄ…c jako kryterium z
ródło pochodzenia kapitału można wy-
różnić zewnętrzne oraz wewnętrzne z
ródła, zwane również finansowa-
niem zewnętrznym i wewnętrznym91.
91
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 65.
71
71
Do finansowania zewnętrznego zalicza się różne formy kapitału
pieniężnego oraz rzeczowego (oprócz strumieni pieniężnych związanych
ze sprzedażą wyrobów, towarów czy usług), które napływają do firmy ze
strony innych podmiotów. Finansowanie zewnętrzne można podzielić na
zewnętrzne własne oraz zewnętrzne obce. Pozyskiwanie kapitału ze z
ró-
deł zewnętrznych własnych może przybierać różną postać w zależności
od formy prawnej przedsiębiorstwa. Kapitał dociera do firmy przede
wszystkim w postaci wkładów, udziałów, dotacji, wpłaty wpisowego,
a także z tytułu sprzedaży akcji. Cechą charakterystyczną finansowania
zewnętrznego własnego jest to, że uzyskany kapitał pieniężny bądz
rze-
czowy pozostaje wyłącznie do dyspozycji firmy przez czas nieokreślony.
Bezterminowe angażowanie kapitału wiąże się z powstaniem stosunków
własnościowych, których rezultatem jest prawo do partycypowaniu
w zyskach bÄ…dz
obowiÄ…zkowe uczestniczenie w pokrywaniu strat firmy.
Warto wspomnieć, że pozyskany w ten sposób kapitał stanowi bazę gwa-
rancyjnÄ… dla wierzycieli92.
Na drugi rodzaj finansowania zewnętrznego obcego składa się
szereg form zasilania firmy w kapitał. Dopływ tego kapitału do przedsię-
biorstwa odbywa siÄ™ przez rynek finansowy oraz jego segmenty, rynek
towarowy, a także przez szczególne formy finansowania. Charaktery-
styczną cechą tego finansowania jest to, że kapitał zostaje odstępowany
firmom na czas określony, a więc podlega zwrotowi w wyznaczonym
terminie. Tworzą się zatem stosunki dłużnicze. Ważne w przypadku tej
formy finansowania jest również to, że od pożyczonego kapitału prze-
ważnie płaci się odsetki. W finansowaniu zewnętrznym obcym można
92
Z. Federowicz, Finanse& , op.cit., s. 20.
72
72
utracić kapitał obcy w wyniku strat, gdy kapitał własny nie będzie wy-
starczająco duży, aby je pokryć93.
Finansowanie wewnętrzne polega przede wszystkim na pozyski-
waniu środków, które są finansowane przez przekształcenia majątkowe
bÄ…dz
przez kształtowanie kapitału. Wymienione sposoby finansowania
posiadają różny wpływ na finansowanie działalności bieżącej oraz rozwo-
jowej firmy. Przekształcenia majątkowe bezpośrednio kształtują płynność
finansową (a w konsekwencji także działalność operacyjną), zaś pośred-
nio oddziałują na finansowanie działalności rozwojowej. Zasilanie we-
wnętrzne w środki pieniężne odbywa się przede wszystkim w związku
z realizacją przychodów ze sprzedaży wyrobów i usług. Pomimo tego, że
środki te dopływają do przedsiębiorstwa z zewnątrz, nie zalicza się ich do
finansowania zewnętrznego. Wiąże się to z zamianą formy rzeczowej
w pieniężną, która jest charakterystyczna dla ruchu okrężnego środków
w firmie94.
y
ródłem finansowanie wewnętrznego, a jednocześnie szczególnej
transformacji majątku, są środki uzyskane z umorzenia oraz amortyzacji
majątku trwałego. Duże znaczenie odgrywa również stosowana metoda
naliczania amortyzacji. Firma uzyskuje środki pieniężne w wyniku sprze-
daży składników majątku, które nie wpływają na jej zdolności produkcyj-
ne oraz ogólne prawidłowe funkcjonowanie. W podobny sposób na pro-
ces finansowania wpływają działania racjonalizatorskie podejmowane
przez przedsiębiorstwo. Prowadzą one do skrócenia okresu trwania ruchu
okrężnego środków, dzięki czemu mogą powodować szybkie odzyskanie
środków pieniężnych zaangażowanych w surowce, materiał, półfabrykaty
93
Ibidem, s. 21.
94
J. Szczepański, L. Szyszko, Elementy& , op.cit., s. 33 35.
73
73
oraz wyroby gotowe. Przekształcenia poprawiają strukturę majątku, nie
powodując jednocześnie jego wzrostu. Głównym celem finansowania
wewnętrznego jest odzyskanie środków, które można przeznaczać na za-
kup pozostałych składników majątku i poprawę płynności finansowej95.
W przypadku gdy przedsiębiorstwo w wyniku sprzedaży osiąga
zysk, którego w całości nie przejmuje budżet bądz
właściciele, jest on
elementem wzrostu majątku oraz kapitału firmy. Można zatem powie-
dzieć, że z
ródłem finansowania wewnętrznego jest zysk zatrzymany. Za
tego rodzaju z
ródło mogą być również uznane utworzone rezerwy długo-
okresowe w firmie, w tym przede wszystkim fundusz emerytalny96.
Naliczanie składek na fundusz emerytalny przynosi przedsiębior-
stwu dwie korzyści. Pierwszą z nich jest to, że składki traktuje się jako
koszty uzyskania przychodów, w związku z czym wpływają one na
zmniejszenie podstawy opodatkowania. Drugą korzyścią jest to, że nali-
czone składki pozostają w dyspozycji firmy przez okres zatrudnienia pra-
cownika. Zebrane na funduszu emerytalnym środki stanowią zobowiąza-
nie firmy wobec pracownika i dlatego od tego funduszu nalicza siÄ™ odset-
ki, ale zaliczane w ciężar kosztów. W związku z tym, że składki są wy-
płacane na bieżąco, firma do momentu wypłaty emerytury może je trak-
tować jako dodatkowe z
ródło finansowania97.
Na schemacie 1. przedstawiono podział z
ródeł finansowania na
zewnętrzne i wewnętrzne  łącznie z wyszczególnieniem głównych form
zasilania.
95
Ibidem, s. 36.
96
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 66.
97
Ibidem, s. 66 67.
74
74
Schemat 1. Podział finansowania zewnętrznego i wewnętrznego
Finansowanie
Wewnętrzne
Z transformacji majątku Przez kształtowanie kapitału
Z bieżących wpływów Zatrzymanie zysku
Kształtowanie długookresowych
Z odpisów amortyzacyjnych
rezerw, funduszy emerytalnych
Ze sprzedaży zbędnego majątku
Z przyspieszenia obrotu kapitału
Pozostałe z
ródła
Zewnętrzne
WÅ‚asne Obce
Emisja akcji Przez rynek finansowy
Dopłaty akcjonariuszy Kredyty krótkookresowe
Udziały Kredyty w rachunku bieżącym
Dopłaty wspólników Kredyty w rachunku
kredytowym
Wkłady wpisowe Kredyty wekslowe
Dotacje Kredyty pod zastaw ruchomości
Pozostałe Pozostałe kredyty
Długoterminowe pożyczki
i kredyty
Pożyczka obligacyjna
Pozostałe pożyczki
Kredyty inwestycyjne
i hipoteczne
Przez rynek towarowy
Kredyt dostawcy
Kredyt odbiorcy
Szczególne formy finansowania
Faktoring
Leasing
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie: L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 67.
75
75
Ważny jest również podział finansowania (a w rezultacie  kapita-
łu) na własny i obcy. Podział ten jest przeprowadzany na podstawie kryte-
rium, które uwzględnia sytuację prawną dawcy kapitału. Kapitał własny
pozyskuje się w różnej formie za pomocą zewnętrznych z
ródeł własnych
(przedstawionych na schemacie 1.) bÄ…dz
na skutek przekształcenia mająt-
ku oraz kształtowania kapitału. Drugi rodzaj kapitału, kapitał obcy, zosta-
je gromadzony w zwiÄ…zku z korzystaniem przez firmÄ™ z form finansowa-
nia zewnętrznego obcego, a także z tworzeniem funduszy długookreso-
wych, do których zalicza się m.in. pracownicze fundusze emerytalne.
5.2. Struktura, cechy i funkcje kapitału
własnego i obcego
Struktura kapitału kształtuje się pod wpływem kilku czynników:
formy organizacyjno-prawnej firmy, jej sytuacji finansowej, stanu gospo-
darki, rynku finansowego oraz jego segmentów. Forma organizacyjno-
prawna wyznacza możliwości uzyskiwania kapitału pierwotnego w posta-
ci kapitału zakładowego, funduszu udziałowego oraz założycielskiego.
Określa również zakres oraz sposób wzrostu tych kapitałów, a w rezulta-
cie także kapitału własnego. Kapitał własny firmy oraz majątek nim fi-
nansowany jest zabezpieczeniem (bazą gwarancyjną) niezbędną w przy-
padku pozyskiwania kapitału obcego. Jak już wspominano, strukturę ka-
pitału kształtuje sytuacja finansowa firmy. Przełożenie jest zatem proste 
jeśli przedsiębiorstwo osiąga wysoką efektywność, która zostaje wyrażo-
na dynamiką zysku czy wzrostem zyskowności kapitału własnego, nie
występują trudności związane m.in. ze wzrostem kapitału zakładowego
(spółka akcyjna) bądz
pozyskaniem kapitału obcego w różnych formach.
76
76
Polepszenie stanu gospodarki może wiązać się ze zwiększeniem zaintere-
sowania firmy podejmowaniem inwestycji rozwojowych. W przypadku
gospodarki ustabilizowanej i rozwijajÄ…cej siÄ™ zdecydowanie Å‚atwiej uzy-
skać potrzebny kapitał. Pozyskiwanie kapitału zależy także od poprawnie
działającego rynku finansowego i jego segmentów. Na koszt kapitału
wpływa sytuacja w gospodarce, polityka fiskalna realizowana przez pań-
stwo oraz polityka systemu bankowego. Taki koszt kształtuje się różnie,
w zależności od związku pomiędzy podażą kapitału a popytem na ten
kapitał, jak również od tego, czy jest to kapitał własny, obcy, zaangażo-
wany na termin krótki, długi czy określony98.
Powyższe czynniki, wpływające na możliwość pozyskania kapita-
łu, powinny kształtować optymalną strukturę firmy z punktu widzenia
maksymalizacji określonych celów. W przypadku, w którym celem tym
będzie maksymalizacja dochodu właścicieli firmy, tworzenie struktury
kapitału powinno w jak największym zakresie wykorzystywać poprawne
działanie dz
wigni finansowej.
Zarówno kapitał własny, jak i obcy, posiada szereg wad i zalet. Do
najbardziej znaczących zalet kapitału własnego należy zaliczyć to, że99:
1. jest on stabilnym z
ródłem finansowania działalności firmy;
2. wywiera nacisk na wzrost płynności finansowej przedsiębiorstwa;
3. jest bazÄ… gwarancyjnÄ… dla wierzycieli;
4. stanowi podstawę do tworzenia stosunków własnościowych
w przypadkach, w których angażuje się go na czas nieokreślony;
5. prawo do udziału w podziale zysku wynika ze stosunków wła-
snościowych.
98
W. Bień, Zarządzanie& , op.cit., s. 197.
99
A. Dyduch, J. Sawicka, A. Stronczek, Rachunkowość& , op.cit., s. 23.
77
77
Kapitał własny nie zawsze zapewnia określone korzyści, zwłasz-
cza w sytuacji, kiedy firma ponosi straty. To od formy prawnej przedsiÄ™-
biorstwa i warunków umowy zależy, czy współwłaściciel partycypuje
w jej stratach, czy nie. Straty powodują zmniejszenie kapitału własnego.
W przypadku upadłości bądz
likwidacja firmy roszczenia właścicieli są
zaspokajane dopiero po uregulowaniu zobowiązań wobec wszystkich
wierzycieli. Kapitał własny, w porównaniu z kapitałem obcym, jest mało
elastyczny. Za zalety kapitału obcego można natomiast uznać to, że100:
1. jest elastycznym z
ródłem finansowania;
2. pozwala podjąć oraz realizować przedsięwzięcia, które prze-
kraczają możliwości finansowe firmy;
3. jego wykorzystanie pozwala na obniżenie obciążeń podatkowych,
a także wpływa na wzrost rentowności kapitału własnego;
4. umożliwia kształtowanie najlepszej struktury kapitału;
5. wierzyciel przeważnie nie posiada prawa głosu podczas podej-
mowania decyzji w przedsiębiorstwie.
Angażowanie kapitału obcego powoduje także negatywne skutki,
do których należy zaliczyć:
1. oddanie kapitału do dyspozycji danej firmy na czas określony,
co skutkuje koniecznością zwrotu;
2. prawo wierzycieli do odsetek;
3. zabezpieczenie bÄ…dz
gwarancja, które wiążą się z jego pozy-
skaniem;
4. wzrost jego kosztu w przypadku zwiększającego się zadłużenia
przedsiębiorstwa;
100
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse& , op.cit., s. 70.
78
78
5. konieczność spłacenia wierzycieli przed właścicielami w przy-
padku likwidacji firmy.
Kapitałom angażowanym w przedsiębiorstwach jest przypisana
mnogość funkcji. Kapitał własny pełni funkcję gwarancyjną i roboczą,
natomiast kapitał obcy wyłącznie funkcję roboczą. Funkcję gwarancyjną
kapitału własnego rozważa się w odniesieniu do przedsiębiorstw posiada-
jących odrębną osobowość prawną niż jego współwłaściciele. Odrębność
ta cechuje spółki kapitałowe, w których kapitał zakładowy pełni funkcje
gwarancyjną. Funkcję roboczą pełni zarówno kapitał własny, jak i obcy.
Funkcja ta polega na tym, że kapitał jest z
ródłem finansowania zadań
podejmowanych przez firmę, których rezultatem powinna być przewaga
przychodów nad kosztami. Kapitał który zostaje zaangażowany przynosi
korzyści nie tylko przedsiębiorstwu, ale także wierzycielom. W związku
z tym, że kapitał obcy jest  na określonych warunkach i w konkretnym
celu  odstępowany, dłużnicy mają prawo posługiwania się uzyskanym
kapitałem tak, jak swoim własnym. Dlatego też kapitał obcy, tak jak kapi-
tał własny, pełni funkcję roboczą101.
Reasumując, kapitałem wyrażona jest wartościowo część z
ródeł finan-
sowania środków gospodarczych danego podmiotu gospodarczego
o określonym przeznaczeniu. Kapitał jednostki można podzielić na kapitał
własny oraz obcy. Pierwszy z nich jest udziałem własnym inwestorów
w przedsiębiorstwie. Jest to wartość środków gospodarczych, które wnoszą
właściciele do firmy (są nimi udziałowcy, akcjonariusze oraz wspólnicy),
a także środków wygospodarowanych przez firmę podczas jej działalności.
Kapitał obcy natomiast jest oddany do dyspozycji firmy tylko na czas określo-
ny. Po zakończeniu terminu umowy musi on zostać zwrócony.
101
Ibidem, s. 71 72.
79
79
5.3. Elementarne metody finansowania
Finansowanie procesów gospodarczych w przedsiębiorstwie z re-
guły odbywa się przy wykorzystaniu kombinacji rozmaitych metod przy-
noszących różne rezultaty, w zależności od rodzaju metody. Należy przy
tym podkreślić, że żadna z metod nie występuje samodzielnie.
Wśród sposobów finansowania procesów gospodarczych wyróżnia
się: samofinansowanie, samospłatę, kredytowanie bankowe oraz dotowanie102.
Samofinansowanie, które można podzielić na samofinansowanie
szerokie i wÄ…skie, jest z
ródłem wewnętrznym własnym. Pierwszy spośród
wymienionych rodzajów samofinansowania polega na pokrywaniu wy-
datków ze wszystkich rodzajów przychodów własnych. W przedsiębior-
stwie które funkcjonuje we właściwy sposób pokrywanie wydatków od-
bywa siÄ™ automatycznie. Z kolei samofinansowanie wÄ…skie zasadza siÄ™ na
wykorzystywaniu własnych nadwyżek finansowych (takich jak: dochód,
czyli zysk, amortyzacja oraz rozwiÄ…zane rezerwy celowe) na finansowa-
nie procesów wzrostu. Wąski zakres samofinansowania posiada wiele
zalet, jest bowiem uzależniony od uzyskanej w przeszłości efektywności
oraz od trafności w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Charaktery-
styczne dla samofinansowania jest uprzednie przymusowe, całkowite
bÄ…dz
częściowe, zebranie funduszu samofinansowania, na który składa się
zebrany i nierozdysponowany zysk netto. Z kolei za wadÄ™ samofinanso-
wania  w wąskim ujęciu  można uznać konieczność posiadania fundu-
szy własnych, które z racji tego, że są niewielkie, nie mogą zapewnić po-
ważnej rozbudowy czy rekonstrukcji działalności103.
102
W. Bień, Zarządzanie& , op.cit., s. 197.
103
L. Szyszko, J. Szczepański, Finanse & , op.cit., s. 71 72.
80
80
Samospłata jest procesem odwrotnym do samofinansowania,
w którym na początku gromadzi się fundusze, następnie zaś podejmuje
działalność. W samospłacie pierwszy krok stanowi uzyskanie określone-
go przedmiotu. Następnie zaś, w wyniku jego eksploatacji, odtwarza się
środki na spłatę zobowiązań. W przypadku samospłaty, podobnie jak
w przypadku samofinansowania, wyróżniamy samospłatę w wąskim
i szerokim zakresie, ponieważ zobowiązania pokrywa się albo w kwocie
brutto, albo netto. Typowym przykładem samospłaty jest leasing. Polega
on na przekazaniu przez leasingodawcę leasingobiorcy dóbr do odpłatne-
go użytkowania na określony czas. Najpierw leasingobiorca uzyskuje
dany podmiot, a w wyniku jego eksploatacji uzyskuje środki na spłatę
zobowiązania. Praktyka gospodarcza niejako wymusiła powstanie wielu
rodzajów leasingu, wśród których najbardziej podstawowymi i po-
wszechnymi są: leasing bezpośredni i pośredni oraz leasing finansowy
i operacyjny104.
Leasing pośredni polega na tym, że pomiędzy producentem dóbr
a leasingobiorcą (użytkownik dóbr) pośredniczy wyspecjalizowana firma
leasingowa (leasingodawca). Leasingodawca pozyskuje od producenta
(na swój rachunek) przedmiot leasingu, po czym wynajmuje go leasingo-
biorcy. W leasingu bezpośrednim występują dwa podmioty, a więc le-
asingodawca i leasingobiorca. W leasingu finansowym leasingobiorca
korzysta z przedmiotu oddanego w leasing przez okres, który jest zbliżo-
ny do okresu jego użyteczności gospodarczej. Warto wspomnieć, że
umowa leasingowa przeważnie nie podlega rozwiązaniu przed upływem
określonego w niej terminu, jednak może zawierać opcję zakupu (gdy
leasingodawca wyrazi taką chęć po okresie umowy). W leasingu opera-
104
J. Szczepański, L. Szyszko, Elementy& , op.cit., s. 41.
81
81
cyjnym przedmiot leasingu może być używany przez kilku kolejnych
leasingobiorców. Umowy dotyczące tego rodzaju leasingu są stosunkowo
krótkie. Koszty utrzymania jakichkolwiek napraw czy ubezpieczenia
przedmiotu leasingu ponosi leasingodawca105.
Istnieje bardzo dużo przesłanek ekonomicznych, dla których po-
winno się stosować leasing. Należy mieć bowiem na względzie między
innymi to, że 106:
1. leasing umożliwia mniejszym przedsiębiorstwom, nie mającym
zabezpieczenia majątkowego, pozyskanie kapitałów na inwe-
stycje, są one bowiem finansowane ze środków obcych, zaś
część kapitału obrotowego może zostać przeznaczona na finan-
sowanie innych celów;
2. leasingobiorca korzystający z leasingu (przeważnie operacyj-
nego) może uniknąć kłopotów oraz kosztów związanych ze
sprzedażą wykorzystanego, przestarzałego bądz
zbędnego
sprzętu;
3. leasing może wpływać na popyt oraz rozwój produkcji.
Leasing posiada wiele zalet, choć oczywiście nie jest pozbawiony
wad. Z racji tego, że różne mogą być cele leasingu, jest on bowiem uza-
leżniony od punktu widzenia osoby uczestniczącej w leasingu i roli, jaką
ona odgrywa, a więc od tego, czy jest leasingodawcą czy leasingobiorcą.
Stąd to, co dla jednej z tych osób będzie wadą, dla drugiej może okazać
siÄ™ zaletÄ…. Podstawowe zalety leasingu w przypadku leasingobiorcy to107:
105
W. Bień, Zarządzanie& , op.cit., s. 197.
106
Ibidem, s. 198.
107
J. Poczobut, Umowa leasingu w prawie krajowym i międzynarodowym, Wydawnic-
two PWN, Warszawa 1995, s. 72 73.
82
82
1. finansowanie całości lub części inwestycji ze środków obcych
 dlatego też uważa się go za alternatywne wobec kredytu z
ró-
dło finansowania;
2. fakt, że leasing nie powoduje zwiększenia współczynnika za-
dłużenia firmy, który jest wyznaczany jako stosunek zadłużenia
długoterminowego do wartości księgowej majątku firmy  war-
to wspomnieć, że w momencie przekroczenia tego współczyn-
nika firma może stać się niewypłacalna;
3. indywidualne dostosowanie warunków umowy, modelu oraz
przedmiotu leasingu do potrzeb i oczekiwań osoby z niego ko-
rzystajÄ…cej;
4. możliwość uniknięcia, przynajmniej w początkowym okresie,
dużych nakładów inwestycyjnych;
5. umożliwienie dostępu do nowoczesnych technologii;
6. zabezpieczenie przed mogącymi pojawić się skutkami inflacji;
7. obniżenie ryzyka inwestycyjnego leasingobiorcy przy jedno-
czesnym zwiększeniu ryzyka leasingodawcy.
Z kolei leasingodawcy przynosi on korzyści polegające na108:
1. zwiększeniu możliwości instytucji finansowych w zakresie
kredytowania inwestycji;
2. możliwości osiągnięcia zysku przez podmiot udostępniający;
3. zapewnieniu podstaw działalności gospodarczej podmiotów,
które nie są bankami  działalność ta polega na inwestowaniu
kapitału formie w podobnej do udzielenia kredytu;
4. zapewnieniu zabezpieczenia wierzytelności leasingobiorcy
w wyniku jej wykupu przez bank;
108
Ibidem, s. 73 75.
83
83
5. zapewnieniu pełnej zgodności pomiędzy wartością zamierzonej
inwestycji a sumÄ… kredytu uzyskanego na ten cel;
6. zapewnieniu przerzucenia na leasingobiorcÄ™ ryzyka zwiÄ…zanego
z władaniem przedmiotem leasingu (nie ma znaczenia, że nie
jest on właścicielem).
Kolejnym sposobem finansowania przedsiębiorstw jest kredyto-
wanie, które zostało ograniczone do działalności bankowej. Kredytowanie
bankowe również można rozpatrywać w węższym oraz szerszym znacze-
niu. Zaletą kredytowania jest przede wszystkim optymalne oddziaływanie
na efektywność. Dzięki kredytowaniu przedsiębiorstwa są zmuszone do
kalkulowania opłacalności, gdyż kredyt musi być spłacony w terminie
łącznie z odsetkami. Kredyt można oczywiście kształtować według tempa
realizacji inwestycji. Atrakcyjność kredytu związana jest z ceną określa-
jącą jego oprocentowanie. Stopa procentowa staje się ceną, którą kredy-
tobiorca gotów jest zapłacić kredytodawcy za możliwość dysponowania
przez określony czas pożyczonymi środkami pieniężnymi. Stopa procen-
towa jest kształtowana pod wpływem podaży funduszy pożyczkowych
oraz popytu na nie. Oprocentowanie kredytu w gospodarce rynkowej
kształtuje się przede wszystkim w oparciu o stopę inflacji, działania ban-
ku centralnego i innych czynników określających poziom stopy procen-
towej transakcji. Obecnie coraz częściej pojawiają się wątpliwości w sto-
sunku do tego, czy przedsiębiorcy racjonalnie korzystają z kredytów ban-
kowych. Firmy cechuje duża ostrożność w posługiwaniu się kredytem.
Małe i średnie przedsiębiorstwa najczęściej unikają długoterminowych
kredytów inwestycyjnych ponieważ często uważają je za ewentualne za-
grożenie dla swojej działalności109.
109
J. Szczepański, L. Szyszko, Elementy& , op.cit., s. 43.
84
84
InnÄ… formÄ… finansowania, w tym przypadku bezzwrotnego i dar-
mowego, jest dotowanie z budżetu. Z racji tego, że korzystanie z dotacji
nie wymaga od przedsiębiorstw żadnych kosztów, może ono doprowadzić
do zagrożenia działalności firmy w przypadku, jeśli będzie bazowała wy-
łącznie na tej formie finansowania. Warto podkreślić, że dotacji nie przy-
znaje się każdemu przedsiębiorstwu. Tego rodzaju decyzja jest uzasad-
niona w przypadku, gdy110:
1. Cena towaru bÄ…dz
usługi zależy od państwa, a w rezultacie zo-
staje ukształtowana na dość niskim poziomie. W takiej sytuacji
mówimy o dotacji przedmiotowej, która tworzy zysk.
2. Prowadzona przez przedsiębiorstwo działalność posiada bardzo
duże znaczenie społeczno-gospodarcze, lecz nie przynosi bezpo-
średnio zwrotu nakładów  co najmniej w postaci amortyzacji.
Podsumowując należy stwierdzić, że wybór przez przedsiębior-
stwo z
ródła finansowania powinien być podyktowany wieloma czynni-
kami. Należy więc uwzględnić: formę prawną firmy, długość trwania
inwestycji, formę opodatkowania działalności przedsiębiorstwa oraz wa-
runki wykorzystania tarczy podatkowej.
110
Ibidem, s. 44.
85
85
Zakooczenie
Niniejsze materiały szkoleniowe są ważnym z
ródłem podstawo-
wych informacji dotyczących finansów przedsiębiorstw. Zamieszczono
w nich pojęcia związane z omawianym zagadnieniem, a także przybliżo-
no kwestie dotyczące struktury majątku przedsiębiorstwa.
Materiały zawierają również informacje na temat kosztów i przy-
chodów firmy oraz finansowej i gospodarczej działalności przedsiębior-
stwa. Uwzględniono także zagadnienia bezpośrednio odnoszące się do
kwestii zwiÄ…zanych ze z
ródłami finansowania przedsiębiorstw. W mate-
riałach zostały również omówione cechy oraz funkcje kapitału obcego
i własnego, a także elementarne z
ródła finansowania przedsiębiorstw.
Wiedzę zawartą w materiałach uczestnicy szkolenia będą mogli
wykorzystywać zarówno w dalszym toku studiów, jak i podczas przygo-
towywania pracy dyplomowej bÄ…dz
zaliczeniowej.
86
86
Bibliografia
1. Bień W., Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa,
Wydawnictwo Difin, Warszawa 2000.
2. Czekaj J., Dresler Z., Zarządzanie finansami przedsiębiorstw,
Wydawnictwo PWN, Warszawa 2008.
3. Drury C., Rachunek kosztów, przekł. Jarugowa A.,
Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996.
4. Dyduch A., Sawicka J., Stronczek A., Rachunkowość
finansowa. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo C.H. Beck,
Warszawa 2004.
5. Dziuba-Burczyk A., Podstawy rachunkowości w świetle
międzynarodowych standardów, Krakowska Szkoła Wyższa
im. A.F. Modrzewskiego, Kraków 2003.
6. Federowicz Z., Finanse przedsiębiorstwa, Wydawnictwo
Poltex, Warszawa 1993.
7. Gmytrasiewicz M., Karmańska A., Rachunkowość finansowa,
Wydawnictwo Difin, Warszawa 2004.
8. Gierusz A., Podręcznik samodzielnej nauki księgowania,
Wydawnictwo ODDK, Gdańsk 2001.
9. Jordan D.B., Ross A.S., Westerfield W.R., Finanse
przedsiębiorstw, przekł. A. Szopa, Wydawnictwo Wolters
Kluwer Polska  OFICYNA, Warszawa 1999.
10. Kotowska B., A. Uziębło, Zarządzanie finansami
przedsiębiorstw, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej,
Poznań-Gdańsk 2006.
87
87
11. Litwińczuk H., Prawo bilansowe, Wydawnictwo  KiK
Konieczny i Kruszewski, Warszawa 1995.
12. Marzec A., Wpływ procesów transformacji na efektywność
ekonomiczną przedsiębiorstw, Oficyna Wydawnicza SGH,
Warszawa 1999.
13. Nasiłowski M., System rynkowy. Podstawy mikro- i
makroekonomii, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1998.
14. Niestrój R., Zarządzanie marketingiem, Wydawnictwo PWN,
Warszawa-Kraków 2002.
15. Olchowicz J., Tłaczała A., Sprawozdawczość finansowa,
Wydawnictwo Difin, Warszawa 2002.
16. Poczobut J., Umowa leasingu w prawie krajowym
i międzynarodowym, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1995.
17. Sojak S., Rachunkowość zarządcza w warunkach inflacji,
Wydawnictwo TONIK, Toruń 1994.
18. Swatler L., Finanse, Wydawnictwo PWE, Warszawa 1985.
19. Szczepański J., Szyszko L., Elementy teorii i polityki
finansów przedsiębiorstw, Szkoła Główna Planowania
i Statystyki, Warszawa 1987.
20. Szyszko L., Szczepański J., Finanse przedsiębiorstwa,
Wydawnictwo PWE, Warszawa 2003.
21. Śnieżek E., Wprowadzenie do rachunkowości. Podręcznik
z przykładami, zadaniami i testami, Oficyna Ekonomiczna,
Kraków 2004.
22. Romanowska W., Amortyzacja a finansowanie rozwoju
przedsiębiorstwa, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 1998.
88
88
23. Wiśniewski A., Marketing, Wydawnictwo Szkolne
i Pedagogiczne, Warszawa 1995.
89
89