(P.R.Cz.) wykład II dn. 17.X.2005r.
Temat 2: KONCEPCJE TEORETYCZNE DOTYCZĄCE ROZWOJU CZŁOWIEKA. JAKIE SĄ UWARUNKOWANIA ROZWOJU CZŁOWIEKA.
Koncepcje teoretyczne w psychologii
teoria - to „coś” skończonego, czyli „coś”, czego nie da się zmienić
koncepcja - „coś” co da się zmienić
Dlatego w psychologii nie posługujemy się teorią tylko koncepcją teoretyczną. W psychologii występuje wiele koncepcji. Do najważniejszych należą:
teoria natywistyczna
teoria empiryczna
teoria konwengencji (dwuczynnikowa teoria rozwoju)
teoria czterech czynników (czteroczynnikowa teoria rozwoju)
Każda z tych teorii, rozpoczynając badania, wychodziła z innego założenia.
Ad. 1 Teoria natywistyczna
Jej przedstawiciele zakładali, że kształtowanie rozwoju człowieka zależy od jego genotypu, tzn. jakie cechy odziedziczył po swoich przodkach. Teoria ta zakładała, że genotyp jest podstawą rozwoju człowieka. Jej zwolennicy poszukiwali empirycznych dowodów na to, że dziedziczenie jest podstawą naszego rozwoju (np. dzieci wybitnych aktorów zostają aktorami, wybitnych muzyków - muzykami, itp.). Uważali oni, iż dzieci tych rodziców odziedziczyły te zdolności po rodzicach, i że to genotyp sprawia, że dzieci mają te cechy co rodzice.
Genetyka rozwija się intensywnie do tego stopnia, że można manipulować genotypem (klonowanie). Udowodniono jednak, iż dziedziczenie nie jest takie proste, jak mogłoby nam się wydawać. Możliwość dziedziczenia identycznych cech po rodzicach jest bardzo mało prawdopodobne (np. identyczny wzrost po rodzicu - rodzic 168cm i dziecko 168cm). Ten przykład obala tę teorię, gdyż dziecko dziedziczy po rodzicach tylko niektóre cechy. Na ogół dzieci rodziców wysokich są wysokie, a niskich - niskie.
Ad. 2 Teoria empiryczna
Jest ona przeciwstawną koncepcją do k. natywistycznej. Jej zwolennicy twierdzili, że podstawowym i jedynym uwarunkowaniem, kształtowania się cech rozwojowych jest środowisko. Według nich, to, że dzieci wybitnych aktorów są aktorami, itp., wynika stąd, iż od urodzenia przebywały w takim środowisku wychowawczym.
W psychologii występują następujące dwie koncepcje:
hierarchiczna teoria rozwoju inteligencji. Wywodzi się ze szkoły francuskiej (Verone). Teoria ta zakłada, że nasz intelekt (funkcje intelektualne) kształtuje się i rozwija na bazie tzw. inteligencji płynnej (generalnej) - A. Przyjmowano, że jest to potencjał intelektualny każdego człowieka, z którym się rodzimy. Na jej podstawie kształtuje się tzw. inteligencja B - która przejawia się w naszym zachowaniu (człow. inteligentny to taki, który potrafi zachować się w sytuacji nowej, w której znalazł się po raz pierwszy - sztuką jest zachować się poprawnie w takiej sytuacji, z którą mamy do czynienia pierwszy raz). Inteligencja B jest podporządkowana Inteligencji A. Wyróżnia się jeszcze inteligencję S - czyli umiejętność rozwiązywania zadań umysłowych. Inteligencja S kształtuje się na bazie inteligencji A i B. W tej koncepcji układa się wyraźna hierarchia. Koncepcja ta zaczęła rozwijać się w początkach XX w.
teoria czynników równorzędnych. W latach 60-tych XX w. powstała inna koncepcja inteligencji. Jej twórcą był Paul Guilford, który swe badania prowadził od końca lat 50-tych do lat 80-tych. W efekcie tych badań, dotyczących rozwoju intelektualnego człowieka, wywnioskował taką podstawową tezę, że potencjał intelektualny człowieka (który urodził się zdrowy) jest jednakowy dla wszystkich - nie ma różnic. Intelekt człowieka jest to szereg naszych uzdolnień. Guilford doszedł do wniosku, że każdy z nas posiada 120 uzdolnień (Terston twierdził że mamy ich 7). Potencjał jest taki sam, ale to, które z tych uzdolnień się rozwiną zależy od tego, w jakim środowisku będziemy się rozwijać. Koncepcja ta jest zbliżona do teorii empirycznej.
Ad. 3 Teoria konwergencji.
Twórcą tej teorii był William Stern. Próbował połączyć i pogodzić dwie pierwsze koncepcje. Przebig rozwoju człowieka, wg Sterna, zależy od genotypu a także od środowiska. Dlatego, gdy mówimy o uwarunkowaniach rozwoju, to musimy brać pod uwagę te dwie koncepcje.
Ad. 4 Teoria czterech czynników.
Teoria ta przyjmowała, że nasz rozwój uwarunkowany jest nie dwoma, lecz czterema czynnikami rozwoju i zależy od:
genotypu (potencjału)
środowiska
własnej aktywności jednostki
systemu wychowania i nauczania (systemu edukacji)
Każda z wymienionych grup czynników nie działa samodzielnie - grupy te działają na siebie i są ze sobą powiązane. Do aktywności stymuluje nas środowisko. Aktywność zależy również od potencjału jaki każdy z nas posiada, a także od systemu edukacji.
Z ogólno teoretycznego punktu widzenia psychologicznego, te cztery koncepcje są ważne
2