Rynki czynników wytwórczych –

część ogólna

Popyt firmy na jeden zmienny czynnik wytwórczy

–

Przeformułowanie zasady maxππππ

–

Popyt na jeden zmienny czynnik wytwórczy – SR

–

Krzywa MRP (przychodu krańcowego z czynnika)

–

MRP i VMP (wartość produktu krańcowego)

–

Siła monopolistyczna firmy (rynek produktu)

Równowaga na rynku czynników – konkurencja doskonała

-

Równowaga doskonale konkurencyjna na rynku pracy

Równowaga na rynku czynników – konkurencja niedoskonała

–

Równowaga monopsonowa

–

Siła monopsonowa na rynku czynników

–

Eksploatacja monopolistyczna i monopsonowa

Przykład:

Zróżnicowanie

płac

POPYT FIRMY NA JEDEN ZMIENNY CZYNNIK

WYTWÓRCZY

Do tej pory firma była

sprzedawcą produktów

. Ustalała wielkość

produkcji maxππππ zgodnie z zasadą MC = MR:

MC

– dodatkowy koszt poniesiony na czynnik w celu zwiększenia

produkcji o jednostkę:

∆

∆

∆

∆

TC/∆

∆

∆

∆

Q

.

MR

– dodatkowe przychody zarobione ze sprzedaży dodatkowej

jednostki produktu (

wyprodukowanej dzięki zatrudnieniu

dodatkowych czynników

):

∆

∆

∆

∆

TR/∆

∆

∆

∆

Q

.

Teraz patrzymy na firmę jako nabywcę czynników produkcji:

MFC

(marginal factor cost) – koszt krańcowy czynnika:

∆

∆

∆

∆

TC/∆

∆

∆

∆

V

.

MRP

(marginal revenue product) – przychód krańcowy z czynnika:

∆

∆

∆

∆

TR/∆

∆

∆

∆

V

.

Przeformułowanie zasady maxππππ

O opłacalności zwiększenia zatrudnienia czynnika o jednostkę

decyduje porównanie MFC z MRP:

MFC = MRP

Popyt na jeden zmienny czynnik wytwórczy – SR

Zał.:

MFC = p

f

.

MRP zależy od:
•

dodatkowego produktu wytworzonego dzięki zatrudnieniu

dodatkowej jednostki czynnika ⇒

⇒

⇒

⇒

MPP

(marginal physical

product)

•

dodatkowych przychodów ze sprzedaży dodatkowej

jednostki produktu ⇒

⇒

⇒

⇒

MR

•

Czyli:

•

lub:

MRP = MPP •••• MR

.

Q

TR

V

Q

V

TR

∆

∆

∆

∆

=

∆

∆

Krzywa MRP

? Co dzieje się z MPP przy wzroście zatrudnienia czynnika?

– Działa prawo malejących przychodów (prawo malejącej

produkcyjności krańcowej).

? Co dziej się z MR przy wzroście sprzedaży?

– To zależy od rodzaju

konkurencyjności

rynku, na którym

produkt jest sprzedawany:

Dla

doskonałej

konkurencji:

MR stałe = p

,

Dla

niedoskonałej

:

MR↓

↓

↓

↓

wraz ze wzrostem sprzedaży i

MR < p

.

Firma powinna zatrudniać taką ilość czynnika, dla której:

MRP = MFC

.

MRP i VMP (wartość produktu krańcowego)

Z faktu, że w równowadze MRP = MFC wynika, że

firma za czynnik

płaci tyle, ile ten czynnik dokłada do przychodów firmy

.

ALE !

MRP nie musi odzwierciedlać wartości czynnika dla

społeczeństwa

.

O tej wartości świadczy ile jest ono gotowe

zapłacić

za otrzymanie

tego czynnika.

Ponieważ

cena produktu

mierzy wartość krańcowej jednostki

produktu dla społeczeństwa,

to wartością dla społeczeństwa dodatkowej jednostki produktu

wytworzonej dzięki zatrudnieniu dodatkowej jednostki czynnika
jest:

VMP (wartość produktu krańcowego)

:

VMP = MPP •••• p

.

VMP różni się od MRP:

VMP – MRP =
(MPP •••• p) – (MPP •••• MR) =
MPP •••• (p - MR).

Jeżeli więc firma sprzedaje swe produkty na rynku

doskonale

konkurencyjnym

, to VMP = MRP, gdyż p = MR.

Jeśli natomiast rynek produktów nie jest doskonale konkurencyjny,

to VMP > MRP, gdyż p > MR

MRP, MFC

VMP & MRP firmy sprzedającej produkt na rynku

niedoskonale konkurencyjnym

Miara eksploatacji
monopolistycznej
zmiennego czynnika

Siła monopolistyczna firmy na rynku produktu

Maxππππ prowadzi do produkcji, przy której p > MC.

Ponieważ cena jest miarą korzyści krańcowych dla

społeczeństwa, to z faktu, że

p > MC

wynika, że

dla

społeczeństwa wielkość produkcji jest zbyt mała

.

Mniej niż optymalna wielkość produkcji przekłada się

na mniej niż

optymalne zatrudnienie czynnika

.

Zatrudnienie czynnika

maxππππ

zostaje osiągnięte przy

MFC = MRP (V

1

)

.

Wartość nadawana przez

społeczeństwo zatrudnieniu

dodatkowej jednostki

czynnika określa

VMP

–

cena produktu pomnożona

przez dodatkowy produkt

wytworzony dzięki

zatrudnieniu dodatkowej

jednostki czynnika.

MRP, MFC

Miara eksploatacji
monopolistycznej

zmiennego czynnika

Przy poziomie zatrudnienia czynnika V

1

wartość VMP większa jest

o MRP o AB – jest to miara

monopolistycznej eksploatacji

czynnika

(Joan Robinson).

Jest to różnica między korzyściami firmy, a korzyściami

społeczeństwa z zatrudnienia V

1

jednostek czynnika.

Optymalna wielkość zatrudnienia,

V

2

: VMP = MFC

, czyli w punkcie

C – jest to odpowiednik

MC = p

.

Zmiany popytu na pracę zakładu włókienniczego wraz ze zmianą struktury rynku

Dla wszystkich firm maksymalizujących zysk krzywa popytu na pracę jest przychodem krańcowym z
pracy: MRP

L

= MR

x

MP

l

. Ponieważ przychody krańcowe są różne dla poszczególnych struktur rynku, to i

MRP

L

również są zróżnicowane. Przy danej płacy, konkurencyjny zakład włókienniczy zgłasza większy

popyt na pracę niż duopolista Cournot’a, a ten z kolei dąży do większego zatrudnienia pracy niż
monopolista.

RÓWNOWAGA NA RYNKU CZYNNIKA

– DOSKONAŁA KONKURENCJA

Równowaga doskonale konkurencyjna na rynku pracy

Połączenie analizy równowagi firmy i rynku w warunkach

doskonałej konkurencji na przykładzie rynku pracy.

Zależność między równowagą na rynku pracy i rynku produktów

a) Zysk firmy osiąga maksimum dla L=4 pracowników na godzinę, gdy linia ceny wyprowadzona na
poziomie w=$12 przecina krzywą MRP

L

, która jednocześnie jest krzywą popytu na pracę.

b) Zysk firmy osiąga maksimum przy 22 jednostkach produkcji (wytworzonych przez 4
pracowników), dla których krzywa MC = w/MP

L

, równa się cenie rynkowej, p=$3.

RÓWNOWAGA NA RYNKU CZYNNIKÓW

– KONKURENCJA NIEDOSKONAŁA

MONOPSON – zdolność nabywcy do wpływania na cenę czynnika.

Nabywca napotyka wznoszącą się krzywą podaży czynnika.

Konsekwencja: firma nie może nabywać każdej ilości czynnika po

cenie wyznaczonej przez rynek.

Musi ona

podnosić cenę aby zachęcić sprzedających do

zwiększenia podaży – firma ma wpływ na cenę na rynku

.

Krzywa podaży i MFC firmy z pozycją monopsonu

Jeżeli firma napotyka wznoszącą się krzywą podaży, to cena

czynnika,

p

f

≠

≠

≠

≠

MFC

.

Oprócz pierwszej jednostki czynnika

p

f

< MFC

.

V = 1: p

f

= 2, TFC = 2, MFC = 2;

V = 2: p

f

= 3, TFC = 6, MFC = 4:

TFC

V=2

–TFC

V=1

= 4:

1 (dopłata do 1. jednostki) + 3 (koszt przyciągnięcia 2. jednostki)

.

Firma musi zapłacić

jedną

cenę za wszystkie jednostki czynnika.

To, że wyższe ceny trzeba płacić za większe zatrudnienie oznacza,

ż

e

MFC > p

f

.

Równowaga monopsonowa

maxππππ: MRP = MFC

(A). Za R

0

jednostek czynnika firma płaci cenę

p

f

< MRP

, czyli

mniejszą od korzyści, jakie osiąga

.

Siła monopsonowa na rynku czynników

Mniej niż optymalne

zatrudnienie czynnika, które następuje w

punkcie C, gdzie (MRP = VMP) = S.

Eksploatacja monopsonowa

: jej miarą jest pionowa odległość

między MRP i p

f

(z S), czyli odcinek AB.

Konsekwencją eksploatacji monopsonowej jest

brak krzywej

popytu na czynnik

.

Strata dobrobytu w monopsonie
Równowaga monopsonowa zostaje osiągnięta przy wielkości pracy równej 3000 godzin tygodniowo i płacy

$8/godź.

Nadwyżka konsumenta w tej równowadze wynosi A+B+C, a nadwyżka producenta wynosi D.
Na rynku doskonale konkurencyjnym wielkość pracy w równowadze wynosiłaby 5000 godzin tygodniowo, a płaca

wyniosłaby $12/godź. Nadwyżka konsumenta wyniosłaby A+B+F, a nadwyżka producenta wyniosłaby C+D+G.

Strata dobrobytu spowodowana monopsonem równa się F+G.

MC

L

Płaca
doskonale
konkurency-
jna: w=$12

Płaca w
monopsonie

w=$8

Podaż w
monopsonie

Podaż w
konkurencji
doskonałej

Wielkość pracy (liczba godzin tygodniowo)

Krzywa
podaży
pracy

Eksploatacja monopolistyczna i monopsonowa

Siła monopolistyczna: VMP > MRP : AB
Siła monopsonowa: MFC > S : BC

Maxππππ: MRP = MFC (R

0

; p

f

*)

Z punktu widzenia efektywności i korzyści społecznych: zbyt małe

zatrudnienie czynnika.

Optymalne zatrudnienie: VMP = S (R*; p

f

’)