Idealizm i realizm ontologiczny

ONTOLOGIA – NAUKA O BYCIE

Idealizm i realizm ontologiczny

© Jarosław Kucharski

Pojęcie bytu

ONTOLOGIA – nauka o bycie

To on – byt, logos – nauka

BYT – TO CO ISTNIEJE / JEST ISTNIEJĄCE

ISTNIEJĄCY POJEDYŃCZO / OGÓŁ RZECZY STNIEJĄCYCH

Parmenides z Elei

540 pne. – 470 pne

ISTNIEJĄCY POJEDYŃCZO / OGÓŁ RZECZY STNIEJĄCYCH

SUBSTANCJA

PODŁOŻE INNYCH WŁĄSNOŚCI
NIEKIEDY UŻYWANE JAKO POJĘCIE TOŻSAME Z BYTEM

TO, CO ISTNIEJE NIEZALEŻNIE OD INNYCH BYTÓW

Arystoteles

384-322 pne

© Jarosław Kucharski

Problem tożsamości i zmiany

Co decyduje, że byt jest ten sam,
mimo, że ulega ciągłym przemianom?

Propozycja rozwiązania:

Propozycja rozwiązania:

Każdy byt posiada pewną ISTOTĘ:
cześć bytu stanowiącą o jego
tożsamości

© Jarosław Kucharski

Monizm ontologiczny

Parmenides z Elei

Jest byt, a niebytu nie ma

Byt nie może być niebytem

Niebyt nie może stać się bytem

Byt jest wieczny (nie mógł najpierw nie być a potem być)

Parmenides z Elei

540 – 470 pne

Byt jest wieczny (nie mógł najpierw nie być a potem być)

Byt jest niezmienny – nie może jakiś nie być

Byt jest nieruchomy – nie może nie być w jakimś miejscu

© Jarosław Kucharski

Sokrates – nauczyciel Platona

Przeciwstawiał się sofistom

SOFIŚCI – wędrowni nauczyciele i filozofowie, nauczali
przede wszystkim retoryki. Ich uczniowie często
zostawali władcami w polis

Sokrates

469-399 pne

zostawali władcami w polis

PROTAGORAS – pierwszy z sofistów, jego główna myśl to:
„człowiek jest miarą wszystkich rzeczy”

Sokrates chciał nauczać prawdziwej wiedzy
niezależnej od człowieka

Protagoras

480-410 pne

© Jarosław Kucharski

Metoda Sokratesa

Nie zostawił po sobie żadnych pism

Jego myśl jest rekonstruowana dzięki tekstom uczniów –
przede wszystkim Platona i Ksenofonta

W trakcie nauczania – starał się ustalić istotę zjawisk

Sokrates

469-399 pne

W trakcie nauczania – starał się ustalić istotę zjawisk
np. pobożności lub dobra

Stosował metodę elenktyczną i majeutyczną

M. ELENKTYCZNA – zbijanie w dialogu tez rozmówcy

M. MAIEUTYCZNA – doprowadzanie do odkrycia prawdy
przez rozmówcę

© Jarosław Kucharski

Intelektualizm Sokratesa

Nauczał cnoty – chciał poprawiać ludzi

Ludzie postępują źle, bo nie wiedzą, co jest właściwe

Należy im to uświadomić – doprowadzić do poznania
prawdy o dobru i złu

Sokrates

469-399 pne

prawdy o dobru i złu

Poznanie prawdy spowoduje, że ludzie przestaną czynić
zło

Utożsamił cnotę z wiedzą o cnocie – INTELEKTUALIZM
ETYCZNY

© Jarosław Kucharski

Platon

Uczeń Sokratesa, jeden z najbardziej wybitnych
myślicieli w historii

Twórca systemu idealizmu obiektywnego, koncepcji
duszy nieśmiertelnej, wizji idealnego państwa i

Platon

427 – 347 pne

duszy nieśmiertelnej, wizji idealnego państwa i
wychowania człowieka

Zaproponował oryginalne rozwiązanie problemu
tożsamości i różnicy

© Jarosław Kucharski

Jaskinia Platona

Platon

427 – 347 pne

© Jarosław Kucharski

Idealizm Platona

Idee są wieczne, niezmienne, niematerialne,
niezależne od świata materialnego

Idee są hierarchiczne

Najwyższą ideą jest idea Dobra/Piękna

Platon

427 – 347 pne

Najwyższą ideą jest idea Dobra/Piękna

Tylko o Ideach można mieć Wiedzę

Świat zmysłowy jest zmienny, niestały,
materialny

O świecie zmysłowym można jedynie mniemać
– PRAWDA to wiedza o świecie idei

© Jarosław Kucharski

Własności idei

Idee są Prawdziwym Bytem

Byty materialne są odbiciem idei

Byty materialne uczestniczą w ideach

Idee istnieją w świecie idealnym – również stałym i
niezmiennym

Platon

427 – 347 pne

niezmiennym

Idee istnieją poza czasem

Idee stanowią wzorce dla bytów zmysłowych – bóg
(Demiurg), gdy stwarzał świat, stwarzał go według idei

© Jarosław Kucharski

Sposób poznania idei

Bo widzisz — powiada — właściwy rozwój miłości tak wyglądać powinien: Już za

młodu chodzi człowiek za ładnymi ciałami i jeśli go tylko dobrze przewodnik prowadzi,

kocha jedno z tych ciał i tam płodzi myśli piękne; niedługo jednak spostrzega, że piękność

jakiegokolwiek ciała i piękność innych ciał, to niby siostry rodzone, i że jeśli ma gonić za

istotą piękną, to musi dobrze oczy otworzyć i widzieć, że we wszystkich ciałach jedna i ta

sama piękność tkwi. A kiedy to zobaczy, zaczyna wszystkie piękne ciała kochać; tamten

Platon

427 – 347 pne

gwałtowny żar ku jednemu. ciału przygasać w nim zaczyna, wydaje mu się lichy i mały. A

potem więcej zaczyna cenić piękność ukrytą w duszach niż tę, która w ciele mieszka; toteż

jeśli w kim duszę zdrową znajdzie, choćby nawet jej ciało nieszczególnie kwitło, wystarcza

mu to, i kochać zaczyna, i troszczy się, i znowu takie myśli płodzi, i szuka, kto by też

młodego człowieka rozwinąć potrafił; z czasem musi zobaczyć piękno ukryte w czynach i

prawach i znowu pozna, że i ono w każdym jest jedno i to samo. Wtedy mu się piękno ciał

zacznie wydawać czymś małym i znikomym.

© Jarosław Kucharski

Sposób poznania idei

Od czynów przejdzie do nauk, a kiedy całą ich piękność zobaczy,
kiedy na takie skarby piękna spojrzy, nie będzie już niewolniczo
wisiał u jednostkowej formy jego, nie będzie ślepo kochał piękności
jednego tylko chłopaka albo człowieka jednego, albo dążenia; nie, on

Platon

427 – 347 pne

jednego tylko chłopaka albo człowieka jednego, albo dążenia; nie, on
na pełne morze piękna już wpłynął i kiedy się na nim rozglądnie,
płodzić zacznie słowa i myśli wielkie i wspaniałe, gnany
nienasyconym dążeniem do prawdy; aż kiedy sił w tej pracy nabierze
i hartu, jedyna mu się wiedza ukaże, która naprawdę mówi o tym,

co piękne

.

© Jarosław Kucharski

Sposób poznania idei

Ten, kto aż dotąd zaszedł w szkole Erosa, kolejne stopnie piękna prawdziwie
oglądając, ten już do końca drogi miłości dobiega. I nagle mu się cud odsłania: piękno samo
w sobie, on samo w swojej istocie. Otwiera się przed nim to, do czego szły wszystkie jego
trudy poprzednie; on ogląda piękno wieczne, które nie powstaje i nie ginie, i nie rozwija się
ani nie więdnie, ani nie jest z jednej strony piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a

Platon

427 – 347 pne

ani nie więdnie, ani nie jest z jednej strony piękne, a z drugiej szpetne, ani raz tylko takie, a
drugi raz odmienne, ani takie w porównaniu z czymkolwiek, a z czym innym inne, ani też dla
jednego piękne, a dla drugiego szpetne. I nie ukaże mu się piękno niby twarz albo ręce jakie,
lub jakakolwiek cząstka cielesna, ani jako słowo, ni wiedza jakakolwiek, ani jako cecha
jakiegoś, powiedzmy, stworzenia, ni ziemi, ni nieba, ani czegokolwiek innego, tylko piękno
samo w sobie niezmienne i wieczne, a wszystkie inne przedmioty piękne uczestniczą w nim
jakoś w ten sposób, że podczas gdy same powstają i giną, ono ani się pełniejszym nie staje,
ani uboższym, ani go żadna w ogóle zmiana nie dotyka.

Platon, Uczta

© Jarosław Kucharski

Sposób poznania idei

Droga abstrakcji

Należy najpierw obserwować byty zmysłowe

Odnaleźć w nich wspólną cechę

Uznać, że cecha ta jest taka sama we wszystkich bytach
ją posiadających

Platon

427 – 347 pne

ją posiadających

Skoro dana cech jest taka sama – musi być jednym
bytem

Jest jednym bytem, niezależnym od swoich
egzemplifikacji

Jest więc ideą.

© Jarosław Kucharski

Poznanie idei

Anamneza – druga droga poznania idei

Platon uważał, że dusze przed wcieleniem istnieją w
świecie, gdzie mogą poznać idee

W trakcie wcielenia, wiedza duszy zostaje zakryta

Platon

427 – 347 pne

W trakcie wcielenia, wiedza duszy zostaje zakryta

Można sobie przypomnieć wiedzę sprzed wcielenia

Anamnezę umożliwia metoda maieutyczna –
naprowadzania na odpowiedzi za pomocą pytań.

© Jarosław Kucharski

Cechy idealizmu platońskiego

Byt jest niezmienny i umożliwia zaistnienie bytom
pozornym (zmysłowym)

Radykalny dualizm świata idei i świata bytów
zmysłowych

Platon

427 – 347 pne

zmysłowych

Nadrzędność idei nad bytami zmysłowymi

Rozwiązuje problem tożsamości – byty zmysłowe są
tożsame dzięki ideom, idee są niezmienne

Możliwe jest poznanie idei – wiedza o bytach
zmysłowych to jedynie pozór wiedzy

© Jarosław Kucharski

Trudności w koncepcji Platona

„Trzeci człowiek”

Jan uczestniczy w idei człowieka.

Uczestniczenie – są w jakiś sposób podobne do idei
człowieka

Gdzie leży źródło owego podobieństwa?

Platon

427 – 347 pne

Gdzie leży źródło owego podobieństwa?

Jeżeli nie ma go w Janie i w idei – musi być w innej idei-
„trzeciego człowieka”

Konsekwentne przeprowadzenia rozumowania grozi
regresem w nieskończoność

© Jarosław Kucharski

Trudności w koncepcji Platona

Uczestnictwo w wielu ideach

Marta może jednocześnie uczestniczyć w idei człowieka,
kobiety, córki, żony, matki, kierowcy, prezesa…

W jaki sposób zmienia się uczestnictwo w ideach?

Platon

427 – 347 pne

W jaki sposób zmienia się uczestnictwo w ideach?

Jak można wytłumaczyć nabywanie nowych własności i
utratę starych?

© Jarosław Kucharski

Odpowiedź Arystotelesa

Istota bytu jest w nim samym – nie istnieje w innym
świecie

Byt nie żadnego „zewnętrznego” wzorca

Byty, które są postrzegalne zmysłowo istnieją

Arystoteles

384-322 pne

Byty, które są postrzegalne zmysłowo istnieją
rzeczywiście – nie są pozorem

Pozorem jest świat idei

© Jarosław Kucharski

Twórca metafizyki

Metafizyka to inna nazwa ontologii

Słowo „metafizyka” pochodzi od greckiego „ta meta ta
phisika” - to co poza fizyką

Jej główne obszary badawcze to:

Arystoteles

384-322 pne

Jej główne obszary badawcze to:

przyczyny i zasady rzeczywistości

byt jako byt

substancja

Bóg i i transcendecja

© Jarosław Kucharski

Istota bytu

Skoro byty nie mają pozaświatowych wzorców- jak
wytłumaczyć ich zmienność

Każdy z bytów posiada swoją ISTOTĘ (eidos, essentia) –
element, który decyduje o jego tożsamości

Określa, że byt jest jaki jest, i że w ogóle jest

Arystoteles

384-322 pne

Określa, że byt jest jaki jest, i że w ogóle jest

Określa główne cechy bytu (określa jego gatunek)

Zmianie podlegają własności, które nie znajdują się w
istocie

Byt może zachować tożsamość, pomimo ciągłych
zmian

© Jarosław Kucharski

Substancja i przypadłości

Każdy byt składa się z substancji (ousia) i przypadłości

SUBSTANCJA – część bytu, która jest podstawą
wszystkich jego własności

Arystoteles

384-322 pne

wszystkich jego własności

Pojęcie wieloznaczne – niekiedy Arystoteles używał
pojęcia substancja na określenie danego bytu, niekiedy
na określenie jego istoty

© Jarosław Kucharski

Struktura bytu

Forma (morfe)

Można utożsamić ją z istotą bytu

Jest niematerialna

Kształtuje materię

FORMA

Arystoteles

384-322 pne

Kształtuje materię

Materia (hyle)

Sama w sobie jest bezkształtna (amorficzna)

Musi być ukształtowana przez formę

Ulega zmianom

MATERIA

© Jarosław Kucharski

Dynamika bytu

Potencja (możność)

Umożliwia ruch i zmianę

Stanowi o możliwościach przekształcania się

bytu

FORMA

Arystoteles

384-322 pne

bytu

Akt

Każda zmiana jest aktualizowanie się
możliwości

Polega na ujednostkowieniu materii

MATERIA

© Jarosław Kucharski

Eudaimonia

Eudaimonia: Pełna realizacja możliwości

Wykorzystanie wszystkich możliwości

Pełne zrealizowanie własnej istoty

Szczęście

FORMA

Arystoteles

384-322 pne

Szczęście

Eudaimonia w odniesieniu do ludzi

Polega na pełnej realizacji istoty człowieka

Istotą człowieka jest jego cech swoista
- rozumność

MATERIA

© Jarosław Kucharski

Wizja przyrody Arystotelesa

Wszystkie bytu uporządkowane są hierarchicznie

Hierarchia bytów zależy od ich istoty – na dole drabiny
znajdują się byty najmniej doskonałe

Arystoteles

384-322 pne

Miejsce w hierarchii zależy od skłądników bytu oraz
stopnia ich rozumności

© Jarosław Kucharski

Rodzaje przyczyn działających w świecie

Każda zmiana (każdy ruch) jest powodowany przez
przyczynę (nihil sine caisione)

W świecie działają 4 rodzaje przyczyn:

PRZYCZYNA FORMALNA – kształtuje materię

PRZYCZYNA MATERIALNA – dostarcza materię do

Arystoteles

384-322 pne

PRZYCZYNA MATERIALNA – dostarcza materię do
kształtowania

PRZYCZYNA CELOWA – powstanie każdej rzeczy służy
jakiemuś celowi

PRZYCZYNA SPRAWCZA – wszystko musi być
spowodowane przez coś innego

© Jarosław Kucharski

Powszechna celowość

Przyczyna celowa – każda zmiana musi mieć jakiś cel

Cel może wynikać:

Z fizyki świata – dążenie do właściwego sobie miejsca

Z istoty – aktualizacja posiadanych możliwości

Arystoteles

384-322 pne

Z istoty – aktualizacja posiadanych możliwości

Z dążenia do eudaimonii

Cel typowy dla człowieka – dobro

Człowiek zawsze działa ze względu na jakieś dobro

© Jarosław Kucharski