w którym:

F

n

_ wspó³czynnik szumów n-tego stopnia,

G

n

_ wzmocnienie n-tego stopnia.

We wzorze tym korzysta siê z danych wyra¿o-

nych w mierze liniowej.

Poniewa¿ moc szumów na wejœciu wynosi

N = F kTB

gdzie: TB _ moc szumów cieplnych na wejœciu,

k _ sta³a Boltzmana, T _ temperatura,

B _ pasmo przenoszenia, wiêc minimalna

moc sygna³u na wejœciu (czu³oœæ) wynosi:

(C/N)

min

_ stosunek noœnej do szumu, war-

toœæ zale¿na od wymagañ detekcji.

Ze wzglêdu na budowê instalacji odbiorczej

mo¿emy przeanalizowaæ jej kilka wariantów.

Najprostszy wariant polega na bezpoœrednim

po³¹czeniu promiennika z tunerem , za pomo-

c¹ kabla koncentrycznego (rys.1).

S

C
N

N

C
N

FkTB

min

min

min

= 







⋅ = 







⋅

te¿ przydatny do oceny jakoœci transmisji cy-

frowych, choæ tu wiêksze znaczenie ma powi¹-

zana z nim BER (Bit Error Rate), czyli bitowa

stopa b³êdów. Odstêp mocy sygna³u od mo-

cy zak³óceñ i szumów C/(N+I+M) przek³ada siê

na wyjœciow¹ jakoœæ odbioru, rozumian¹ jako

odstêp mocy sygna³u u¿ytecznego od mocy

szumów S/N. Skoncentrujemy siê na odstêpie

mocy noœnej od mocy szumów C/N, gdy¿ jest

on najwa¿niejszy dla odbioru. Dla u³atwienia

pominiemy szumy otoczenia.

W obu rodzajach transmisji (analogowej

i cyfrowej) jakoœæ zale¿y od mocy odbieranej

i od poziomu szumów odbiornika. Zwiêksze-

nie mocy odbieranej mo¿liwe jest tylko przez

zwiêkszenie œrednicy anteny odbiorczej.
Wp³yw œrednicy anteny na jej zysk i odstêp

C/N

Zysk anteny jest okreœlony wzorem:

w którym:

G

ant

_ zysk anteny, wielkoϾ bezwymiarowa,

λ

_ d³ugoœæ fali,

d _ œrednica anteny,

υ

_ wspó³czynnik wykorzystania apertury,

zwiera siê w przedziale 0,5

÷

0,8, jest miar¹

nieidealnoœci anteny,

f _ œrednia czêstotliwoœæ pracy anteny.

Mo¿na zysk odnieœæ do anteny izotropowej

(pewna antena wzorcowa, odniesienia) i wy-

raziæ w mierze logarytmicznej

G [dBi] = 20 lg

π

+ 20 lg f + 20 lg d + 10 lg

υ

_

_ 20 lg 300 = 20 lg f + 20 lg d + 10 lg

υ

_ 39,6

Porównuj¹c zale¿noœæ dla anten ró¿ni¹cych

siê tylko œrednic¹, okazuje siê, ¿e zmienia siê

tylko sk³adnik 20 lg d. Dwukrotne zwiêkszenie

œrednicy anteny powoduje zwiêkszenie zy-

sku, a tym samym odstêpu sygna³-szum o 6

dB. Zysk anten offsetowych i parabolicznych

zwi¹zany jest z kwadratem ich œrednicy.

Wp³yw wypadkowego wspó³czynnika

szumów na odstêp C/N

Wiêkszy wp³yw na jakoœæ obrazu mo¿na uzy-

skaæ optymalizuj¹c szumy. Wspó³czynnik szu-

mów F zale¿y pod wspó³czynnika szumów

uk³adu odbiorczego, a jego wypadkowa war-

toœæ jest okreœlana wzorem Frisa:

F F F

G

F

G G

F

G G

G

n

n

= +

+

+ +

1

2

1

3

1 2

1 2

1

1

1

1

_

_

...

_

...

_

G

d

d

df

ant

=









= 







=

⋅







4

2

300 10

2

2

2

2

6

2

π

λ

υ

π

λ

υ

υ

Π

r

TECHNIKA

RTV

24

Jako uzupe³nienie

poprzednich artyku³ów

zamieszczonych

w ReAV nr 1, 2/2002

przedstawiamy

omówienie najwa¿niejszych

parametrów konwerterów

satelitarnych na przyk³adzie

kilku typów najczêœciej

spotykanych w Polsce.

K

onwerter jest powszechnie stoso-

wanym urz¹dzeniem w instalacjach

do odbioru programów satelitar-

nych. Jak poprzednio wspomniano,

jest to jedyne, z technicznego i ekonomiczne-

go punktu widzenia, dopuszczalne rozwi¹zanie,

je¿eli chcemy by rolê po³¹czenia miêdzy ante-

n¹ a tunerem pe³ni³ kabel koncentryczny.

Analiza techniczna uk³adów

do odbioru satelitarnego

Na wstêpie spróbujemy rozwa¿yæ wp³yw nie-

których parametrów konwertera na jego budo-

wê i jakoœæ odbioru.

Odbiór programów satelitarnych wyró¿nia kil-

ka cech:

q

czêstotliwoœci w pasmach Ku, Ka wiêksze

od 10 GHz oraz w pasmach C, S wiêksze od

2 GHz,

q

ma³e poziomy gêstoœci mocy, a co za

tym idzie ma³e poziomy mocy na wejœciu

pierwszego stopnia urz¹dzeñ odbiorczych,

q

praca na tych samych czêstotliwoœciach

radiolinii naziemnych,

q

zak³ócenia pochodz¹ce z kosmosu, s³oñ-

ca i atmosfery ziemskiej,

q

zmiany t³umienia spowodowane opada-

mi deszczu.

Oznacza to, ¿e odbiór programów satelitar-

nych nie jest ³atwy, choæ w porównaniu do

odbioru transmisji naziemnych, brak jest wie-

lu niekorzystnych zjawisk, np. propagacji wie-

lodrogowej.

Oczywistym jest, ¿e kluczowym parametrem

dla odbioru jest odstêp mocy fali noœnej od

mocy szumów i innych zak³óceñ. Jest on de-

finiowany jako odstêp mocy fali noœnej od

szumów C/N, odstêp mocy noœnej od interfe-

rencji C/I oraz odstêp mocy fali noœnej od in-

termodulacji C/M. Parametr ten opisuje ja-

koϾ odbioru transmisji analogowych, ale jest

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 10/2002

PARAMETRY

KONWERTERÓW SATELITARNYCH

F

T

_ wspó³czynnik szumów tunera, np.

10 dB (F

2

= 10),

A

k1

_ t³umienie kabla po³¹czeniowego, np. 20

dB (pasmo C, 50 m YWD 75-1,0/4,8); 36 dB

(pasmo Ku, 50 m YWD 75-1,0/4,8).

Mo¿na obliczyæ:
Pasmo C
T³umienie kabla 20 dB (a wiêc 100)

wzmocnienie mocy kabla = 0,01

wspó³czynnik szumów kabla F1 = 1

a wiêc 29,5 dB.
Pasmo Ku
T³umienie kabla 36 dB (a wiêc 4000)

wzmocnienie mocy kabla = 0,25

.

10

-3

wspó³czynnik szumów kabla F1 = 1

a wiêc 45,6 dB.

Widzimy, ¿e w tym przypadku wspó³czynnik

F F F

G

= +

= +

−

=

1

2

1

3

1 1 10 1

0 25 10

36001

_

,

_

F F F

G

= +

= +

− = +

=

1

2

1

1 1 10 1

0 01

1 900 901

_

,

Rys. 1. Promiennik po³¹czony kablem z tunerem

Tuner

F

T

G

k

=1/A

K1

Kabel koncentryczny

Promiennik

Antena

(1)

25

wspó³czynnikiem szumów 0,4 dB. Jednak¿e

warto poczekaæ na potwierdzenie wartoœci

tego parametru, gdy¿ w przesz³oœci zdarza³y

siê mistyfikacje. W ka¿dym razie, zbli¿amy

siê do fizycznej granicy obni¿ania poziomu

szumów, a dalsza poprawa tego parametru nie

bêdzie mia³a tak du¿ego wp³ywu na jakoœæ

odbioru, jak to mia³o miejsce dotychczas, kie-

dy spadek wspó³czynnika szumów pozwoli³ na

ponad dwukrotne zmniejszenie œrednicy ante-

ny, przy tym samym odstêpie sygna³-szum.

Niestety, przemiana czêstotliwoœci niesie ze so-

b¹ tak¿e negatywne zjawiska, gdy¿ jej niepo-

¿¹dane produkty mog¹ zak³ócaæ pasmo,

w którym ulokowane s¹ programy telewizyjne.

Problem ten nie dotyczy pasma C, natomiast

jest dokuczliwy w paœmie Ku (rys. 4).

W typowym przypadku, gdy tor satelitarny

i tor naziemny s¹ rozdzielone, zak³ócenia nie

s¹ k³opotliwe, ale kiedy przesy³amy oba sygna-

³y tym samym kablem, co ma miejsce gdy

u¿ywamy zwrotnic satelitarnych lub multi-

switch

,

y, mo¿e to wywo³aæ zak³ócenia pro-

gramów naziemnych. Dotyczy to zw³aszcza

pasma IV i V, natomiast praktycznie nie wystê-

puje w pasmach I, II oraz III. Dlatego jest nie-

zmiernie wa¿ne by konwertery mia³y filtr gór-

noprzepustowy na wyjœciu oraz by fitr mia³

du¿¹ stromoœæ charakterystyki t³umienia w pa-

smie przejœciowym od 862 do 950 MHz.

Podobnie sytuacja wygl¹da ze zwrotnicami sa-

telitarnymi (a œciœle telewizyjno-satelitarnymi),

gdzie krytyczn¹ spraw¹ jest stromoœæ zbocz

i wielkoœæ t³umienia filtru górnoprzepustowego

na wejœciu satelitarnym.

K¹t skrêcenia

polaryzacji

Kolejnym aspektem jest prawid³owe ustawie-

nie konwertera. O ile jasne jest, ¿e antena

musi byæ precyzyjnie skierowana, to wielu

u¿ytkowników nie zdaje sobie sprawy, ¿e ze

wzglêdu na kulistoœæ Ziemi do odbioru sy-

gna³ów o polaryzacji liniowej nie wystarczy

umieszczenie konwertera prostopadle do po-

wierzchni ziemi. Dobry odbiór wymaga, aby

sonda konwertera modu by³a ustawiona rów-

nolegle do p³aszczyzny fali.

W ³¹cznoœci satelitarnej polaryzacjê definiuje-

my jako pionow¹, jeœli p³aszczyzna fali jest rów-

noleg³a do po³udnika, a poziom¹ jeœli p³a-

szczyzna jest równoleg³a do równole¿nika.

Punktem odniesienia jest punkt podsatelitar-

ny (rys. 5). Punkt podsatelitarny jest to miejsce

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 10/2002

szumów uk³adu odbiorczego zwiêksza siê

w zwi¹zku z t³umieniem kabla, czyli F>>F

T

. In-

aczej: odstêp noœna-szum pogarsza siê ze

wzglêdu na znaczne st³umienie sygna³u u¿y-

tecznego, który dociera do wejœcia tunera.

Nale¿y te¿ zwróciæ uwagê, ¿e podana wartoœæ

t³umienia w paœmie Ku jest wyliczana teore-

tycznie wed³ug podanego wzoru, praktycz-

nie powy¿ej pewnej granicy, t³umienie roœnie

gwa³townie i tym samym otrzymane wyniki

bêd¹ bardziej niekorzystne.

Warto te¿ spróbowaæ skompensowaæ t³umie-

nie kabla poprzez zainstalowanie

przedwzmacniacza niskoszumowego oraz

przesun¹æ odbierane pasmo w stronê ni¿-

szych czêstotliwoœci, dla których t³umienie ka-

bla jest mniejsze (rys. 2).

F

LNB

_ wspó³czynnik szumów wzmacniacza

i stopnia przemiany, np. 1 dB,

G

LNB

_ wzmocnienie wzmacniacza i prze-

miennika, np. 50 dB,

A

K1

_ t³umienie kabla na czêstotliwoœci

f

1

= 11,7/4 GHz, np. 36/20 dB,

A

K2

_ t³umienie kabla na czêstotliwoœci

f

2

= 1,55 GHz, np. 12 dB (50 m YWD

75-1,0/4,8).

Pasmo K

u

Pasmo C

Dziêki temu, niezale¿nie od czêstotliwoœci

odbieranej, w torze ³¹cz¹cym konwerter z tu-

nerem wykorzystujemy zawsze to samo pa-

smo czêstotliwoœci. Zawiera siê ono

w przedziale od 950-2150 MHz.

Znacznie mniejsze t³umienie kabla powodu-

je i¿ G

LNB

. G

K2

>>1, dziêki czemu wp³yw

t³umienia kabla oraz szumów tunera jest po-

mijalny, a o wypadkowym wspó³czynniku

szumów decyduje pierwszy stopieñ wzmac-

niacza. W zwi¹zku z tym konwerter powi-

nien mieæ ma³y wspó³czynnik szumów i du-

¿e wzmocnienie. Niestety, du¿e wzmocnienie

wymaga wzmacniacza o bardzo du¿ym po-

ziomie wyjœciowym, co nie jest ³atwe do uzy-

F

F

dB

=

+

⋅

⋅

≈

≈

126

10 1

10 6 4 10

126

1

5

2

,

_

,

, ;

_

F

F

dB

=

+

⋅

⋅

≈

≈

126

10 1

10 6 4 10

126

1

5

2

,

_

,

, ;

_

F F

F

G

G

A

A

f

f

LNB

T

LNB

K

k

k

=

+

⋅

<

<

_

,

,

1

2

2

1

2

1

skania w uk³adach wielkiej czêstotliwoœci

i podra¿a jego koszty. Na dodatek, przy ka-

blu o ma³ej d³ugoœci mo¿na przesterowaæ

g³owicê tunera. Praktycznie optymalne

wzmocnienie wynosi 45

÷

65 dB.

Typowe kable klasy YWD 75-1,0/4,8 (RG6

lub podobne) o t³umieniu oko³o 20 dB/100

m przy 950 MHz i 28 dB przy 2150 MHz, za-

pewniaj¹ poprawny odbiór przy d³ugoœci oko-

³o 80 m.Takie rozwi¹zanie daje niezale¿noœæ

od odbieranej czêstotliwoœci przy okazji stan-

daryzuj¹c odbiornik, gdy¿ wystarczy by by³

przystosowany do odbioru czêstotliwoœci z za-

kresu pierwszej czêstotliwoœci poœredniej,

upraszcza i czyni tañsz¹ budowê odbiorni-

ków, a co najwa¿niejsze, poprawia odstêp

sygna³-szum i upraszcza monta¿. Mo¿na po-

wiedzieæ, ¿e konwerter jest blokiem przemia-

ny pierwszej poœredniej czêstotliwoœci sateli-

tarnej i pierwszym stopniem wzmacniacza.

Warto zwróciæ uwagê, i¿ taka budowa konwer-

tera powoduje, i¿ instalacja dodatkowego

wzmacniacza pomiêdzy konwerterem a tu-

nerem nie poprawi jakoœci odbioru, a na doda-

tek mo¿e dojœæ do przesterowania tego

wzmacniacza lub samego tunera. W takim

wypadku efekt bêdzie odwrotny do zamie-

rzonego, nast¹pi pogorszenie jakoœci odbioru.

Zastosowanie dodatkowe wzmacniacza ma

sens jedynie przy bardzo d³ugich kablach po-

³¹czeniowych, przekraczaj¹cych 100 m, wte-

dy taki wzmacniacz s³u¿y do kompensacji

strat na tym kablu

W efekcie tego typowy konwerter wygl¹da

tak, jak przedstawiono na rys. 3, gdzie ozna-

czono:

F

T

_ wspó³czynnik szumów tunera, np.

10 dB,

A

K

_ t³umienie kabla na czêstotliwoœci

1,55 GHz, np. 12 dB dla 50 metrów,

G

LNB

_ wzmocnienie wzmacniacza i prze-

miennika, np. 50

÷

60 dB,

F

LNB

_ wspó³czynnik szumów wzmacniacza

i przemiany, np. 0,7 dB.

Problemy zwi¹zane z odbiorem

satelitarnym

W ci¹gu ostatnich 20 lat wspó³czynnik szumów

konwertera zmniejszono z 8 dB do 0,7 dB

obecnie, przy czym pod koniec lat 80. wyno-

si³ 2 dB w konwerterach zbudowanych z ele-

mentów dyskretnych i 4 dB w konwerterach

wykonanych w technice scalonej. Ostatnio

pojawi³y siê konwertery z deklarowanym

Rys. 3. Schemat blokowy instalacji z konwerterem

Tuner

F

T

F

LNB

A

K2

G

LNB

Kabel koncentryczny

Promiennik

Antena

Tuner

F

T

G

LNB

A

K

F

LNB

Kabel koncentryczny

Promiennik

obrotowy A = 0,1 dB

magnetyczny A = 0,2

÷

0,3 dB

Antena

f

f

Polaryzator

Rys. 2. Promiennik z uk³adem przemiany czêstotliwoœci i wzmacniaczem

26

nad którym jest zawieszony satelita. Mo¿na go

wyznaczyæ prowadz¹c prost¹ przechodz¹c¹

przez satelitê oraz œrodek Ziemi. Punkt

w którym przecina ona powierzchniê Ziemi

nazywany jest w³aœnie punktem podsatelitar-

nym. W zwi¹zku z tym, w miejscu ró¿nym od

punktu podsatelitarnego, konwerter musi byæ

odchylony o tzw. k¹t skrêcenia polaryzacji fa-

li, który mo¿na obliczyæ lub odczytaæ z odpo-

wiednich tablic i wynosz¹cy na terenie Polski

kilka stopni. Prawid³owe ustawienie konwerte-

ra jest szczególnie wa¿ne przy odbiorze pro-

gramów nadawanych cyfrowo, gdy¿ tu bardzo

istotna jest separacja pomiêdzy polaryzacja-

mi. Na jej wp³yw ma tak¿e budowa polaryza-

tora, o czym mówi parametr zwany t³umieniem

niepo¿¹danej polaryzacji, czyli o ile s³absza jest

polaryzacja ortogonalna od po¿¹danej. By-

waj¹ satelity, których anteny s¹ wstêpnie prze-

krêcone, tak ¿e obie polaryzacje s¹ nieco od-

chylone ju¿ w punkcie podsatelitarnym.

Transmisja cyfrowa

Transmisja cyfrowa, pomimo i¿ ma mniejsze

wymagania odnoœnie stosunku S/N, co pozwa-

la na stosowanie mniejszych anten ni¿ w przy-

padku transmisji analogowych, to wymaga

wiêkszej sta³oœci czêstotliwoœci i mniejszych

szumów fazowych generatora lokalnego.

Modulacja QPSK polega na zmianach fazy,

jednak¿e w czasie przemiany czêstotliwoœci,

do zmian fazy, które nios¹ informacjê binarn¹,

dodaj¹ siê przypadkowe fluktuacje fazy gene-

ratora (szumy fazowe). W efekcie wp³ywa to

na pogorszenie jakoœci odbioru i wzrost liczby

b³êdów. W dawniej produkowanych konwer-

terach by³y one na tyle du¿e i¿ uniemo¿liwia-

³y odbiór transmisji cyfrowych. Wspó³czeœnie

produkowane konwertery maj¹ szumy fazowe

obni¿one i doskonale radz¹ sobie z modula-

cj¹ QPSK. Jednak¿e ze wzglêdu na rosn¹ce

wymagania oraz powstawanie instalacji z prze-

mian¹ w zakresie pierwszej poœredniej czêsto-

tliwoœci, bêdzie siê d¹¿yæ do zmniejszenia

wspó³czynnika szumów fazowych.

Zasilanie konwerterów

Konwertery s¹ zasilane napiêciem od 14 do

18 V, którego zmiana umo¿liwia wybór odbie-

ranej polaryzacji. W przypadku konwerterów

dual i quatro, napiêcie zasilania mo¿e siê

zmieniaæ w granicach od 12 V do 20 V, co po-

zwala na stosowanie typowych zasilaczy

12 V do 15 V. Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e pobór pr¹-

du w przypadku konwerterów pojedynczych

jest rzêdu 100 mA, a w quatro i innych bardziej

z³o¿onych, powy¿ej 250 mA. Mo¿e to powo-

dowaæ przy d³ugich kablach nadmierny spadek

napiêcia, czego skutkiem bêdzie zbyt niskie

napiêcie zasilania konwertera i niemo¿noœæ

r

TECHNIKA

RTV

Rys. 4. Rozk³ad

czêstotliwoœci

w pasmie Ku

i telewizyjnym

Multiswitch

Multiswitch

Antena

a)

b)

c)

d)

Radioelektronik Audio-HiFi-Video 10/2002

Tuner

Tuner

Tuner

Tuner

Tuner

Tuner

Tuner

Rys. 5. Okreœlanie punktu podsatelitarnego

Punkt

podsatelitarny

Punkt

podsatelitarny

Równole¿nik

Satelita

Satelita

Po³udnik

Oœ ziemska

Równole¿nik

prze³¹czenia polaryzacji na poziom¹ lub nie-

stabiln¹ pracê konwertera. Problem ten najczê-

œciej wystêpuje przy kablach o stalowych ¿y-

³ach, które maj¹ wiêksz¹ rezystancjê dla pr¹-

du sta³ego wiêksz¹ 7-8 razy, ni¿ te o ¿y³ach

miedzianych. W przypadku nietypowych pro-

blemów z prac¹ konwertera, warto sprawdziæ

napiêcie zasilania konwertera, oczywiœcie pod

obci¹¿eniem.

Wp³yw warunków

atmosferycznych

Zabezpieczenie przed wp³ywem pogody jest

realizowane przez zamkniêcie uk³adu elektro-

nicznego konwertera w hermetycznej metalo-

wej obudowie z uszczelkami, która pe³ni te¿ ro-

lê zabezpieczenia przed oddzia³ywaniem ze-

wnêtrznych pól elektromagnetycznych. Meta-

lowa obudowa zamkniêta jest w obudowie

z tworzywa sztucznego, która zabezpiecza

przed uszkodzeniami mechanicznymi i bryzga-

mi wody. Na obudowie jest umieszczona

podzia³ka wyskalowana w stopniach, która

jest wykorzystywana w czasie regulacji kon-

wertera, przy uwzglêdnieniu k¹ta skrêcenia po-

laryzacji. Poza tym ten element obudowy

o œrednicy 23 lub 40 mm s³u¿y do mocowania

konwertera. Trzeba zauwa¿yæ, ¿e produkowa-

ne konwertery maj¹ zbli¿one parametry elek-

tryczne i budowê mechaniczn¹.

Typowa instalacja sk³ada siê z: anteny sateli-

tarnej, zazwyczaj offsetowej, konwertera,

uchwytu mocuj¹cego antenê do œciany, kabla

koncentrycznego, tunera. Czasem stosuje siê

te¿ satelitarne gniazdo antenowe oraz prze-

³¹cznik konwerterów pozwalaj¹cy na pod³¹-

czenie wiêcej ni¿ jednego konwertera. Warto

zastosowaæ tak¿e os³onkê na z³¹cze F w kon-

werterze.

Na rysunku 6 przedstawiono schematy blo-

kowe prostych oraz rozbudowanych instala-

cji satelitarnych z konwerterami ró¿nych ro-

dzajów.

Ustawienie anteny mo¿e byæ dokonane z wy-

korzystaniem miernika poziomu, który pozwa-

la na precyzyjne ustawienie anteny na maksy-

malny poziom sygna³u i na maksymalne t³u-

mienie przes³uchów miêdzy polaryzacjami.

Niestety, jest to doœæ drogie urz¹dzenie zw³a-

szcza je¿eli ma analizator widma i mo¿liwoœæ

pomiaru BER. Instalacje indywidualne mog¹

byæ te¿ uruchamiane z wykorzystaniem pro-

stego wskaŸnika poziomu. To urz¹dzenie ma

szerokopasmowy detektor, który pokazuje

œredni poziom sygna³u ca³ej grupy transpon-

derów. To umo¿liwia ustawienie anteny, choæ

nie pozwala na ocenê odstêpu sygna³-szum.

Zalet¹ tego urz¹dzenia jest niska cena i dobra

dostêpnoœæ w ca³ym kraju.

W nastêpnym artykule, który wkrótce opub-

likujemy znajdzie siê przegl¹d konwerterów

dostêpnych na naszym rynku, wraz z ich wa¿-

niejszymi parametrami.

n

Pawe³ Król

Rys. 6. Schematy pogl¹dowe instalacji

satelitarnych

a _ z konwerterem fullband lub onoblock,

b _ z konwerterem twin,

c _ z konwerterem quad,

d _ z konwerterem quatro