1

METODYKA PRAC INWENTARYZACYJNYCH W RAMACH PROJEKTU

„INWENTARYZACJA KLUCZOWYCH GATUNKÓW PTAKÓW POLSKICH KARPAT

ORAZ STWORZENIE SYSTEMU ICH MONITOROWANIA I OCHRONY”

Tomasz Wilk, Łukasz Kajtoch, Michał Ciach
luty - kwiecieo 2011

[uwagi przekazali także: Wojciech Bielaoski, Krzysztof Kus, Grzegorz Neubauer, Damian Nowak,
Romek Mikusek, Marian Stój, Tadeusz Zając]


1. INFORMACJE O PROJEKCIE


Ogólne informacje o projekcie

Projekt „Inwentaryzacja kluczowych gatunków ptaków polskich Karpat oraz stworzenie systemu ich
monitorowania i ochrony” to projekt finansowany w ramach tzw. Szwajcarsko-Polskiego Programu
Współpracy. Jego realizacja przewidziana jest na 4 lata, w okresie 2011-2015, a budżet przekracza 3,4
mln PLN.
Karpaty są jednym z najcenniejszych przyrodniczo obszarów Polski, jednocześnie pozostając wciąż
jednym z najsłabiej rozpoznanych pod względem przyrodniczym regionów. Brak całościowego
rozpoznania zasobów przyrodniczych (brak kompleksowych inwentaryzacji), brak danych o trendach
wybranych elementów przyrodniczych (brak danych z monitoringu przyrodniczego), oraz brak
dostatecznej wiedzy dotyczącej tych zasobów wśród społeczeostwa prowadzi do niepełnej i
nieefektywnej ochrony środowiska naturalnego Karpat. Projekt ten wychodzi naprzeciw tym
potrzebom, budując system dostarczający te brakujące elementy na terenie całego zasięgu polskich
Karpat. Celem projektu jest przeprowadzenie inwentaryzacji kluczowych gatunków ptaków na
terenie polskich Karpat i stworzenie na podstawie wyników tej inwentaryzacji rozwiązao dotyczących
monitoringu i ochrony ptaków w polskich Karpatach. Główne działania projektowe obejmą np.: (1)
kompleksową inwentaryzację wybranych gatunków ptaków polskich Karpat, (2) stworzenie sieci osób
monitorujących zasoby przyrodnicze polskich Karpat, (3) szeroki cykl warsztatów i szkoleo dla różnych
grup docelowych, (4) stworzenie strategii ochrony ptaków dla różnych grup docelowych (np.
nadleśnictwa, wybrane gminy).

Jaki jest cel prowadzenia inwentaryzacji ptaków w Karpatach? Jak wykorzystywane będą wyniki
badao inwentaryzacyjnych prowadzonych w ramach projektu?

Celem 4-letnich prac inwentaryzacyjnych prowadzonych w ramach projektu jest zebranie danych
dotyczących rozmieszczenia i liczebności wybranych gatunków ptaków w skali całych polskich Karpat,
oraz na poziomie poszczególnych jednostek fizjograficznych. Działania inwentaryzacyjne skupiad się
będą głównie na gatunkach wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej i/lub zagrożonych w skali
kraju lub charakterystycznych dla siedlisk górskich. W ramach prac terenowych zbierane będą także
informacje o stanie siedlisk oraz zagrożeniach na obszarze Karpat.
Dane zebrane w ramach inwentaryzacji mają posłużyd do służyd do ułatwienia wdrażania działao
związanych z monitorowaniem i ochroną tych gatunków i ich siedlisk, zarówno w ramach projektu,
jak i po jego zakooczeniu.

2

Dane uzyskane w ramach projektu będą do użytku wszystkich instytucji i organizacji związanych z
przyrodą i ochroną zasobów naturalnych Karpat. Będą one więc do mogły byd używane m.in. przez
Regionalne Dyrekcje Ochrony Środowiska, Regionalne Dyrekcje Lasów Paostwowych, Parki
Narodowe, Nadleśnictwa, Urzędy Gmin, organizacje pozarządowe itd. Instytucje te będą mogły
używad wyników inwentaryzacji m.in. do przygotowywania Planów Zadao Ochronnych, planów
zagospodarowania przestrzennego, opracowywania strategii ochrony gatunków zagrożonych, czy
planowania działao związanych z ochroną czynną gatunków.
Powierzchnie na których liczone będą gatunki w ramach projektu, będą także mogły służyd jako
powierzchnie referencyjne do monitorowania stanu zachowania wybranych gatunków ptaków w
przyszłości.
Wyniki badao terenowych będą dodatkowo podsumowane w książce „Ptaki Karpat”, która wydana
zostanie w pierwszej połowie 2015 roku. Pozwoli to na zebranie w jednej publikacji zarówno danych
zebranych w ramach projektu, jak i wszelkich publikowanych i niepublikowanych danych dotyczących
ptaków polskiej części Karpat, wraz z analizą zagrożeo i sugestiami działao ochronnych.


2. UWAGI OGÓLNE O PRACACH INWENTARYZACYJNYCH


Jaka metoda?

Badania terenowe obejmą całą polską częśd Karpat, włącznie z pasem pogórzy. Prace terenowe
obejmowad będą 4 sezony badawcze w latach 2011-2014. Ponieważ obszar Karpat jest zbyt duży, aby
w całości pokryd go kontrolami inwentaryzacyjnymi, konieczne będzie liczenie wybranych gatunków
ptaków na powierzchniach próbnych. Aby zapewnid reprezentatywnośd danych uzyskanych na tych
powierzchniach, będą one losowo wybierane. Dla wybranych gatunków ptaków (gatunki b. trudne
metodycznie, i/lub z lokalnymi, niewielkimi populacjami) powierzchnie liczeo wybierane będą
nielosowo. Generalnie używanymi metodami będą liczenia na transektach liniowych / punktowych, w
obrębie wylosowanych powierzchni próbnych.


Grupy inwentaryzowanych gatunków ptaków

Badania terenowe mają na celu zebranie dokładnych danych o liczebności i rozmieszczeniu ok. 45
gatunków ptaków w polskich Karpatach (szacuje się, że niejako „przy okazji” zebrane zostaną w miarę
dokładne dane dla kilkunastu kolejnych gatunków). Do badao wybrano gatunki zagrożone w skali
Europy i/lub kraju, oraz gatunki charakterystyczne dla siedlisk górskich. Ponieważ poszczególne
gatunki / grupy gatunków wymagają nieco innych założeo metodycznych do prowadzenia prac
terenowych, inwentaryzowane gatunki podzielono na grupy gatunków, które mogą byd liczone
wspólnie, wg tych samych założeo metodycznych i na tych samych powierzchniach próbnych (patrz
Ramka 1).

3

Ramka 1. Podział gatunków inwentaryzowanych w ramach Projektu. Każda z grup ptaków będzie liczona wg
nieco innej metodyki, na różnej wielkości powierzchniach próbnych (szczegóły w rozdziałach 3.1 – 3.6).

* występujące lokalnie i/lub wymagające specyficznych metod inwentaryzacyjnych (np. kuraki, derkacz)

Ogólne uwagi dotyczące inwentaryzacji wszystkich grup ptaków

1. Zapoznaj się dokładnie z instrukcją i stosuj się do jej zaleceo. Jeśli coś nie jest jasne, lub któreś

z zapisów w instrukcji „nie sprawdzają” się w terenie, przekaż o tym informacje do
koordynatora projektu.

2. Jeśli nie jesteś w stanie wykonad zaplanowanego liczenia (np. ze względu na warunki

terenowe na powierzchni, lub inne przypadki losowe) powiadom o tym jak najszybciej
koordynatora projektu.

3. Liczenia powinny byd wykonywane w terminach i porach dnia wskazanych w instrukcji -

zapewniających wysoką aktywnośd inwentaryzowanych gatunków i ich wysoką
wykrywalnośd.

4. Liczenia powinny odbywad się podczas właściwej pogody. Większośd gatunków jest znaczenie

mniej aktywna podczas silnego wiatru, silnego śniegu lub deszczu – nie prowadź prac
terenowych podczas nieodpowiednich warunków atmosferycznych.

5. Terminowo przekaż nam wszystkie wymagane formularze.

Lista rzeczy które powinieneś zabrad w teren:

1. lornetka 
2. GPS
3. telefon komórkowy (naładowany)
4. cyfrowy aparat fotograficzny
5. sprzęt do wabienia (głośnik + mp3 z granymi głosami)
6. zapas baterii
7. instrukcja
8. formularz terenowy
9. mapy
10. czołówka
11. długopis

4

Bezpieczeostwo

Podczas prowadzenie badao terenowych w trudnym, górskim terenie obserwatorzy muszą zapewnid
sobie bezpieczeostwo. Organizatorzy badao terenowych nie ponoszą odpowiedzialności za
ewentualne wypadki. Aby zminimalizowad możliwośd wypadków:



nie prowadź obserwacji w miejscach, w których wyjątkowo wysokie jest ryzyko wypadkowe,

np. strome zbocza górskie, rumowiska, obszary lawinowe. Jeśli powierzchnia
inwentaryzacyjna obejmuje miejsce o wysokim ryzyku wypadkowym, możesz zmodyfikowad
trasę przejścia, tak aby omijała ona niebezpieczny obszar lub zrezygnowad z liczenia (
powiadom o tym fakcie koordynatora!).



przed kontrolą terenową powiadom kogoś, gdzie dokładnie wybierasz się w teren,

szczególnie jeśli prowadzisz obserwacje samotnie, w trudnym terenie.



upewnij się, że masz ze sobą naładowany telefon komórkowy.



wpisz do swojego telefonu numery alarmowe (pogotowie ratunkowe – 999; ogólny numer

alarmowy – 112; GOPR – 601 100 300)



sugerujemy zabieranie ze sobą zestawu pierwszej pomocy, szczególnie w przypadku

prowadzenia badao w odległych, trudno dostępnych obszarach

Przed wyruszeniem na kontrole terenowe…



upewnij się, że umiesz obsługiwad sprzęt który ze sobą zabierasz (GPS, zestaw do wabienia)



upewnij się, że masz wgrane wszystkie potrzebne głosy do odtwarzacza mp3 oraz mapy i

współrzędne punktów nasłuchu wgrane do odbiornika GPS



zapoznaj się wcześniej z obszarem powierzchni inwentaryzacyjnej przy pomocy map

topograficznych i/lub aplikacji Google Earth oraz Geoportal – umożliwi Ci to sprawniejsze
zaplanowanie dotarcia do powierzchni i poruszania się po niej



upewnij się, że znasz dobrze głosy ptaków, które możesz mied na powierzchni (znajomośd

głosów gatunków wymienionych w załączniku A niniejszego dokumentu jest obowiązkowa!)



przedwicz szacowanie odległości w terenie – szczególnie ważne jest to przy liczeniach

gatunków w grupy A, które zapisywane są w dwóch pasach odległości (do 50 m, oraz powyżej
50 m).

Po wykonaniu kontroli terenowych…

… przeslij nam terminowo wszystkie wymagane formularze i karty terenowe.

5

3. METODYKA DLA POSZCZEGÓLNYCH GRUP PTAKÓW


3.1 GRUPA A – GATUNKI LEŚNE ŚREDNIEJ WIELKOŚCI

Kluczowe gatunki liczone na powierzchni:

Jarząbek
Sóweczka
Dzięcioł białogrzbiety
Dzięcioł trójpalczasty
Dzięcioł zielonosiwy
Drozd obrożny
Muchołówka białoszyja
Muchołówka mała

+ Dzięcioł czarny, Dzięcioł zielony, Siniak, Orzechówka, Zniczek, Krzyżodziób świerkowy i inne
(rejestracji podlegają wszystkie gatunki wymienione w Załączniku A niniejszego dokumentu).

Losowanie powierzchni próbnych

Powierzchnie próbne losowane są spośród wszystkich kwadratów 2x2 km w granicach Karpat
polskich, na których lesistośd wynosi ponad 70% powierzchni kwadratu. Łącznie w ramach
projektu objętych liczeniami zostanie ok. 300-400 takich powierzchni, z czego 75%
zlokalizowanych jest w paśmie gór, a 25% w paśmie pogórzy.

Wielkośd powierzchni

4 km

2

(kwadrat 2x2 km)

Rodzaj liczenia

Transekt punktowy. Na powierzchni ptaki rejestrowane / wabione są na 9 punktach
rozlokowanych co 500 m, dodatkowo ptaki rejestrowane są na trasie między punktami.

Liczba kontroli

5 (odstęp między kolejnymi kontrolami - min. 10 dni)

Terminy kontroli (+ gatunki aktywnie wabione podczas kontroli)

1 kontrola: 25.03 – 10.04 (dzięcioł trójpalczasty / dzięcioł białogrzbiety)
2 kontrola: 11.04 – 20.04 (jarząbek / dzięcioł zielonosiwy)
3 kontrola: 21.04 – 30.04 (sóweczka / dzięcioł zielonosiwy)
4 kontrola: 01.05 – 10.05 (dzięcioł trójpalczasty / dz. białogrzbiety)
5 kontrola: 10.05 – 25.05

Z reguły na pogórzach kontrole powinny odbywad się wcześniej, a więc na początku zakresu
podanego dla poszczególnych kontroli. Natomiast kontrole w pasie gór, szczególnie wysoko w górach
odbywad się powinny raczej później, pod koniec podanego zakresu. Powyższe terminy mogą byd

6

wyjątkowo także dopasowywane do warunków fenologicznych w poszczególnych latach. Jeśli w
danym roku wcześniej / później niż zwykle rozpoczął się sezon wegetacyjny, to możliwe jest
odpowiednie dopasowanie terminów poszczególnych liczeo (musi to byd jednak uzgodnione przed
wykonaniem liczenia z koordynatorem projektu!).



Ramka 2. Okres aktywności kluczowych gatunków ptaków liczonych na powierzchniach 2x2 km
(dane głównie za: Chylarecki i in. 2009 + dane własne). Wytłuszczono gatunki kluczowe.

Pora prowadzenia kontroli

Wszystkie kontrole są wczesnoranne – optymalnie powinny odbywad się optymalnie od
wschodu słooca do godz. 11:00 (12:00). Całkowity czas kontroli w warunkach górskich
wynosid będzie ok. 5h: 1,5 h nasłuchu w punktach oraz ok. 3-3,5h podczas przemarszu
między punktami. Oznacza to, że należy rozpocząd kontrolę możliwie jak najwcześniej -
optymalnie ok. 6:00, chod szczególnie na powierzchniach wysoko w górach będzie to trudne.
Należy jednak dążyd do tego, żeby całą powierzchnię skontrolowad w okresie wysokiej
aktywności ptaków.

Przygotowania przed kontrolą

Przed przeprowadzeniem kontroli terenowej wymagane jest zapoznanie się topografią
terenu, w celu optymalnego zaplanowania trasy przejścia oraz lokalizacji punktów
nasłuchowych. Z powierzchnią należy zapoznad się przy pomocy map oraz portali GISowych
(Geoportal, GoogleEarth).
Pamiętaj także o wgraniu do odbiornika GPS-a odpowiednich map oraz współrzędnych
punktów nasłuchu.

Przebieg kontroli

Powierzchnia próbna to kwadrat 2x2 km. W ramach każdego z kwadratów wyznaczonych jest 9
punktów nasłuchu. Trasa przemarszu obserwatora przechodzi przez wszystkie punkty nasłuchu
(punkty P1 – P9 na schemacie) i obejmuje dodatkowo ok. 7 km trasy pomiędzy punktami (odcinki
transektowe zaznaczone żółtymi strzałkami na schemacie).

7

2 km

500 m

punkty nasłuchu
/ wabieo (P1-P9)

hipotetyczna trasa
przejścia

P9

P7

P8

P6

P5

P4

P1

P2

P3

Ryc. 1. Powierzchnia inwentaryzacyjna 2x2 km przeznaczona do liczeo średniej wielkości ptaków leśnych. Na żółto
zaznaczona jest „idealna” trasa przejścia oraz rozkład punktów nasłuchu. Zauważ, że numeracja punktów nasłuchu jest
rosnąca od punktu zlokalizowanego w lewym, górnym rogu kwadratu. Jeśli więc będziesz zaczynał kontrolę od punktu w
prawym dolnym rogu kwadratu, to zaczynasz ją od punktu nr 9 (a nie nr 1!).

Ustalenie rzeczywistej trasy kontroli i lokalizacji punktów nasłuchowych
Powyższy schemat prezentuje „powierzchnię idealną”. Rozmieszczenia zarówno punktów jak i trasy
przejścia między nimi, będzie niekiedy wymagało w trudnych górskich warunkach dostosowania do
warunków terenowych. Trasa przejścia powinna byd dopasowana do lokalnych warunków
topograficznych – powinna więc biec wzdłuż poziomic i/lub wykorzystywad istniejące ścieżki, tak aby
przejście transektem było jak najmniej męczące, a trasa powinna omijad strome, niebezpieczne
fragmenty górskich stoków. Jednocześnie punkty nasłuchowe powinny byd zlokalizowane w pewnej
odległości (min. 100 m.) od potoków, które mogą zagłuszad odzywające się ptaki, oraz od często
uczęszczanych ścieżek (np. szlaków turystycznych), na których warunki siedliskowe niekiedy różnią się
od pozostałej części lasu, co może wpływad na reprezentatywnośd wyników.
Obserwator podczas pierwszej kontroli powinien tak dopasowad trasę przejścia i lokalizację punktów
nasłuchowych, żeby:
a. zapewnid sobie bezpieczeostwo w trudnym górskim terenie
b. zapewnid żeby lokalizacja trasy i punktów była jak najbardziej zbliżona do „idealnej” powierzchni
c. zapewnid możliwie jak najlepszą wykrywalnośd poszczególnych gatunków

Podczas pierwszej kontroli obserwator kieruje się na kolejne, z góry zadane punkty nasłuchu, wg
współrzędnych zapisanych w GPS oraz mapy. Jeśli nie jest możliwe wykonanie nasłuchu na z góry
zdefiniowanym punkcie „idealnym”, to obserwator wybiera miejsce w pobliżu, gdzie taki nasłuch
(i/lub stymulacja głosowa) może byd prowadzony, pamiętając, że optymalna odległośd punktów
nasłuchowych od siebie, to ok. 500 m. Lokalizacja „rzeczywistych” punktów nasłuchowych

8

zapisywana jest przy pomocy urządzenia GPS, oraz zaznaczana na mapie. Na mapie zaznaczamy także
przebieg trasy przejścia między punktami.
W sytuacji, gdy któryś z punktów wypadnie na terenie otwartym, należy zmodyfikowad jego
lokalizację, tak żeby zlokalizowany on był w terenie leśnym.
Podczas pierwszej kontroli obserwator zapisuje współrzędne „rzeczywistego” punktu w urządzeniu
GPS, oraz opisuje na mapie punkty charakterystyczne, po których można będzie trafid do tego punktu
w trakcie kolejnych kontroli. Zalecane jest także, aby zaznaczyd w jakiś sposób miejsce nasłuchu – w
lesie można powiesid kolorową wstążkę na pniu drzewa. Czas potrzebny na wykonanie tych
czynności nie jest wliczany do 10-minutowego czasu nasłuchu.
Start transektu powinien rozpoczynad się co drugie liczenie z przeciwległego kooca, aby nie
powodowad błędu systematycznego związanego z prowadzeniem nasłuchów na niektórych punktach
zawsze w późniejszych godzinach, w czasie zmniejszonej aktywności ptaków. Kolejna kontrola
powinna rozpoczynad się więc od punktu na którym skooczyliśmy poprzednią wizytę na powierzchni.
Zauważ, że punkty nasłuchu numerowane są zawsze rosnąco, począwszy od lewego, górnego
narożnika kwadraty. Należy przestrzegad tego systemu numeracji – jest on stały, mimo że Liczenie
może rozpoczynad się z innych punktów (niekoniecznie punktu nr 1).

Ryc. 2. Przykładowa powierzchnia liczeo 2x2 km. Na żółto zaznaczona jest trasa przejścia oraz rozkład punktów nasłuchu na
powierzchni „idealnej”, na czerwono zaznaczony jest układ „rzeczywisty”, dostosowany do warunków terenowych i
siedliskowych.

Opis stanu siedlisk w punktach
Podczas pierwszej kontroli na powierzchni obserwator powinien wypełnid Kartę Stanu Siedlisk (KSS)
na poszczególnych punktach. W Karcie tej umieszczane są podstawowe informacje dotyczące
struktury i stanu zachowania siedlisk na punkcie. Czas potrzebny na wypełnienie KSS na 1 punkcie
(ok. 2 min) nie powinien byd wliczany do 10 minutowego czasu nasłuchu / wabienia na punkcie.
Obserwatorzy są zachęcani do wykonywania cyfrowych zdjęd dokumentujących strukturę siedliska na
punkcie, które ułatwid mogą opis siedlisk i śledzenie zmian ich struktury pomiędzy poszczególnymi
kontrolami / latami.

9

Liczenie ptaków na punkcie
Po dojściu do punktu obserwator rozpoczyna 10 minutowy nasłuch, w trakcie którego zapisywane w
formularzu terenowym są wszystkie słyszane i widziane gatunki ptaków wymienione w załączniku A
niniejszego dokumentu. Łącznie w sezonie obserwator odwiedza powierzchnię 5-krotnie. Przebieg
poszczególnych kontroli nie różni się między sobą, oprócz zestawu gatunków, które obserwator
aktywnie wabi na poszczególnych punktach nasłuchu. Przebieg nasłuchu na poszczególnych punktach
przedstawiony jest w Ramce 3.

Ramka 3. Przebieg nasłuchu na poszczególnych punktach, w trakcie kontroli powierzchni
inwentaryzacyjnej 2x2 km.

1-sza kontrola: 25.03 – 10.04

10 minut: 4 min. nasłuch – 2 min. wabienie werblowaniem dzięcioła trójpalczastego/białogrzbietego*
– 1 min. nasłuchu – 1 min. wabienie głosem kontaktowym dzięcioła trójpalczastego / białogrzbietego
– 2 min. nasłuchu.

* Jeśli punkt zlokalizowany jest w drzewostanie borowym używamy głosu dzięcioła trójpalczastego, jeśli punkt
zlokalizowany jest w drzewostanie liściastym używamy do wabienia głosu dzięcioła białogrzbietego. Jeśli punkt
zlokalizowany jest w drzewostanie mieszanym, decyzja o wyborze głosu gatunku powinna byd uzależniona od
dominującego typu drzewostanu.

2 kontrola: 11.04 – 20.04

10 minut: 4 min. nasłuch – 2 min. wabienie głosem dzięcioła zielonosiwego/jarząbka* – 1 min.
nasłuchu – 1 min. wabienie głosem wabienie głosem dzięcioła zielonosiwego/jarząbka – 2 min.
nasłuchu.

* Jeśli punkt zlokalizowany jest w drzewostanie borowym używamy głosu jarząbka, jeśli punkt zlokalizowany
jest w drzewostanie liściastym używamy do wabienia głosu dzięcioła zielonosiwego. Jeśli punkt zlokalizowany
jest w drzewostanie mieszanym, decyzja o wyborze głosu gatunku powinna byd uzależniona od dominującego
typu drzewostanu.

3 kontrola: 21.04 – 30.04

10 minut: 4 min. nasłuch – 2 min. wabienie głosem dzięcioła zielonosiwego/sóweczki* – 1 min.
nasłuchu – 1 min. wabienie głosem wabienie głosem dzięcioła zielonosiwego/sóweczki – 2 min.
nasłuchu.

* Jeśli punkt zlokalizowany jest w drzewostanie borowym używamy głosu sóweczki, jeśli punkt zlokalizowany
jest w drzewostanie liściastym używamy do wabienia głosu dzięcioła zielonosiwego. Jeśli punkt zlokalizowany
jest w drzewostanie mieszanym, decyzja o wyborze głosu gatunku powinna byd uzależniona od dominującego
typu drzewostanu.

4 kontrola: 01.05 – 10.05

10 minut: 4 min. nasłuch – 2 min. wabienie werblowaniem dzięcioła trójpalczastego/białogrzbietego*
– 1 min. nasłuchu – 1 min. wabienie głosem kontaktowym dzięcioła trójpalczastego / białogrzbietego
– 2 min. nasłuchu.

* Jeśli punkt zlokalizowany jest w drzewostanie borowym używamy głosu dzięcioła trójpalczastego, jeśli punkt
zlokalizowany jest w drzewostanie liściastym używamy do wabienia głosu dzięcioła białogrzbietego. Jeśli punkt
zlokalizowany jest w drzewostanie mieszanym, decyzja o wyborze głosu gatunku powinna byd uzależniona od
dominującego typu drzewostanu.

5 kontrola: 11.05 – 25.05

10 min. nasłuchu (w szczególności muchołówka białoszyja, muchołówka mała w drzewostanach
liściastych, oraz drozd obrożny w drzewostanach borowych)

10

Obserwator w trakcie nasłuchu stoi w punkcie, nie przemieszczając się. Należy zachowywad się cicho,
szczególnie podczas liczenia na którym wabi się jarząbka. W przypadku stwierdzenia gatunku
wabionego głosem z odtwarzacza, dopuszcza się możliwośd podejścia w stronę zwabionego osobnika,
aby określid jego przynależnośd gatunków, liczbę i / lub płed.
Podczas pobytu na punkcie notowane są WSZYSTKIE słyszane i widziane gatunki ptaków wymienione
w Załączniku A niniejszej instrukcji (a więc nie tylko te aktywnie wabione!). Stwierdzenia ptaków w
punktach zapisywane są w 2 pasach odległości – okręgach o promieniu: (i) do 50 m od obserwatora,
oraz (ii) powyżej 50 m od obserwatora. W formularzach kontroli notowane powinny byd: następujące
informacje: gatunek, liczba, płed, wiek, zachowanie, kategoria lęgowości (np. śpiew, zajęte gniazdo).
Poszczególne gatunki w formularzach powinny byd zapisywane przy użyciu powszechnie przyjętych
kodów nazw gatunkowych, stosowanych m.in. w Monitoringu Pospolitych Ptaków Lęgowych
(załącznik B i C niniejszego dokumentu).

Ryc. 3 Przykładowy zapis w formularzu terenowym powierzchni 2x2 km, z dwóch punktów nasłuchu oraz odcinków
transektowych między nimi.

Liczenie ptaków podczas przemieszczania się między punktami
Podczas przemieszczania się między punktami obserwator także notuje stwierdzenia ptaków –
wybranych gatunków, wymienionych w Załączniku A niniejszego dokumentu (a więc notowany jest
ten sam zestaw gatunków, co na punkcie). Stwierdzenia ptaków w punktach zapisywane są w 2
pasach odległości: (i) do 50 m od linii transektu po której porusza się obserwator, oraz (ii) powyżej 50
od linii transektu. W formularzach kontroli notowane powinny byd: następujące informacje: gatunek,
liczba, płed, wiek, zachowanie, kategoria lęgowości (np. śpiew, zajęte gniazdo).

Zapisywanie i przesyłanie danych

Dane terenowe zapisujemy na formularzach terenowych (nie we własnych notatnikach!). Wszystkie
formularze z lcizeo powierzchni 2x2 (5 formularzy terenowych z poszczególnych kontroli, 1 Formularz
Zbiorczy, 1 Karta Stanu Siedlisk) powinny zostad odesłane do organizatora projektu do dnia 31 lipca.

W tym polu zapisujemy
ptaki

stwierdzone

w

punkcie nasłuchu. Ptaki
zapisywane są w dwóch o
pasach

(okręgach)

odległości od obserwatora:
do 50 m oraz powyżej 50
m.

W tym polu zapisujemy ptaki
stwierdzone

na

trasie

(transekt o dług. ok. 500 m)
pomiędzy

poszczególnymi

punktami nasłuchu. Ptaki
zapisywane sa w dwóch o
pasach

odległości

od

transektu: do 50 m oraz
powyżej 50 m.

11

Załącznik A.

Lista gatunków których wszystkie stwierdzenia podlegają rejestracji podczas liczeo.

nazwa polska

nazwa łacioska

jarząbek

Bonasa bonasia

cietrzew

Tetrao tetrix

gluszec

Tetrao urogallus

przepiórka

Coturnix coturnix

nuroges

Mergus merganser

bocian czarny

Ciconia nigra

bocian bialy

Ciconia ciconia

pustulka

Falco tinnunculus

kobuz

Falco subbuteo

sokól wedrowny

Falco peregrinus

trzmielojad

Pernis apivorus

kania czarna

Milvus migrans

bielik

Haliaeetus albicilla

gadożer

Circaetus gallicus

blotniak stawowy

Circus aeruginosus

blotniak lakowy

Circus pygargus

krogulec

Accipiter nisus

jastrzab

Accipiter gentilis

myszolów zwyczajny

Buteo buteo

orlik krzykliwy

Aquila pomarina

orzel przedni

Aquila chrysaetos

orzełek

Aquila pennata

derkacz

Crex crex

żuraw

Grus grus

mornel

Charadrius morinellus

slonka

Scolopax rusticola

kszyk

Gallinago gallinago

samotnik

Tringa ochropus

brodziec piskliwy

Actitis hypoleucos

siniak

Columba oenas

syczek

Otus scops

puchacz

Bubo bubo

puszczyk

Strix aluco

puszczyk uralski

Strix uralensis

sóweczka

Glaucidium passerinum

pójdzka

Athene noctua

włochatka

Aegolius funereus

uszatka

Asio otus

lelek

Caprimulgus europaeus

zimorodek

Alcedo atthis

dudek

Upupa epops

dzięcioł średni

Dendrocopos medius

dzięcioł białogrzbiety

Dendrocopos leucotos

dzieciol bialoszyi

Dendrocopos syriacus

dzięcioł trójpalczasty

Picoides tridactylus

dzięcioł czarny

Dryocopus martius

dzięcioł zielony

Picus viridis

dzięcioł zielonosiwy

Picus canus

gasiorek

Lanius collurio

12

dzierzba czarnoczelna

Lanius minor

srokosz

Lanius excubitor

orzechówka

Nucifraga caryocatactes

kruk

Corvus corax

lerka

Lullula arborea

swierszczak

Locustella naevia

strumieniówka

Locustella fluviatilis

jarzebatka

Sylvia nisoria

zniczek

Regulus ignicapilla

pomurnik

Tichodroma muraria

drozd obrożny

Turdus torquatus

paszkot

Turdus viscivorus

podróżniczek

Luscinia svecica

nagórnik

Monticola saxatilis

muchołówka białoszyja

Ficedula albicollis

muchołówka mała

Ficedula parva

pluszcz

Cinclus cinclus

plochacz halny

Prunella collaris

pliszka cytrynowa

Motacilla citreola

pliszka górska

Motacilla cinerea

swiergotek polny

Anthus campestris

siwerniak

Anthus spinoletta

czeczotka

Carduelis flammea

krzyżodziób świerkowy

Loxia curvirostra

ortolan

Emberiza hortulana

13

Załącznik B.

Kody gatunkowe – nazwy polskie

PH
PF
IX
BS
LYM
OE
CA
HA
CIP
CIA
CIC
CCC
CCN
PJ
TRH
TRS
R
LL
SC
TX
ANC
ANQ
W
EGA
APU
AR
PN
AM
AYU
PC
CS
CX
OT
TQ
TI
GM
U
H
GC
LM
LS
DL
DS
DM
DA
DE
PT
PU
PV
DI
CE
C
SOM
CIG
SB
COF
BC
LC
ANS
PY
TU
CT
CP
AYF
NR
TB
SN
ACG
ZJ
AA
MG
MM
SA
COM
SQ
FAS
GH
PO
PCA

Batalion

Bażant

Bączek

Bąk

Bekasik

Białorzytka
Biegus zmienny

Bielik

Błotniak łąkowy

Błotniak stawowy

Błotniak zbożowy

Bocian biały

Bocian czarny

Bogatka

Brodziec piskliwy
Brodziec pławny

Brzegówka
Brzęczka
Cierniówka
Cietrzew
Cyraneczka

Cyranka

Czajka

Czapla biała

Czapla purpurowa

Czapla siwa

Czarnogłówka

Czeczotka
Czernica
Czubatka
Czyż

Derkacz

Drop

Drozd obrożny

Droździk
Dubelt

Dudek

Dymówka
Dzierlatka
Dzierzba czarnoczelna
Dzierzba rudogłowa
Dzięcioł białogrzbiety
Dzięcioł białoszyi

Dzięcioł czarny

Dzięcioł duży

Dzięcioł średni

Dzięcioł trójpalczasty
Dzięcioł zielonosiwy
Dzięcioł zielony

Dzięciołek
Dziwonia
Dzwoniec
Edredon
Gadożer
Gajówka
Gawron

Gągoł

Gąsiorek
Gęgawa
Gil

Głuszec

Grubodziób

Grzywacz
Głowienka
Hełmiatka
Jarząbek
Jarzębatka
Jastrząb
Jer

Jerzyk

Kania czarna
Kania ruda
Kapturka
Kawka

Kląskawka
Kobuz

Kokoszka
Kopciuszek

Kormoran

TM
SE
ANR
CG
J
ACN
PZO
COX
TRT
LOP
LOC
ANP
GG
CU
SS
NA
BO
PX
TP
CM
L
CCY
CY
TRG
XT
FU
AB
P
LAU
LAM
LAC
LAA
PE
FA
FP
M
FH
RR
B
MO
MEM
TT
D
AQC
AQP
EH
NC
AQR
HPE
HOS
TV
CF
CB
POC
POG
POA
POR
KT
SU
KC
PP
MA
MT
MC
MF
CI
ANL
PK
TA
ANY
LUS
SR
PM
TR
EC
ES
AN
CR
BB
FAT

Kos

Kowalik

Krakwa

Kraska

Krętogłów
Krogulec
Kropiatka
Kruk

Krwawodziób

Krz

yżodziób sosnowy

Krzyżodziób świerkowy
Krzyżówka
Kszyk

Kukułka

Kulczyk

Kulik wielki

Kulon

Kuropatwa
Kwiczoł

Lelek

Lerka

Łabędź krzykliwy

Łabędź niemy

Łęczak

Łozówka
Łyska

Makolągwa

Mazurek

Mewa czarnogłowa

Mewa mała

Mewa pospolita

Mewa srebrzysta

Modraszka
Muchołówka białoszyja
Muchołówka mała

Muchołówka szara

Muchołówka żałobna
Mysikrólik
Myszołów
Nagórnik
Nurogęś
Ohar

Oknówka
Orlik grubodzioby

Orlik krzykliwy

Ortolan

Orzechówka

Orzeł przedni

Orzełek włochaty

Ostrygojad
Paszkot

Pełzacz leśny

Pełzacz ogrodowy

Perkoz dwuczuby

Perkoz rdzawoszyi
Perkoz rogaty

Perkozek
Piecuszek
Piegża

Pierwiosnek

Pleszka

Pliszka siwa
Pliszka cytrynowa
Pliszka górska

Pliszka żółta

Pluszcz

Płaskonos
Płochacz halny

Płomykówka

Podgorzałka

Podróżniczek

Pokląskwa
Pokrzywnica

Pomurnik
Potrzeszcz
Potrzos

Pójdźka

Przepiórka
Puchacz

Pustułka

SXA
SXU
AE
RP
XB
ANA
E
STA
CL
CHY
CN
STS
STP
STH
STC
PHA
LI
TRO
SD
CH
CD
PL
CO
AS
A
SL
LUM
LUL
FAP
PA
AF
G
GP
PIP
LE
LF
T
REC
HIM
CC
MES
S
NYC
LAR
TF
AT
AP
AC
LN
ANE
KB
KS
XA
XS
PEA
EI
ST
AO
PB
OR
AFU
XD
RA
KD
COC
PD
HI
XUM
PON
PZA
Z
AL
RI
MR
GR

Puszczyk
Puszczyk uralski

Raniuszek
Remiz

Rokitniczka

Rożeniec
Rudzik

Rybitwa białoczelna
Rybitwa białoskrzydła
Rybitwa białowąsa

Rybitwa czarna

Rybitwa czubata

Rybitwa popielata

Rybitwa rzeczna

Rybitwa wielkodzioba
Rybołów
Rycyk

Samotnik
Sierpówka
Sieweczka obrożna

Sieweczka rzeczna

Sikora uboga

Siniak

Siwerniak
Skowronek
Słonka

Słowik rdzawy

Słowik szary

Sokół wędrowny

Sosnówka
Sowa błotna

Sójka

Sóweczka
Sroka

Srokosz

Strumieniówka

Strzyżyk
Szablodziób

Szczudłak
Szczygieł
Szlachar
Szpak

Ślepowron
Śmieszka
Śpiewak
Świergotek drzewny
Świergotek łąkowy

Świergotek polny

Świerszczak

Świstun

Świstunka górska

Świstunka leśna

Trzciniak
Trzcinniczek

Trzmielojad

Trznadel
Turkawka
Uszatka

Wąsatka
Wilga

Włochatka
Wodniczka
Wodnik

Wójcik

Wrona

Wróbel

Zaganiacz
Zaroślówka
Zausznik
Zielonka
Zięba

Zimorodek
Zniczek

Żołna

Żuraw

14

Załącznik C

Symbole zapisu stwierdzeo ptaków na formularzach / mapach (na przykładzie dzięcioła
zielonosiwego)

PU - dzięcioł zielonosiwy, płed nieustalona

PU ♂ - samiec dzięcioła zielonosiwego

PU - samica dzięcioła zielonosiwego

PU - para dzięciołów zielonosiwych

2 PU – 2 osobniki

PU – zachowanie godowe: głos godowy, śpiew, lot tokowy


PU – niedokładnie zlokalizowany głos godowy, śpiew


PU X PU – zachowania agresywne dwóch osobników, np. walka, odganianie

* PU – „gwiazdka” dokładnie lokalizująca gniazdo danego gatunku

PU - - - - PU – jednocześnie widziane różne ptaki,


PU - - - PU – jednocześnie stwierdzone 2 różne osobniki śpiewające

PU- -------I - przemieszczenie o zlokalizowanym zakooczeniu lotu (zaznaczonym kreską)

--- PU-- osobnik przelatujący

PU juv. – ptak młodociany, tegoroczny

PU rodz. – rodzina (dorosłe + pull / podloty)

PU pok. – ptak z pokarmem,

PU z. – zaniepokojony ptak dorosły