1

1. Typy odżywiania się mikroorganizmów.

Wśród bakterii możemy spotkać organizmy reprezentujące każdy z typów odżywiania

występujący w przyrodzie. Większość z nich jest zaliczana do heterotrofów,

czyli organizmów cudzożywnych. Wśród form samożywnych (autotroficznych) znajdują się

bakterie chemosyntezujące oraz fotosyntezujące. Te pierwsze do syntezy związków

odżywczych wykorzystują energię pochodzącą z utleniania pewnych związków

nieorganicznych np. amonowych jak Nitrosomonas, azotynów np. Nitrobacter, siarkowych -

Thiobacillus, czy wodorowych, jak Pseudomonas facilis. Bakterie fotosyntetyzujące

korzystają natomiast z energii świetlnej. W grupie bakterii przeprowadzających fotosyntezę są

takie które uzyskują atomy wodoru z siarkowodoru (beztlenowe) oraz te, które tak jak rośliny

czerpią wodór z wody (tlenowe np. sinice).

1. źródło węgla

AUTOTROFY – organizmy, które czerpią węgiel do budowy substancji organicznych

z dwutlenku węgla, przy czym nie są zdolne do czerpania go z innych źródeł; samożywne

HETEROTROFY – źródłem węgla są dla nich związki organiczne; cudzożywne

2. źródło energii

FOTOTROFY – energię uzyskują z promieniowania słonecznego

CHEMOTROFY – czerpią energię z utleniania organicznych lub nieorganicznych związków

chemicznych

3. źródło (donator) elektronów w procesie biosyntezy

LITOTROFY – źródłem elektronów są dla nich substancje nieorganiczne (H

2

, NH

3

, H

2

S,

CO, związki Fe i in.)

ORGANOTROFY – korzystają z organicznych źródeł elektronów.

mikroorganizmy

chemotrofy

fototrofy

chemolitotrofy

chemoorganotrofy

2

2. Podział mikroorganizmów w oparciu o sposób odżywania się.

Opis sposobu odżywiania się mikroorganizmów wymaga ustalenia:

· Co jest źródłem energii metabolicznej – energia jest niezbędna dla komórek

do wykonania pracy chemicznej, np. biosynteza (anabolizm), pracy osmotycznej

(transport przez błony), pracy mechanicznej czy pracy fizycznej.

· Co jest źródłem węgla do syntezy składników komórkowych.
· Co jest donorem elektronów i protonów w układzie przenośników, np. transport przez

błony, przemiany energetyczne w komórce.

Ze względu na sposób odżywiania się mikroorganizmy dzielimy na:

· Fotoautotrofy
· Chemolitotrofy
· Chemoorganotrofy

Chemotrofy – mikroorganizmy, które uzyskują energię w wyniku przemian

oksydoredukcyjnych organicznych lub nieorganicznych związków chemicznych.

Źródłem węgla dla tej grupy może być CO

2

lub związki organiczne.

Chemotrofy dzielimy na:

· Chemolitotrofy (chemoautotrofy) – organizmy korzystające z energii zawartej

w zredukowanych związkach organicznych, np. azotu, siarki, żelaza lub energii

zawartej w H

2

. Źródłem elektronów mogą być zredukowane związki, takie jak NH

3

,

CO, H

2

S, S, Fe

2+

. Źródłem węgla może być CO

2

lub związki organiczne. Do tej grupy

zaliczamy większość archeonów, bakterie nitryfikacyjne, bakterie wodorowe, żelaziste

i wiele innych, szczególnie często występujące w środowiskach wody i gleby.

· Chemoorganotrofy (organotrofy, chemoorganoheterotrofy) – mikroorganizmy,

które wykorzystują związki organiczne jako źródło węgla, energii i elektronów

(donory wodoru). Należą tutaj wszystkie grzyby (drożdże i pleśnie), większość

bakterii, pierwotniaki oraz zwierzęta.

Fotoautotrofy (fotolitoautotrofy) – organizmy samożywne wykorzystujące energię słoneczną.

Źródłem węgla dla tej grupy jest CO

2

, źródłem elektronów są związki nieorganiczne.

Do fotoautotrofów zaliczamy:

· Beztlenowe bakterie fototropiczne, których proces fotosyntezy nie uwalnia

do środowiska tlenu, np. purpurowe bakterie siarkowe.

3

· Tlenowe mikroorganizmy fototropiczne, które w obecności światła wytwarzają tlen –

takimi właściwościami cechują się sinice, glony.

3. Wyjaśnić pojęcia: fotolitotrofia, chemolitotrofia i organotrofia - patrz pytanie 2.

4. Oddychanie tlenowe mikroorganizmów.

Oddychanie jest procesem katabolicznym, w którym utlenianie związków organicznych lub

nieorganicznych jest sprzężone z syntezą ATP w procesie fosforylacji oksydacyjnej,

a końcowymi akceptorami elektronów są związki egzogenne. Energia zawarta w substratach

oddechowych jest stopniowo uwalniana w serii sprzężonych reakcji utleniania i redukcji,

którym towarzyszy transport elektronów w łańcuchu oddechowym.

W skład łańcucha oddechowego wchodzą co najmniej dwa kompleksy enzym-dehydrogenaza

i końcowa oksydoreduktaza. W bardziej kompletnych łańcuchach występują dodatkowe

enzymy lub białka przenoszące elektrony.

Łańcuch u Eukaryota jest umiejscowiony w wewnętrznej błonie mitochondrialnej.

U Prokaryota w błonach mezosomów w błonie cytoplazmatycznej. W oddychaniu tlenowym

końcowym akceptorem elektronów jest tlen. Oddychanie tlenowe daje mikroorganizmom

większy zysk energetyczny, a związki organiczne są utleniane do związków obojętnych.

5. Proces fermentacji

Liczne bakterie i niektóre grzyby mikroskopowe posiadają zdolność do przeprowadzania

procesu utleniania, nazywanego fermentacją. W fermentacji substrat oddechowy zostaje

rozbity i przekształcony, po czym jeden produkt ulega utlenianiu, a drugi redukcji.

W przebiegu fermentacji wyzwala się tylko część energii, jaka uwalniałaby się w oddychaniu

tlenowym. Energia jest odkładana w ATP, a ten ostatni tworzy się w drodze fosforyzacji

substratowej. Wyjątkowo fermentacje mogą przebiegać bez wykorzystania fosforyzacji

substratowej, kiedy ATP powstaje kosztem energii pompy wodorowej lub sodowej.

Wydajność energetyczna fermentacji jest kilkanaście razy mniejsza niż bez oddychania

tlenowego. Do uzyskania tej samej ilości energii co w oddychaniu tlenowym, w czasie

fermentacji bakteria musi zużyć wiele razy większą ilość substratu. Produktem fermentacji,

oprócz energii zmagazynowanej w ATP, są związki organiczne bardziej zredukowane niż

substrat i bardziej utlenione. Bakterie fermentując, modyfikują silne środowisko, zużywając

dużo substratu i gromadząc wiele ilości produktów końcowych. Produkty te, są w większości

4

związkami organicznymi, mogą służyć jako źródło węgla i energii dla innych bakterii.

Przy dużych stężeniach substratu i dominacji bakterii fermentujących dochodzi do kumulacji

produktów, zwłaszcza kwasów i gazów.

Końcowe produkty fermentacji glukozy przez drobnoustroje:

Beztlenowa przemiana pirogronianu do zredukowanego metabolitu, który bez udziału tlenu

nie może być dalej metabolizowany, jako produkt niepotrzebny komórce, zostaje wydzielony

do środowiska. Znaczącym celem dalszej przemiany kwasu pirogronowego do produktu

końcowego jest regeneracja, czyli utlenienie zredukowanego NAD-u podczas II etapu. Proces

fermentacji jest charakterystyczny dla organizmów względnie beztlenowych – drożdże,

bakterie mlekowe oraz bezwzględnych beztlenowców – bakterie z rodzaju Clostridium

Bacteroides. Produkty końcowe będą zależne od wyposażenia enzymatycznego.

Jeżeli drobnoustroje mają skąpe wyposażenie to powstaje produkt homogenny, np. kwas

mlekowy.

5

6. Charakterystyka bakterii chemolitotroficznych.

Chemolitotrofy są liczną grupą. Występują w wodzie i glebie głównie. Są to mikroorganizmy,

które wykorzystują energię zawarta w zredukowanych związkach chemicznych. I odzyskują

te energię w wyniku utleniania związków.

1) Bakterie utleniające wodór – bakterie wodorowe (np. Hydrogenomonas)

H

2

+ 1/2 O

2

à H

2

O + 1ATP

2) Bakterie utleniające amoniak (np. Nitromonas)

NH

4

+

+ 1,5 O

2

à NO

2

-

+ H

+

+ H

2

O + 2ATP

3) Bakterie utleniające azotany (np. Nitrobacter)

NH

4

+

+ 1/2O

2

à NO

3

-

+ 1ATP

4) Bakterie utleniające nieorganiczne związki siarki, bakterie siarkowe (np. Thiobacillus)

HS

-

+ H

+

½O

2

à S

0

+H

2

O + 2ATP

S

0

+ 1½O

2

+ H2O à SO

4

2-

+2H

+

+1ATP

5) Bakterie utleniające jony żelazowe – bakterie żelaziste ( Ferrobacillus)

Fe

2+

+H

+

+ ¼ O

2

à Fe

3+

+ ½ H

2

O + 1 ATP

Niektóre chemolitotrofy są wyspecjalizowane w sposobie uzyskiwania energii

(np. Nitrosomonas - wyłącznie utlenione NH

3

), inne mogą wykorzystywać kilka

nieorganicznych donorów elektronów (np. Aciditobacillus ferroxidans - związki siarki, Fe (II)

i wodoru).

7. Oddychanie beztlenowe mikroorganizmów.

Końcowymi akceptorami elektronów są inne niż tlen pierwiastki lub utlenione związki

nieorganiczne i organiczne (siarka, azotany, tlenki azotu, siarczany, chlorany). Zależnie

od rodzaju akceptora mówimy o oddychaniu azotanowym, siarczanowym, fumaranowym.

W przypadku oddychania beztlenowego końcowym akceptorem elektronów mogą być

związki organiczne utlenione bądź związki nieorganiczne utlenione, które w wyniku

przeniesienia elektronów ulegają redukcji do określonych związków, np. CO

2

do CH

4

.

Określony typ oddychania beztlenowego przyjmuje nazwę od związku, który powstaje bądź

jest substratem w danym procesie.

6

8. Fotosynteza bakteryjna.

Mikroorganizmy fotosyntetyzujące żyją w wodzie (morskiej i słodkiej), w warstwach

dennych płytkich stawów, na powierzchni bagien, lodowców, gleby.

Mikroorganizmy fotosyntetyzujące:

* oksygenowe - wytwarzają tlen w czasie fotosyntezy, jako donor elektronów, do redukcji

NADP

+

wykorzystują H

2

O

* anoksygenowe - nie wytwarzają tlenu, donorami elektronów są nieorganiczne związki

siarki, wodoru, związki organiczne lub Fe(II). Niektóre gr. w ciemności mogą prowadzić

metabolizm chemoorganotroficzny.

Fotosynteza anoksygenowa - bierze w niej udział pojedyncza reakcja świetlna

(fotofosforylacja). Elektrony do redukcji NAD nie pochodzą z H

2

O lecz z innych

zredukowanych związków.

Barwniki uczestniczące w fotosyntezie- bakteriochlorofile + barwniki pomocnicze.

Fotosynteza oksygenowa - proces przekształcenia energii świetlnej w energię biochemiczną

ATP (fotofosforylacja). Energia świetlna jest też wykorzystywana do oderwania elektronu od

cząsteczki H

2

O i przeniesienia go na utlenioną formę NAD(P). Ciąg dwóch kolejnych reakcji

świetlnych aktywuje elektrony do poziomu wystarczającego do redukcji NAD(P) i do

wykorzystania H

2

O jako źródła elektronów.

Fotosynteza bakteryjna przebiega zasadniczo podobnie do fotosyntezy roślinnej, ale różni się

kilkoma istotnymi elementami. Przebiega w warunkach beztlenowych z udziałem innych

barwników asymilacyjnych niż chlorofil. Odmienna budowa chlorofilu oraz organelli

fotosyntezy powodują, iż wymagają one słabszego naświetlania. Absorbują więc światło

o dłuższej fali niż światło pochłaniane przez rośliny zielone. Siedliskami tych bakterii są

głębsze warstwy wody i beztlenowe muły denne. W miejscach tych znajdują się zredukowane

związki siarki, wodór lub kwasy organiczne będące donorami elektronów redukujących.

Z tego powodu w wyniku fotosyntezy bakteryjnej nie jest dostarczany do środowiska tlen,

a wydzielane są utlenione związki mineralne lub organiczne.

7

9. Charakterystyka bakterii prowadzących proces fotosyntezy anoksygenowej.

Bakterie fotosyntezy anoksygenowej nie są zdolne do wykorzystywania wody jako donora

wodoru, wymagają bardziej zredukowanych donorów, takich jak H

2

S, H

2

lub zw. organiczne.

Zawierają bakteriochlorofil a (niektóre również b,d lub e ) oraz karotenoidy (różne

zabarwienie komórek). Bakterie te występują pospolicie w środowisku wodnym,

w warstwach dennych płytkich stawów, wodach wolno płynących, przy brzegach jezior,

w górnych warstwach bagien.

▫

Purpurowe bakterie bezsiarkowe

-

Rhodobacter, Rhodopseudomonas,

Rhodospirillum – występują w jeziorach, stawach, w planktonie morskim; posiadają

plastyczny metabolizm - w warunkach beztlenowych i na świetle zachowują się jak

fotolitotrofy (H

2

donor elektronów), w warunkach tlenowych w ciemności stają się

organotrofami. Komórki małe, pałeczki, formy spiralne, kuliste.

▫

Purpurowe bakterie siarkowe - rodzina Chromataiceae, Ectothiorhodospiraceae -

występują w warunkach beztlenowych w wodach słodkich i słonych, ściekach; donor

elektronów H

2

S. Utleniają siarczki do siarki pierwiastkowej, którą gromadzą w komórkach.

Różne kształty komórek, z reguły duże (formy nitkowate, kuliste), często ruchliwe.

▫

Zielone bakterie fotosyntetyzujące

- nitkowate - rząd Chloroflexales - głownie termofilne, występują w gorących źródłach,

w warunkach beztlenowych zachowują się jak fototrofy (donor wodoru H

2

lub H

2

S),

nie gromadzą siarki w komórkach, w warunkach tlenowych nie wytwarzają chlorofilu i

zachowują się jak organotrofy.

- siarkowe - rząd Chlorobiales - bezwzględne beztlenowce i fototrofy (donor elektronów-

zredukowane związki siarki), siarkę odkładają w komórkach. Występują w ściekach, wodach

słodkich i morskich. Małe pałeczki, nieruchliwe.

8

10. Toksyczny wpływ tlenu na mikroorganizmy.

Toksyczne działanie może być:

§ bezpośrednie, np. utlenianie grup –SH w białkach, inaktywacja niektórych enzymów,

nadoksydacja cytochromów, nadoksydacja lipidów;

§ pośrednie, działanie toksycznych połączeń tlenu

Toksyczne połączenia tlenu:

- wolne rodniki nadtlenkowe (O

2

-

) O

2

+ e

-

O

2

-

(1.)

- nadtlenek wodoru (H

2

O

2

) O

2

+ 2e

-

O

2

2-

(2.)

- rodniki hydroksylowe (OH

-

) O

2

+ H

2

O + H

+

O

2

+ H

2

O + OH

-

(3.)

Reakcja:

(1.) jest katalizowana przez oksydazę cytochromową i niektóre enzymy zawierające miedź

(laktaza)

(2.) jest charakterystyczna dla niektórych enzymów z gr. flawinową (oksydaza glukozowa,

oksydaza aminokwasowa, oksydaza ksantynowa)

(3.) jest katalizowana przez wiele oksydaz (ksantynowa, aldehydowa)

Prowadząc hodowle mikroorganizmów tlenowych należy pamiętać, że pomimo iż tlen jest

niezbędnym związkiem dla ich wydajnego metabolizmu, zbyt wysokie stężenie może jednak

być niebezpieczne.

11. Reakcje tlenu podczas przemian mikrobiologicznych.

Podczas przemian mikrobiologicznych mogą powstawać następujące toksyczne połączenia

tlenu:

- wolne rodniki nadtlenkowe (O

2

-

) O

2

+ e

-

O

2

-

(1.)

- nadtlenek wodoru (H

2

O

2

) O

2

+ 2e

-

O

2

2-

(2.)

- rodniki hydroksylowe (OH

-

) O

2

+ H

2

O + H

+

O

2

+ H

2

O + OH

-

(3.)

Reakcja:

(1.) jest katalizowana przez oksydazę cytochromową i niektóre enzymy zawierające miedź

(laktaza)

(2.) jest charakterystyczna dla niektórych enzymów z gr. flawinową (oksydaza glukozowa,

oksydaza aminokwasowi, oksydaza ksantynowa)

(3.) jest katalizowana przez wiele oksydaz (ksantynowa, aldehydowa)

9

Prowadząc hodowle mikroorganizmów tlenowych należy pamiętać, że pomimo iż tlen jest

niezbędnym związkiem dla ich wydajnego metabolizmu, zbyt wysokie stężenie może jednak

być niebezpieczne.

Ochronne działanie wykazują enzymy:

2H

2

O

2

®2H

2

O+O

2

katalaza

H

2

O

2

+NADH

®2H

2

O+NAD

-

peroksydaza

2O

2

+2H

+

®

H

2

O

2

+O

2

dysmutaza nadtlenkowa

4O

2

-

+4H

+

®2H

2

O+3O

2

dysmutaza nadtlenowa(katalaza)

12. Wymagania pokarmowe mikroorganizmów.

Wszystkie mikroorganizmy wymagają do wzrostu tych samych pierwiastków, ale w różnych

formach. Pierwiastki budulcowe niezbędne to: C, N, O, H, P, S. Wchodzą one w skład

podstawowych związków chemicznych budulcowych i funkcjonalnych. Opracowując skład

pożywek hodowlanych musimy pamiętać o tym, ze liczbowa relacja tych składników musi

zabezpieczać podstawowe wymagania na składniki budulcowe. Najprostsza metoda na

zbadanie tych wymagań jest zbadanie biomasy po hodowli. C, H, O są podstawowymi

składnikami związków organicznych, budujących składniki funkcjonalne, np. enzymy.

Komórka najchętniej wykorzystuje źródła węgla, które nie wymagają wstępnej hydrolizy i

bez transformacji bezpośrednio wprowadzane s do szlaków metabolicznych. Mikroorganizmy

potrafią wykorzystywać większość źródeł węgla, ale musza wtedy zaangażować część energii

w procesy hydrolizy i transformacji wprowadzanych związków.

13. Pierwiastki budulcowe mikroorganizmów.

6 podstawowych pierwiastków (C, O, H, N, S, P) buduje wszystkie związki organiczne w

komórce: aminokwasy, białka, cukry, kwasy tłuszczowe, lipidy, nukleotydy i kwasy

nukleinowe.

Główne składniki masy komórkowej mikroorganizmów są:

-

Węgiel (C) - jego zawartość w suchej masie mikroorganizmów wynosi ok. 47-48%;

jest głównym pierwiastkiem wchodzącym w skład wszystkich związków organicznych,

-

Tlen (O) - stanowi 30-31% suchej masy mikroorganizmów; jest obecny we

wszystkich związkach organicznych, ponadto wchodzi w skład wody – podstawowego

rozpuszczalnika substancji komórkowych.

-

Wodór (H) - jego udział w suchej masie dochodzi do 8%, podobnie jak tlen jest

składnikiem wszystkich substancji organicznych oraz wody

10

-

Azot (N) - – stanowi 14% suchej masy drobnoustrojów; jest niezbędny w komórce

jako składnik aminokwasów, pochodnych sacharydów oraz zasad purynowych i

pirymidynowych (głównego budulca nukleotydów i kwasów nukleinowych).

-

Fosfor (P) – stanowi do 3%, wchodzi w skład nukleotydów budujących kwasy

nukleinowe, ale także związki typu ATP i ADP, w których wysokoenergetyczne wiązania

fosforanowe magazynują lub uwalniają energię w zależności od potrzeb komórki; buduje

też fosfolipidy oraz układy buforowe utrzymujące pH komórki na stałym poziomie.

-

Siarka (S) - stanowi do 1%, jest składnikiem niektórych aminokwasów, warunkując

ich zdolność do tworzenia mostków dwusiarczkowych, grupa –SH jest też częścią aktywną

wielu ważnych enzymów (np. oddychania komórkowego).

+Mikroelementy

14. Źródła pierwiastków budulcowych dla mikroorganizmów.

Tlen - Jego źródłem dla organizmów beztlenowych są związki organiczne, dla tlenowców,

względnych tlenowców powietrze.

Wodór - Wykorzystywany jest wodór pochodzący z połączeń organicznych i wody, która jest

wszechobecna w środowisku hodowlanym.

Azot - Jest składnikiem aminokwasów, zasad azotowych. Źródłem azotu dla

mikroorganizmów są także jony NH+4, najchętniej wykorzystywane. Część

mikroorganizmów potrafi wykorzystywać azot w formie utlenionej, ale wbudowywany może

być tylko w formie zredukowanej. Dlatego tracona jest energia na proces redukcji. Istnieją

mikroorganizmy zdolne do wykorzystywania mineralnych źródeł azotu: większość bakterie

chorobotwórczych, bakterie fermentacji mlekowej. Musza one mieć dostarczony azot w

postaci aminokwasów lub białek. Nieliczne drobnoustroje zdolne są do wykorzystywania

azotu atmosferycznego (Azotobacter).

Fosfor - Wchodzi w skład fosfolipidów (składniki błon komórkowych), kwasów

nukleinowych, ATP, AMP, ADP. Źródłem fosforu są związki mineralne, najczęściej P0

4

3-

.

Mikroorganizmy potrafią tez wykorzystywać fosfor w połączeniach organicznych.

Siarka - Występuje w organizmie w formie zredukowanej. Mikroorganizmy najchętniej

pobierają siarkę w postaci utlenionej i tylko niektóre drobnoustroje nie potrafią tej siarki

redukować, wtedy dostarcza się im S

2-

.

11

Składniki funkcjonalne - Musza być również obecne w pożywce. Biorą udział w

przemianach metabolicznych. Najistotniejsze są: mikroorganizmów, Na, Mg, Fe, Ca, Fe.

Związki te wykorzystywane są z reguły w postaci rozpuszczalnych soli.

Wymagane są również pierwiastki śladowe gł. Mn, Mo, Zn, Cu, Co, Ni, Se. Pierwiastki te w

pożywkach w skład, których wchodzą składniki naturalne, tzw. pożywki przemysłowe są

pomijane gdyż występują w zanieczyszczeniach surowców, w wodzie.

15. Podział mikroorganizmów w oparciu o wymagania pokarmowe.

Mikroorganizmy o skrajnie wysokich wymaganiach pokarmowych – są to głownie

patogenne mikroorganizmy, które poza swoim gospodarzem nie mogą się rozwijać. Muszą

mieć dostarczone wszystkie składniki pokarmowe w odpowiednich proporcjach. Rozwijają

się w środowisku o pełnym składzie pokarmowym (pełny zestaw budulcowy związków

organicznych). Najlepiej rozwijają się w organizmach żywych, czyli w środowisku

identycznym jak ich właściwa materia komórkowa. Na skraju tych wymagań są niektóre

gatunki bakterii mlekowych.

Mikroorganizmy o średnich wymaganiach pokarmowych – mikroorganizmy pośrednie,

występują najliczniej w przyrodzie, np. Pseudomonas i bakterie fermentacji mlekowej

Mikroorganizmy o niskich wymaganiach pokarmowych – mikroorganizmy autotroficzne

w stosunku do źródła węgla, a niektóre nawet do źródła azotu. Sinice o zdolności asymilacji

CO

2

i asymilacji azotu atmosferycznego, zalicza się również heterotroficzne mikroorganizmy

bytujące w środowiskach naturalnych. Rosną w środowiskach bardzo ubogich, są

charakterystyczne dla wód i gleby.

16. Wzrost osobniczy i populacyjny mikroorganizmów.

Wzrost osobniczy – przyrost biomasy i objętości organizmu jednokomórkowego (np.

komórki drożdżowej, bakteryjnej) lub wielokomórkowego (np. strzępki grzybni) w wyniku

biosyntezy substancji komórkowych, tj. białka, kwasy nukleinowe, sacharydy, służących do

tworzenia struktur komórkowych: błon komórkowych, rybosomów, jądra, mitochondriów –

cykl życiowy.

Wzrost populacyjny – wzrost populacji tzn. zwiększenie liczby komórek populacji

drobnoustrojów - organizacja całej populacji. Zwiększenie biomasy populacji

drobnoustrojów rozumianej jako zbiór organizmów określonego gatunku (szczepu)

znajdujących się w danym środowisku np. w hodowli.

12

W biotechnologii mikrobiologicznej i mikrobiologii żywności wzrost drobnoustrojów opisany

jest przede wszystkim jako wzrost populacji.

17. Systemy hodowli drobnoustrojów.

System otwarty – podczas całego okresu hodowli doprowadzone jest medium ze stałą

szybkością i z taką sama szybkością jest odprowadzana przefermentowana pożywka.

Jest to tzw. hodowla ciągła. Drobnoustroje mają idealne warunki do wzrostu. Są w takim

samym stosunku odżywczym:

§ Zmniejszona jest toksyczność środowiska

§ Dostarczane są cały czas składniki

System zamknięty – Pożywka hodowlana jest zamknięta w naczyniu i staje się coraz bardziej

uboga. Produkty metabolitu są cały czas gromadzone, w miarę upływu czasu pogarszają się

warunki życia mikroorganizmów. Gromadzące się komórki zmieniają warunki wewnętrzne

(gęstość), co powoduje pogorszenie równomiernego natlenienia środowisk, zmniejszenie

składników odżywczych. Drobnoustroje prowadzące fermentację są narażone na swoje

metabolity, ponieważ są one dla nich toksyczne. Jest to tzw. hodowla okresowa. Hodowla

okresowa to taka hodowla, mikroorganizmów której komórki w każdym momencie trwania

hodowli mają odmienny skład chemiczny środowiska na skutek ubytku substancji

odżywczych, nagromadzenia metabolitów toksycznych.

18. Wzrost drobnoustrojów w hodowli okresowej, fazy wzrostu drobnoustrojów.

Faza I - przystosowawcza, adaptacyjna, zastoju, lag faza,

- trwa od momentu wprowadzenia drobnoustroju do świeżej pożywki, aż do czasu uzyskania

intensywnego rozwoju

- okres jej trwania zależy od:

§ składu pożywki, w której przygotowano inokulum,

§ rodzaju pożywki hodowlanej,

§ wielkości i stanu fizjologicznego użytego materiału posiewnego,

§ cech gatunkowych drobnoustrojów

§ temperatury inkubacji

- w fazie zastoju masa pojedynczych komórek wprowadzonych do świeżej pożywki rośnie

natychmiast w stosunku logarytmicznym;

- zwiększenie ilości kwasu RNA - nawet l2-krotnie (do syntezy innych enzymów)

13

- potem zwiększenie ilości białek oraz rybosomów;

- powiększają się wymiary pojedynczej komórki.

Faza II - wzrostu logarytmicznego, wykładnicza.

- najintensywniejszy przyrost liczby komórek, ze stałą szybkością

- masa i liczba komórek wzrastają logarytmicznie

- wartości RNA w przeliczeniu na masę komórki są względnie stałe

- składniki komórki syntetyzowane ze stalą szybkością - sprzyja to zachowaniu stałej

wielkości komórki oraz jej składu chemicznego

- tzw. wzrost zrównoważony

- czas trwania fazy determinowany jest czynnikiem środowiskowym np. ilością substancji

odżywczych, obecnością toksycznych produktów metabolizmu, wartością pH, temperatury,

tlenu. Zależy też od właściwości drobnoustrojów i sposobu prowadzenia hodowli.

Faza III - faza zwolnionego wzrostu

- maleje rozmiar komórek

- staja się one ubogie w RNA i rybosomy

- równocześnie wzrasta liczba komórek martwych

Faza IV - faza stacjonarna

- stała liczba komórek w hodowli - równowaga pomiędzy żywnymi i martwymi

- komórki zużywają materialny zapasowe

- ulega degradacji część rybosomów

- komórki jednak cały czas mają zdolność syntezy pewnych enzymów

- czasami mikroorganizmy w tej fazie produkują metabolity (w idiofazie)

Faza V - zwolnionego zamierania

- przyrost liczby komórek martwych

- pojawiają się formy ewolucyjne

- zachodzą proces autolizy zmniejsza się liczba komórek oraz ogólna biomasa hodowli

Faza VI - logarytmicznego zamierania

- szybkość zamierania drobnoustrojów w jednostce czasu jest stała

- szybkość zamierania oraz okres trwania tej fazy zależy od stopnia wrażliwości komórek na

toksyczne metabolity - są one wówczas w dużym stężeniu

- może mieć ona gwałtowny lub łagodny przebieg.

14

19. Diauksja.

Diauksja - jest to dwufazowy wzrost w podłożu z różnymi składnikami (np. z różnymi

sacharydami).

Polega ona na tym, ze najpierw wykorzystany zostanie prostszy składnik, dopiero później ten

trudniejszy do "przerobienia", np gdy w podłożu obecna jest glukoza i skrobia - najpierw

wykorzystana zostanie glukoza. Diauksja ma miejsce szczególnie wtedy, gdy w podłożu są

różne składniki naturalne.

Funkcjonowanie represji katabolicznej i indukcji substratowej, że w obecności dwóch źródeł

energii, drobnoustrój w pierwszej kolejności wykorzystuje substrat metabolicznie

korzystniejszy, a dopiero po jego wyczerpaniu następuje indukcja dodatkowych enzymów i

uruchomienie nowego odcinka procesu katabolicznego, umożliwiającego przyswajanie

komórce substratu "gorszego". Mechanizm ten stanowi podstawę zjawiska "diauksji", czyli

dwufazowości wzrostu drobnoustrojów. Ma on również kluczowe znacznie w procesach

biosyntezy antybiotyków, która wymaga ograniczenia szybkości wzrostu drobnoustrojów.

Osiąga się to np. przez obniżenie stężenia łatwo przyswajalnego cukru, np. glukozy,

wprowadzając laktozę.

20. Zjawiska „Shift up” i „Shift down” w hodowli drobnoustrojów.

Zjawisko "shift up" – zjawisko przesunięcia ze wzrostu osobniczego do wzrostu

populacyjnego (zmiana szybkości syntezy związków wysokocząsteczkowych po

przeniesieniu na podłoże bogatsze). Następuje zwiększenie ilości DNA i enzymów.

Zjawisko "shift down" – zjawisko przesunięcia wzrostu drobnoustrojów na niższy poziom

(zmiana szybkości syntezy związków wysokocząsteczkowych po przeniesieniu na podłoże

uboższe). Następuje zastopowanie produkcji RNA, spadek syntezy białek oraz spadek

stężenia kwasów nukleinowych.

21. Zmiany w składzie chemicznym drobnoustrojów zależnie od fazy rozwojowej.

Hodowla okresowa powoduje w każdym momencie hodowli odmienność składu chemicznego

komórek, odmienność morfologii i aktywności enzymatycznej. Zmianie ulega skład i rozmiar

komórki. Jest to związane z odmiennymi warunkami abiotycznymi, natlenianiem, wzrostu

substancji toksycznych. Nie ma dwóch identycznych punktów w czasie, a których wszystko

byłoby identyczne.

15

W fazie 1 zawartość RNA zwiększa się nawet 12- krotnie, wzrasta ilość białka oraz

rybosomów. Ostatecznie powiększają się wymiary pojedynczych komórek. Masa

poszczególnych komórek oraz zawartość RNA w komórce rośnie do osiągnięcia pewnego

poziomu.

W fazie logarytmicznej masa i liczba komórek wzrastają logarytmicznie. Natomiast wartość

RNA w przeliczeniu na masę komórki są względnie stałe. Składniki komórki są

syntetyzowane w sposób uporządkowany i ze stała szybkością, co sprzyja zachowaniu stałej

wielkości komórki oraz jej składu chemicznego.

Faza III jest fazą zwolnionego wzrostu podczas której maleje rozmiar komórek oraz stają się

one ubogie w RNA i rybosomy .Wzrasta liczba komórek martwych .Ze względu na

ograniczoną ilość dostępnego substratu komórki zużywają materiały zapasowe ulegają

również degradacji części rybosomów.

22. Parametry wzrostu mikroorganizmów w hodowli okresowej.

Hodowla okresowa (statyczna, wstrząsana) – w której drobnoustroje namnażane są w

systemie zamkniętym, do czasu całkowitego wyczerpania składników odżywczych lub

zatrucia się produktami własnej przemiany materii.

Wzrost drobnoustrojów w hodowli okresowej charakteryzują trzy parametry:

§ Przyrost biomasy

§ Szybkość wzrostu

§ Czas trwania fazy zastoju (lag fazy)

Przyrost biomasy stanowi różnicę pomiędzy ilością biomasy w szczytowym punkcie

hodowli a ilością biomasy wprowadzonej do pożywki:

o

X

X

X

-

=

max

Zależność ta określa wartość suchej masy w gramach. Największy przyrost biomasy przypada

na fazę logarytmiczną wzrostu, lecz największą ilość biomasy stwierdza się w fazie

stacjonarnej. Jest ona plonem rozwoju populacji we wszystkich fazach wzrostu hodowli

stacjonarnej.

16

Szybkość wzrostu jest to stosunek przyrostu biomasy, bądź liczby komórek do masy lub

liczby komórek już istniejących w jednostce czasu.

=

X

dt

dX

1

*

μ

=

N

dt

dN

1

*

μ

μ – właściwa szybkość wzrostu (h

-1

)

Czas trwania fazy zastoju (lag fazy) – pozwala ocenić właściwości mikroorganizmu oraz

przydatność pożywki. Czas trwania lag fazy można wyznaczyć z różnicy czasu między

momentem t

r

, w którym hodowla osiąga określoną biomasę (X

r

) lub liczbę komórek (N

r

),a

momentem t

i

, w którym ta biomasa lub liczba komórek byłaby uzyskana, gdyby

drobnoustroje rozmnażały się wykładniczo.

23. Szybkość wzrostu drobnoustrojów, definicja.

Szybkość wzrostu jest to stosunek przyrostu biomasy, bądź liczby komórek do masy lub

liczby komórek już istniejących w jednostce czasu.

=

X

dt

dX

1

*

μ

=

N

dt

dN

1

*

μ

μ – właściwa szybkość wzrostu (h

-1

)

Szybkość wzrostu d-ju zależy od:

§ Cech gatunkowych (szczepowych) drobnoustrojów

§ Składu pożywki (stężenia i rodzaju składników odżywczych, zawartości szkodliwych

parametrów metabolizmu)

§ Parametrów fizycznych hodowli (temperatura, pH, aktywność wody, potencjał

redoks).

Parametrem równoważnym μ jest okres generacji, t

g

, definiowany jako czas potrzebny do

podwojenia liczby komórek. Zależność pomiędzy tymi dwoma parametrami jest następująca:

g

t

2

ln

=

m

17

24. Wzrost ograniczony: limitacja i hamowanie wzrostu mikroorganizmów.

Często w warunkach laboratoryjnych i przemysłowych mamy do czynienia ze zjawiskiem

limitacji wzrostu przez niskie stężenie któregoś ze składników podłoża lub hamowania

wzrostu w obecności inhibitora, np. nagromadzonego metabolitu. W hodowli okresowej

zaistnienie takich warunków ograniczających szybkość wzrostu prowadzi do zakończenia

fazy logarytmicznej, a zatem wzrost ograniczony przestaje być wzrostem wykładniczym.

Obniżenie się stężenia jednego ze składników podłoża powoduje zwykle postępujący spadek

szybkości wzrostu zgodnie z modelem Monoda analogicznym do równania Michaelisa –

Menten.

S

K

S

X

dt

dX

s

+

=

max

m

Jeżeli substrat asymilowany przez drobnoustrojów znajduje się w zbyt dużym nadmiarze,

może to również prowadzić do ograniczenia szybkości wzrostu. Do takich substratów należą:

kwas cytrynowy, etanol.

Ważnym czynnikiem ograniczającym wzrost drobnoustrojów, jest niedobór tlenu w

środowisku. W warunkach niedostatecznego natlenienia szybkość wzrostu i szybkość

oddychania biomasy zależą od stężenia tlenu rozpuszczonego w podłożu. Kolejnym

czynnikiem może być nagromadzenie toksycznego produktu metabolizmu.

P

K

K

X

dt

dX

p

p

+

=

max

m

25. Wzrost mikroorganizmów w hodowli ciągłej.

W warunkach hodowli ciągłej, po wstępnym namnożeniu mikroorganizmów odbywa się stałe

zasilanie fermentora świeżą ilością pożywki i jednoczesny odbiór tej samej objętości płynu

hodowlanego. Pozwala to na utrzymanie stałego stężenia substratu i wytwarzanych

produktów metabolizmu, jak i również zachowanie wykładniczego wzrostu populacji.

Rozróżnia się dwa sposoby prowadzenia hodowli ciągłej:

1. na zasadzie chemostatu

18

W chemostacie wzrost drobnoustrojów jest regulowany szybkością dopływu pożywki. W

dowolnym udziale można zmienić szybkość przepływu pożywki tylko w takim zakresie, aby

stężenie wprowadzonego substratu nie przekroczyło wartości, przy której drobnoustroje

osiągają maksymalną właściwą szybkość wzrostu. W chemostacie stałe stężenie biomasy jest

wynikiem stałej szybkości rozcieńczania D.

Wielkością stała jest szybkość rozcieńczania hodowli D (h

-1

).

D – stosunek natężenia objętościowego przepływu pożywki (F) do objętości hodowli (V)

V

F

D

=

Zasadą chemostatu jest stan równowagi dynamicznej między szybkością wzrostu μ i

szybkością rozcieńczania hodowli:

μ

DX

X

=

2. na zasadzie turbidostatu

W metodzie tej zadane stężenie biomasy utrzymywane jest w wyniku automatycznej regulacji

przepływu podłoża opartej na pomiarze zmętnienia zawiesiny hodowlanej. W

skonstruowanym układzie między natężeniem przepływu pożywki a zmętnieniem zawiesiny

hodowlanej działa mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego tzn. gdy zmętnienie maleje

natężenie przepływu wzrasta i odwrotnie – wzrostowi zmętnienia towarzyszy zmniejszenie

dopływu świeżej pożywki. Wadą hodowli w turbidostacie jest niższy niż w chemostacie

stopień wykorzystywania substratu oraz konieczność stosowania skomplikowanych

technicznie urządzeń.

26. Zalety i wady hodowli ciągłej.

Zalety:

§ Brak limitacji wzrostu drobnoustrojów substratem i produktem metabolizmu

§ Wyeliminowanie zmiany warunków w trakcie trwania hodowli,

§ Możliwość standaryzacji stanu fizjologicznego drobnoustrojów

§ Otrzymane produkty biotechnologiczne są bardziej jednolite

§ Wyższa produktywność procesu (nawet 10 razy)

§ Zmniejszenie czasu pracy na obsługę hodowli (mycie, sterylizację aparatury)

§ Możliwość prowadzenia hodowli w dowolnie długim czasie w warunkach ustalonych

§ Możliwość regulacji stanu fizjologicznego drobnoustrojów przez dobór szybkości

zasilania substratem i dobór składu pożywki zasilającej hodowlę

19

§ Jednorodność stanu fizycznego i chemicznego hodowli

§ Możliwość automatyzacji procesu

§ Większa szybkość i wydajność wielu procesów

§ Efektywniejsze wykorzystanie aparatury

Wady:

§ Trudność utrzymania jałowych warunków procesu przez dłuższy czas

§ Możliwość degeneracji szczepów (brak stabilności genetycznej)

§ Tworzenie przez niektóre mikroorganizmy kłaczków lub agregatów powodujących

zarastanie ścian i przewodów fermentora

§ Niebezpieczeństwo degradacji szczepów i opanowania hodowli przez mutanty o

niekorzystnych własnościach technologicznych

§ Trudności z utrzymaniem aseptycznych warunków w bioreaktorze

§ Niesprzyjające warunki produkcji niektórych substancji wytwarzanych przez komórki

nierosnące

§ Niedostateczna znajomość dynamicznych właściwości drobnoustrojów w hodowli

ciągłej

27. Metody mikroskopowe pomiaru ilości drobnoustrojów.

Metody mikroskopowe polegają na bezpośrednim liczeniu komórek mikroorganizmów pod

mikroskopem. Różnice sprowadzają się do sposobu przygotowania próby i różnych metod

przeliczania drobnoustrojów na jednostkę objętości.

1. liczenie drobnoustrojów przy użyciu komór - komory do liczenia drobnoustrojów

pod mikroskopem maja postać szklanych płytek z wyciętym wgłębieniem

podzielonym na kwadraty lub prostokąty o znanej powierzchni.

KOMORA THOMA

Ma ona głębokość 0,1mm, na jej dnie znajduje się siatka składająca się z 16 dużych

kwadratów, które z kolei są podzielone na 16 małych. Szerokość i długość komory wynosi

0,05mm. Na powierzchni komory Thoma wyżłobione są trzy kanaliki w kształcie litery H.

Badana zawiesinę nanosi się na górną i dolną siateczkę w centralnej części komory.

Wyjściowa gęstość zawiesiny powinna wynosić od 10

6

do 10

7

komorek w 1cm

3

, podczas

20

liczenia wyznacza się średnia liczbę komórek w około 40 małych kwadracikach. Liczbę

drobnoustrojów w 1cm

3

wylicza się ze wzoru:

n

a

L

*

*

10

*

4

6

=

n – rozcieńczenie zawiesiny drobnoustrojów

a – średnia zawartość komórek w polu widzenia.

KOMORA BURKERA

Ma podobną budowę jak komora Thoma, podzielona jest jednak na większe kwadraty: o boku

0,2mm. Liczbę drobnoustrojów wylicza się ze wzoru:

n

a

L

*

*

10

*

5

,

2

5

=

n – rozcieńczenie zawiesiny drobnoustrojów

a – średnia liczba komórek w polu widzenia

2. Liczenie drobnoustrojów w preparacje przeżyciowym (bezpośrednim)

Polega ona na wykonaniu preparatu bezpośredniego, a następnie liczeniu pod mikroskopem

średniej liczby komórek. Liczenie należy przeprowadzić w trzech preparatach, minimum po

20 pól widzenia w każdym. Należy tez policzyć powierzchnię pola widzenia mikroskopu.

Liczbę drobnoustroju w 1cm

3

próby oblicza się z wzoru:

na

h

r

L

2

1000

p

=

n – rozcieńczenie zawiesiny drobnoustrojów

a – średnia zawartość komórek w polu widzenia

r – promień pola widzenia [mm]

h – grubość warstwy cieczy między szkiełkami [mm]

3. Liczba drobnoustrojów metodą Breeda w preparacie barwionym

Zasada polega na wykonaniu równomiernego rozmazu niewielkiej ilości hodowli, pobranej

tzw. pipetą Breeda (0,01cm

3

), na znanej powierzchni A szkiełka podstawowego, wcześniej

dokładnie odtłuszczonego. Po wykonaniu rozmazu, wysuszeniu i utrwaleniu preparat

wybarwia się odpowiednim barwnikiem a następnie liczy pod mikroskopem średnią liczbę

komórek z trzech preparatów w 20 wybranych polach widzenia. Mikrometrem

21

obiektywowym wyznacza się średnicę pola wodzenia. Liczbę drobnoustrojów w 1cm

3

próby

oblicza się z wzoru:

ax

h

r

A

L

2

p

=

A - pole rozmazu

a – średnia liczba komórek w polu widzenia

x = 100, przelicznik dla pipety Breeda

r – promień pola widzenia

Metoda ta może byś stosowana do liczenia bakterii i grzybów.

4. Metoda DELT

Polega na liczeniu pod mikroskopem drobnoustrojów na filtrze membranowym o porach

0,45μm , po uprzednim ich wybarwieniu fluorochromami. Badane próbki mogą być poddane

wstępnej obróbce enzymatycznej. Po filtracji komórki barwi się oranżem akrydyny i liczy w

mikroskopie fluorescencyjnym. Barwienie, umożliwia odróżnianie komórek żywych od

martwych; żywe komórki fluoryzują na pomarańczowo lub żółto, martwe na zielono.

28. Metody hodowlane pomiaru ilości drobnoustrojów.

Metody hodowlane (pośrednie) oparte są na zdolności drobnoustrojów do rozmnażania, dzięki

czemu oznacza się tylko żywe komórki zdolne do wzrostu w pożywkach płynnych (metoda

rozcieńczeniowa) lub w pożywkach stałych (metoda płytkowa i jej modyfikacje).

• Metoda rozcienczeń

Metoda seryjnych rozcieńczeń Listera należy do klasycznych technik stosowanych do

określania liczby drobnoustrojów oraz izolowania czystych hodowli ze środowiska płynnego.

Zasada tej metody polega na wieloetapowym rozcieńczaniu badanej zawiesiny, tak, aby w

1cm

3

znajdowała się 1 komórka. Z kolejnych rozcieńczeń wykonuje się posiewy, po 1 cm

3

, do

pożywek płynnych, co najmniej w 2 powtórzeniach. Po inkubacji określa się ilość prób

dodatnich, tj. takich, w których rosną drobnoustroje. Korzystając z tablic McCrady’ego

ujmujących statystycznie ilość prób ze wzrostem drobnoustrojów, rozcieńczeniem i ilością

powtórzeń wylicza się w oparciu o rachunek prawdopodobieństwa NPL, czyli najbardziej

prawdopodobną liczbę drobnoustrojów w 1 cm

3

badanej próby. Dokładność metody zależy od

przygotowania właściwych rozcieńczeń i od ilości równoległych prób. Warunkiem jest

22

przygotowanie takiego szeregu rozcieńczeń, aby w ostatnim nie były juz obecne

mikroorganizmy. Jest to metoda czasochłonna, pracochłonna i coraz rzadziej stosowana.

• Metoda płytkowa

Zasada metody polega na wysiewie odpowiednio rozcieńczonej zawiesiny drobnoustrojów na

pożywkę stała, inkubacji i liczeniu wyrosłych kolonii. Wyniki otrzymywane ta metoda są

zawsze niższe niż rzeczywiste, ponieważ liczy się na płytkach tylko kolonie tych

drobnoustrojów, które są zdolne do wzrostu na danej pożywce i w danych warunkach.

Dodatkowym czynnikiem obniżającym wyniki oznaczeń jest występowanie niektórych

bakterii w skupiskach i łańcuszkach. Technika wysiewu na płytki wymaga zachowania

następującej procedury:

a) ROZCIEŃCZENIE ZAWIESINY

Badaną próbę należy tak rozcieńczyć, aby po wysiewie na płytkę wyrosło od 30 – 300

kolonii. Rozcieńczenia najczęściej przygotowuje się w jałowej soli fizjologicznej lub płynie

Ringera.

b) POSIEW NA PŁYTKI PETRIEGO

Posiew można wykonywać metoda wgłębną lub powierzchniową. Powinny być wykonywane

z dużych rozcieńczeń, w co najmniej dwóch powtórzeniach.

c) INKUBACJA

Płytki z posiewami inkubuje się w temperaturze optymalnej dla wzrostu określonej grupy

mikroorganizmów.

d) LICZENIE

Po inkubacji liczy się wyrosłe kolonie na płytkach, odrzucając płytki z ilością powyżej 300 .

• Modyfikacje metody płytkowej

Tradycyjna metoda liczenia drobnoustrojów na pożywce stałej doczekała się wielu

modyfikacji, które w znacznym stopniu ja upraszczają. Automatyzacja podstawowych

etapów, takich jak: rozcieńczanie badanej próby, posiew i liczenie drobnoustrojów zmniejsza

pracochłonność i czasochłonność wykonywanych badań.

a) Metoda filtrów membranowych

Jest stosowana do określania ilości drobnoustrojów w środowiskach, przeważnie wodnych, w

których ilość ich jest niewielka, poniżej 20-30 komórek w 1 cm

3

. Zasada tej metody polega na

23

przesączeniu określonej objętości badanego płynu (lub rozpuszczonej substancji stałej) przez

filtr membranowy o wielkości porów 0,2-0,4 μm. Filtracja odbywa się dzięki wytworzeniu

podciśnienia w kolbie ssawkowej za pomocą pompki wodnej lub mechanicznej. Ilość cieczy

przeznaczonej do filtracji dobiera się według przewidywanej liczby mikroorganizmów w

badanej próbie. Zatrzymane na filtrze drobnoustroje rozwijają się poprzez umieszczenie filtru

na powierzchni płytki Petriego z odpowiednią pożywką agarowa. Płytki inkubuje się w

temperaturze optymalnej dla wzrostu danych mikroorganizmów w czasie 24-48 godz. Po

inkubacji ilość kolonii, które wyrosły na powierzchni filtru odpowiada liczbie

drobnoustrojów, znajdujących się w badanej objętości płynu.

b) Wykorzystanie Petrifilmów

Petrifilmy są jałowymi plastykowymi płytkami zawierającymi gotowe pożywki hodowlane

przykryte folią polietylenową. Specjalny indykator dodany do pożywek zabarwia kolonie

drobnoustrojów, przez co są one lepiej widoczne. Na płytkach są zaznaczone kwadraty o

powierzchni 1 cm

3

ułatwiające liczenie wyrosłych kolonii. Posiewu dokonuje się za pomocą

pipety, nanosząc 1 cm

3

badanej próbki lub jej rozcieńczenia na środek płytki, następnie

przykrywa się folia i dociska specjalnym krążkiem w celu równomiernego rozprowadzenia

próbki po całej powierzchni pożywki. Po inkubacji płytek w określonych warunkach liczy się

wyrosłe kolonie.

c) Płytki kontaktowe testy łopatkowe

Testy te są przeznaczone do szybkiej oceny jakości mikrobiologicznej produktów oraz

kontroli stanu higienicznego. Zastosowano w nich technikę wzrostu drobnoustrojów na

pożywce agarowej nałożonej na obydwie strony płytki, która jest umieszczona w sterylnej

fiolce. Producenci oferują zestawy do określania ogólnej liczby drobnoustrojów, liczby

drożdży i pleśni, obecności bakterii z rodzaju Enterobacteriaceae, identyfikacji bakterii E.coli,

oraz bakterii z rodzaju Pseudomonas.

d) Metoda posiewów spiralnych

W metodzie tej następuje rozprowadzenie mikropipetą badanego materiału po powierzchni

płytki agarowej w postaci spirali Archimedesa, biegnącej spiralnie od centrum płytki do jej

brzegów. W urządzeniu służącym do posiewów tą metoda silnik elektryczny obraca

podstawę, w której umieszcza się otwartą płytkę Petriego z pożywką agarową. Liczenie

24

drobnoustrojów odbywa się przez umieszczenie pod płytką wzorcowej siatki podzielonej na 8

sektorów, będących wycinkami koła.

29. Tworzenie się biocenoz w środowiskach.

Niezależnie od poglądu ze mikroorganizmy znajdziemy wszędzie, są środowiska ich

pozbawione. Są to np. tereny objęte spływem lawy, świeżo odkryte powierzchnie skał, tkanki

żywych , zdrowych organizmów wyższych czy surowce spożywcze i produkty wyjałowione.

Takie środowiska są doskonałymi modelowymi warunkami do obserwowania tworzenia się

biocenoz. Stwierdzono, że w podobnych warunkach ekologicznych kolejność zmian wykazuje

pewną prawidłowość. Zjawiska tez nazwano sukcesją ekologiczną. Wyróżniamy dwa typy

sukcesji ekologicznej: pierwotną i wtórną.

30. Sukcesja pierwotna, przykłady.

W ekosystemach w miarę upływu czasu zmienia się stan gatunkowy roślin i zwierząt oraz

warunki środowiskowe. Zmiany w ekosystemie mogą być antropogeniczne (wywołane

działalnością człowieka) oraz naturalne. Zmiany naturalne mogą być sezonowe, odwracalne.

Mogą wystąpić zmiany naturalne wieloletnie, nazywane sukcesjami. Sukcesje są procesami

nieodwracalnymi, trwającymi do ustalenia pełnej równowagi między asymilacją (produkcja),

a dysymilacją (konsumpcją). Równowaga osiągana jest w stadium nazywanym klimaksem

(najbardziej stabilne studium sukcesji). Sukcesja jest procesem kierunkowych zmian

biocenozy, powodujących przeobrażenie się prostych ekosystemów w bardziej złożone.

Mechanizm sukcesji polega na tym, że organizmu przekształcając środowisko, w czasie

bytowania w nim, czynią je przydatnym do innych organizmów.

Sukcesja pierwotna – występuje na terenach dziewiczych, pozbawionych jakichkolwiek

organizmów. Miejsca objęte sukcesją pierwotną to: wydma, skała, hałda, zatopiony statek.

Sukcesja pierwotna jest właściwa dla środowisk, w których dotąd nie istniało życie, np. na

świeżo odkrytych skałach. Rozwój biocenoz w takich środowiskach zaczyna się od gatunków

pierwotnych, czyli tzw. mikroorganizmów pionierskich, które stopniowo zmieniają

środowisko , przez co staje się bogatsze w różne gatunki i w ich odrębnie w ilości osobników.

Gatunki pionierskie zazwyczaj cechują się zdolnością ruchu lub zdolnością do przeżycia w

powietrzu. Daje im to szansę dotarcia do określonego siedliska. Rodzaj gatunków

pionierskich, zależy od charakteru chemicznego i parametrów fizycznych zasiedlanego

środowiska. W środowiskach jałowych o bardzo ubogim składzie odżywczym w warunkach

25

sukcesji pierwotnej pierwszymi gatunkami mikroorganizmów są producenci, tj.

mikroorganizmy fotoautotroficzne i chemolitotroficzne o bardzo małych wymaganiach

pokarmowych. Najczęściej mikroorganizmami pionierskimi w takich środowiskach są sinice

lub glony. Biomasa tych organizmów po śmierci stanowi doskonały, pełnowartościowy

materiał budulcowy, dzięki któremu mogą pojawić się reducenci i konsumenci, czyli

mikroorganizmy chemoorganotroficzne. Ze względu na z reguły dużą szybkość wzrostu

bakterie chemoorganotroficzne stają się okresowo dominującymi w populacji. Jednakże po

wyczerpaniu nagromadzonych składników pokarmowych może dojść do ponownego powrotu

organizmów autotroficznych.

W środowiskach jałowych, lecz bogatych odżywczo, np. po wprowadzeniu zanieczyszczeń

organicznych do wód czy też w tkankach zwierząt po uboju, czy otwarciu jałowych

produktów lub surowców spożywczych jako pierwsze pojawiają się mikroorganizmy

organotroficzne, wyspecjalizowane w zdolności wykorzystywanie określonych odżywczych

składników chemicznych. Jeżeli jest to środowisko bogate, lecz homogenne składem, wtedy

zespół mikroorganizmów pionierskich jest bogaty ilościowo, ale jednorodny gatunkowo. W

przypadku środowiska o zróżnicowanym składzie chemicznym obserwuje się biocenozy o

bogatym układzie gatunkowym. Jako pierwsze rozwijają się gatunki o najmniejszej

liczebności i najwyższej szybkości wzrostu. Kolejno rozwijają się gatunki wolniej rosnące lub

wykorzystujące produkty metabolizmu poprzedników.

31. Sukcesja wtórna, przykłady.

Sukcesja wtórna – występuje na miejscu zniszczonego ekosystemu lub na obszarach zajętych

przez inna biocenozę. Sukcesja wtórna zachodzi o wiele szybciej niż pierwotna (od kilku do

kilkudziesięciu lat). Miejscem występowania sukcesji wtórnej jest: pozbawione upraw pole,

zarastający staw, pozostawiony bez opieki trawnik.

Sukcesja wtórna polega na rozwinięciu biocenoz mikroorganizmów z pominięciem fazy

pionierskiej. Takie tworzenie się biocenoz występuje w środowiskach, w których zakłócono

istniejący zespół na skutek klęski żywiołowej lub ingerencji człowieka. Przykładem może

być zbiornik wody, w którym została zniszczona naturalna biocenoza na skutek suszy czy

suszenia wody. W przypadku działalności człowieka w przetwórstwie spożywczym może to

być pasteryzacja surowca lub produktu. W wyniku tego zabiegu dochodzi do zabicia części

mikroorganizmów, czyli usunięcia części ekosystemu. Takie środowiska są z reguły bogate w

składniki odżywcze, co pozwala na równomierny rozwój różnych grup mikroorganizmów,

26

mikroorganizmów układzie jednak z reguły niespecyficznym dla składu chemicznego danego

środowiska.

32. Oddziaływanie mikroorganizmów w środowiskach i bioproduktach.

O układzie drobnoustrojów poza czynnikami środowiskowymi decydują również wzajemne

stosunki pomiędzy poszczególnymi gatunkami biocenozy. Wzajemne oddziaływania miedzy

mikroorganizmami podzielić można na:

§ Bezpośrednie (symbioza, pasożytnictwo, drapieżnictwo)

§ Pośrednie (protokooperacja, komensalizm, konkurencja, amensalizm).

Populacje występujące w biocenozie mogą na siebie wzajemnie oddziaływać. Interakcje mogą

być protekcyjne lub antagonistyczne. Przy braku zależności mówimy o neutralizmie.

Do zależności protekcyjnych, nazywanych nieantagonistycznymi, zaliczamy:

a) symbiozę - która jest rodzajem współżycia organizmów czerpiących obopólne

korzyści, np.: bakterie brodawkowe i korzenie roślin motylkowych. Jeśli występuje

rodzaj współżycia tzw. koniecznego, wówczas ten układ nazywamy mutualizmem -

przykładem są porosty, których ciało zbudowane jest z glonów i skrzepek grzyba.

b) komensalizm - jeden z występujących organizmów w układzie jest komensalem,

czerpiącym korzyść z obecności drugiego osobnika, tzw. gospodarza, który nie ponosi

szkód, np.: porosty występujące na pniach drzew.

c) protokooperację - dotyczy dwóch organizmów świadczących sobie wzajemnie

usługi, "korzyści", ale nie jest to konieczne do ich egzystencji.

Do zależności antagonistycznych zaliczamy:

a) Konkurencję - występuje wówczas, gdy są w danym siedlisku populacje o

podobnych wymaganiach życiowych (np. podobne sposoby odżywiania, jednakowe

wymagania środowiskowe). W konkurencji wygrywa populacja liczebniejsza lub

mająca większe umiejętności przystosowawcze.

b) Pasożytnictwo - polega na wykorzystywaniu organizmu żywiciela przez pasożyta.

Wyróżniamy pasożyty zewnętrzne i wewnętrzne. Pasożyty wytworzyły wiele cech

przystosowujących do pasożytnictwa, np.: narządy czepne, oskórki chroniące przed

strawieniem, doskonale rozmnażanie.

c) Drapieżnictwo - dotyczy sytuacji, w której osobnik jednego gatunku (drapieżnik)

chwyta, zabija i zjada osobniki drugiego gatunku (ofiara). Drapieżca w stosunku do

27

ofiary jest zwykle większy (gdy jest mniejszy poluje stadnie). Zabijane są zwykle

osobniki młode, stare, słabe, chore. Ilość osobników drapieżców jest ściśle

uzależniona od ilości ofiar. Drapieżcy posiadają szereg przystosowań ułatwiających

zdobycie pożywienia (dobry węch, wzrok, rozwinięte kły, pazury, ewentualnie

dzioby), a ofiary do obrony przed pożarciem (barwa ochronna, szybkie nogi,

czujność).

d) Amensalizm - występuje wówczas, gdy czynności życiowe jednej populacji szkodzą

innym, np.: tworzone przez bobry żeremia zmieniają warunki wodne w biocenozie,

wykluczając obecność dotychczasowych populacji.

e) Antybioza - wytwarzanie antybiotyków (związków chemicznych) przez jedna grupę

bakterii powoduje zahamowania wzrostu innej.

33. Systemy oddziaływania bezpośredniego.

Symbiozą nazywamy taki rodzaj współzależności dwóch lub więcej różnych gatunków ściśle

od siebie zależnych, które bez obecności partnera rozwijają się bardzo słabo lub wcale nie

rosną. Taki rodzaj współzależności jest również nazywany mutualizmem. Znane są przykłady

oddziaływania symbiotycznego między samymi mikroorganizmami, jak i miedzy

mikroorganizmami i organizmami wyższymi w tym również człowiekiem.

Główne kierunki korzystnego oddziaływania na siebie symbiontów są wynikiem:

a) Wymiany składników pokarmowych;

b) Przekształcania przez mikrosymbionty nieprzyswajalnych dla organizmu wyższego

substancji pokarmowych;

c) Dostarczania substancji wzrostowych;

d) Zaopatrywania w składniki mineralne;

e) Wykorzystywania i w ten sposób usuwania produktów metabolizmu toksycznych dla

organizmu partnera;

f) Ochrony przed szkodliwymi czynnikami środowiskowymi;

g) Zmiany parametrów środowiska;

Pasożytnictwo - jest rozumiane jako współzależność, w której jeden z partnerów (pasożyt)

osiąga korzyści, natomiast drugi partner (gospodarz) nie ponosi lub ponosi szkody. W

pierwszym przypadku pasożytnictwo dotyczy rozkładu martwych szczątków roślin czy

zwierząt. Ten rodzaj pasożytnictwa jest szeroko rozpowszechniony w przyrodzie i jest

28

decydującym dla zapewnienia obiegu pierwiastków. Drugi rodzaj pasożytnictwa występuje

wtedy, gdy gospodarzem jest organizm żywy. W świecie mikroorganizmów tego rodzaju

pasożytnictwo jest stosunkowo mało poznane. Przykładem mogą być bakteriofagi atakujące

komórki bakterii.

Drapieżnictwo - jest systemem, który rozumiany jest najczęściej jako odżywianie się jednych

mikroorganizmów innymi. W świecie zwierząt jest to system współzależności bardzo często

spotykany, natomiast między mikroorganizmami należy do rzadkości. Najbardziej typowym

przykładem pasożytnictwa u mikroorganizmów jest odżywianie się pierwotniaków

bakteriami. Jest to zjawisko szczególnie widoczne w zbiornikach wodnych, osadach

czynnych, ściekach. Główną rolę w eliminowaniu bakterii ściekowych przypisuje się

orzęskom i wiciowcom.

34. Systemy oddziaływania pośredniego.

Oddziaływanie pośrednie, zachodzące poprzez środowisko. Warunek: odpowiednio bliskie

sąsiedztwo organizmów, tak by stworzone metabolity czy zmiany parametrów fizycznych

środowiska mogły wywierać wpływ na partnerów. Efekt: zwiększenie/osłabienie wzrostu lub

brak wpływu.

W przyrodzie współzależności miedzy mikroorganizmami zachodzące poprzez środowisko

występują niezwykle często. Warunkiem niezbędnym jest jednak odpowiednio bliskie

sąsiedztwo organizmów, tak, aby tworzone metabolity czy zmiany parametrów fizycznych

środowiska mogły wywierać wpływ na partnerów.

Protokooperacja - Jest często określana jako pośrednia symbioza. Jest to system, w którym

wszystkie powiązane ze sobą mikroorganizmy odnoszą korzyść. W tym systemie nie ma

konieczności współistnienia, jednakże wspólne bytowanie jest korzystne dla partnerów i

objawia się zwiększeniem szybkości wzrostu i wyższą aktywnością metaboliczna, większą

ekspansywnością w środowisku lub większą tolerancja na zmienione warunki bytowania.

Współzależności protokooperacyjne polegają na:

a) Wzajemnym uprzystępnianiu składników pokarmowych

b) Wzajemnej wymianie gazów, najczęściej dotyczy to CO

2

i O

2

29

c) Wytwarzaniu i wzajemnej wymianie substancji wzrostowych przez partnerów zespołu

d) Wytwarzaniu substancji stymulujących wzrost i usuwaniu metabolitów toksycznych

przez współbytując mikroorganizmy.

Komensalizm - Oznacza współzależność, w wyniku której jeden z partnerów odnosi

korzyści, natomiast drugi nie podlega wpływowi, istnienie partnera jest dla niego obojętne.

Jest to tzw. jednostronna korzyść, z reguły tego typu zależności są w małym stopniu swoiste.

Komensalizm najczęściej polega na:

a) Przeprowadzeniu przez jednego z mikroorganizmów substratów pokarmowych,

nieprzyswajalnych przez partnera, w produkty, które już może wykorzystać jako

składniki odżywcze;

b) Tworzeniu przez jednego ze współmieszkańców ekosystemu substancji wzrostowych,

np. witamin, stymulujących wzrost partnerów;

c) Rozkładzie lub wykorzystywaniu w środowisku substancji hamujących wzrost

partnerów.

Konkurencja - Jest formą współżycia, w której obydwaj partnerzy współzawodniczą o

deficytowy i ważny dla nich składnik pokarmowy bądź też o światło, wodę czy przestrzeń

życiową. Konkurencja występuje tylko w takich przypadkach, gdy zasoby substancji

potrzebnej dla rozwoju obydwu grup są zbyt małe, aby zabezpieczyć potrzeby

współistniejących mikroorganizmów. Współzawodniczące mikroorganizmy nie szkodzą sobie

nawzajem, lecz walczą o zaspokojenie własnych potrzeb.

Amensalizm - Często określany jest antagonizmem; jest forma współzależności, w wyniku

której rozwój jednej populacji jest zahamowany przez substancje wytwarzane przez partnera.

W tym środowisku drapieżnictwo pierwotniaków jest uznawane jako efekt korzystny,

pozwalający na redukcje substancji antagonistycznych może być korzystne dla

wytwarzającego je mikroorganizmu. Osłabianie szybkości wzrostu wrażliwych partnerów lub

ich eliminowanie daje producentowi szanse uzyskania przewagi w ekosystemie i ekspansji

środowiska. Jest to szczególnie istotne dla mikroorganizmów wolnorosnących, które mają

małe możliwości konkurowania z innymi mieszkańcami biocenozy. Często substancje

antagonistyczne są traktowane jako "broń" mikroorganizmów w walce o przetrwanie w

środowisku.

30

35. Oddziaływanie symbiotyczne między mikroorganizmami, przykłady, znaczenie

ekologiczne.

Symbiozą nazywamy taki rodzaj współzależności dwóch lub więcej różnych gatunków ściśle

od siebie zależnych, które bez obecności partnera rozwijają się bardzo słabo lub wcale nie

rosną. Taki rodzaj współzależności jest również nazywany mutualizmem lub symbiozą

mutualistyczną. Znane są przykłady oddziaływania symbiotycznego miedzy samymi

mikroorganizmami, jak i miedzy mikroorganizmami i organizmami wyższymi, w tym

również człowiekiem. Główne kierunki korzystnego oddziaływania na siebie symbiontów są

wynikiem:

- Wymiany składników pokarmowych,

- Przekształcania przez mikrosymbionty nieprzyswajalnych dla organizmu wyższego

substancji pokarmowych,

- Dostarczania substancji wzrostowych,

- Zaopatrywania w składniki mineralne,

- Wykorzystywania i w ten sposób usuwania produktów metabolizmu toksycznych dla

organizmu partnera,

- Ochrony przed szkodliwymi czynnikami środowiskowymi,

- Zmiany parametrów środowiska.

SYMBIOZA MIĘDZY MIKROORGANIZMAMI

▫

Zespoły porostów - złożone z układów glonów lub sinic z grzybami. W poroście grzyb

i glon są tak ściśle powiązane, że stanowią jeden organizm wegetatywny; grzybnia oplata

całkowicie komórki glonów, niekiedy strzępki grzybni wnikają do wnętrza komórek

glonów.

Glony zaopatrują komórki grzybów w organiczne substancje pokarmowe tworzone dzięki

fotosyntetyzującej zdolności wiązania CO

2.

Grzyby dostarczają glonom soli mineralnych oraz chronią przed niekorzystnymi

warunkami środowiskowymi.

▫

Zespoły pierwotniaków i bakterii (ENDOSYMBIOZA)

Bakterie odgrywają rolę w trawieniu pewnych składników pokarmowych

nieprzyswajalnych przez pierwotniaki; u pierwotniaków, które jedynie prowadzą glikolizę z

wytworzeniem kwasu mlekowego spełniają funkcję podobną do mitochondriów -

31

prowadząc oddychanie tlenowe; niektóre dostarczają pierwotniakom witamin, których nie

potrafią syntetyzować.

▫

Zespoły glonów i bakterii (ENDOSYMBIOZA)

▫

SYMBIOZA MIĘDZY MIKRO- I ORGANIZMAMI WYŻSZYMI

▫

Mikroorganizmy i rośliny - bakterie z rodzajów Rhizobium i Bradyrhizobium + rośliny

motylkowe

▫

Mikroorganizmy i zwierzęta przeżuwające

Mikroorganizmy rozkładają celulozę (bakterie celulolityczne, orzęski), uwolniona glukoza

podlega fermentacji z wytworzeniem lotnych kwasów tłuszczowych (octowego,

propionowego, masłowego), kwasy stanowią źródło energii dla zwierząt przeżuwających.

Mikroorganizmy syntetyzują również aminokwasy i witaminy.

▫

Mikroorganizmy i człowiek

- Mikroflora jelitowa - złożony ekosystem

Mikroorganizmy syntetyzują witaminy, głównie z grupy B, współuczestniczą w trawieniu

składników pokarmowych oraz ochronie człowieka przed nadmiernym rozwojem patogenów

jelitowych.

36. Drapieżnictwo w świecie mikroorganizmów, przykłady, znaczenie biotechnologiczne.

Jest systemem, który rozumiany jest najczęściej jako odżywianie się jednych

mikroorganizmów innymi. W świecie zwierząt jest to system współzależności bardzo często

spotykany, natomiast między mikroorganizmami należy do rzadkości. Najbardziej typowym

przykładem pasożytnictwa u mikroorganizmów jest odżywianie się pierwotniaków

bakteriami. Jest to zjawisko szczególnie widoczne w zbiornikach wodnych, osadach

czynnych, ściekach. W tym środowisku drapieżnictwo pierwotniaków jest uznawane jako

efekt korzystny, pozwalający na redukcję ilości osadu czynnego. Główną rolą w

eliminowaniu bakterii ściekowych przypisuje się orzęskom i wiciowcom. Obecność i

odpowiednia ilość pierwotniaków w osadzie czynnym jest uznawana jako wskaźnik dobrze

skojarzonej biocenozy. Podobne zależności można również spotkać w glebie, gdzie

pierwotniaki będą żywiły się bakteriami, do najpowszechniej spotykanych drapieżców będą tu

należały wiciowce i ameby. Zależność drapieżca — ofiara występuje również między

pierwotniakami i bakteriami w żołądku zwierząt przeżuwających.

32

38. Komensalizm w świecie mikroorganizmów, przykłady, znaczenie biotechnologiczne.

Oznacza współzależność, w wyniku której jeden z partnerów odnosi korzyści, natomiast

drugi nie podlega wpływowi, istnienie partnera jest dla niego obojętne. Jest to tzw.

jednostronna korzyść, z reguły tego typu zależności są w małym stopniu swoiste.

Komensalizm najczęściej polega na:

- Przeprowadzeniu przez jednego z mikroorganizmów substratów pokarmowych

nieprzyswajalnych przez partnera, w produkty, które może wykorzystać jako składniki

W wodzie i glebie ten rodzaj zależności jest dość powszechny i najczęściej polega na

rozkładzie sacharydów lub białek do produktów łatwo przyswajalnych przez partnerów.

Mikroorganizmy glebowe, niezdolne do wykorzystywania takich sacharydów jak celuloza

czy hemicelulozy, zależne są od grzybów wydzielających do środowiska enzymy

hydrolityczne rozkładające te substraty. Podobnie niektóre mikroorganizmy zdolne do

wykorzystywania aminokwasów jako źródła azotu, zależne są od obecności bakterii

proteolitycznych czyniących białka przyswajalnymi dla partnerów.

- Tworzeniu przez jednego ze współmieszkańców ekosystemu substancji wzrostowych np.

witamin stymulujących wzrost partnerów,

- Rozkładzie lub wykorzystywaniu w środowisku substancji hamujących wzrost partnerów.

Przykładem może być zależność komensalna między mikroorganizmami tlenowymi i

beztlenowymi, polegająca na wykorzystaniu tlenu przez mikroorganizmy tlenowe i w ten

sposób umożliwienie wzrostu beztlenowcom. Zależność ta została wykorzystana w hodowli

bakterii beztlenowych metodą Fortnera. Korzystne warunki mogą być stworzone również

przez zmniejszenie lub podwyższenie pH środowiska. Przykładem jest wykorzystywanie

kwasów organicznych, prze co stwarzane są korzystne warunki dla wzrostu partnerów

wrażliwych na obecność tych kwasów. Silnie toksyczny H2S wytwarzany przez bakterie

proteolityczne podczas rozkładu białek wykorzystywany jest przez bakterie siarkowe które

utleniają go do wolnej siarki.

W środowiskach naturalnych lub spożywczych o bogatym składzie chemicznym, często

zależności komensalne mają charakter wielostopniowy. Wówczas zwane jest to metabiozą lub

sukcesją.

39. Protokooperacyjne powiązania wśród mikroorganizmów, przykłady, znaczenie

biotechnologiczne.

33

Protokooperacja (pośrednia symbioza) - system, w którym wszystkie powiązane ze sobą

mikroorganizmy odnoszą korzyść. W systemie tym nie ma konieczności współistnienia, ale

wspólne bytowanie jest korzystne dla partnerów i objawia się:

- zwiększeniem szybkości wzrostu

- wyższą aktywnością metaboliczną

- większą ekspansywnością w środowisku

- większą tolerancją na zmienione warunki bytowania

Współzależności protokooperacyjne polegają na:

§

wzajemnym uprzystępnianiu składników pokarmowych

- Zespół bakterii celulolitycznych i bakterii asymilujących azot atmosferyczny (rodzaj:

Azotobacter);

Bakterie Azotobacter - dostarczają partnerom zredukowanych (przyswajalnych)

związków azotu, bakterie celulolityczne degradując celulozę, zaopatrują zespół w

łatwo przyswajalne źródło węgla (glukozę)

§

wzajemnej wymianie gazów CO

2

i O

2

- Heterotroficzne bakterie tlenowe i glony w ściekach.

Podczas mineralizacji związków organicznych bakterie wydzielają duże ilości CO

2

,

który jest wykorzystywany przez fotoautotroficzne glony i sinice jako źródło węgla,

glony w wyniku metabolizmu fotosyntetycznego zaopatrują partnerów w tlen.

- Bakterie tlenowe i beztlenowe w glebie

Tlenowce wykorzystują tlen stwarzając warunki beztlenowe, organizmy tlenowe

natomiast wykorzystują niektóre produkty beztlenowego metabolizmu partnerów.

§

wytwarzaniu i wzajemnej wymianie substancji wzrostowych

- Bakterie jogurtowe

Paciorkowce opanowują środowisko jako szybciej rosnące, produkują kwas mlekowy,

octowy, aldehyd octowy, diacetyl i kwas mrówkowy, którego obecność, jak również

obniżony potencjał oksydoredukcyjny środowiska sprzyjają rozwojowi pałeczek

jogurtowych, natomiast pałeczki uwalniają niskocząsteczkowe peptydy i aminokwasy

z białek mleka, co stymuluje rozwój proteolitycznych szczepów Streptococcus

thermophilus.

- Mikroflora ziaren kefirowych (tzw. grzybków kefirowych) - zespół różnych bakterii

fermentacji mlekowej i drożdży (Candida, Saccharomyces), bakterie mlekowe

34

hydrolizując laktozę oraz zakwaszając środowisko, stwarzają korzystne warunki

rozwoju dla drożdży, natomiast drożdże syntetyzują witaminy z grupy B, od których

zależy dobry wzrost bakterii mlekowych.

§

wytwarzanie substancji stymulujących wzrost i usuwanie metabolitów toksycznych

- Bakterie i grzyby

Bakterie fermentujące cukry wytwarzają kwasy organiczne (substancje toksyczne),

które dla grzybów stanowią źródło węgla; np. bakterie fermentacji mlekowej z

grzybami Geotrichum candidum lub Candida mycoderma.

40. Konkurencja i amensalizm jako formy współzależności wśród mikroorganizmów.

Konkurencja - obydwaj partnerzy współzawodniczą o deficytowy i ważny dla nich składnik

pokarmowy bądź też o światło, wodę czy przestrzeń życiową. Występuje w przypadku, gdy

zasoby substancji potrzebnej do rozwoju są zbyt małe, aby zabezpieczyć potrzeby

współistniejących mikroorganizmów. Najostrzejsza konkurencja występuje między

organizmami o podobnych parametrach wzrostu i podobnych wymaganiach pokarmowych:

§ sinice + glony - konkurencja o światło i CO

2

§ promieniowce + pleśnie - konkurencja o składniki odżywcze

Partner słabszy, wolniej rosnący, o ubogim metabolizmie, wyższych wymaganiach

pokarmowych musi przegrać.

Szansa wygrania walki konkurencyjnej jest głównie uzależniona od:

- Szybkości wzrostu i namnażania

-wydajności na czynniki środowiska

-wydajności energetycznej podczas metabolizowania składników pokarmowych;

-wymagań w stosunku do substancji wzrostowych;

- Zdolności do gromadzenia substancji zapasowych i wykorzystywania ich, gdy środowisko

ubożeje;

-Zdolności do ruchu lub rozrastania się w postaci strzępek, czyli zdolności do tzw. ekspansji

środowiska.

Amensalizm - rozwój jednej populacji jest hamowany przez substancje wytwarzane prze

partnera. Substancje antagonistyczne są wykorzystywane w walce drobnoustrojów o

środowisko. Osłabienie wzrostu wrażliwych partnerów lub ich wyeliminowanie daje

producentowi szansę ekspansji w środowisku.

35

W tym środowisku drapieżnictwo pierwotniaków jest uznawane jako efekt korzystny,

pozwalający na redukcje substancji antagonistycznych może być korzystne dla

wytwarzającego je mikroorganizmu. Osłabianie szybkości wzrostu wrażliwych partnerów lub

ich eliminowanie daje producentowi szanse uzyskana przewagi w ekosystemie i ekspansji

środowiska. Jest to szczególnie istotne dla mikroorganizmów wolno rosnących, które mają

małe możliwości konkurowania z innymi mieszkańcami biocenozy. Często substancje

antagonistyczne są traktowane jako „bron” mikroorganizmów w walce o przetrwanie

środowisku.

Antybioza - amensalizm będący wynikiem produkcji substancji antybiotycznych.

Wykorzystanie amensalizmu:

- utrwalanie surowców i produktów spożywczych. Tworzone na drodze mikrobiologicznej

kwasy organiczne zwiększają stabilność biologiczną żywności fermentowanej. Obniżenie pH

na skutek rozwoju bakterii fermentacji mlekowej hamuje wzrost wielu bakterii, w tym

chorobotwórczych.