Kierunek: BUDOWNICTWO

Studia pierwszego stopnia

Przedmiot: PODSTAWY PLANOWANIA

KOMUNIKACYJNEGO

Celem kształcenia jest:

uzyskanie podstawowej wiedzy w zakresie

środków i gałęzi transportu,

zapoznanie się z polityką i strategią

rozwoju transportu,

w tym infrastruktury

drogowej i kolejowej w Polsce oraz zadaniami

planowania komunikacyjnego. Ponadto nabycie

umiejętności sporządzania prognoz ruchu

samochodowego

z wykorzystaniem uproszczonych modeli.

Prowadzący:
prof. Andrzej Rudnicki
Wydział Budownictwa Lądowego
Instytut Inżynierii Drogowej i Kolejowej
Katedra Systemów Komunikacyjnych
(budynek tzw. Houston), pokój 201d
E-mail:

[e-mail]

Zakres wykładów z przedmiotu

Podstawy planowania

komunikacyjnego (1)

Systemowe ujęcie transportu
Cele i miejsce planowania komunikacyjnego

w planowaniu

przestrzennym
Podstawowe pojęcia oraz uproszczone metody

prognozowania podróży osób,

przewozów ładunków i ruchu
Charakterystyka poszczególnych gałęzi

transportu, w szczególności lądowego -

drogowego i kolejowego
Środki przewozowe komunikacji zbiorowej
Krajowa i miejska polityka komunikacyjna

Zakres wykładów z przedmiotu

Podstawy planowania

komunikacyjnego (2)

Zakres problematyki komunikacyjnej

w dokumentach planistycznych
Strategie rozwoju transportu, w tym sieci

dróg, autostrad i kolei w Polsce oraz w

Krakowie
Zasady kształtowania sieci ulic miasta
Zasady kształtowania obsługi komunikacyjnej

osiedli mieszkaniowych
Funkcje komunikacji w zespołach

zabytkowych
Test zaliczeniowy

Znaczenie pojęć

Komunikacja

(łac. communicatio)



technika przewozu ludzi i

ładunków (

transport,

łac. transporto)

oraz przekazywania

informacji (

łączność

)

Znaczenie potoczne:
Komunikacja – medium transportowe „czynne”

(osoba jako podmiot, pasażer – miejska

komunikacja zbiorowa)

Transport – medium „bierne”

(ładunek – np. transport materiałów

budowlanych,

osoba „nie podmiotowa” – np.

transport żołnierzy)

Znaczenie pojęć

Planowanie:

• Czynność i decyzje ukierunkowane na dalszą

perspektywę czasową (z zamierzoną

realizacją np. za kilkanaście lat)

• Rozwiązanie inżynierskie ogólnie zarysowane

(np. korytarz w którym ma przebiegać nowa

droga)

Ze względu na ogólność odmienne

od projektowania – pełne

zdefiniowanie obiektu (geometria i nośność)

Planowanie dotyczy sieci dróg, kolei, metra,

rozmieszczenia parkingów, a projektowanie

- jej elementów (odcinek ulicy, węzeł

drogowy)

Dlaczego musimy planować:

 Pokazanie do czego chcemy dojść,

w tym w zakresie rozwoju

infrastruktury komunikacyjnej

 Pokazać uwarunkowania przestrzenne dla

dostosowania infrastruktury komunikacyjnej:

 do zagospodarowania przestrzennego (rodzaj i

intensywność funkcji obszaru, w tym zabudowy)

 w celu efektywnego współdziałania

poszczególnych podsystemów gałęziowych

transportu (integracja systemu)

 Podstawa do rezerwacji terenu pod obiekty,

w tym komunikacyjne (osiedla

mieszkaniowe, drogi, koleje, itp.)

Miejsce komunikacji w funkcjach

i strukturach

przestrzennych

FUNKCJE

STRUKTURY

REALIZUJĄCE FUNKCJE

Fun

-

kcja
ko-
mu
ni-
ka-
cji

Funkcje fizjologiczne

Zespoły mieszkaniowe

Sieć
(układ)
ko-
mu-
ni-
ka-
cyj-
na

Funkcje produkcyjne

wraz z
przygotowaniem tego
procesu (np.

edukacja)

Zespoły przemysłowe,

biurowe, edukacyjne,
itp.

Funkcje konsumpcji dóbr

materialnych i

niematerialnych

Zespoły handlowo-

usługowe, obiekty

kultury, itp.

Funkcje rekreacji

Zespoły wypoczynkowe,

kompleksy sportowe,
itp.

Transport jako system -

podstawowe pojęcia

• System – zbiór elementów i relacji między

nimi
(w tym pomiędzy cechami
elementów) zachowujący się celowo

• Superrelacyjność – spójność

(koherentność)

• Podsystemy (wyodrębnione części –

dekompozycja systemu)

• System i jego otoczenie

Transport jako system -

podstawowe pojęcia

• System – zbiór elementów i relacji między

nimi
(w tym pomiędzy cechami elementów)
zachowujący się celowo

• Superrelacyjność – spójność (koherentność)
• Podsystemy (wyodrębnione części –

dekompozycja systemu)

• System i jego otoczenie
• Teoria systemów ( obiekt ogólny,

abstrakcyjny)

• Technika systemów ( obiekt konkretny)

System transportowy

= zbiór urządzeń, instytucji i użytkowników

umożliwiający przemieszczanie osób i

ładunków oraz czynności do osiągnięcia tego

celu (załadunek, wyładunek, przeładunek),

w tym manipulacyjnych (np. opłaty)

 Cel ogólny – umożliwienie przemieszczania

osób i ładunków

 Cele cząstkowe - w sposób:

 Sprawny (szybko, wydajnie)

 Ekonomiczny

 Bezpieczny

 Oszczędzający zasoby środowiska naturalnego

i cywilizacyjnego (zwłaszcza kulturowego)

Interdyscyplinarność

transportu:

• Technika (inżynieria),

w tym budownictwo,

automatyka, elektronika, telekomunikacja, informatyka

• Ekonomia

(dział gospodarki, usługa – relacja: popyt – podaż)

• Planowanie przestrzenne

(urbanistyka, ruralistyka, regionalistyka)

• Geografia

(transportu)

• Prawo

(transportowe)

• Polityka

(transportowa)

• Psychologia

(transportu)

• Ergonomia (medycyna)

• Ekologia

• Zarządzanie

Podstawowe relacje

gospodarczo- przestrzenne w

transporcie

 Produkcja

↔

Osadnictwo

(podróże do pracy, zaopatrzenie w produkty)

 Osadnictwo

↔

Osadnictwo

(usługi, kontakty społeczne)

 Produkcja

↔

Produkcja

(kooperacja przemysłowa,
np. przewóz surowców i półfabrykatów)

Transport powoduje, że produkt staje się

towarem
(dowieziony do konsumenta,
lub konsument do produktu)

Realizacja celów transportu

 zarządzanie systemem

POZIOMY:

 Programowanie rozwoju (poziom polityczno-

strategiczny → ogólne kierunki)



Planowanie

rozwoju (osadzenie w przestrzeni, tj.

w zagospodarowanie terenu – np. korytarze

dla przebiegu nowych dróg; plany wieloletnie -

harmonogramy)

 Projektowanie (pełne konstrukcyjne zdefiniowanie

obiektu → geometryczo-wytrzymałościowe)

 Wykonawstwo (budowa, modernizacja)
 Eksploatacja (utrzymanie nawierzchni i taboru,

sterownie ruchem)

 Konieczna spójność działań wszystkich poziomów

(zarządzanie zintegrowane)

Ujęcie systemowe

(w tym transportu):

 Morfologiczne

– jak system jest
zbudowany

 Funkcjonalne

– jak system działa

 Behawioralne

– jak system się zachowuje

Ujęcie morfologiczne

= podział

gałęziowy transportu

(1):

Ze względu na środowisko

przemieszczeń

 Lądowy:

 Szynowy
 Bezszynowy (samochodowy)
 Naziemny (w poziomie terenu)
 Podziemny (np. metro, tramwaj w tunelu)
 Nadziemny (np. kolej linowa, kolej

podwieszona, droga ruchu szybkiego na
estakadzie)

Ujęcie morfologiczne

= podział

gałęziowy transportu

(2):

Ze względu na typ ładunku

(medium transportowe):

 Pasażerski

 Indywidualny

(samochód osobowy, rower,

pieszy, awionetka)

 Zbiorowy

(np. mikrobus, autobus, tramwaj,

metro, pociąg, samolot, statek)

 Towarowy

(np. surowce, półfrabrykaty, produkty

konsumpcyjne)

 Podział ze względu na sektor gospodarki (np. tr.

budowlany, tr. zaopatrzeniowy handlu i usług, itp

Ujęcie morfologiczne

= podział gałęziowy

transportu (3):

 Ze względu na zasięg terytorialny

(w skali geograficznej)

:

 Lokalny (miejski, gminny)
 Metropolitarny

(duże miasto + strefa bezpośredniego
ciążenia)

 Subregionalny (zasięg kilku powiatów)
 Regionalny (wojewódzki)
 Krajowy
 Kontynentalny
 Transkontynentalny
 Pozaziemski

Potoczny gałęziowy podział

transportu

 Drogowy
 Kolejowy
 Wodny
 Lotniczy
 Rurociągowy

 INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA:

Liniowa (drogi, linie kolejowe, korytarze

powietrzne)

Punktowa (dworce, stacje, parkingi, porty

morskie i lotnicze)

 Pojazdy ? (wehikuły):

samochody, rowery,

pociągi, samoloty, statki.

PODZIAŁ FUNKCJONALNY

TRANSPORTU

– w ujęciu systemowym: wyodrębnienie

grupy elementów pełniących określoną
jednorodną funkcję, tj. podsystemy:

 infrastruktury ruchu
 infrastruktury obsługi
 obiektów ruchomych
 informacyjny
 decyzyjny
 motywacyjny

PODZIAŁ FUNKCJONALNY

TRANSPORTU – podsystemy

(1):

 Podsystem infrastruktury ruchu
Geometria i nośność form budowlanych

przestrzeni ruchu (osnowa przestrzenna ruchu)

Np. droga samochodowa, ścieżka rowerowa, linia

kolejowa, korytarz powietrzny, kanał

żeglugowy, gazociąg, itp.

 Podsystem infrastruktury obsługi
Geometria i nośność form budowlanych urządzeń

obsługi (procesów nie będących ruchem)

Np. dworzec kolejowy, przystanek autobusowy,,

parking, port lotniczy, basen portowy, terminal

przeładunkowy, stacja paliw, stacja naprawy

samochodów, itp.

PODZIAŁ FUNKCJONALNY

TRANSPORTU – podsystemy

(2):

 Podsystem obiektów ruchomych
Obiekty mające zdolność ruchu (piesi, rowery,

samochody, pociągi, statki, samoloty)

lub przeznaczone do przewozu (kierowcy,

pasażerowie, ładunki luzem lub pakietowane)

 Podsystem informacyjny
Nośniki i treść informacji określające zasady

korzystania z systemu

Np. kodeks drogowy, znak drogowy, semafor,

system taryfowy, rozkład jazdy, policjant

kierujący ruchem, latarnia morska, światła

podejścia do lotniska dyspozytor przekazujący

polecenia, itp.

PODZIAŁ FUNKCJONALNY

TRANSPORTU – podsystemy

(3):

 Podsystem decyzyjny
Kompetencje instytucji i osób oraz ich

umiejętności w podejmowaniu decyzji

rozwojowych i eksploatacyjnych

Np. zarząd dróg, kolei, lotniska; rada miasta

uchwalająca plan rozwoju transportu; cechy

psychofizyczne kierowców, maszynistów,

pilotów; policjant wręczający mandat

Podsystem motywujący

(otoczenie systemu?)

Zbiór uwarunkowań dla odbywania podróży
Np. budżet miasta, system taryfowy, ceny

paliwa, itp.

Opis

behawioralny

systemu transportu

(1)

Cechy będące przejawem istnienia i działania systemu:
Ruch jako widoczny przejaw realizowania podróży

(przemieszczeń pomiędzy źródłem a celem)

 Przestrzenno-chłonność
 Czasochłonność
 Materiałochłonność
 Energochłonność

 Transportochłonność struktur przestrzennych

(osiedleńczych, gospodarczych)



Brachidacja (tendencja do realizacji przemieszczeń

po najkrótszym, prostoliniowym połączeniu)

 Losowość procesu ruchu

Opis

behawioralny

systemu transportu

(2)

Cechy będące przejawem istnienia i działania systemu:
 Konfliktowość:

– sub-systemowa (np. rywalizacja pomiędzy

transportem drogowym a kolejowym o pasażerów

i ładunki

– przestrzenno-czasowa (np. kolizyjność relacji

ruchu na skrzyżowaniu, samochody parkujące

na chodnikach)

– środowiskowa (zagrożenie siedlisk, np.–

obwodnica Augustowa w dolinie Rospudy)

– społeczna (protesty mieszkańców)

 Przypadkowość trendów rozwojowych
 Zachowawczość struktury (opóźnianie planowanych

zmian)

Aspekt czynny komunikacji:
 umożliwienie przemieszczania się między strukturami
przestrzennymi realizującymi poszczególne funkcje
miasta

Aspekty bierne komunikacji:
 zapotrzebowanie zasobów (przestrzeń, surowce,
energię)
 oddziaływanie na otoczenie – uciążliwości
środowiskowe, w tym oddziaływanie na człowieka
 koordynacja elementów sieciowych infrastruktury
technicznej (ciepłowniczej, energetycznej, wodociągi,
kanalizacja - tzw. nadziemne i podziemne
uzbrojenie terenu)
 strefowanie funkcji zabudowy: np. budynki mieszkalne
- dalej od arterii komunikacyjnych

Dokumenty określające planowany

rozwój przestrzenny

(w tym infrastruktury

transportowej)



Koncepcja zagospodarowania

przestrzennego kraju

 Plan zagospodarowania przestrzennego

województwa

 Studium uwarunkowań i kierunków

zagospodarowania przestrzennego gminy

(całego miasta)

 Plan miejscowy zagospodarowania

przestrzennego (np. osiedla

mieszkaniowego, centrum usługowego)