Badanie

rozpowszechniania

chorób (zachorowalność i

chorobowość)

Wykład 5

Badanie rozpowszechnienia

chorób

(1)

:

Badanie rozpowszechnienia chorób
polega na:



określeniu częstości występowania chorób
(zapadalność, chorobowość) - w całej
populacji lub w jej podgrupach

(podział wg. płci/

wieku/ zawodu/ miejsca zamieszkania/ ect.)



zmierzeniu odpowiednich szkód
zdrowotnych (niezdolności do pracy i
inwalidztwa)



w badaniu chorobowości chodzi o
informacje o liczbie chorych oraz o
przyczynach chorobowych

Badanie rozpowszechnienia

chorób

(2)

:



badanie rozpowszechniania chorób jest
analizą nastręczającą trudności

(znacznie

trudniejsza od analizy umieralności):



choroba jest zjawiskiem dynamicznym i
wielokrotnym

(śmierć jest wydarzeniem

jednorazowym)



choroba jest stanem zmiennym
podlegającym dużym wahaniom w czasie

(od niewielkich odchyleń od normy, które nie
utrudniają normalnej działalności człowieka - poprzez
okresową lub trwałą niezdolność do prowadzenia
normalnej działalności - do ciężkiego kalectwa)

-

(

przypadki zgonu można łatwo policzyć)

Badanie rozpowszechnienia

chorób

(3)

:



chory może - w określonym czasie -
przechodzić jeden okres choroby,
niekiedy choroba może mieć charakter
nawrotowy



chory może cierpieć na kilka chorób
jednocześnie

–

rejestracja przypadków chorobowych i ich
przyczyny może przysparzać trudności:



chorzy zmieniają miejsce zamieszkania



chorzy leczą się na ta samą chorobę w różnych
zakładach opieki zdrowotnej



brak informacji miedzy placówkami

Rozpoznanie i klasyfikacja

chorób

(1)

:



Poprzez

„rozpoznanie choroby”

- rozumie się

nie tylko określenie jej początku i zakończenia,
ale także jej zdefiniowanie i sklasyfikowanie



W chorobach o ostrym przebiegu zwykle łatwo
jest określić początek i koniec choroby



W przypadku chorób przewlekłych mogą
wystąpić trudności z określeniem początku i
końca choroby (początek może być skryty/
rozwój powolny/ porada lekarza - w
zaawansowanym stadium klinicznym)



W przypadku chorób przewlekłych mogą
występować okresy zaostrzenia i remisji

(np.

choroba wrzodowa)

Rozpoznanie i klasyfikacja

chorób

(2)

:



!!! Problematyczne mogą być kryteria
postawienia rozpoznania choroby

Lekarz opiera rozpoznanie choroby na
następujących rodzajach badań (rzadko
na jednym kryterium; zwykle na
kombinacji wszystkich trzech):

–

1) wywiad/ anamneza lekarska - opinia osoby
badanej o stanie zdrowia

–

2) badania przedmiotowe - badania fizykalne
przeprowadzone przez lekarza

–

3) badania dodatkowe - np. EKG/ rtg/
badania laboratoryjne

Rozpoznanie i klasyfikacja

chorób

(3)

:



Dla wartościowego opisu stanu zdrowia
populacji istotne jest, aby stosowane metody
diagnostyczne służące rozpoznaniu były
identyczne

(warunek prawidłowego formułowania

wniosków na podstawie statystki chorobowości)



Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób,

Urazów i Przyczyn Zgonów

- stwarza

możliwość jednolitego mianownictwa chorób
i ich symbolizację (kodowanie) - daje to
podstawy do analizy statystycznej danych o
chorobach i przyczynach zgonów w różnych
grupach populacyjnych

Mierniki epidemiologiczne

rozpowszechnienia chorób w

populacji

(1)

:



Przy określaniu rozpowszechnienia
chorób w populacji posługujemy się
liczbami względnymi - tj.

współczynnikami informującym o
częstości występowania choroby w
populacji

(liczby bezwzględne nie

pozwalają na przeprowadzanie badań
porównawczych między populacjami
różniącymi się liczebnością)

Współczynnikami częstości

występowania choroby w

populacji



Współczynnik jest ilorazem, w którym
licznik stanowi liczbę chorych (zdarzeń
choroby), natomiast mianownik liczbę
osób narażonych na zachorowanie
(populacja narażona)

Liczba zdarzeń (przypadki) w pewnym okresie

----------------------------------------------------------------------- X K

Liczba osób narażonych na ryzyko zachorowania

w tym samym okresie

Mierniki epidemiologiczne

rozpowszechnienia chorób w

populacji

(2)

:



Populacja narażona - obejmuje osoby,
które byłyby włączone do licznika gdyby
stały się przypadkami

(np. populacja narażona na zapalenie oskrzeli w jakiejś
miejscowości, to te osoby, które zachorowały na
zapalenie oskrzeli)

Problematyczne jest:
- nie zaliczenie mieszkańców tymczasowych
- zaliczenie osób, które faktycznie nie są „narażone”

Publikowane dane statystyczne zdrowia
ludności odnoszą się zazwyczaj do całej
populacji

Mierniki epidemiologiczne

rozpowszechnienia chorób w

populacji

(3)

:



Do prawidłowego obliczania współczynnika
rozpowszechnienia chorób w populacji
konieczne jest dokładne określenie licznika i
mianownika
Klasyfikacja chorób występujących w
populacji w jakimś przedziale czasowym:



1)

choroby zaczynające się i kończące w tym okresie



2)

choroby zaczynające się w tym okresie, ale trwające

dłużej



3)

choroby, które zaczęły się dawniej, ale zakończyły w

tym okresie



4)

choroby, które zaczęły się dawniej, ale trwają nadal

Mierniki epidemiologiczne

rozpowszechnienia chorób w

populacji

(4)

:

Dla każdej z tych kategorii trzeba określić

czy:



pomiar dotyczy osób chorych



pomiar dotyczy zdarzeń chorobowych
(przypadków/ okresów chorobowych)

(np. jeżeli w danym okresie zapalenie oskrzeli ma 2
nawroty, to musimy określić, czy do licznika
wstawiamy jeden przypadek czy dwa przypadki
chorobowe)

!!! Wybor pomiarów dokonywany jest w
oparciu o cel badań epidemiologicznych

Mierniki epidemiologiczne

rozpowszechnienia chorób w

populacji

(5)

:



Najczęściej stosowanymi miernikami
rozpowszechnienia chorób w populacji są:



współczynnik zapadalności



współczynnik chorobowości



Współczynnik zapadalności
(skumulowanej)

- jest to liczba nowych

zachorowań (przypadków lub chorób), które
wystąpiły w danym czasie (kategoria 1+2) w
stosunku do średniej liczby ludności
narażonej na ryzyko zachorowania

Liczba nowych zachorowań

(1 +2)

---------------------------------------------------- X K

Populacja narażona na ryzyko

Mierniki epidemiologiczne

rozpowszechnienia chorób w

populacji

(6)

:



Współczynnik zapadalności (gęstość
zachorowań)

- określa rzeczywiste

prawdopodobieństwo wystąpienia zachorowań
w populacji w przeliczeniu na sumaryczny
okres narażenia wszystkich członków
danej populacji

-

jest czułą miarą średniego tempa pojawienia się

zachorowań w danej populacji na przestrzeni pewnego okresu

Liczba nowych zachorowań

---------------------------------------------------- X K

Sumaryczny osoboczas narażenia na ryzyko

Osoboczas narażenia

Osoboczas narażenia - to liczba osób wolnych od danej
choroby pomnożona przez okres ekspozycji, na którą byli oni
narażeni (JEDNOSTKI - osobolata/ osobomiesiące/ osobodni)

Mierniki epidemiologiczne

rozpowszechnienia chorób w

populacji

(7)

:



Współczynnik chorobowości -

określa proporcje

osób w populacji, które były chore w danym czasie
bez względu na to, kiedy zachorowały (kategoria
1+2+3+4) w stosunku do średniej liczby ludności
narażonej na ryzyko zachorowania



Współczynnik chorobowości punktowej

- jest

to współczynnik chorbowości odnoszący się do
bardzo krótkiego punktu czasowego (dzień/
godzina)



Współczynnik chorobowości okresowej

- jest to

współczynnik chorbowości odnoszący się do
dłuższego okresu



UWAGA: Przy określaniu współczynników zapadalności, czy
chorobowości należy zawsze podać, czy w liczniku są dane
dotyczące liczby epizodów choroby, czy liczby chorych osób

!!! Zapadalność dotyczy jedynie nowych

zachorowań, chorobowość natomiast

nowych i zadawnionych



Zapadalność zwykle znacznie różni się od
chorbowości w przypadku chorób
przewlekłych, ale w chorobach o krótkim
przebiegu różnica ta może być niewielka:



w chorobach długotrwałych zmiany w tempie
pojawienia się nowych zachorowań - zapadalność - nie
muszą znaleźć odpowiedniego odbicia w chorobowości



w chorobach nieuleczalnych, długotrwałych,
przedłużenie okresu przeżycia powoduje zwiększenie
chorobowości lecz nie wpływa na zapadalność

Typy trendów współczynników

zapadalności i chorbowości

(1)

:

A)

A)

Współczynnik zapadalności wzrósł w

ciągu pewnego czasu, ale współczynnik
chorobowości nie zmienił się:



wyleczalność choroby, lub jej śmiertelność
zwiększyły się, w rezultacie czego średni czas
trwania choroby skrócił się



tego typu rozbieżność trendów
współczynników zapadalności i chorobowości
wskazuje na to, że działalność profilaktyczna
nie przynosi efektów, chociaż może
świadczyć o poprawie skuteczności leczenia

Typy trendów współczynników

zapadalności i chorbowości

(2)

:

B)

B)

Współczynnik zapadalności i

chorobowości nie zmienił się w czasie:



wyleczalność i śmiertelność z powodu danej
choroby utrzymuje się na stałym poziomie (przy
braku przypadku chorobowych i osób
zdrowych)

C)

C)

Współczynnik zapadalności obniżył się,

współczynnik chorobowości zwiększył się:



chorzy żyją dłużej

(być może wyleczalność poprawiła się

dzięki dobrej opiece lekarskiej i pielęgniarskiej)

- można

mówić o skutecznym programie prewencji
klinicznej

Typy trendów współczynników

zapadalności i chorbowości

(3)

:

D)

D)

Współczynniki zapadalności i chorobowości

zmniejszyły się proporcjonalnie:



zmniejszenie zapadalności może być związane z
obniżeniem się poziomu czynników ryzyka w
populacji (zapobieganie podstawowe)



jeżeli zapadalność i chorobowość idzie ze sobą w
parze, to znaczy, że poziom opieki i wyleczalność
pozostają na tym samym poziomie

======================================================================

===================

Chorobowość (Ch): zmienia się z

Chorobowość (Ch): zmienia się z

iloczynem zapadalności (Z) i czasu

iloczynem zapadalności (Z) i czasu

trwania choroby (t)

trwania choroby (t)



Zmiana poziomu chorobowości

(w jednostce

czasu) w stosunku do okresu poprzedniego
może być wynikiem:

–

zmian zapadalności

–

czasu trwania chorób

–

obu wyrazów równania



Ponieważ chorobowość zależy od iloczynu zapadalności i
czasu trwania choroby, jeżeli zmniejsza się jeden wyraz
iloczynu, ale drugi zwiększa, to poziom chorobowości nie
ulegnie zmianie



Jeżeli zapadalność i czas trwania choroby pozostają na
tym samym poziomie przez kolejne okresy, mówimy wtedy,
że choroba jest stabilna w populacji, tzn. utrzymuje się
stan równowagi:

Chorobowość (Ch) = zapadalność (Z) x

Chorobowość (Ch) = zapadalność (Z) x

czas trwania choroby (t)

czas trwania choroby (t)

Dobór mierników stanu

zdrowia populacji

(1)

:



Dobór podstawowych mierników częstości
choroby w populacji - które stosowane są w
epidemiologii - zależą od przedmiotu i celu
badania



Współczynnik zapadalności

- jest optymalny w

przypadku badań zmierzających do wyjaśnienia
związków przyczynowych

(im bardziej dynamiczne są

mierniki rozpowszechnienia choroby, tym analizowane związki
przyczynowe są bardziej wiarygodne)



Współczynnik umieralności

- może niekiedy służyć

do wnioskowania o zapadalności

(znaczenie mają tylko

w chorobach, w których współczynnik śmiertelności jest wysoki, a
okres między wystąpieniem choroby a zgonem nie jest zbyt długi)

Dobór mierników stanu

zdrowia populacji

(2)

:



Współczynnik chorobowości

- ma niewielkie

znaczenie w ustaleniu etiologii chorób;
- jeżeli brak jest danych o zapadalności, to
poznanie typów i trendów chorobowości
umożliwia szacunkową ocenę zmienności
współczynników zapadalności

(utrudnieniem

jest tutaj zmienność czasu trwania choroby)

!!! Współczynniki chorobowości są

!!! Współczynniki chorobowości są

wartościowymi miernikami zdrowia ludności

wartościowymi miernikami zdrowia ludności

dla organizatora ochrony zdrowia, ponieważ

dla organizatora ochrony zdrowia, ponieważ

informują o zapotrzebowaniu na usługi

informują o zapotrzebowaniu na usługi

medyczne

medyczne