Źródło informacji o

stanie zdrowia

zbiorowości

Wykład 6

Dane o zgonach

(1)

:

KARTA ZGONU

- podstawowy dokument na

którym opiera się statystyka umieralności



wzór karty zgonu obowiązujący w Polsce wzorowany jest
na karcie międzynarodowej



kartę wystawia lekarz zajmujący się chorym
bezpośrednio przed zgonem

(ewentualnie inna

uprawniona do tego osoba - pielęgniarka/ felczer)



w karcie zgonu lekarz orzeka:

–

1) potwierdza zgon

–

2) ustala przyczynę zgonu

–

3) stwierdza tożsamość osoby badanej

–

4) stwierdza, że nie zachodzi podejrzenie
przestępstwa jako przyczyny zgonu

Dane o zgonach

(2)

:

Karta zgonu składa się z dwóch części:



Część pierwsza:



- zawiera informacje o przyczynie/przyczynach zgonu



-służy do celów statystycznych

Przyczyna zgonu - to stan, proces chorobowy,

nieprawidłowość rozwojowa, uraz lub zatrucie,

które w konsekwencji spowodowało zgon



określona choroba może być bezpośrednim powodem zgonu



choroba może być powodem wystąpienia innych przyczyn
prowadzących do ostatecznego zgonu

(zgon może być

następstwem jednego, dwóch lub większej liczby stanów
chorobowych)



Część druga:



przeznaczona jest dla władz administracyjnych (do
pochowania zwłok)

Dane o zgonach

(3)

:



Ogniwa łańcucha przyczyn, które
doprowadziły do zgonu:

–

1) przyczyna wyjściowa

–

2) przyczyna wtórna

–

3) przyczyna bezpośrednia lub rodzaj urazu

!!! Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób,
Urazów i Przyczyn Zgonów zaleca grupowanie
zgonów według ich przyczyny wyjściowej

(istotny jest proces chorobowych [patologiczny], który
zakończył się zgonem)



Klasyfikacja oparta na przyczynach bezpośrednich zgonu
dałaby mało zróżnicowany obraz (choroby krążenia/
niewydolność oddechowa/ zapalenie płuc - wyjściowa
przyczyna zgonu pozostaje nieznana)

Dane o zgonach

(4)

:

Przez przyczynę wyjściową zgonu rozumiemy:

1) chorobę lub uraz, który rozpoczął bieg

zdarzeń chorobowych prowadzących do
bezpośredniego zgonu

2) okoliczności wypadku lub przemocy, które

spowodowały wypadek śmiertelny

Zasada wyboru rozpoznań:



jeżeli w karcie zgonu zarejestrowano tylko jedną
przyczynę zgonu, to ta przyczyna zgonu wybierana
jest do klasyfikacji



jeżeli przyczyn zgonów jest więcej to przy wyborze
należy posługiwać się jednolitymi zasadami

(URAZ -

jako przyczyna zgonu - klasyfikacja wg.: okoliczności/ rodzaju
urazu/ obu tych czynników)

Dane o zgonach

(5)

:

Przy wyborze przyczyny wyjściowej zgonu

(stosuje

się):



Zasadę ogólną

- wybór stanu chorobowego

wypisanego w najwyższym wierszu części I karty
zgonu



Zasada szczegółowa 1

- przy podanym jednym

ciągu zdarzeń, należy wybrać najbardziej
prawdopodobną przyczynę wyjściową zgonu



Zasada szczegółowa 2

- przy podanym więcej

niż jednym ciągu zdarzeń, należy wybrać
przyczynę wyjściową z ciągu wymienionego na
pierwszym miejscu

(jeżeli lekarz wymienił dwa stany

wyjściowe, to należy wybrać pierwszy umieszczony)

Dane o zgonach

(6)

:



W prawidłowo wypełnionej karcie zgonu
przyczyna wyjściowa powinna być wypisana w
najwyższym wierszu części I, a wszystkie stany,
które wystąpiły jako następstwa przyczyny
wyjściowej, powinny być wypisane niżej



Przykład:



1) przerost gruczołu krokowego



2) zatrzymanie moczu



3) mocznica



Przyczyną błędnych (mało rzetelnych)
statystyk epidemiologicznych

(oraz orzekania o

przyczynach zgonów)

są błędy lekarzy przy

wypełnianiu i kodowaniu kart zgonów

(ok. 20%

kart jest obarczonych błędem)

Dane o chorobach :



Specjalnie zorganizowane badania epidemiologiczne



Na wtórnych materiałach statystycznych

(opartych o

badanie zachorowalności i chorobowości)

DANE stanowiące wtórne materiały

statystyczne:

1)

zgłaszanie chorób zakaźnych

2)

zgłaszanie zatruć i chorób zawodowych

3)

zgłaszanie chorób nowotworowych

4)

rejestr chorób

5)

dane o czasowej niezdolności do pracy

6)

statystyki szpitalne

7)

statystyki lecznictwa otwartego

8)

dane o masowych badaniach profilaktycznych

Ad.1)

Zgłaszanie chorób

zakaźnych

(A)

:



W Polsce choroby zakaźne podlegają
obowiązkowemu zgłoszeniu od 1919 r.



Istnieje obowiązek zgłaszania 45 chorób
zakaźnych

(21 wymaga obowiązkowej hospitalizacji/ 8

wymaga przymusowego leczenia w zakładach otwartej opieki
zdrowotnej)



Obowiązek zgłaszania wszystkich przypadków
chorób zakaźnych (lub ich podejrzeń) mają:



wszystkie placówki i fachowi pracownicy ochrony zdrowia



zakłady pracy/ szkoły



hotele



policja



naczelnicy gmin



kapitanowie statków morskich, śródlądowych i powietrznych

Ad.1)

Zgłaszanie chorób

zakaźnych

(B)

:



Zgłoszenia o chorobie zakaźne są wysyłane

(na

specjalnym druku)

do przychodni rejonowej

(właściwej dla

danego pacjenta)

i powiatowej

(dzielnicowej)

stacji

sanitarno-epidemiologicznej - jest to podstawa bieżącej
oceny chorobowość w zakresie chorób zakaźnych



Tygodniowe i okresowe sprawozdania są przesyłane
przez powiatowe

(dzielnicowe)

stacje sanitarno-

epidemiologiczne do Departamentu Zdrowia
Publicznego Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej

(zgłoszenia wewnątrzkrajowe)



Poszczególne państwa są zobowiązane do zgłaszania
niektórych chorób zakaźnych (ospa prawdziwa;
cholera; dżuma; żółta febra) do WHO i krajów
członkowskich - system chroniący przed
rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych

na Świecie

Ad.1)

Zgłaszanie chorób

zakaźnych

(C)

:

!!! Śledzenie zachorowań na choroby
zakaźne jest ważną częścią systemu
nadzoru epidemiologicznego

(sygnalizacja

rozpoczynającej się epidemii chorób zakaźnych)

Współczynniki zapadalności na choroby
zakaźne:



stosunkowo łatwe do obliczeń

(przy prawidłowej i

pełnej zgłaszalności chorób)



choroby zwykle przechodzi się raz w życiu (nie ma
potrzeby podwójnej analizy - dla osób i
przypadków zachorowań)



objawy chorób są zwykle ostre (określony
początek i koniec)

Ad.1)

Zgłaszanie chorób

zakaźnych

(D)

:

Do pełnej zgłaszalności chorób zakaźnych

wymagane jest:

1) zbadanie chorego przez lekarza
2) ustalenie przez lekarza prawidłowego

rozpoznania choroby

3) świadomość lekarza o konieczności

zgłoszenia choroby

4) dopełnienie zgłoszenia choroby

Ad.1)

Zgłaszanie chorób

zakaźnych

(E)

:



Właściwe obliczenia współczynnika zapadalności
chorób zakaźnych wymaga prawidłowego
mianownika -

liczbę ludności rzeczywiście

narażonej na ryzyko zachorowania



Grupy ludności narażone na ryzyko zachorowania:



dzieci - w przypadku chorób zakaźnych wieku dziecięcego



osoby nie mające trwałej odporności swoistej

=====================================================================

====================



współczynniki obliczane dla dużych grup ludności (województwo/
kraj), które zawierają w mianowniku przeciętną liczbę ludności,
zamiast osób narażonych, są obarczone małym błędem



współczynniki obliczane dla małych grup (szkoła/ zakład pracy) -
muszą w mianowniku zawierać liczbę osób rzeczywiście
narażonych (w przeciwnym wypadku błąd obliczeń
współczynnika jest duży)

Ad.2)

Zgłaszanie zatruć i

chorób zawodowych

(A)

:



Choroby zawodowe i zatrucia przemysłowe

(podobnie jak choroby zakaźne)

podlegają

OBOWIĄZKOWEMU zgłaszaniu przez lekarz

Za choroby zawodowe uważane są zarówno
choroby ostre, jak i przewlekłe, powstające
wskutek wykonywania zawodu, wynikające z
charakteru danej pracy lub z powodu
warunków, w której się ona odbywa



Po stwierdzeniu choroby zawodowej lekarz
zgłasza stosowną informację na odpowiednim
formularzu do właściwej wojewódzkiej stacji
sanitarno-epid.

Ad.2)

Zgłaszanie zatruć i

chorób zawodowych

(B)

:



Działy higieny pracy

(stacji sanitarno-epid.)

analizują i wszczynają dochodzenie w celu
potwierdzenia lub wykluczenia choroby
związanej z wykonywaniem zawodu

Współczynniki zapadalności i

chorobowości na choroby zawodowe:



prawidłowe obliczenia nastręcza trudności



brak dokładnych danych o liczbie osób
narażonych na ryzyko zachorowania

Ad.2)

Zgłaszanie zatruć i

chorób zawodowych

(C)

:

(Osoba narażona na chorobę zawodową to taka, która ma
ciągły, bezpośredni kontakt z czynnikami szkodliwymi [np. pył/
benzen/ tlenek węgla/ itp.]



informacje o liczbie osób narażonych na
chorobę zawodową, ich strukturze wiekowej,
okresie zatrudnienia i narażenie na czynniki
szkodliwe pozostaje trudne do ustalenia



zgłaszalność chorób zawodowych jest niepełna
EFEKT : przy obliczaniu współczynnika
zapadalności i chorobowości na choroby
zawodowe informacje o mianowniku pozostają
niekompletne

Ad.3)

Zgłaszanie chorób

nowotworowych

(A)

:



Nowotwory złośliwe

(obok chorób zakaźnych i

zawodowych)

podlegają OBOWIĄZKOWEMU

zgłaszaniu (

Rejestry takie zostały zapoczątkowane już w

XIX w.)



W Polsce rejestry nowotworów złośliwych są
prowadzone w : Instytucie Onkologii w
Warszawie, Krakowie i Gliwicach



Kartę zgłoszenia nowotworu wypełnia lekarz:

–

po uzasadnionym wstępnym rozpoznaniu
nowotworu

–

zgłaszane powinny być również przypadki
rozpoznane przy okazji leczenia innej choroby oraz
wykryte podczas sekcji

Ad.3)

Zgłaszanie chorób

nowotworowych

(B)

:

Cel rejestracji nowotworów

:

1) gromadzenie danych o rozpoznanych

przypadkach chorób nowotworowych:



sklasyfikowanie wg. lokalizacji narządowej choroby



sklasyfikowanie wg. cech demograficznych (płeć/ wiek/ ect.)

2) określenie zapadalności na nowotwory złośliwe
3) ciągła obserwacja losów chorych w celu

oszacowania: chorbowości/ czasu przeżycia/
określenia szans na wyleczenie

4) określenie czasu upływającego pomiędzy

pierwszą diagnozą i podjęciem leczenia chorego

Ad.4)

Choroby podlegające

obowiązkowej

rejestracji:



W Polsce obowiązkowi rejestracji podlegają
głównie choroby przenoszone drogą płciową
i gruźlica



Rejestr tych chorób odbywa się w
przychodniach specjalistycznych



Rejestracji podlegają również: - niektóre
choroby psychiczne i - niektóre dziecięce

Obliczanie odpowiednich współczynników

(nastręcza trudności)

:



rejestry są niekompletne



niemożność określenia liczby osób narażonych na
zachorowanie

Ad.5)

Dane o czasowej

niezdolności do pracy

(A)

:



Analiza absencji chorobowej obejmuje:

–

zagadnienia zdrowotne (przyczyny chorób/ liczbę
chorych)

–

zagadnienia ekonomiczne (liczba dni zwolnienia
lekarskiego)

============================================================================

===========================

„Choroba zasadnicza” - jest to choroba, która

z punktu widzenia lekarskiego wymaga

zwolnienia z pracy

(czyli jest to najpoważniejszy

[najcięższy] stan chorobowy)

u danego chorego w

określonym czasie



Gromadzenie danych statystycznych o absencjach
chorobowych prowadzi się na podstawie klasyfikacji
skróconej (nie pełnej trzycyfrowej)

Ad.5)

Dane o czasowej

niezdolności do pracy

(B)

:



Analiza absencji chorobowych może być

wykorzystywana do oceny stanu zdrowia ludności

(informacje zawarte w danych o absencji w Polsce: imię i

nazwisko/ płeć/ rok urodzenia/ symbol choroby/ liczbę dni

niezdolności do pracy/ symbol produkcji lub usług)



Informacje o absencji są przeznaczone dla
urzędów administracji



merytorycznie informacje w nich zawarte są opinią lekarza



część danych jest nierzetelna - błędy symbolizacji i
kodowania



na absencję ma wpływ rodzaj wykonywanego zawodu (inne
przyczyny absencji mogą być dla urzędnika, a inne dla
pracownika fizycznego)



na absencję mają istotny wpływ warunki pozazdrowotne (np.
stan cywilny/ stosunki międzyludzkie w zakładach pracy, ect.)

Ad.5)

Dane o czasowej

niezdolności do pracy

(C)

:



Dane o absencji chorobowej

(szczególnie dużych grup

ludności np. szkolnictwo/ przemysł)

pozwalają określić

straty ekonomiczne spowodowane chorobą

Na podstawie absencji chorobowej można obliczyć:

1) średnią liczbę zwolnień na 100 zatrudnionych
2) średnią liczbę okresów (epizodów) niezdolności do

pracy

(na 100 zatrudnionych)

3) średni czas trwania jednego epizodu niezdolności do

pracy

(średni iloraz z punktu 1 i 2)

4) stosunek liczby dni opuszczonych z powodu danej

choroby w odniesieniu do ogólnej liczby dni niezdolności
do pracy

Ad)

Dane o czasowej

niezdolności do pracy

(D)

:

Ograniczenia informacji zawartych w

danych statystycznych o absencji:



brak informacji o całej ludności (dotyczy
tylko osób ubezpieczonych i aktualnie
zatrudnionych)



brak informacji o takich grupach jak:
dzieci i młodzież



brak informacji o ludności bezrobotnej
oraz osobach w wieku poprodukcyjnym

Ad.6)

Statystyki szpitalne

(A)

:



Statystyki szpitalne obejmują dane o:



ruch chorych (przyjęci/ leczeni/ wypisani/ zmarli)



liczbie niektórych zabiegów



liczbie łóżek



liczbie personelu zatrudnionego w szpitalu



Każdemu choremu wypisywanemu ze
szpitala zakłada się indywidualną kartę
statystyczną, która zawiera:



dane personalne/ płeć



stosunek do pracy zawodowej



miejsce zamieszkania



informację o czasie pobytu w szpitalu



szczegółowe rozpoznanie choroby (w przypadku
zgonu - wynik sekcji)

Ad.6)

Statystyki szpitalne

(B)

:



Statystyki szpitalne opracowane są na
podstawie kart statystycznych:



szpitalnych ogólnych



położniczych



psychiatrycznych



niemowląt



Statystkę szpitalna prowadzi się zgodnie z
organizacją szpitala - za

„chorobę

zasadniczą”

(w rubryce może być wpisana

tylko jedna jednostkę chorobową)

-

uznaje się

tą, którą lekarz leczący w danym oddziale
uznał za najważniejszą

(w oddz. wewnętrznym

będzie to choroba wewnętrzna np. zawał serca/ w oddz.
okulistycznym - choroba okulistyczna)

Ad.6)

Statystyki szpitalne

(C)

:



W rubryce

„choroby współistniejące”

wpisywane

powinny być choroby, które maja znaczenie dla
przebiegu choroby i rokowania

(np. zapalenie płuc

[choroba zasadnicza]; nadciśnienie tętnicze [choroba
współistniejąca])

!!! Nie należy mieszać choroby stanowiącej powikłanie
choroby zasadniczej z chorobą współistniejącą

Ograniczenia przydatności statystyk szpitalnych:



nie wszystkie choroby wymagają leczenia szpitalnego

(w

szpitalach leczeni są ciężej chorzy, podczas gdy chorzy z
łagodniejszymi objawami tej choroby nie są hospitalizowani)



często trudno jest zdefiniować populację, z której
pochodzą chorzy

(rejonizacja szpitalna jest ograniczona; część

chorych korzysta ze szpitali resortowych lub prywatnych)

Ad.6)

Statystyki szpitalne

(D)

:



w chorobach przewlekłych chorzy mogą
być hospitalizowani kilkakrotnie w
czasie objętym analizą

(karty statystyczne

mają wystawiane każdorazowo)

Duża wartość statystyk szpitalnych polega

na:



dokładnych informacjach dotyczących
rozpoznania choroby



rozpoznanie choroby oparte jest na
badaniach specjalistycznych i
laboratoryjnych

Ad.7)

Statystyki lecznictwa

otwartego

(A)

:



Statystyki ogólne zachorowalności opierają się
o dane pochodzące z różnych przychodni i
ambulatoriów



„Zachorowalność”

- w statystykach lecznictwa

otwartego - to każde zarejestrowane po raz
pierwszy w danej przychodni nowe lub
ponowne zachorowanie danej osoby na jakąś
chorobę

(W chorobach ostrych i podostrych - ten sam
przypadek jest tyle razy rejestrowany jako nowe
zachorowanie, ilekroć chory po wyleczeni ponownie
zapada na tą samą chorobę [nawet w tym samym roku
kalendarzowym])

Ad.7)

Statystyki lecznictwa

otwartego

(B)

:

(W chorobach przewlekłych - rejestruje się
tylko pierwsze zachorownanie, które
odnotowano w danej przychodni)

(W celu określenia chorobowości w danym roku

dla każdego chorego zgłaszającego się do
przychodni z daną chorobą po raz pierwszy w
roku kalendarzowym wystawia się kartę
statystyczną, ale z zaznaczeniem, że nie jest to
pierwsze rozpoznanie)



W dokumentacji statystycznej lecznictwa
otwartego

(podobnie jak szpitalnego)

- podaje

się tylko jedną przyczynę choroby

Ad.7)

Statystyki lecznictwa

otwartego

(C)

:



Jeżeli w czasie badania stwierdza się kilka
chorób powiązanych ze sobą etiologią lub
patogenezą, to wówczas należy wybrać
tylko jedną chorobę (pierwszeństwo ma):

–

choroba najcięższa, najniebezpieczniejsza

–

choroba ogólna

–

choroba ważniejsza z punktu widzenia
medycznego

–

choroba zakaźna (przed niezakaźną)

–

choroba ostra (przed przewlekłą)

–

ciężki uraz (przed innym schorzeniem)

Ad.7)

Statystyki lecznictwa

otwartego

(D)

:



Dane z lecznictwa otwartego mogą służyć do
szacowania zapadalności:



nie pozwalają na pełną ocenę zjawiska



nie wszystkie osoby niedomagające trafiają do lekarza



chorzy leczeni w szpitalu nie zawsze zostają odnotowani
przez lekarza rejonowego

(Informacje o badaniu chorobowości - uzyskiwane mogą być
podczas wizyt domowych oraz pochodzić z dokumentacji
szpitalnych)



Do obliczenia współczynników konieczna jest
znajomość liczby osób narażonej na zachorowanie -
konieczność istnienia

PEŁNYCH list osób

, które mogą

zgłosić się do

poszczególnych placówek lecznictwa

otwartego

Dane dotyczące inwalidztwa

:



Zakład Ubezpieczeń Zdrowotnych zbiera
dane dotyczące liczby inwalidów oraz
chorób i wypadków, które spowodowały
kalectwo



Próbuje się wykorzystywać te informacje
do obliczania strat i szkód zdrowotnych,
które wyrządzają choroby i wypadki



Wartość tych materiałów jest
ograniczona podobnie jak statystyk
szpitalnych

Ad.8)

Dane z masowych badań

profilaktycznych

:

Masowe badania profilaktyczne mają na celu:



wczesne wykrywanie chorób



wczesne podejmowanie leczenia



Przykłady:



badania rtg / badania cytologiczne kobiet



badania osób nowo przyjętych do pracy



badania okresowe pracowników



badania młodzieży szkolnej i studentów

!!! Dane pochodzące z badań profilaktycznych
mogą być wartościowym źródłem informacji o
stanie zdrowia ludności

Specjalnie organizowane

badania stanu zdrowia

ludności

Wtórne materiały statystyczne dotyczące

chorobowości obarczone są dość dużymi błędami:

–

wynik niedokładność rozpoznań

–

niekompletne dane o chorobach

–

trudności określenia populacji narażonej na
ryzyko

!!! W celu dokładnej oceny częstości
występowania choroby w populacji oraz
zbadaniu wpływu środowiska na stan jej
zdrowia konieczne jest

przeprowadzenie

specjalnego badania epidemiologicznego,

pozbawionego powyższych obciążeń