Strategia badań

epidemiologicznych

Wykład 7



Epidemiologia jest jednocześnie nauką i
dyscypliną praktyczną:

–

Naukowo - jest

(jak każda inna dziedzina)

określana

przez specyfikę badań naukowych, tj. przez cele
badawcze

(a nie przez metodologię badań)

–

Praktycznie - choroba jest materialnym
przedmiotem zainteresowania epidemiologii
(

wspólnym z wieloma innymi dyscyplinami medycyny)



Głównym

celem badawczym

dla epidemiologa

jest poszukiwanie przyczyn powstawania i
szerzenia się chorób w populacji



Gł. i

podstawowym zadaniem epidemiologii

jest stworzenie naukowych podstaw
zwalczania chorób przez programy ochrony
zdrowia społecznego



Epidemiologia w celu rozwiązywania
problemów teoretycznych i praktycznych
posługuje się właściwymi dla niej metodami



Problemy występowania chorób są
rozpatrywane na trzech poziomach
(mających różne znaczenie dla
wnioskowania o charakterze naukowym)

WYRÓŻNIAMY:

1)

poziom badań opisowych

2)

poziom badań etiologicznych

(analitycznych)

3)

poziom badań interwencyjnych

(eksperymentalnych)

!!! Badania naukowe można podzielić w
zależności od rodzaju zastosowanej metody
badawczej na eksperymentalne i
nieeksperymentalne



badania nieeksperymaentalne nazywane są często
obserwacjami

Różnice między badaniami eksperymentalnymi

i nieekspermentalnymi:

–

w eksperymencie - badacz świadomie i celowo
kontroluje określone czynniki (np. szczepionki/
metody leczenia), które są przedmiotem ocen
oraz sam przydziela obiekt badania (osoby) do
poszczególnych grup

–

w nieeksperymencie - obserwacje prowadzone są
w takich grupach, w jakich one samorzutnie
występują w przyrodzie

Rodzaje badań

epidemiologicznych :

1)

OPISOWE

2)

ANALITYCZNE (nie kontrolowane)

–

Dobór próby według skutków ekspozycji (choroby)



Przekrojowe (pomiar ekspozycji w chwili badania)



Ocena ekspozycji poprzedzającej wystąpienie choroby //
Badania retrospektywne (kliniczno-kontrolne)

–

Dobór próby według ekspozycji// Badania
prospektywne (kohortowe)



3)

EKSPERYMENTALNY (kontrolowane)

–

Losowe badania kontrolowane

–

Badania interwencyjne (nielosowe)

Badania epidemiologiczne

opisowe

(1)

:



Do elementarnych badań
epidemiologicznych należy opis częstości
występowania choroby w populacji, w
zależności od cech demograficznych
populacji, bez analizowania, czy ewentualne
powiązania miedzy nimi mają charakter
przyczynowo-skutkowy, czy też nie



Wśród

cech demograficznych

najczęściej

przedmiotem zainteresowania
zainteresowania są:

–

płeć

–

wiek

Badania epidemiologiczne

opisowe

(2)

:



W odniesieniu do

makrośrodowiska

opis

częstości występowania choroby dotyczy
porównywania

grupy ludności

różniących

się (np.):

–

warunkami klimatycznymi miejsca
zamieszkania

–

odmiennymi typami zbiorowości (miasto-wieś)

–

stopniem urbanizacji danego regionu

–

charakterystyką zawodów

–

zarobkami

–

standardem mieszkania itp.

Badania epidemiologiczne

opisowe

(3)

:



Opis

rozmieszczenia choroby

w populacji ma

praktyczne zastosowanie

przy:

–

formowaniu wstępnych hipotez o szczególnych
warunkach determinujących rozprzestrzenienie
się choroby w populacji

–

rozdziale środków inwestycyjnych lub
materiałowego zaopatrzenia medycznego

–

przy programowaniu ochrony zdrowia na różnych
poziomach organizacyjnych służby zdrowia

(Badania opisowe, wskazujące np. na to, że w jakimś
regionie jest wysoka umieralność niemowląt, powinno
postawić przed odpowiednimi służbami zagadnienia
poprawy ochrony zdrowia niemowląt)

Badanie analityczne

(etiologiczne)

(1)

:



Badania etiologiczne zmierzają do
interpretacji obserwowanych zależności w
kategoriach przyczynowo-skutkowych

(w

badaniach opisowych chodzi ustalenie - powierzchowne -
relacji pomiędzy chorobowością, a określonymi
uwarunkowaniami środowiska)



Interpretacja etiologiczna ma duże praktyczne
znaczenie dla medycyny zapobiegawczej



Sposób uzyskiwania wyników dotyczących
etiologii choroby zależy od tego, czy punktem
wyjścia badania jest choroba czy czynnik
środowiskowy (o domniemanym szkodliwym
oddziaływaniu na zdrowie człowieka)

Badanie analityczne

(etiologiczne)

(2)

:



Badania retrospektywne

- punktem

wyjścia podejmowania badania jest
określona jednostka chorobowa, dla
powstania której poszukuje się w
przeszłości (

retrospektywnie

) przyczyn

wyjaśniających jej etiologię



Badania prospektywne

- punktem

wyjścia jest dany zespół uwarunkowań
środowiskowych i poszukiwanie w
obserwacji długofalowej (

prospektywnej

)

odpowiednich dla niego skutków
zdrowotnych

Badanie analityczne

(etiologiczne)

(3)

:



Badania prospektywne umożliwiają
podejście pragmatyczne i wartościowe z
punktu programowania potencjalnej
interwencji i działań zapobiegawczych

Stwierdzenie, np., że jakieś nawyki żywieniowe
częściej występują u chorych z chorobą wieńcową
serca, nie wystarcza do podejmowania działań
interwencyjnych

---------------------------------------------------------------------------

Dopiero sprawdzenie efektu tych zmian pozwoli
ocenić nie tylko ryzyko występowania choroby
wieńcowej, ale także ocenić ryzyko pojawienia się
być może w związku z tym innych chorób

Badania eksperymentalne

(interwencyjne)

(1)

:



Badania obserwacyjne o charakterze
analitycznym mogą stanowić podstawę do
podejmowania działań zapobiegawczych, jeżeli
wnioski przyczynowo-skutkowe są bezsporne

(niestety w badaniach analitycznych [prospektywnych i
retrospektywnych]

związki o charakterze przyczynowo-

skutkowym często bywają udokumentowane w sposób
niedostateczny

)



Przykład (1): badania analityczne odnoszące się do
występowania choroby niedokrwiennej serca, w zależności od
zawartości kwasów tłuszczowych i cholesterolu w diecie, są
uważane za niewystarczający dowód istnienia związku
przyczynowo-skutkowego, ponieważ może on wynikać z
samoselekcji osób badanych do przestrzegania pewnych zaleceń
żywieniowych

Badania eksperymentalne

(interwencyjne)

(2)

:



Weryfikacji eksperymentalnej wymaga
sytuacja, gdy powiązania etiologiczne
jest dobrze udokumentowane badaniami
obserwacyjnymi analitycznymi, lecz
podjęcie działań interwencyjnych może
przynieść nowe wnioski



Przykład (2): cukrzyca zwiększa ryzyko choroby
wieńcowej serca, ale terapia przeciwcukrzycowa nie
musi wcale doprowadzić do zmniejszenia umieralności
z powodu choroby wieńcowej chorych na cukrzycę

Badania eksperymentalne

(interwencyjne)

(3)

:



Jeżeli związki przyczynowe udowodniono
w sposób bezsporny, to przewidywana
skuteczność interwencji może okazać się
błędna, jeżeli nie przeprowadzi się
specjalnego badania eksperymentalnego



Przykład (3): na podstawie badań analitycznych
ustalono, że ciśnienie tętnicze krwi zwiększa ryzyko
udaru mózgu, lecz trudno jest na tej podstawie wnosić,
że program zapobiegania udarowi mózgu przez
podawanie leków hipotensyjnych osobom z
nadciśnieniem doprowadzi do drastycznego obniżenia
zapadalności na udar mózgu

Badania eksperymentalne

(interwencyjne)

(4)

:



Badania eksperymentalne są ukierunkowane
na ocenę skuteczności samej interwencji



O przewidywanej skuteczności samej
interwencji można wnosić na podstawie:



doświadczeń prowadzonych na zwierzętach



doświadczeń przeprowadzonych na ochotnikach



Wdrażanie programów zapobiegawczych nie
zawsze wymaga badań interwencyjnych,
jako bezpośredniego dowodu naukowego ich
wartości

Badania eksperymentalne

(interwencyjne)

(5)

:



Badania takie okazały się niezbędne przy:



wprowadzaniu szczepień ochronnych przeciwko
niektórym chorobom zakaźnym



populacyjne badania interwencyjne w przypadku
fluorowania wody pitnej

================================================================

=========================



Jeżeli zostaną określone założenia
teoretyczne oraz sposoby interwencji
zapobiegawczej na podstawie badań
analitycznych - jaka będzie korzyść dla
ludności, jeżeli odpowiednia interwencja
zostanie podjęta

???

Badania eksperymentalne

(interwencyjne)

(6)

:



O ile, zmniejszy się liczby przypadków udaru
mózgu po wprowadzeniu leczenia hipotensyjnego ?



O ile, obniży się liczba wypadków drogowych po
wprowadzeniu pasów bezpieczeństwa ?



W jakim stopniu zmniejszy się umieralność z
powodu raka szyjki macicy po wprowadzeniu
programu badań przesiewowych ? - itd.



ODPOWIEDŹ zależy od :

–

przesłanek teoretycznych o charakterze
etiologicznym

–

bezpośrednich możliwociach działań
interwencyjnych na poziomie populacji

Badania eksperymentalne

(interwencyjne)

(7)

:

!!! W miarę jak opieka zdrowotna będzie
pochłaniała coraz więcej nakładów finansowych i
usług, weryfikacja i ocena funkcjonowania
programów i instytucji służby zdrowia na
podstawie badań interwencyjnych będzie
zyskiwać na wadze i znaczeniu



O wartości i znaczeniu badania
epidemiologicznego decyduje:

–

metoda postępowania

(dotycząca weryfikacji

postawionych hipotez)

–

czy wyniki badań będzie można odnieść nie tylko do
populacji zakwalifikowanej do badań, ale również do
populacji źródłowej, albo populacji docelowej

Poziom selekcji badanych:



Populacja generalna

Populacja generalna



Populacja docelowa

Populacja docelowa

(populacja, do której mogą odnosić się wyniki badania)

Selekcja



Populacja źródłowa

Populacja źródłowa

(populacja o zdefiniowanej liczebności i strukturze, z

której będzie się wybierać innych)

Selekcja



Populacja zakwalifikowana do badań

Populacja zakwalifikowana do badań

(populacja dobrana do badań według ściśle określonych

kryteriów)



Populacja uczestnicząca w badaniach

Populacja uczestnicząca w badaniach

(materiał badanych - wyniki badań mogą stanowić

podstawę wnioskowania)

Badania eksperymentalne

(interwencyjne)

(8)

:

PODSUMOWANIE:

Przedstawione badania epidemiologiczne

różnią się:



podejściem metodycznym w analizowaniu
związków przyczynowo-skutkowych



sposobem selekcji badanych
(Rodzaj i stopień selekcji materiału do
badań decyduje o wiarygodności
uzyskanych wyników i możliwości
uogólnienia wniosków z badań na inne
populacje)