Rozwój społeczny

Rozwój społeczny

i

i

rozwój osobowości

rozwój osobowości

w

w

okresie

okresie

dorastania

dorastania

Tożsamość w okresie dorastania

• Według teorii Eriksona problem pojęcia własnego

„ja"

wygląda nieco

inaczej. Twierdzi, że głównym zadaniem okresu dorastania jest

tożsamość

a nie niepewność roli

.

• Twierdził, że pierwsze poczucie tożsamości dziecka „odkleja się" częściowo

od niego w wyniku gwałtownego przyrostu ciała i zmian spowodowanych
dojrzewaniem płciowym. Traktował ten okres jako

moratorium

pomiędzy

dzieciństwem a dorosłością.

• Dawna tożsamość nie spełnia już swojej funkcji, która ma za zadanie

obsadzić młodego człowieka w ogromnej liczbie nowych ról - dopiero się
rodzi.

• Niewątpliwie musi dojść do frustracji związanych z mnogością możliwości

wyboru.

• Główną przyczyną uniemożliwiającą młodym ludziom normalne

funkcjonowanie jest niezdolność określenia własnej tożsamości zawodowej.

• Nietolerancja młodych ludzi wobec innych jest konieczną

obroną przed

poczuciem pomieszania tożsamości

, która jest w tym okresie życia

nieunikniona. Paczki nastolatków tworzą w ten sposób podstawy
bezpieczeństwa, które są niezbędne do stworzenia unikatowej tożsamości
młodego człowieka.

Tożsamość w okresie dorastania

Współczesne badania nad formowaniem się tożsamości nastolatków

• Badania te opierają się na opisie

statusów tożsamości

Jarnesa

Marcii którego korzenie tkwią w koncepcji procesu formowania

się tożsamości według Eriksona.

• Marcia dowodzi, że formowanie się tożsamości nastolatka składa

się z dwóch kluczowych aspektów:

kryzysu i zobowiązania.

• „Kryzysem"

nazywa on okres dokonywania nowych wyborów,

kiedy stare wartości i decyzje podlegają ponownemu

rozważeniu. Może on przybrać formę swego rodzaju wstrząsu —

klasyczny obraz kryzysu, — ale może też przebiegać łagodnie

• Efektem rozważań będzie przyjęcie zobowiązania w związku z

określoną rolą, pewną szczególną ideologią.

Stopień kryzysu

• Jeśli zestawimy razem

kryzys i

zobowiązania

, tak jak na rycinie, to

zauważymy, że powstaną wtedy cztery
różne

„statusy tożsamości".

• Tożsamość osiągnięta

. Jednostka

przeszła kryzys i doszło do przyjęcia
zobowiązania w obszarze
ideologicznych i zawodowych celów.

• Moratorium.

Kryzys nadal trwa, nie

przyjęto jeszcze zobowiązania.

• Tożsamość przejęta.

Doszło do

przejęcia zobowiązania z pominięciem
okresu kryzysu. Nie nastąpiło ponowne
rozważenie dawnych stanowisk.
Zamiast tego młoda osoba
zaakceptowała zobowiązanie
wyznaczone przez kulturę lub rodziców.

• Tożsamość rozproszona

. Młody

człowiek nie przechodzi kryzysu,
(chociaż mógł go doświadczyć w
przeszłości) i nie podjął zobowiązania.
Rozproszenie może, zatem oznaczać
albo wczesny etap procesu (przed
kryzysem), albo niepowodzenie w
przejęciu zobowiązania po kryzysie.

wysoki

niski

wysok

i

Status

tożsamośc

i

osiągnięte

j

Status

tożsamości

przejętej

niski

Status

moratoriu

m (w

trakcie

kryzysu)

Status

tożsamości

rozproszonej

Tożsamość w okresie dorastania w kulturze

zachodniej

• Na koncepcję kryzysu tożsamości w okresie dorastania wpływ

mają również współczesne założenia kulturowe istniejące w

społeczeństwach zachodnich.

• W tych kulturach młodzi ludzie zwykle niekoniecznie lub nie

podejmują tych samych ról i profesji, które reprezentowali ich

rodzice. Na ogół pozostawia się im całkowitą wolność wyboru.

• Jednostki w okresie dorastania zostają skonfrontowane z

nieograniczoną liczbą opcji dalszego rozwoju, co może wprawić

ich w zakłopotanie i sprzyjać kryzysowi tożsamości w formie,

jaką opisał Erikson.

Tożsamość w okresie dorastania w krajach słabiej

uprzemysłowionych

• W krajach, mają wyraźne rytuały inicjujące okres dorastania i

dorosłości, możemy zaobserwować bezpośrednią zmianę

tożsamości dziecięcej w dorosłą, bez konieczności

przechodzenia jakiegokolwiek kryzysu.

Tożsamość etniczna



Nastolatki z grup mniejszościowych, w procesie formowania

swej tożsamości mają dodatkowo do rozwinięcia własną

tożsamość etniczną lub rasową, co idzie w parze z

identyfikacją siebie samego jako członka określonej grupy.



Według Jean Phinney w okresie dorastania rozwój

tożsamości etnicznej przebiega w trzech głównych etapach:

Pierwszy etap

to etap „nie sprawdzonej tożsamości

etnicznej", przypominający w dużym stopniu to, co Marcia

nazywał tożsamością przejętą.

Nie sprawdzona tożsamość charakteryzuje się negatywnym

wizerunkiem i stereotypami powszechnymi w szerzej

rozumianej kulturze.

Szczególnie w okresie dorastania, dzięki zaawansowanym

zdolnościom poznawczym pozwalającym na refleksję i

interpretację młodzi ludzie stają się bardziej świadomi

sposobu, w jaki ich grupa jest postrzegana przez większość.

Tożsamość etniczna

Drugi etap

to „poszukiwanie tożsamości etnicznej", rozumiany

analogicznie jak kryzys w analizie tożsamości ego według Marcii.

Poszukiwanie to rozpoczyna się w wyniku jakiegoś wydarzenia

podkreślającego wagę pochodzenia etnicznego. Od tego momentu

młodzi ludzie zaczynają porównywać swoją wspólnotę z innymi i

próbują wydać samodzielny osąd.

Ten etap poszukiwań może doprowadzić w końcu do

rozwiązania konfliktów i sprzeczności podobnie jak w przypadku

tożsamości osiągniętej u Marcii.

Trzeci etap

polega na

wybieraniu wzorców własnej grupy etnicznej,

nawet jeśli ma to oznaczać ograniczenie dostępu do szerszej

kultury, bądź naśladowanie obcej i większej grupy etnicznej

.
W badaniach Phinney wykazał, że ci, którzy nadal

poszukują lub którzy osiągnęli wyraźną tożsamość — mają wyższe

poczucie własnej wartości i lepsze dostosowanie psychologiczne w

przeciwieństwie do tych, którzy są na etapie „tożsamości nie

sprawdzonej„.

Podsumowanie zmian rozwojowych w pojęciu własnego

„ja”

• Od początku niemowlę i maluch tworzy pierwsze poczucie

odrębności, po którym następuje zrozumienie własnej stałości oraz

dostrzeżenie, że

staje się aktorem i sprawcą w otaczającym go

świecie.

• Pomiędzy 18 a 24 miesiącem życia większość dzieci osiąga

świadomość własnego „ja”, pomijając, że

same są też przedmiotami

w

tym świecie.

• Od tego czasu zaczynają określać siebie w kategoriach właściwości

fizycznych (wiek, rozmiary ciała, płeć) własnych działań i

umiejętności.

• Od 6 lat do końca okresu dorastania w stadiach operacji konkretnych

i formalnych treść poczucia własnego „ja" staje się coraz bardziej

abstrakcyjna - coraz mniej dotyczy cech zewnętrznych, coraz bardziej

przekonuje się o istnieniu trwałych przymiotów wewnętrznych.

• Pod koniec okresu dorastania całościowe pojęcie własnego

„ja"

ulega

pewnego rodzaju reorganizacji pod kątem przyszłej tożsamości

płciowej, zawodowej i ideologicznej.

Związki heteroseksualne w okresie

dorastania

Najgłębsze zmiany w obrębie społecznego funkcjonowania w

okresie dorastania dotyczą przejścia całkowitej dominacji
przyjaźni z osobnikami tej samej płci w

związki

heteroseksualne

.

Ten nowy typ stosunków jest częścią przygotowań do przybrania

dorosłej tożsamości płciowej.

Dużą rolę odgrywa tutaj: seksualność fizyczna oraz

umiejętności zachowań intymnych z osobnikiem płci
przeciwnej, takie jak flirtowanie, komunikacja i odczytywanie
wskazówek społecznych partnera.

W społeczeństwach zachodnich umiejętności tych można się uczyć

najpierw w większych klikach i paczkach, a później na randkach
i innych spotkaniach sam na sam. Badania nad młodzieżą
amerykańską prowadzone w latach osiemdziesiątych wskazują
na to, że randki zaczynają się zwykle około 15 lub 16 roku życia.

Związki heteroseksualne w okresie dorastania

Badania nad młodzieżą amerykańską prowadzone w latach

osiemdziesiątych wskazują na to, że:

• Randki zaczynają się zwykle około 15 lub 16 roku życia.
• Ponad połowa chłopców i dziewcząt rozpoczyna aktywność

seksualną przed ukończeniem 18 roku życia.

• Częstotliwość aktywności seksualnej wzrasta wraz z

wiekiem.

• Wczesne randki i aktywność seksualna występuje wśród

biednych nastolatków bez względu na ich pochodzenie

etniczne.

• Dziewczęta z rodzin niepełnych lub po ponownym zawarciu

związku przez któregoś z rodziców.

Temu zróżnicowaniu sprzyja również wychowanie religijne

oraz indywidualne przekonania na temat odpowiedniego

wieku umawiania się na randki i rozpoczynania współżycia,

jak również znaczenie ma struktura rodziny.

Homoseksualizm w okresie dorastania

Najnowsze badania w dużym stopniu potwierdzają hipotezę, że

homoseksualizm ma podłoże biologiczne.

Bardziej bezpośrednie porównanie układu genów i budowy

mózgu mężczyzn homo- i heteroseksualnych również
wskazuje na możliwość (choć nie do końca ustaloną), że
zachowanie homoseksualne może być w nich zakodowane.

Dodatkowe badania wskazują na to, że znaczenie może mieć

również działanie hormonów w okresie prenatalnym, np.
zażywanie przez przyszłe matki DES (syntetyczny estrogen).

Istnieje prawdopodobieństwo, iż chłopcy, którzy we wczesnym

dzieciństwie naśladowali zachowania płci przeciwnej, będą
wykazywali homoseksualne preferencje, co potwierdza, że
homoseksualizm jest zakodowany w organizmie już w
momencie narodzin.

Te wszystkie biologiczne dowody nie świadczą jednak o tym, że

środowisko nie odgrywa żadnej roli w rozwoju
homoseksualizmu.

Widocznie działa jeszcze coś poza biologią, chociaż dotąd nie

wiemy, jakie czynniki środowiskowe mogą odgrywać tutaj rolę.

Homoseksualizm w okresie dorastania

• Bez względu na przyczyny homoseksualne nastolatki są w

mniejszości i często spotykają się z uprzedzeniami i dotyczącym
ich stereotypami.

• Są atakowani słownie i wyszydzani, a aż jedna trzecia

doświadcza fizycznego ataku ze strony rówieśników.

• Ci młodzi ludzie znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka

wystąpienia rozmaitych problemów.

• Dla tej grupy młodych ludzi lata dorastania są szczególnie

stresujące.

• Podobnie jak w przypadku młodzieży z mniejszościowych grup

etnicznych, nastoletni homoseksualiści mają dodatkowe zadanie
w procesie formowania własnej tożsamości.

Osobowość w okresie dorastania

Według psychologów,

osobowość dziecka

zbudowana jest na

matrycy lub szablonie wrodzonego temperamentu.

Osobowość dorosłego człowieka można adekwatnie opisać

jako zbiór różnych wartości pięciu głównych wymiarów,
często określanych jako:

Wielka piątka,

na którą składa się:

• Ekstrawersja
• Zgodność
• Sumienność
• Neurotyczność
• Otwartość/intelekt

Nowe badania wykazują, że pięć tych samych wymiarów

można zastosować do opisu osobowości nastolatków.

Wielka piątka cech osobowości

Wielka piątka w połączeniu z podstawowymi wymiarami

temperamentu. Jednak zależność między nimi opiera się
tylko na domysłach.

Cecha

Charakter jednostki
wykazującej tę cechę

Możliwe składniki
temperamentu

Ekstrawersja

Aktywna, asertywna,

energiczna,

entuzjastycznie

nastawiona, otwarta,

gadatliwa

Wysoki poziom

aktywności;

życzliwość;

emocjonalność

pozytywna

Zgodność

Czulą, łatwo

przebaczająca, hojna,

łaskawa,

współczująca, ufająca

Prawdopodobnie silna

postawa

ku/emocjonalność

pozytywna;

prawdopodobnie

utrzymywanie

samokontroli

Sumienności

Sprawna,

zorganizowana,

rozważna,

niezawodna,
odpowiedzialna,

dokładna

Utrzymywanie

samokontroli/wytrwał

ość w zadaniu

Neurotyczność
(zwana również

brakiem stabilności

emocjonalnej)

Niespokojna,

rozczulająca się nad

sobą, spięta, łatwa do

zranienia, niestabilna,

zamartwiająca się

Emocjonalność

negatywna; drażliwość

Problemy psychiczno – społeczne w okresie

dorastania

Depresja

Przez wiele lat psychiatrzy twierdzili, że poważne stany depresyjne

nie mogą występować u dzieci i młodzieży. Jednak dziś mamy
mnóstwo dowodów na to, że jest to zjawisko całkiem powszechnie
spotykane u nastolatków, jak również czasami w młodszym wieku.

Depresji kliniczna lub zaburzenia depresyjne

– występuje

wtedy, kiedy nastrój utrzymuje się przez co najmniej sześć
miesięcy i towarzyszą mu inne symptomy, takie jak zaburzenia
snu, łaknienia i trudności w koncentracji.

Badania epidemiologiczne mówią nam, że w chwili obecnej l do 2 %

dzieci i 5 do 8 % młodzieży przeżywa właśnie taki trwały stan
depresji.

Znaczna część nastolatków w depresji przyznaje się do myśli

samobójczych.

Przed okresem dorastania chłopcy przejawiają nieco większą niż

dziewczynki skłonność do depresji i przygnębiających nastrojów.

Problemy psychiczno – społeczne w okresie

dorastania

Począwszy od 13 roku życia, dziewczynki dwa razy częściej

wykazują tendencje popadania w głęboką lub chroniczną
depresję.

Ta różnica pomiędzy płciami utrzymuje się przez cały okres

dorosłości, a odkryta została w wielu krajach
uprzemysłowionych.

Z czego rodzi się depresja ?
• Czynnik genetyczny - dzieci rodziców cierpiących na depresję

same zapadają na nią częściej niż dzieci tych, którym ten stan
się nie zdarza.

Związek pomiędzy depresją rodzica i dziecka możemy również

postrzegać przez pryzmat zmian dokonujących się we
wzajemnych stosunkach, a wynikających z depresji rodzica.

Z przypadkami depresji u nastolatków i dorosłych ściśle wiąże się

poczucie bezradności.

• Inne czynniki stresujące - takie jak choroba, kłótnie,

stresująca praca, utrata dochodów, utrata zatrudnienia czy
separacja rodziców oraz niskie poczucie własnej wartości.

Poczucie własnej wartości, zatem gwałtownie spa da na początku

okresu dorastania, a co za tym idzie, wzrasta poziom depresji.

Problemy psychiczno – społeczne w okresie

dorastania

Dlaczego dziewczęta doświadczają jej częściej?
Rola, jaką odgrywają czynniki stresu w życiu jednostki, pomaga

wyjaśnić różnice płciowe w rozkładzie występowania obniżenia

nastroju u nastolatków.

Anne Petersen w swoich badaniach podłużnych odkryła, że

przypadki depresji wcale nie zdarzały się częściej wśród

dziewcząt, jeśli dawka stresu lub działania równoczesnych

czynników stresujących u nich i u chłopców była taka sama.

Dziewczęta (i kobiety) inaczej reagują na te czynniki, bardziej

przeżywają swój smutek i niepokój, taka strategia jedynie

akcentuje i pogłębia depresję, sprawiając, że okresy tego

stanu są dłuższe.

Chłopcy (i mężczyźni) stosują strategię rozproszenia myśli —

wykonują wówczas ćwiczenia fizyczne, grają w różne gry,

zajmują się pracą — prowadzi ona do zredukowania depresji.

Nie każdy nastolatek, który styka się z wielokrotnym stresem,

któremu nie udaje się żyć zgodnie ze standardami, jest

skazany na strategię przeżywania zamiast rozpraszania myśli i

nie każdy, którego temperament sprawia, że jest nieśmiały,

kończy w stanie klinicznej depresji. Są to jedynie czynniki

ryzyka, na które niektórzy są bardziej podatni od innych.

Problemy psychiczno – społeczne w okresie

dorastania

Przestępczość nieletnich

Przestępczość

jest odmianą zaburzeniem zachowania, struktury, na

którą składa się wysoki współczynnik agresji, kłótliwości,

tyranizowania, nieposłuszeństwa, drażliwości, grożenia i głośnego

zachowania.

Przestępczość

czyli umyślne łamanie prawa.

Współczynnik aresztowań w przedziale od 15 do 17 lat wynosi 10 %,

jest to najwyższy procent, we wszystkich grupach wiekowych na

całej przestrzeni życia.

Zaburzenia zachowania w przedszkolu i szkole podstawowej częściej

zdarzają się chłopcom niż dziewczynkom, tak łamanie prawa i

aresztowania w większości dotyczą dorastających młodych

chłopców niż dziewcząt.

Przestępczość nastolatków ma dwie odmiany

, rozróżnione pod

względem wieku, w którym te zachowania przestępcze (lub

rozleglejsze zaburzenia zachowania) się zaczynają.

• Zaburzenia zapoczątkowane w dzieciństwie

- są o wiele poważ

niejsze, niosą ze sobą stały wysoki poziom agresji i większe

prawdopodobieństwo zachowań kryminalnych w okresie

dorosłości.

• Problemy zapoczątkowane w okresie dorastania

- są zwykle mniej

poważne i wygląda na to, że stanowią raczej odzwierciedlenie

procesów zachodzących w grupie przyjaciół lub badania granic

dopuszczalności niż głęboko zakorzenione problemy wychowawcze.