PODSTAWOWE POJĘCIA

ZWIĄZANE ZE ŚRODOWISKIEM

1

EKOLOGIA

1. Nauka zajmująca się badaniem

wzajemnych oddziaływań pomiędzy

organizmami i ich środowiskiem.

2. Nauka o strukturze i funkcjonowaniu

przyrody

Wyróżnia się dwa składniki środowiska

osobnika:

• środowisko abiotyczne – temperatura,

wilgotność, prędkość wiatru, kwasowość

gleby

• środowisko biotyczne – oddziaływania ze

wszystkimi innymi osobnikami – o

charakterze konkurencji, drapieżnictwa,

pasożytnictwa, kooperacji

2

DZIEDZINY EKOLOGII

1. Ekologia behawioralna – wyjaśnianie

prawidłowości rządzących zachowaniem

się zwierząt

2. Ekologia fizjologiczna – wyjaśnia jak

procesy fizjologiczne zachodzące na

poziomie pojedynczych organizmów

mogą wpływać na przebieg procesów

ekologicznych

3. Ekologia ewolucyjna – ewolucyjne

podłoże określonych zjawisk

ekologicznych

4. Ekologia molekularna – stosowanie

metod biologii molekularnej do badania

i wyjaśniania zjawisk ekologicznych

3

POPULACJA

Grupa organizmów należących do

tego samego gatunku,
współwystępujących na określonym
obszarze, w określonym czasie,
wzajemnie na siebie wpływających,
zdolnych do wydawania płodnego
potomstwa.

4

PARAMETRY

CHARAKTERYZUJĄCE

POPULACJĘ

1.

Liczebność (zagęszczenie)

2.

Cechy wpływające na zagęszczenie:

- rozrodczość
- śmiertelność
- imigracja
- emigracja
3.

Struktura populacji

- wiekowa
- genetyczna
- płci

-

socjalna

- przestrzenna

5

RODZAJE ODDZIAŁYWAŃ

MIĘDZY POPULACJAMI

A.

ANTAGONISTYCZNE



Konkurencja



Drapieżnictwo



Pasożytnictwo



Allelopatia –wytwarzanie przez populację A substancji

szkodliwej dla populacji B



Amensalizm-

jedna z antagonistycznych zależności

międzygatunkowych, w której obecność i czynności życiowe

jednego gatunku wpływają niekorzystnie na gatunek drugi,

przy czym jest to relacja jednostronna tj. obecność tego

drugiego gatunku dla pierwszego jest obojętna.

B.

NIEANTAGONISTYCZNE



Mutualizm

jedna z interakcji między populacjami

charakteryzująca się obopólnymi korzyściami (symbioza) o

takim stopniu, który praktycznie wzajemnie uzależnienia

istnienie obu populacji.



Protokooperacja- oddziaływanie międzygatunkowe w

przyrodzie, polegające na współpracy dwóch populacji

odnoszących wzajemne korzyści, lecz mogących żyć także

samodzielnie.



Komensalizm-typ zależności o charakterze symbiozy między

dwoma lub więcej gatunkami, przy czym jeden z gatunków

czerpie z tej zależności wyraźne korzyści, nie szkodząc

pozostałym

6

RODZAJE PRZESTRZENNEGO

ROZMIESZCZENIA OSOBNIKÓW W

POPULACJI

1. Przypadkowe – rozmieszczenie losowe,

bez jakichkolwiek zasad. Występuje

bardzo rzadko (głównie w przypadku

bakterii i innych organizmów niższego

rzędu)

2. Równomierne – spotykane głównie na

polach uprawnych, ogródkach. Rzadko

spotykane w przyrodzie

3. Skupiskowe – osobniki łączą się w grupy,

kolonie lub stada- większe szanse na

przetrwanie; łatwiej zdobywają pokarm.

Typ spotykany najczęściej, dotyczy wielu

gatunków.

7

BIOCENOZA

1. Naturalny zespół populacji organizmów

żywych danego środowiska (biotopu),

należących do różnych gatunków, ale

powiązanych ze sobą różnorodnymi

czynnikami ekologicznymi i

zależnościami, tworząc całość, która

pozostaje w stanie homeostazy (czyli

dynamicznej równowagi).

2. Biotyczne, ożywione elementy

środowiska, żywa część ekosystemu

Biocenozę tworzą:



Fitocenoza – organizmy roślinne



Zoocenoza – organizmy zwierzęce



Drobnoustroje

8

BIOTOP

1. Obszar zamieszkany przez

organizmy o tych samych lub
bardzo zbliżonych
wymaganiach życiowych.
Często określany jako
środowisko zewnętrzne
utworzone przez nieożywione
elementy obszaru : podłoże,
woda, powietrze.

2. Środowiska życia organizmów

9

EKOSYSTEM

1. Największa jednostka funkcjonalna biosfery. Jedno z

podstawowych pojęć w ekologii. Termin utworzony przez

brytyjskiego ekologa Arthura Tansley’a w 1930 roku (skrót

od angielskiego ecological system).

Składa się z:



Biocenozy



Biotopu

Stanowi funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana materii

między biocenozą i biotopem.

2. Ożywione i nieożywione elementy środowiska.

Posiada czteropoziomową strukturę pokarmową. Te poziomy to:

1.

Środowisko abiotyczne - materia nieożywiona w środowisku

2.

Producenci – organizmy samożywne, które użytkują

wyłącznie abiotyczną część ekosystemu

3.

Konsumenci – organizmy cudzożywne (głównie zwierzęta)

4.

Reducenci – destruenci czyli bakterie i grzyby powodujące

rozkład materii organicznej.

10

PRZYKŁADY EKOSYSTEMÓW I

PODSTAWOWY PODZIAŁ

EKOSYSTEMÓW

•

Staw

•

Las

•

Dżungla

•

Łąka

•

Moczary

•

Rafa koralowa

•

Pole

•

Plantacja sosnowa

•

Ocean

•

Wybrzeże morskie

•

Dolny brzeg rzeki

PODZIAŁ EKOSYSTEMÓW:

•

LĄDOWE

•

WODNE

•

SZTUCZNE

•

NATURALNE

11

BIOSFERA

•

Część zewnętrzna skorupy Ziemi, obejmująca

powietrze, ląd i wodę.

•

Światowy system ekologiczny, obejmuje

wszystkie żyjące organizmy i ich powiązania ze

sobą i z litosferą (skorupą ziemską), hydrosferą

(wodą) i atmosferą (powietrzem)

•

Strefa kuli ziemskiej zamieszkana przez

organizmy żywe, gdzie odbywają się procesy

ekologiczne

Biosfera obejmuje około:

4 km n.p.m. – atmosfera

300 m p.p.m. – hydrosfera

40 cm w głąb ziemi - litosfera

12

SIEDLISKO

Siedlisko (habitat, potocznie

"adres ekologiczny") - zespół
czynników abiotycznych
(klimatyczno-glebowych),
które panują w określonym
miejscu, działających na
rozwój poszczególnych
organizmów, ich populację lub
całą biocenozę.

13

NISZA EKOLOGICZNA

1. Pozycja danego gatunku, jaką

zajmuje on w biocenozie.
Obejmuje czynniki (np. światło,
pokarm, miejsce), o które dany
gatunek konkuruje z innymi
gatunkami w biocenozie.

2. Całokształt potrzeb życiowych

organizmów

Określa znaczenie i rolę danego

gatunku w ekosystemie tj. sposób
przetwarzania energii, zachowania
się, wpływ na środowisko i
zależności od innych gatunków.

14

BIOM

1. Biom - duży obszar o

jednakowym klimacie,

charakterystycznej szacie

roślinnej i szczególnym

świecie zwierzęcym. Typ

roślinności biomu jest

charakterystyczny, choć skład

gatunkowy może być różny w

zależności od położenia

geograficznego. Podobnie

rzecz się ma ze składem

gatunkowym zwierząt.

2. Zespół ekosystemów

15

Opis: Najważniejsze biomy lądowe na kuli ziemskiej: 1 - zawsze zielone lasy równikowe i
podzwrotnikowe, 2 - sawanny i lasy zrzucające liście w porze suchej, 3 - półpustynie i pustynie
gorące, 4 - lasy twardolistne i zawsze zielone strefy umiarkowanej, 5 - lasy zrzucające liście na
zimę, 6 - stepy i pustynie strefy umiarkowanej, 7 - borealne lasy szpilkowe, 8 - tundry i
pustynie zimne, 9 - roślinność górska

Las równikowy

Las podzwrotnikowy

Las liściasty

Sawanna

Pustynia

Pustynia lodowa

Step

Tajga

Tundra

SOZOLOGIA

1. Nauka o czynnej ochronie środowiska

naturalnego, zajmująca się problemami

ochrony środowiska, przyczynami i

następstwami niekorzystnych zmian w

strukturze i funkcjonowaniu układów

przyrodniczych (ekologicznych), zmian

wynikających z rozwoju cywilizacji oraz

sposobami zapobiegania im i łagodzenia

ich skutków.

2. Poszukuje skutecznych sposobów

zapobiegania degradacji środowiska, w

zakresie środowiska wodnego zajmuje

się jego ochroną przed jego

zanieczyszczeniem, eutrofizacją i

degradacją wód.

26

SOZOLOGIA

3.

Opisuje zmiany w środowisku przyrodniczym

(np. zanieczyszczenie wód, zanieczyszczenie

powietrza i gleby), zachodzące zwłaszcza pod

wpływem czynników postępu technicznego i

sposoby zapewniające trwałość jego

użytkowania.

4.

Nauka kompleksowa (interdyscyplinarna), ściśle

związana z ekologią, geologią i geografią,

wykorzystuje wiedzę z różnych nauk

technicznych, ekonomicznych i

humanistycznych. Swoje działania opiera na

podstawach ekologii i pokrewnych nauk

przyrodniczych takich jak: rolnictwo, leśnictwo,

rybołówstwo i łowiectwo.

5.

Termin sozologia wprowadzony w 1965 roku

przez polskiego geologa W.Goetla

27

EUTROFIZACJA

Proces wzbogacania zbiorników

wodnych w substancje
pokarmowe (nutrienty,
biogeny), głównie w związki
azotu i fosforu. Proces
zachodzący naturalnie lub
antropogenicznie.

28

EUTROFIZACJA NATURALNA

Zachodzi przez spływ ze zlewni

związków mineralnych i
materii organicznej,
rozkładanej następnie przez
mikroorganizmy w zbiorniku.
Proces bardzo powolny,
przejście zbiornika ze stanu
oligotrofii (niskiej żyzności)
do eutrofii (wysokiej żyzności)
trwa setki lub tysiące lat.

29

EUTROFIZACJA

ANTROPOGENICZNA

Zachodzi głównie przez spływ ścieków i nawozów

mineralnych. Większość biogenów dostaje się do

wody wraz ze ściekami organicznymi. Proces ten

zachodzi bardzo szybko (kilka lub kilkanaście

lat). Może dojść do niemal całkowitego zaniku

organizmów wyższych poza cienką warstwą wody

stykającą się z atmosferą.

Następstwem tego zjawiska jest wzmożony rozwój

roślin, w szczególności glonów i planktonu, oraz

zachwianie równowagi tlenowej zbiornika,

dochodzi do zupełnego zaniku tlenu w

warstwach dennych zbiornika. Rozpoczynają się

procesy beztlenowe, z wydzielaniem

siarkowodoru, metanu i innych substancji

trujących.

Eutrofizacja powoduje szybsze zanikanie zbiorników

wodnych, osady denne podnoszą poziom dna, aż

zbiornik zupełnie znika z powierzchni Ziemi.

30

BIODEGRADACJA

Biochemiczny rozkład związków

organicznych przez organizmy
żywe: bakterie, pierwotniaki,
promieniowce, grzyby, glony,
robaki – na prostsze składniki
chemiczne

31

RECYKLING

1.

Jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska
naturalnego. Jej celem jest ograniczenie zużycia
surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości
odpadów.

2.

Zasada działania recyklingu polega na maksymalnym
ponownym wykorzystania tych samych materiałów,
przy minimalnych nakładach na ich przetworzenie.
Chronione są surowce naturalne, które służą do ich
wytworzenia oraz surowce służące do ich
późniejszego przetworzenia.

3.

Recykling odbywa się w dwóch obszarach :
produkowania dóbr oraz późniejszego powstawania z
nich odpadów. Założenia recyklingu zakładają
wymuszanie odpowiednich postaw producentów dóbr,
sprzyjających produkcji materiałów jak najbardziej
odzyskiwalnych oraz tworzenie odpowiednich
zachowań u odbiorców tych dóbr.

32