Podstawowe pojęcia związane z ryzykiem zawodowym

Podstawowe poj�cia zwi�zane z ryzykiem zawodowym

Wœr�d podstawowych poj�� zwi�zanych z ryzykiem zawodowym mo�na wymieni� m.in.: zagro�enie, awaria, zdarzenie wypadkowe, zdarzenie potencjalnie wypadkowe, wypadek, wypadek przy pracy, wypadek zbiorowy, wypadek œmiertelny, wypadek ci�ki, wypadek lekki, mikrouraz zawodowy, wypadkowoœ�, choroby zawodowe, choroby parazawodowe, zachorowalnoœ� zawodowa, norma higieniczna, NDN, NDS, NDSCh, NDSP, ryzyko, ryzyko zawodowe, ryzyko wypadkowe, ryzyko zdrowotne.

Zagro�enie

Zagro�enie jest to podstawowe poj�cie zwi�zane z ryzykiem zawodowym, kt�re jest definiowane na wiele r�nych sposob�w.

Zagro�enie jest to stan œrodowiska pracy, kt�ry mo�e spowodowa� wypadek lub chorob� zawodow� w wyniku wzajemnego oddzia�ywania œrodowiska pracy i cz�owieka.

Zagro�enie jest to ka�da sytuacja lub zdarzenie, kt�re mog� doprowadzi� do utraty �ycia i zdrowia pracownik�w, uszkodzenia lub zniszczenia wyposa�enia, obiekt�w technicznych czy œrodowiska naturalnego w bli�szym lub dalszym otoczeniu.

Awaria jest to nag�e, nieprzewidziane i powa�ne uszkodzenie obiektu, uk�adu lub systemu, powoduj�ce przerw� w jego u�ytkowaniu lub utrat� jego w�asnoœci funkcjonalnych, stwarzaj�ce zagro�enie dla �ycia lub wyposa�enia. Usuni�cie awarii wymaga na og� poniesienia znacznych nak�ad�w finansowych i czasowych.

Zdarzenie wypadkowe jest to zdarzenie nag�e, niezamierzone i poprzedzone wyst�pieniem zagro�enia, kt�re mo�e doprowadzi� do urazu pracownika. Zdarzenia wypadkowe mo�na podzieli� na zdarzenia potencjalnie wypadkowe i wypadki.

Zdarzenie potencjalnie wypadkowe

Zdarzenie potencjalnie wypadkowe (wypadek bezurazowy, prawie wypadek, nieomal wypadek) jest to zdarzenie nag�e, niezamierzone, poprzedzone wyst�pieniem zagro�enia wypadkowego, nie powoduj�ce �adnego urazu fizycznego, cz�sto tylko wskutek szcz�œliwego zbiegu okolicznoœci.

Wyniki bada� przeprowadzone przez Heinricha wskazuj�, �e na ka�dy wypadek ci�ki przypada co najmniej 29 wypadk�w lekkich i 300 zdarze� potencjalnie wypadkowych.

Badania przeprowadzone przez Birda ujawni�y, �e na ka�dy wypadek inwalidzki przypada 10 wypadk�w lekkich, 30 wypadk�w powoduj�cych szkody w wyposa�eniu oraz 600 zdarze�, kt�re nie przynios�y ani urazu ani szkody.

Wypadek

Wypadek jest to zdarzenie nag�e, niespodziewane, nieplanowane i powoduj�ce uraz pracownika, kt�re powsta�o w wyniku niebezpiecznego oddzia�ywania œrodowiska pracy i cz�owieka.

Aby dosz�o do wypadku musz� by� spe�nione jednoczeœnie trzy warunki:

zagro�enie musi posiada� odpowiedni potencja� energetyczny,
w strefie oddzia�ywania zagro�enia musi znajdowa� si� cz�owiek,
musi wyst�pi� inicja� jako czynnik wyzwalaj�cy energi�.
Wypadek przy pracy
Wypadek przy pracy jest to zdarzenie, kt�re spe�nia jednoczeœnie cztery kryteria:
zdarzenie nag�e powsta�e w trakcie jednej zmiany roboczej,
zdarzenie wywo�ane przyczyn� zewn�trzn� nie wynikaj�c� z ukrytej wady lub choroby pracownika,
zdarzenie pozostaj�ce w zwi�zku z prac�, podczas wykonywania czynnoœci zwi�zanych z prac�,
zdarzenie powoduj�ce niezdolnoœ� do pracy, uszczerbek na zdrowiu lub œmier� pracownika.
Do kwietnia 1992 r. obowi�zywa� w Polsce podzia� wypadk�w na pi�� kategorii. Zakwalifikowanie poszczeg�lnego wypadku do danej kategorii opiera�o si� na okreœleniu czasu niezdolnoœci do pracy po zaistnieniu wypadku. Stary podzia� wyr�nia� nast�puj�ce kategorie wypadk�w:
I - wypadki œmiertelne,
II - wypadki bardzo ci�kie powy�ej 90 dni,
III - wypadki ci�kie 29 90 dni,
IV - wypadki lekkie 4 28 dni,
V - wypadki drobne do 3 dni.
Nowy podzia� wypadk�w wyr�nia trzy kategorie: zbiorowe, œmiertelne i ci�kie. Ciekawostk� jest to, �e w wyniku tego podzia�u wypadk�w zmniejszy�a si� w bardzo znaczny spos�b iloœ� wypadk�w zaliczanych do kategorii ci�kich.
Wypadek zbiorowy jest to wypadek, kt�remu w wyniku tego samego zdarzenia uleg�y co najmniej dwie osoby.
Wypadek œmiertelny jest to wypadek, w wyniku kt�rego nast�pi�a œmier� w miejscu wypadku lub w okresie 6 miesi�cy od chwili wypadku.
Wypadek ci�ki jest to wypadek, w wyniku kt�rego nast�pi�o ci�kie uszkodzenie cia�a, np.: utrata wzroku, s�uchu, mowy, zdolnoœci p�odzenia lub inne uszkodzenie cia�a lub rozstr�j zdrowia, naruszaj�ce podstawowe funkcje organizmu, a tak�e choroba nieuleczalna lub zagra�aj�ca �yciu, trwa�a choroba psychiczna, trwa�a, ca�kowita lub znaczna niezdolnoœ� do pracy w zawodzie, albo trwa�e zeszpecenie lub zniekszta�cenie cia�a.
Wypadek lekki jest to wypadek, kt�ry w ostatecznoœci (po odbyciu odpowiedniej rehabilitacji zawodowej) nie powoduje ci�kiego i trwa�ego uszkodzenia cia�a, ca�kowitej lub znacznej niezdolnoœci do pracy w zawodzie lub innych skutk�w wymienionych w definicji wypadku ci�kiego.
Mikrouraz zawodowy jest to drobne okaleczenie urazowe nie powoduj�ce zwolnie� z pracy, a wymagaj�ce najcz�œciej tylko za�o�enia opatrunku.
Wypadkowoœ� jest to suma wypadk�w zarejestrowanych w zak�adzie, bran�y lub kraju, zaistnia�ych w okreœlonym okresie czasu, najcz�œciej w ci�gu roku. Wypadkowoœ� jest przedstawiana za pomoc� r�nego rodzaju wskaŸnik�w, wœr�d kt�rych mo�na wyr�ni� wskaŸniki cz�stoœci i wskaŸnik ci�koœci wypadk�w oraz wskaŸnik uog�lnionych strat.
Choroby zawodowe
Choroby zawodowe s� to r�norodne zmiany chorobowe (czynnoœciowe i organiczne) powsta�e w rezultacie znacznej i najcz�œciej d�ugotrwa�ej ekspozycji zawodowej na œciœle okreœlony czynnik szkodliwy œrodowiska pracy.
Chorob� zawodow� mo�e by� ka�da choroba okreœlona w wykazie chor�b zawodowych, obejmuj�cych obecnie w Polsce 26 pozycji, je�eli zosta�a spowodowana dzia�aniem czynnik�w szkodliwych dla zdrowia wyst�puj�cych w œrodowisku pracy.
Z punktu widzenia medycznego chorobami zawodowymi s� wszelkie zaburzenia stanu zdrowia swoiœcie zwi�zane ze stanowiskiem pracy lub sposobami jej wykonywania.
Aby dosz�o do choroby zawodowej musz� by� spe�nione jednoczeœnie trzy warunki:
zagro�enie musi posiada� odpowiedni� intensywnoœ�, przekroczy� wartoœ� NDS i NDN,
w strefie oddzia�ywania zagro�enia musi znajdowa� si� cz�owiek,
czas oddzia�ywania zagro�enia musi by� odpowiednio d�ugi.
Choroby parazawodowe (schorzenia zawodowe) s� to choroby pochodzenia zawodowego nie zaliczane do chor�b zawodowych. Schorzenia te zmniejszaj� og�ln� odpornoœ� organizmu na zachorowalnoœ�, zw�aszcza na niekt�re choroby.
Zachorowalnoœ� zawodowa jest to suma nowych przypadk�w chor�b zawodowych zarejestrowanych w zak�adzie, bran�y lub kraju, zaistnia�ych w okreœlonym okresie czasu, najcz�œciej w ci�gu roku. Jest ona przedstawiana najcz�œciej za pomoc� wskaŸnika zachorowalnoœci zawodowej w przeliczeniu na 100 tys. zatrudnionych.
Norma higieniczna (normatyw higieniczny)
Poj�cie "norma higieniczna" lub "normatyw higieniczny" wyznacza granic� nieszkodliwoœci, okreœlon� odpowiedni� wartoœci� najwy�szego dopuszczalnego st�enia lub nat�enia czynnika szkodliwego. Mo�na wyr�ni� nast�puj�ce rodzaje norm higienicznych: NDN, NDS, NDSCh, NDSP.
Utrzymanie w œrodowisku pracy st�e� i nat�e� poni�ej norm higienicznych powinno zabezpieczy� pracownika przed ujemnymi zmianami stanu zdrowia przez ca�y okres dzia�alnoœci zawodowej.
Najwy�sze dopuszczalne nat�enia (NDN) czynnik�w fizycznych s� to wartoœci œrednie wa�one, kt�rych oddzia�ywanie na pracownika w ci�gu 8-godzinnego czasu pracy, przez ca�y okres jego aktywnoœci zawodowej, nie powinno spowodowa� ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przysz�ych pokole�.
Najwy�sze dopuszczalne st�enia (NDS) czynnik�w chemicznych s� to wartoœci œrednie wa�one, kt�rych oddzia�ywanie na pracownika w ci�gu 8-godzinnego czasu pracy, przez ca�y okres jego aktywnoœci zawodowej, nie powinno spowodowa� ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przysz�ych pokole�.
Najwy�sze dopuszczalne st�enia chwilowe (NDSCh) czynnik�w chemicznych s� to wartoœci œrednie, kt�re nie powinny spowodowa� ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przysz�ych pokole�, je�eli utrzymuj� si� w œrodowisku pracy nie d�u�ej ni� 30 minut w czasie zmiany roboczej.
Najwy�sze dopuszczalne st�enia pu�apowe (NDSP) czynnik�w chemicznych s� to wartoœci, kt�re ze wzgl�du na zagro�enie zdrowia lub �ycia pracownika nie mog� by� w œrodowisku pracy przekroczone w �adnym momencie.
Ryzyko
Ryzyko jest nieod��czn� cech� dzia�alnoœci cz�owieka i podejmowania decyzji. Ryzyko okreœla wielkoœ� prawdopodobie�stwa zajœcia zdarze� niezale�nych od podmiotu dzia�aj�cego, kt�rych nie mo�e on dok�adnie przewidzie� i kt�rym nie mo�e w pe�ni zapobiec.
W warunkach ryzyka cz�owiek kieruje si� najcz�œciej dwiema zmiennymi decyzyjnymi:
subiektywn� u�ytecznoœci� otrzymania wyniku,
subiektywnym prawdopodobie�stwem otrzymania wyniku.

Ryzyko jest niepewnoœci�, kt�r� mo�na i nale�y stra� si� zmierzy�. Ryzyko to sytuacja, w kt�rej istnieje prawdopodobie�stwo osi�gni�cia wynik�w wi�kszych lub mniejszych od przewidywanych oraz znany jest rozk�ad prawdopodobie�stwa odchyle� tych wynik�w od ich wartoœci oczekiwanych.

Ryzyko w obszarze bezpiecze�stwa i higieny pracy jest to mo�liwoœ� wyst�pienia niepo��danych zdarze� dla �ycia i zdrowia cz�owieka oraz jego bli�szego i dalszego otoczenia wraz z mo�liwoœci� wyst�pienia potencjalnych skutk�w lub strat.

Ryzyko zawodowe

Ryzyko zawodowe (zgodnie z PN-N-18002 i Rozporz�dzeniem MPiPS w sprawie og�lnych przepis�w bhp) jest to prawdopodobie�stwo wyst�pienia niepo��danych zdarze� zwi�zanych z wykonywan� prac�, powoduj�cych straty, w szczeg�lnoœci wyst�pienie u pracownik�w niekorzystnych skutk�w zdrowotnych w wyniku zagro�e� zawodowych wyst�puj�cych w œrodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Ryzyko zawodowe okreœla potencjalne nast�pstwa zagro�e� wyst�puj�cych w œrodowisku pracy, kt�re wi�� si� z prac� wykonywan� na okreœlonym stanowisku pracy i w okreœlonych warunkach pracy, zdeterminowanych g��wnie przez warunki œrodowiska materialnego pracy, zastosowan� technologi�, wyposa�enie techniczne, warunki przestrzeni roboczej i organizacj� pracy.

Ze wzgl�du na czynnik sprawczy i szybkoœ� wyst�pienia skutk�w mo�na wyr�ni� dwie kategorie ryzyka zawodowego, tj. ryzyko wypadkowe i ryzyko zdrowotne.

Ryzyko wypadkowe okreœla rodzaj i potencjaln� mo�liwoœ� wyst�pienia zagro�enia bezpiecze�stwa pracownika, spowodowanego przez nag�e i gwa�towne oddzia�ywanie na niego czynnik�w niebezpiecznych œrodowiska pracy. Ryzyko wypadkowe charakteryzuje potencjalne nast�pstwa zagro�e� wypadkowych z uwzgl�dnieniem ci�koœci tych nast�pstw i prawdopodobie�stwa ich wyst�pienia oraz prawdopodobnego ich zasi�gu oddzia�ywania.

Ryzyko zdrowotne okreœla rodzaj i potencja� nara�enia zdrowia pracownika spowodowany przez d�ugotrwa�e oddzia�ywanie na niego czynnik�w szkodliwych œrodowiska pracy. Ryzyko zdrowotne charakteryzuje potencjalne nast�pstwa zagro�e� chorobowych z uwzgl�dnieniem ci�koœci tych nast�pstw i prawdopodobie�stwa ich wyst�pienia oraz prawdopodobnego ich zasi�gu oddzia�ywania.