„Robert K. Merton. Wstepna lista właściwości grupy. W: Socjologia. Lektury. Red. P.Sztompka, K.Kucia. Kraków 2005 s.244-254”

Robert King Merton urodził się 5 lipca 1910 roku w Filadelfii, zmarł 24 lutego 2003 roku. W 1936 roku uzyskał doktorat Harvard University, w którym nauczał do 1939 roku. Jednak cała jego kariera akademicka związana była z Columbia University (New York), gdzie od 1941 roku przebył wszystkie szczeble kariery akademickiej, aż do emerytury w 1979 roku. W latach 1942 - 1971 kierował, wspólnie z Paulem Lazarsfeldem, słynnym Bureau of Applied Social Research na Columbia University, miejscem narodzin technik badawczych i koncepcji teoretycznych, które wywarły ogromny wpływ na kierunek rozwoju współczesnej socjologii empirycznej.

Jako funkcjonalista przeciwstawiał się konieczności budowania wielkich gmachów teoretycznych w socjologii, krytycznie odnosząc się np. do abstrakcyjnie ujętego funkcjonalizmu Talcotta Parsonsa, mało przydatnego dla socjologii empirycznej i przedwcześnie budowanego w stosunku do zastanej wiedzy na temat życia społecznego. W zamian zaproponował teorie średniego zasięgu, oferujące modele i uogólnienia dotyczące wyraźnie określonych pól danych empirycznych. Bazując na teoriach średniego zasięgu budował także ogólną teorię socjologiczną. Jego stanowisko opublikowane zostało zanim Parsons przedstawił swój schemat funkcjonalny, mimo to dla wielu socjologów odczytane to zostało jako atak na koncepcję Parsonsa. Teorie średniego zasięgu, które skonstruował dotyczyły przede wszystkim: ról społecznych, grup odniesienia, dewiacji społecznej i anomii, biurokracji, samospełniających się i samodestrukcyjnych proroctw.

Wprowadził do socjologii także szereg pojęć takich jak eufunkcja i dysfunkcja, funkcje jawne i ukryte, względne upośledzenie. Znaczną uwagę poświęcił systemowi normatywnemu w grupie społecznej, dokonując jednocześnie szerokiej typologii grup społecznych i metod adaptacji. Zajmował się także socjologią nauki i metodologią.

Wczesne zainteresowania naukowe Mertona wiązały się z socjologią nauki i znalazły wyraz w monografii "Science, Technology and Society in 17th-Century England" (1938). Socjologii nauki pozostał wierny przez całe życie, co dokumentuje wydany w 1973 roku tom "The Sociology of Science". Prace z teorii socjologicznej zawarł w swojej najbardziej znanej książce, mającej dziesiątki wydań w kilkunastu językach, "Social Theory and Social Structure" (wydanie polskie 1982). Zamieścił w niej prace z zakresu metodologii, teorii społecznej, biurokracji, grup odniesienia, problemu samospełniających się proroctw, socjologii masowego komunikowania się, socjologii, wiedzy i nauki.
    Cenił polskich socjologów i utrzymywał z nimi kontakty. W przedmowie do polskiego wydania "Teorii socjologicznej i struktury społecznej" obszernie omawia polskie lub związane z Polską źródła i inspiracje naukowe. Przytacza swoją korespondencję z Florianem Znanieckim i Stanisławem Ossowskim, wspomina o trwalszej znajomości łączącej go z Adamem Podgóreckim i Stefanem Nowakiem, a z młodszego pokolenia z Piotrem Sztompką. Uniwersytet Jagielloński nadał mu doktorat honoris causa. Był także członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk.

W omawianym artykule Robert K. Merton swoją uwagę poświęca analizie wstępnych właściwości grupy. Wyróżnia on 26 właściwości dotykając różnorakich zagadnień- począwszy od członków, jednostek tworzących grupę, przez jej części składowe, więzi i stosunki społeczne zachodzące w jej ramach, kończąc zaś na względnej pozycji społecznej i sile grupy.

1.Ostrość lub mglistość definicji członkostwa a grupie: grupy różnią się między soba stopniem ostrości w kwestii uczestnictwa (grupy nieformalne o nieostrych granicach oraz grupy o sformalizowanych procedurach „nabywania członkostwa”). W przypadku braku zdefiniowania uczestnictwa w grupie wystepują wówczas utrudnienia w kontroli społecznej, zaś orientacja członków grupy w wymogach roli będzie niezdecydowana i nieokreślona.

2. Stopień zaangażowania jednostek w grupe, do której należą: w tym przypadku mamy do czynienia z dwoma rodzajami grup. Po pierwsze są to grupy, które neutralnie można nazważ totalitarnymi- obejmuja one i regulują uczucia oraz zachowania swych członków w niemal wszystkich ich rolach społecznych oraz postaciach jaźni (selves). Po drugie, istnieją „grupy wycinkowe”- obejmują one tylko ograniczony wycinek jaxni i ról swoich członków. Zgodnie z założeniami socjologii możemy przypuszczać, iż prawdopodobne odniesienia grupy do rozmaitych ocen i zachowań zależy od kulturowego stopnia zaangażowania w grupę.

3. Faktyczny okres trwania uczestnictwa w grupie.

4. Oczekiwany okres trwania uczestnictwa w grupie.

W grupach takich jak np. szkoła, uczestnictwo posiada rzeczywisty i określony czas trwania, w innych natomiast jest to czas nieograniczony. W studium tego zagadnienia wielokrotnie stwierdzono, że oczekiwania dotyczące względnej trwałości lub tymczasowości mieszkania w danym miejscu oddziałują na zachowania członków społeczności niezależnie od faktycznego trwania pobytu.

5. Faktyczny okres istnienia grupy.

6. Oczekiwany okres istnienia grupy.

Okres faktyczny należy odróżniać od oczekiwań związanych z prawdopodobnym okresem jej istnienia: może być to związek powołany „masowo” w celu zaspokojenia określonej potrzeby (powodującej samounicestwienie grupy), jak również może to być związek, któremu towarzyszą oczekiwania nieograniczonego czasu trwania w nieograniczonej czasowo przeszłości. Z kolei różnice w oczekiwanym okresie istnienia grupy będą miały wpływ na: autoselekcje członków, rodzaj i stopień zaangażowania w grupę, na wewnętrzna strukturę organizacyjna oraz inne właściwości.

7. Absolutna wielkość grupy lub jej części składowych: niekiedy bywa rozumiana nie jako liczba osób, a liczba pozycji w grupowej organizacji. Wówczas związek między wzrostem wielkości a wzrostem złożoności struktury społecznej staje się tautologia. Cecha wielkości składowej grupy nie może być jednak utożsamiana z cechą wielkości względnej.

8. Względna wielkość grupy albo jej części składowych: odnosi się do liczby osób w grupie w stosunku do liczby osób w innych grupach w tej samej sferze instytucjonalnej . Tzn. że grupy lub organizacje o tej samej wielkości względnej będą funkcjonowały inaczej w zalezności od ich wielkości absolutnej, zaś grupy o tej samej wielkości absolutnej będą funkcjonowały odmiennie w zależności od ich stosunku do innych grup w środowisku społecznym.

9. Otwarty lub zamknięty charakter grupy: właściwość ta oznacza stopień ekskluzywności grupy. Cecha ta ma związek z innymi właściwościami grupy, np. jej względnym znaczeniem, stopniem „kompletności”, samodzielności, dopuszczalnej dewiacji itd.

10. „Kompletność”- stosunek członków faktycznych do potencjalnych członków grupy: dotyczy stosunków faktycznych członków grupy lub organizacji do jej członków potencjalnych- tych, którzy spełniają obowiązujące kryteria członkostwa. Stopień kompletności grupy może ieć wpływ na względną pozycję tejże grupy.

11. Stopień społecznego zróżnicowania: cecha ta odnosi się do liczy statusów społecznych i ról, które można wyróżnic w organizacji grupy. Już co najmniej od czasów Spencera wskazywano na fakt analogii wzrostu wielkości grupy, z jej rosnącym zróżnicowaniem. Cecha ta odnosi się jednak tylko do hierarchicznego zróżnicowania.

12. Kształt i wysokość drabiny stratyfikacji dnosi się do liczby społecznie wyróżnionych i uszeregowanych warstw, względnej wielkości poszczególnych warstw oraz społecznego dystansu między nimi.

13. Rodzaje i nasilenie więzi społecznej: daje się wyodrębnić 3 typy więzi ze względu na jej podstawę: więź społeczna wzbudzona kulturowo (wynikająca z realizacji jednostkowych i grupowych wspólnych norm i wartości), więź społeczna wzbudzona organizacyjnie (wynikająca z realizacji jednostkowych i grupowych celów poprzez współzależne działania członków grupy), więź społeczna wzbudzona strukturalnie (wynikająca np. z przeciwstawienia grup własnych grupom obcym, z konfliktów z innymi grupami itp.).

14. Skłonność do podziałów wewnętrznych lub jednośc grupy: dotyczy skłonności pewnej grupy do powstawania samodzielnych podgrup bądź tez łączenia powstałych podgrup w szerszą organizację, w celu wzmocnienia struktury i funkcji tej organizacji.

15. Zakres interakcji społecznych w obrębie grupy: w grupach gdzie kontakty przebiegają wyznaczonymi kanałami (going through channels) istnieje więcej interakcji społecznych między jednostkami o różnych pozycjach niż wskazuje na to struktura grupy. Natomiast w grupie gdzi jednostki zajmują odmienne pozycje (np. grupa shierarchizowana będąca jednak „społeczeństwem równych”) interakcje te są często mniej liczne niż by to wynikało z przepisów normatywnych.

16. Charakter stosunków społecznych w grupie: podstawowy wyróżnik grup społecznych; połączenie i kombinacja pieciu zmiennych Parsonsa (afektywne zaangażowanie- afektywna neutralność, apsketowość- całościowość, uniwersalizm- partykularyzm, przypisanie- osiąganie, orientacja na kolektyw- orientacja na własną osobę).służy do opisania stosunków społecznych panujących w grupie.

17. Stopień oczekiwanego konformizmu wobec norm grupy. Tolerancja wobec zachowań dewiacyjnych oraz tolerancja wobec instytucjonalizowanych odchyleń od ściśle określonych norm grupowych: cecha ta dotyczy zakresu swobody w zachowaniach członków grupy, uznawanego przez jej pozostałych uczestników. W przypadku „biurokracji” niektóre grupy i organizacje wymagaką zwykle ścisłego przestrzegania norm przy minimalnej tolerancji wobec spontanicznych odchyleń; inne grupy natomiast zezwalają na duże odchylenie od norm. Merton definiuje „zinstytucjonalizowane nieprzestrzeganie zasad instytucjonalnych”, które według niego pojawia się wtedy, kiedy konieczności natury praktycznej stojącej przed grupa lub zbiorowością wymagają zachowań przystosowawczych, pozostających w sprzeczności z ustalonymi od dawna i głęboko zakorzenionymi normami, uczuciami i praktykami. Znaczna część tolerowanych odchyleń od norm jest funkcjonalnie niezbędna do zapewnienia stabilności złożonych struktur społecznych.

18. System kontroli normatywnej. Sprawowanie kontroli może się odbywac w różnoraki sposób: poprzez prawo, obyczaje bądź też zwyczaje. Przestrzeganie ustalonych i oficjalnie ogłoszonych norm egzekwowane jest przez specjalnie powołanych do tego przedstawicieli, jednakże odbywa się ono także poprzez „spontaniczne” reakcje członków grupy bez wyraźnego przypisania im w tym celu specjalnych ról społecznych.

19. Stopień widoczności i obserwalności w grupie: cecha ta dotyczy zakresu w jakim normy i wykonywanie ról w grupie dostępne są obserwacji innych ludzi (zajmujących statusy niższe, rówieśnicze i wyższe). Istnieją dowody wskazujące na to, iż cecha widoczności i obserwalności stanowi poniekąd milcząco przyjmowany element wielu analiz grupowej struktury i zachowań,

częściowo dlatego że wiele jej konsekwencji dla struktury i procesów społecznych dopiero obecnie nabiera oczywistości a także dlatego iż wiąże się ona bezpośrednio z jednym z podstawowych problemów teorii grup odniesienia, ponieważ różnice w znajomości norm grupy wpływają na aspekt, w jakim owa grupa może być przyjęta jako normatywny układ odniesienia.

20. Ekologiczna struktura grupy: cecha ta dotyczy przestrzennego rozmieszczenia członków grupy. Ten stopień przestrzennej i funcjonalnej bliskości wpływa na kształtowanie się stosunków społecznych na typy kontroli społecznej oraz na siłę zaangażowania w grupę jej członków. Właściwość ta wiąże się prawdopodobnie również z obserwalnością wykonywania ról.

21. Samodzielność lub uzależnienie grupy od innych grup i instytucji wypełniających swoje funkcje i osiągające przypisane im cele. Nawet w przypadku gdy grupy nie spełniają jednego lub więcej przypisanych jej celów, mogą one istnieć tak długo, jak długo inne grupy w społeczeństwie spełniają dla nich owe wymogi.

22. Stopień stabilności grupy: właściwość ta dotyczy zdolności grupy do przeciwstawiania się opozycji z zewnątrz, do utrzymania swej struktury oraz przechodzenia bez zakłóceń do kolejnych stadiów rozwoju. Jest ona zależna od nacisku środowiska zewnętrznego, nie zaś od wewnętrznej struktury grupy.

23. Stopień stabilności strukturalnego środowiska grupy: właściwość ta dotyczy zdolności środowiska społecznego określonej grupy do utrzymania swego charakteru, co przyczynia się także do większego przystosowania danej grupy do środowiska. Jednakże wysoko stabilne środowisko może jednak tworzyć warunki stresowe dla grup podlegających procesom wyraźnych przemian (pojęcie opóźnienia kulturowego Ogburna).

24. Sposoby utrzymywania stabilności grupy i jej środowiska strukturalnego : funkcje tego typu mechanizmów może pełnić względna sztywność lub względna elastyczność- w sytuacji nacisków mogą one zatem utrzymywać swe strukturalne i funkcjonalne właściwości bez zmian bądź właśnie dzięki zmianom strukturalnym. Grupy różnią się znacznie co do sposobów przystosowania do wewnętrznych i zewnętrznych nacisków.

25. Względna pozycja społeczna grupy. Zarówno grupy, jak i jednostki są społecznie uszeregowane pod względem prestiżu i dostępu do kulturowo cenionych nagród. Socjologowie za pewnik przyjmują szeregowanie statusów w sposób wartościujący, a jednostki zajmujące je, są zaszeregowane w sposób podobny. Natomiast proces rywalizacji dotyczy nie tylko względnej pozycji jednostek, ale tez grup, organizacji i społeczeństw.

26. Względna siła grupy: właściwość ta dotyczy zdolności grupy do narzucania swoich zbiorowych decyzji zarówno swym członkom, jak i swemu środowisku społecznemu.

Robert K. Merton z niesamowitą dokładnością wchodzi w strukturę grupy, badając jej właściwości, relacje zachodzące między jej członkami i otoczeniem na różnorakich płaszczyznach. Jednak pomimo ukazania jakże wielu aspektów, sam autor przyznaje iż nie jest to wyczerpująca lista właściwości grupy a jedynie zestawienie najistotniejszych kwestii w celu stworzenia pewnego zarysu, schematu, który w przyszłości mógłby posłużyć socjologom jako podstawa do kontynuacji badań nad opisem grupy społecznej.

Według mnie właściwości grupy, jakie podał Merton w swoim artykule, są wynikiem niezwykle wnikliwej analizy tejże kwestii. Socjolog rozłożył niemal na czynniki pierwsze nie tylko grupę społeczną, lecz także jej członków, relacje zachodzące między nimi jak również wewnątrz tejże grupy. Z pozoru proste procesy, znane w większości z życia codziennego zostały ujęte w ramy fachowej socjologicznej terminologii. Jest to bardzo istotne, ponieważ każdy człowiek jako jednostka należy do różnego rodzaju grup społecznych. Należy zatem mieć świadomość jakie procesy i reakcje wpływają na naszą postawę i zachowanie, by móc niektórym z nich się poddać, inne zaś odrzucić, by nie wpływały na nas destrukcyjnie. Na co dzień w kręgu ludzkich zainteresowań pozostają aktualności i najnowsze wydarzenia ze świata, polityka czy też własne hobby- jawi się to bo wiem jako coś istotnego w naszym życiu. Dlatego też powinniśmy także zgłębiać naszą wiedzę socjologiczną o świecie,w którym ciągle się obracamy, co ułatwiłoby nie tylko rozumienie, lecz może wręcz przewidywanie pewnych procesów zachodzących w społeczeństwie.

Przypisy:

http://pl.wikipedia.org/wiki/Robert_K._Merton_(socjolog) (data pobrania: 2008-12-03)

http://www.jezyk-polski.pl/pts/swiat/merton.html (data pobrania: 2008-12-03)