Wstępna lista właściwości grupy
Robert Merton wyróżnił następujące właściwości grupy:
1.Ostrośc lub mglistość społecznych definicji członkowstwa w grupie.
Grupa może posiadać jasno określone oraz łatwe do uchwycenia kryteria uczestnictwa lub też kryteria mgliste i trudne do wyodrębnienia przez członków grupy czy ludzi spoza niej w otaczającej społeczności. Istnieją grupy nieformalnie o nieostrych granicach oraz grupy o jasno określonych i sformalizowanych procedurach członkowstwa. Jeśli uczestnictwo w grupie nie jest jasno zdefiniowane, to skuteczne kontrola nad ludźmi, którzy uważają się za jej członków nominalnych lub peryferycznych będzie trudna; zaś pełnione przez członków role będą nieokreślone.
2.Stopień zaangażowania jednostek w grupę, do której należy.
Właściwość ta odnosi się do zakresu oraz intensywności zaangażowania ludzi w ich grupę uczestnictwa. Ze względu na to grupy można podzielić na dwa rodzaje:
1)”grupy totalitarne”, czyli te, które obejmują i regulują uczucia i zachowania swych członków prawie we wszystkich ich rolach społecznych i postaciach jaźni;
2)”grupy wycinkowe”, czyli te, które obejmują i regulują tylko ograniczony wycinek jaźni i ról swoich członków.
Wyróżnia się zakres, w jakim stopień zaangażowania w grupę jest normatywnie przypisany i faktycznie realizowany. W społeczeństwie złożonym jednostka pełni wiele różnych ról, z których każda może angażować małą cześć jego osobowości. Zaś w społeczeństwach mniej zróżnicowanych uczestnictwo w grupie obejmuje większą część osobowości poszczególnych jej członków.
3.Faktyczny okres trwania uczestnictwa w grupie.
4.Oczekiwany okres trwania uczestnictwa w grupie.
Cecha ta odnosi się do społecznie i kulturowo uwarunkowanych oczekiwań odnośnie trwałości uczestnictwa w grupie. W niektórych grupach i organizacjach uczestnictwo posiada określony czas - np. szkoła. W innych zaś faktyczny i oczekiwany czas trwania uczestnictwa jest nieograniczony.
Te dwie właściwości zmieniają się niezależnie od siebie, ale są ze sobą związane i można je analizować łącznie.
5.Faktyczny okres istnienia grupy.
Stanowi cechę wpływającą na inne właściwości grupy np.: elastyczność, względną pozycję, system kontroli normatywnej.
6.Oczekiwany okres istnienia grupy.
Różnice w oczekiwanym okresie istnienia grupy będą prawdopodobnie wpływały na autoselekcję członków, na rodzaj ich zaangażowania, na wewnętrzną strukturę organizacyjną.
7.Absolutna wielkość grupy lub jej części składowych.
Dotyczy liczby osób wchodzących w skład grupy. Właściwość ta jest rozumiana także jako liczba pozycji w grupowej organizacji, co łączy się ze związkiem pomiędzy wzrostem wielkości a wzrostem złożoności struktury społecznej.
8.Względna wielkość grupy albo jej części składowych.
Cecha ta odnosi się do liczby osób w grupie lub w określonej jej warstwie w stosunku do liczby osób w inny grupach w tej samej sferze instytucjonalnej. Oznacza to, że grupy lub organizacje o tej samej wielkości względnej będą inaczej funkcjonowały w zależności od ich wielkości absolutnej i grupy o tej samej wielkości absolutnej będą różnie funkcjonowały w zależności od ich wielkości w stosunku do innych grup w środowisku społecznym.
Status społeczny i funkcje grupy oraz organizacji o określonej wielkości absolutnej będą inne w społeczeństwie, w którym istnieją podobne grupy i organizacje o znacznie większej lub mniejszej wielkości absolutnej, odmienne zaś w społeczeństwie, gdzie występują porównywalne grupy i organizacje tej samej wielkości.
9.Otwarty lub zamknięty charakter grupy.
Właściwość ta oznacza stopień ekskluzywności grupy i dotyczy kryteriów członkowstwa w grupie, które mogą czynić ją względnie otwartą i dostępną (grupa inkluzywna) albo względnie zamkniętą i niedostępną (grupa ekskluzywna, np. jednostka wojskowa, szlachta).
10.”Kompletność”. Stosunek członków faktycznych do potencjalnych członków grupy.
Cecha ta dotyczy stosunku faktycznych członków grupy (lub organizacji) do jej członków potencjalnych, czyli takich, którzy spełniają obowiązujące kryteria członkowstwa.
11.Stopień społecznego zróżnicowania.
Odnosi się do liczby statusów społecznych i ról, które można wyróżnić w organizacji grupy. Wraz ze wzrostem wielkości grupy, rośnie jej zróżnicowanie, ale także faktem jest, że organizacje o tej samej wielkości absolutnej znacznie różnią się stopniem wewnętrznego zróżnicowania statusów społecznych.
Na tym samym poziomie stratyfikacji może istnieć duże lub małe zróżnicowanie statusów społecznych.
12.Kształt i wysokość drabiny stratyfikacji.
Dotyczy liczby społecznie wyróżnionych i uszeregowanych warstw, względnej wielkości poszczególnych warstw oraz względnego dystansu społecznego między nimi.
13.Rodzaje i nasilenie więzi społecznej.
Nasilenie więzi społecznej oddziałuje na wykonywanie ról społecznych przez członków grupy. Można wyodrębnić trzy typy więzi społecznej ze względu na jej podstawę:
a) zinternalizowanie wspólnych norm i wartości - więź społeczna wzbudzona kulturowo
b) realizacja jednostkowych i grupowych celów poprzez działania członków grupy - więź społeczna wzbudzona organizacyjnie
c) przeciwstawienie grup własnych grupom obcym - więź społeczna wzbudzona strukturalnie
Wszystkie te typy więzi występują w każdej grupie i społeczeństwie, ale różnią się zakresem w jakim poszczególne więzi się przejawiają.
14.Skłonność do podziałów wewnętrznych lub jedność grupy.
Jest to wypadkowa następujących właściwości: stopnia społecznego zróżnicowania i nasilenia więzi społecznej. Niektóre grupy wykazują skłonność do kolejnych podziałów wewnętrznych aż do momentu, w którym powstające podgrupy przekształcają się w grupy samodzielne, zaś inne grupy włączają powstające podgrupy w szerszą organizację, tak aby wzmocnić strukturę i funkcje tej organizacji.
15.Zakres interakcji społecznych w obrębie grupy.
Cecha ta odnosi się do oczekiwanego i faktycznego zakresu interakcji społecznych pomiędzy jednostkami zajmującymi określone statusy społeczne w grupie. Można wyróżnić dwa rodzaje grup:
a)grupy, w których interakcje społeczne ograniczone są do kontaktów między osobami zajmującymi „sąsiadujące” ze sobą statusy w hierarchii (rówieśnicze oraz bezpośrednio niższe i wyższe) - koncepcja „kontaktów przebiegających wyznaczonymi kanałami”; występuje więcej interakcji niż wskazuje na to struktura grupy, np. nieformalne sposoby komunikowania;
b)grupy, w których istnieje większa możliwość interakcji między jednostkami zajmującymi odmienne pozycje; interakcje takie są często mniej liczne niż wynikałoby to z przepisów normatywnych.
16.Charakter stosunków społecznych w grupie.
Uznaje się, że jest to podstawowy wyróżnik rozmaitych rodzajów grup, np. grupy pierwotne i wtórne, własne i obce, formalne i nieformalne.
Parsons zbudował system zmiennych, dzięki którym można analitycznie opisać zależności w strukturze ról systemu społecznego: afektywne (emocjonalne) zaangażowanie - afektywna neutralność; aspektowość - całościowość; uniwersalizm - partykularyzm; przypisanie - osiąganie; orientacja na kolektyw - orientacja na własną osobę. Połączenie wartości tych zmiennych służy do opisania charakterystycznych stosunków społecznych w grupie.
17.Stopień oczekiwanego konformizmu wobec norm grupy. Tolerancja wobec zachowań dewiacyjnych oraz tolerancja wobec zinstytucjonalizowanych odchyleń od ściśle określonych norm grupowych.
Dotyczy to zakresu swobody w zachowaniu członków grupy, jaki uznawany jest przez pozostałych jej uczestników. Niektóre grupy i organizacje wymagają ścisłego przestrzegania norm przy minimalnej tolerancji wobec spontanicznych zachowań. Inne grupy zezwalają na duże odchylenia od norm. Omijanie norm może stać się dla grupy funkcjonalne i często występuje dłuższy lub krótszy etap, w którym nieprzestrzeganie norm staje się zachowaniem zinstytucjonalizowanym - „zinstytucjonalizowane nieprzestrzeganie zasad instytucjonalnych”. Zinstytucjonalizowane nieprzestrzeganie norm pojawia się:
1) gdy konieczności natury praktycznej stojące przed grupą wymagają zachowań przystosowawczych, pozostających w sprzeczności z ustalonymi od dawna normami, uczuciami, praktykami - normy i uczucia pozostają chwilowo na pozór niezmienione, podczas gdy dopuszczane milcząco odchylenia są w coraz większym stopniu uznawane przez członków grupy;
2) gdy nowo powstałe wymogi stoją w sprzeczności z owymi głęboko zakorzenionymi normami, odczuciami - te nowo powstałe wymogi są w rzeczywistości nieprzestrzegane, a zmieniające się normy i uczucia nadal kierują faktycznymi zachowaniami.
Znaczna część tolerowanych odchyleń od norm jest niezbędna do zapewnienia stabilności złożonych struktur społecznych.
18.System kontroli normatywnej.
Dotyczy procesów kontroli normatywnej regulującej zachowania członków grupy. Grupy i organizacje różnią się zakresem, w jakim sprawują kontrolę:
-poprzez bezpośrednio sformułowane przepisy (prawo);
-poprzez mniej jasno sformułowane, ale wyraźnie ukształtowane oczekiwania co do zachowań, wzmacniane uczuciami oraz wspierane doktryną moralna (obyczajami) oraz
-poprzez zrutynizowane, często powszechne, lecz nie tak zabarwione emocjonalnie oczekiwania (zwyczaje).
Z jednej strony przestrzeganie ustalonych norm egzekwowane jest przez specjalnych przedstawicieli, z drugiej strony normy przestrzegane są dzięki wzorcowanym społecznie reakcjom innych członów grupy, nawet jeśli nie spełniają specjalnych ról społecznych.
19.Stopień widoczności i obserwowalności w grupie.
Dotyczy zakresu, w jakim normy i wykonywanie ról w grupie dostępne są obserwacji innych ludzi (zajmujących niższe, rówieśnicze lub wyższe statusy).
Jest to z pewnością koncepcja szersza niż „widoczność społeczna”, która oznacza stopień dostrzegalności statusu społecznego (klasowego, rasowego) jednostki przez innych ludzi. Ujęcie obserwowalności jako cechy grupy zwraca uwagę badaczy na sposoby, jakimi struktura grupowa oddziałuje na wejście (informacji) i wyjście (reakcji), co następnie wpływa na sprawowanie kontroli społecznej.
20.Ekologiczna struktura grupy.
Cecha ta dotyczy przestrzennego rozmieszczenia członków grupy. Członkowie grupy mogą sąsiadować ze sobą przestrzennie w wysokim stopniu skupienia lub pozostawać w rozproszeniu. Stopień przestrzennej i funkcjonalnej bliskości wpływa na kształtowanie się stosunków społecznych, na typy kontroli oraz na siłę zaangażowania członków w grupę.
21.Samodzielność lub uzależnienie grupy.
Wyznacza zakres, w jakim grupy samodzielnie lub też w uzależnieniu od innych grup i instytucji wypełniają swoje funkcje w społeczeństwie i osiągają przypisane cele. Jeśli grupy same nie spełniają jednej (lub więcej) swych funkcji, to i tak mogą istnieć tak długo, dopóki inne grupy spełniają dla nich owe funkcje.
22.Stopień stabilności grupy.
Właściwość ta dotyczy zdolności grupy do przeciwstawiania się opozycji z zewnątrz, do utrzymywania swej struktury oraz przechodzenia bez zakłóceń do kolejnych stadiów rozwoju. Obserwowalna stabilność grupy uzależniona jest od wewnętrznej struktury grupy i od nacisku środowiska zewnętrznego.
23. Stopień stabilności strukturalnego środowiska grupy.
Dotyczy zdolności środowiska społecznego określonej grupy do utrzymania swego charakteru. Cecha ta jest różnorodnie powiązana z właściwością stabilności grupy. Stabilne środowisko społeczne przyczynia się do większej empirycznej stabilności grup działających w jego obrębie, ponieważ w coraz większym stopniu przystosowują się one do tego środowiska. Wysoko stabilne środowisko może jednak wytwarzać warunki stresowe dla grup podlegających procesom wyraźnych przemian - pojęcie opóźnienia kulturowego Ogburna.
24.Sposoby utrzymywania stabilności grupy i jej środowiska strukturalnego.
Według Simmela grupy i ich środowiska strukturalne różnią się mechanizmami służącymi do utrzymywania stabilności. Funkcją tą może być sztywność- gdy w sytuacji nacisków grupy utrzymują bez zmian swoje strukturalne i funkcjonalne właściwości lub elastyczność - gdy w odpowiedzi na zewnętrzne i wewnętrzne naciski wprowadzają odpowiednie zmiany strukturalne, aby dalej utrzymywać swe cechy funkcjonalne.
25.Względna pozycja społeczna grupy.
Grupy (oraz jednostki) są w społeczeństwie uszeregowane ze względu na prestiż i dostęp do kulturowo cenionych dóbr, nagród. A ponieważ statusy zawodowe szeregowane są w sposób wartościujący, więc jednostki, które je zajmują, też są zhierarchizowane w podobny sposób.
26. Względna siła grupy.
Dotyczy zdolności grupy do narzucania swoich zbiorowych decyzji: swym członkom oraz swemu środowisku społecznemu.
4