Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 96

R

OBERT

K.

M

ERTON

W

STĘPNA LISTA WŁAŚCIWOŚCI GRUPY

*

*Fragm. R.K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, przekład E. Morawska

Warszawa 1982

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 97

1. Ostrość lub mglistość społecznych definicji członkostwa w grupie.

Grupy w zdecydowany sposób różnią się między sobą stopniem ostrości, w jakim
definiowane jest uczestnictwo: od grup nieformalnych o nieostrych granicach, które można
wyodrębnić jedynie za pomocą systematycznego badania, do grup o jasno określonych i
sformalizowanych procedurach „nabywania” członkostwa. Cecha ta jest prawdopodobnie
związana z innymi właściwościami grupy, takimi np. jak sposoby kontroli społecznej. Jeśli
uczestnictwo w grupie nie jest jasno zdefiniowane, to skuteczna kontrola nad ludźmi, którzy
się uważają za jej członków jedynie nominalnych albo peryferycznych, będzie
przypuszczalnie utrudniona; orientacja członków grupy w wymogach roli będzie niezde-
cydowana i nieokreślona. Trzeba podkreślić, że chodzi tu o cechę grupy, a nie o indywidualne
różnice w definiowaniu sytuacji przez poszczególnych jej członków. Grupa może posiadać
jasno określone oraz łatwe do uchwycenia kryteria uczestnictwa lub też kryteria mgliste i
trudne do wyodrębnienia przez członków grupy czy ludzi spoza niej w otaczającej
społeczności.

2. Stopień zaangażowania jednostek w grupę, do której należą. Właściwość

ta odnosi się do zakresu oraz intensywności zaangażowania ludzi w ich grupę uczestnictwa.
Na jednym biegunie znajdują się grupy, które obejmują i regulują uczucia oraz zachowania
swych członków we wszystkich niema! ich rolach społecznych oraz postaciach jaźni (selves).
Można je nazwać -w neutralnym znaczeniu tego terminu - „grupami totalitarnymi”. Na
drugim biegunie istnieją natomiast grupy obejmujące i regulujące tylko ograniczony wycinek
jaźni i ról swoich członków. Nazwiemy je - grupami wycinkowymi”.

Chodzi tutaj nie o postawy i poczucie identyfikacji z grupą, które mogą cechować

indywidualnych jej członków, ale o właściwość grupy: o zakres, w jakim stopień
zaangażowania w grupę jest normatywnie przypisany i faktycznie realizowany. Ta ogólna
koncepcja była oczywiście często stosowana w socjologii: w społeczeństwie złożonym
jednostka pełni zazwyczaj bardzo wiele rozmaitych, odrębnych ról, z których każda może
angażować zaledwie małą część jej osobowości. W społeczeństwach mniej zróżnicowanych
uczestnictwo w grupie obejmuje zwykle znacznie większą część osobowości poszczególnych
jej członków. Wolno przypuszczać, że im jest wyższy kulturowo określony stopień zaangażo-
wania w grupę, tym większe jest prawdopodobieństwo, że będzie ona służyć jako grupa
odniesienia do rozmaitych ocen i zachowań.

3. Faktyczny okres trwania uczestnictwa w grupie.
4. 0czekiwany okres trwania uczestnictwa w grupie. Chociaż te dwie właś-

ciwości zmieniają się niezależnie od siebie, są ze sobą związane i mogą być rozpatrywane
łącznie. Odnoszą się - odpowiednio - do faktycznego okresu trwania uczestnictwa w grupie
oraz do społecznie i kulturowo uwarunkowanych oczekiwań odnośnie do trwałości tego
uczestnictwa. W niektórych grupach i organizacjach uczestnictwo posiada określony czas
trwania - tak rzeczywisty, jak i oczekiwany. Jednym z wielu przykładów jest tutaj szkoła. W
innych natomiast czas trwania jednego lub obu tych rodzajów uczestnictwa jest
nieograniczony. W co najmniej jednym studium poświęconym analizie tego zagadnienia

1

stwierdzono, że oczekiwania dotyczące względnej trwałości albo tymczasowości mieszkania
w danym miejscu oddziałują na zachowania członków społeczności, niezależnie od
faktycznego trwania pobytu. Grupy i organizacje niewątpliwie różnią się między sobą
stopniem trwałości faktycznego i oczekiwanego uczestnictwa.

5. Faktyczny okres istnienia grupy.
6. Oczekiwany okres istnienia grupy. Grupy i organizacje różnią się pod tymi

względami w taki sam sposób, jak członkostwo indywidualne. Faktyczny „wiek” grupy
stanowi cechę wpływającą przypuszczalnie na jej inne właściwości: elastyczność, względną

1

Zob. R.K. Merton, P.S. West, M. Jahoda, Patterns of Social Life, New York 1951. passim.

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 98

pozycję, system kontroli normatywnej i tak dalej

2

. Faktyczny okres istnienia grupy należy

jednakże odróżniać od oczekiwań związanych z prawdopodobnym okresem jej istnienia:
może to być związek powołany „czasowo” celem zaspokojenia określonej potrzeby, która -
raz zaspokojona - powoduje samounicestwienie grupy

3

, może to być również związek,

któremu towarzyszą oczekiwania nieograniczonego okresu trwania w nieograniczonej
czasowo przyszłości. Różnice w oczekiwanym okresie istnienia grupy będą przypuszczalnie
wpływały na autoselekcję członków, na rodzaj i stopień ich zaangażowania w grupę, na
wewnętrzną strukturę organizacyjną, jej znaczenie społeczne oraz inne właściwości, które
rozpatrzymy niebawem.

7. Absolutna wielkość grupy lub jej części składowych. Właściwość ta odnosi

się do liczby osób wchodzących w skład grupy. Jak wskazuje przeprowadzona wyżej analiza
pojęcia uczestnictwa w grupie, prosta na pozór sprawa obliczenia liczby członków wymaga
jednak od socjologa uprzedniego wprowadzenia pewnych założeń i podjęcia określonych
decyzji. Jakie będą kryteria członkostwa: obiektywnie mierzone natężenie interakcji
społecznych odwzorowane wedle oczekiwań innych członków grupy odnośnie do
wykonywania ról społecznych; samookreślenia jednostek jako należących do grupy; opinie
(określonej, dużej części) innych ludzi przypisujące członkostwo poszczególnym
jednostkom? Absolutna wielkość grupy rozumiana bywa niekiedy niejako liczba osób, lecz
jako liczba pozycji w grupowej organizacji. Przy takim rozumieniu często stwierdzany
związek pomiędzy wzrostem wielkości a wzrostem złożoności struktury społecznej staje się,
oczywiście, tautologią.

Jakkolwiek mierzona - cecha absolutnej wielkości grupy lub jej części składowych musi

być jednak wyraźnie odróżniana od cechy wielkości względnej.

8. Względna wielkość grupy albo jej części składowych

4

. Cecha ta bywa

często pomijana, nawet wtedy, kiedy w socjologicznej analizie grupy lub organizacji
społecznej uwzględnia się ją implicite. Odnosi się ona do liczby osób w grupie (czy w
określonej jej warstwie) w stosunku do liczby osób w innych grupach w tej samej sferze
instytucjonalnej (bądź też, w szczególnych wypadkach, w stosunku do grup w innych
dziedzinach instytucjonalnych). Znaczy to, że grupy lub organizacje o tej samej wielkości
względnej będą inaczej funkcjonowały w zależności od ich wielkości absolutnej i,
odpowiednio, grupy o tej samej wielkości absolutnej będą funkcjonowały odmiennie w

2

Najbardziej wnikliwej i systematycznej analizy tej właśnie cechy - faktycznego okresu życia grup i organizacji

- dokonał P.A. Sorokin: zob. Social and Cultural Dynamics, t. 4. New York 1937. s. 85 i nast. (fragmenty tej
pracy w tłum. B. Chwedeńczuka zostały opublikowane w: Elementy teorii socjologicznych, Warszawa 1975, s.
292-308) oraz Society, Culture, rozdz. 34, w którym zawarta jest obszerna bibliografia.

3

Monograficzną analizę przystosowania takiej organizacji na przykładzie National Foundation for Infantile

Paralysis, powołanej po odkryciu szczepionki Salka, przeprowadził D.L. Sills, The Volunteers: Means and Ends
in National Organization. New York 1957. Zob. także uwaga C.I. Barnarda (The Functions of the Executive.
Cambridge. Mass. 1938. s. 91): „Organizacja musi ulec rozpadowi, jeśli nie jest w stanie zrealizować swych
celów. Wiele sprawnie działających organizacji przestaje istnieć z tej właśnie przyczyny, i dlatego większość z
nich wymaga przyjmowania ciągle nowych celów”.

4

Pojęcia absolutnej i względnej wielkości grupy zaczerpnięte zostały z poniższego fragmentu Socjologii (tłum.

M. Łukasiewicz, Warszawa 1975, s. 125,126) Simmla. przy czym nadano im nieco inne znaczenie: „Zależność
różnic strukturalnych od różnic czysto ilościowych uwydatni się jeszcze bardziej, gdy zajmiemy się rolą jaką
odgrywają w grupie jednostki wybitne i wpływowe. Nie tylko bowiem określona liczba takich jednostek ma inne
znaczenie w wielkiej grupie niż w malej, co jest oczywiste, ale w raz ze zmianą liczebności grupy zmieniać się
będzie efektywne znaczenie tych jednostek nawet przy niezmienionej proporcji [podkr. R.K.M.]. Jeżeli w
mieście, liczącym 10 tyś. średnio zamożnych mieszkańców żyje milioner, jego wpływ na życie i charakter
miasta jest całkiem odmienny od znaczenia pięćdziesięciu milionerów, i odpowiednio każdego z nich. w mieście
liczącym 500 tyś. mieszkańców, mimo iż stosunek liczby milionerów do liczby ich współobywateli, pozornie
będący jedynym wyznacznikiem tego znaczenia, pozostaje niezmieniony. [...] Jak widać, absolutna [podkr. -
R.K.M.] wielkość grupy i absolutna liczba jej najbardziej wpływowych jednostek oddziałuje na stosunki
wewnątrz grupy niejednakowo, mimo iż stosunek liczbowy między nimi pozostaje identyczny” […]

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 99

zależności od ich wielkości w stosunku do innych grup w środowisku społecznym (odnosi się
to zarówno do grup, stowarzyszeń, jak i społeczności). Dla przykładu: socjologiczna sytuacja
społeczności o tym samym względnym składzie rasowym - niech to będzie 10% Murzynów, a
reszta biali - będzie zupełnie różna w zależności od tego, czy absolutna wielkość społeczności
będzie wynosiła sto czy sto tysięcy. Odpowiednio, struktura społeczna społeczności liczącej
sobie tysiąc mieszkańców będzie w istotny sposób odmienna w zależności od tego, czy
otaczają ją inne społeczności o podobnej wielkości absolutnej, czy też społeczności znacznie
większe albo mniejsze.

Wszystko to oznacza, że status społeczny i funkcje grup oraz organizacji o określonej

wielkości absolutnej będą inne w społeczeństwie, w którym istnieją podobne grupy i
organizacje o znacznie większej lub znacznie mniejszej wielkości absolutnej, inne zaś w
społeczeństwie, w którym istnieją porównywalne grupy oraz organizacje tej samej wielkości.
Na przykład względna wielkość dwu tak samo licznych uniwersytetów w Stanach
Zjednoczonych i w Anglii będzie zupełnie różna. Ta ogólna koncepcja znajduje oczywiście
wyraz w takich zwrotach, jak: Big fish in a small pond becoming a distinctly small fish in a
big pond” (duża ryba w małym stawie staje się małą rybką w wielkim stawie). Jak to jednak
często bywa z wyrażeniami idiomatycznymi. które chwytają pewne aspekty ludzkiego losu i
rzeczywistości społecznej, ich konsekwencje nie są potem systematycznie badane. Co więcej,
w przytoczonym wyżej powiedzeniu w znamienny sposób pomija się okoliczność, że ten sam
staw może być względnie duży lub mały - w zależności od tego, gdzie się znajduje. Wydaje
się w każdym razie, że pojęcia absolutnej i względnej wielkości bezpośrednio się wiążą z
teorią grup odniesienia.

9. Otwarty lub zamknięty charakter grupy. Właściwość tę omawialiśmy już w

tym rozdziale dosyć szczegółowo; przypomnijmy więc, że odnosi się ona do kryteriów
członkostwa w grupie, które mogą czynić ją względnie otwartą i dostępną albo względnie
zamkniętą i niedostępną. Właściwość ta oznacza stopień ekskluzywności grupy. We
wszystkich dziedzinach instytucjonalnych” pewne grupy starają się utrzymać stosunkowo
ograniczoną liczbę członków. Cecha ta jest przypuszczalnie związana z innymi
właściwościami

grupy:

jej

względnym

znaczeniem,

stopniem

„kompletności”,

samodzielności, dopuszczalnej dewiacji i tak dalej. Zważywszy na nasze wcześniejsze
rozważania na ten temat, to, co powiedzieliśmy tutaj, powinno w tej chwili wystarczyć.

10. „Kompletność”. Stosunek członków faktycznych do potencjalnych

członków grupy. Jak również wskazywaliśmy już przedtem dosyć szczegółowo,
wyodrębniona przez Simmla, lecz zapoznawana potem często przez socjologów cecha
kompletności dotyczy stosunku faktycznych członków grupy lub organizacji do jej członków
potencjalnych, to znaczy takich, którzy spełniają obowiązujące kryteria członkostwa. Należy
jeszcze raz podkreślić, że właściwość ta jest rozmaicie powiązana z innymi cechami grupy.
Na względną pozycję grupy w społeczności może np. wpływać - choć niekoniecznie w
sposób liniowy - stopień jej kompletności (jako cechy odmiennej od absolutnej lub względnej
wielkości grupy). Na przykład American Nurses Association (ANA), liczące w 1956 r. 178
tyś. członków, zdecydowanie przewyższa liczebnie American Medical Association (AMA),
do którego należy około 140 tyś. osób. Spośród wszystkich stowarzyszeń zawodowych
organizacja zrzeszająca lekarzy (AMA) posiada jednak w swoich szeregach najwyższą
proporcję osób spełniających warunki członkostwa (około 65% wszystkich dyplomowanych
lekarzy); pomimo większej liczebności w znaczeniu absolutnym, stowarzyszenie pielęgniarek
obejmuje odsetek znacznie niższy: około 41% pracujących zawodowo pielęgniarek w
„zorganizowanym pielęgniarstwie”. (Oba te związki są jednakże znacznie bliższe
kompletności niż większość istniejących stowarzyszeń zawodowych). Pozostawiając na boku
inne właściwości grupy różnicujące wpływy i znaczenie danego stowarzyszenia, bez żadnych
wątpliwości można uznać, że posiadając w swoich szeregach większy odsetek osób

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 100

kwalifikujących się do członkostwa, AMA może sobie rościć prawa do wyższej pozycji i
dysponować większą silą społeczną aniżeli ANA posiadające większą liczbę członków.
Powiązania pomiędzy wielkością absolutną, stopniem kompletności i znaczeniem społecznym
nie zostały jednak jeszcze do końca wypracowane. Powiadając, iż cecha kompletności nie
musi pozostawać w zależności liniowej do takich zjawisk społecznych jak prestiż czy
znaczenie społeczne, chcemy zwrócić uwagę na typ organizacji, która w celu osiągnięcia i
utrzymania swego elitarnego statusu dopuszcza jedynie ściśle ustaloną liczbę członków
spośród osób spełniających warunki uczestnictwa.

11. Stopień społecznego zróżnicowania. Cecha ta odnosi się do liczby statusów

społecznych i ról, które można wyróżnić w organizacji grupy. Co najmniej od czasów
Spencera wielokrotnie wskazywano, że wzrostowi wielkości grupy towarzyszy zazwyczaj jej
rosnące zróżnicowanie

5

. Jest jednak również faktem empirycznym to, iż organizacje o tej

samej wielkości absolutnej znacznie różnią się od siebie pod względem stopnia wewnętrznego
zróżnicowania statusów społecznych. I tak, stosunkowo niewielu statusom organizacje mogą
przypisywać wielu naraz członków, bądź też mnożyć strukturalnie odrębne statusy, z których
każdemu przypisana jest mniejsza liczba osób.

Cecha ta nie odnosi się, rzecz jasna, jedynie do hierarchicznego zróżnicowania statusów

społecznych. Zróżnicowanie społeczne jest często, acz niesłusznie, utożsamiane ze społeczną
stratyfikacją. Dzieje się tak po części dlatego, że zróżnicowane statusy są rozmaicie oceniane
(a zatem i szeregowane) przez członków społeczeństwa. Jak jednak wskazuje pojęcie
podziału pracy, na tym samym poziomie satysfakcji może istnieć duże lub małe
zróżnicowanie statusów społecznych: np. zajęcia zróżnicowane pod względem funkcji mogą
być szeregowane.

12. Kształt i wysokość drabiny stratyfikacji. Ta właściwość odnosi się do liczby

społecznie wyróżnionych i uszeregowanych warstw, względnej wielkości poszczególnych
warstw oraz względnego dystansu społecznego między nimi. Ponieważ tym cechom grup i
społeczeństw poświęcono już bardzo wiele uwagi badawczej, nie będziemy się nimi w tym
miejscu zajmować

6

.

13. Rodzaje i nasilenie więzi społecznej. Co najmniej od czasu ukazania się prac

Durkheima nasilenie więzi społecznej uznawane jest za właściwość grupy, która oddziałuje
na najrozmaitsze zachowania oraz na wykonywanie ról społecznych przez członków grupy.
Dałoby się wyodrębnić trzy typy więzi społecznej ze względu na jej podstawę

7

. Wszystkie

występują w każdej grupie czy społeczeństwie, co nie neguje bynajmniej istotnych różnic
między nimi. Grupy i społeczeństwa różnią się zakresem, w jakim istniejąca w nich więź
społeczna opiera się na takiej czy innej podstawie.

a) Więź społeczna wzbudzona kulturowo, wynikająca ze zinternalizowania przez

członków grupy wspólnych norm i wartości;

b) Więź społeczna wzbudzona organizacyjnie, wynikająca z realizacji jednostkowych i

grupowych celów poprzez współzależne działania członków grupy;

c) Więź społeczna wzbudzona strukturalnie, wynikająca np. z przeciwstawienia grup

5

Ta generalizacja empiryczna miała, oczywiście, podstawowe znaczenie w teorii struktury spójnej H. Spencera

(zob. Indukcyje socyjologii, cz. 2, [w:] Zasady socyjologii, t. 2, tłum. J.K. Potocki. Warszawa 1889, s. 7-145):
zależność tę analizują również EW. Terrien, D.L. Mills w przeprowadzonych niedawno badaniach empirycznych
(The Effect of Changing Size upon the Internal Structure of Organizations, „American Sociological Review”
1955, nr 20, s. 11-14).

6

Praca B. Barbera Social Stratification, New York 1957, stanowi obszerne studium porównawcze na ten temat.

7

Opracowano również inne, bardziej szczegółowe typologie. Zob. na ten temat W.S. Landecker, Types of

Integration and their Measurement, „American Journal of Sociology” 1951, nr 56, s. 332-340; idem, Integration
and Group Structure: an Area for Research, „Social Forces” 1951-1952, nr 30, s. 394-400; idem, Institutions
and Social Integration, „Papers of the Michigan Academy of Science, Arts and Letters” 1954, nr 39, s. 477-493.

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 101

własnych grupom obcym, z konfliktów z innymi grupami itp

8

.

Zagadnienie systematycznych zależności pomiędzy podstawami grupowej integracji a

innymi cechami grupy nie zostało na razie opracowane.

14. Skłonność do podziałów wewnętrznych lub jedność grupy. Tę złożoną

cechę można z pożytkiem ująć jako wypadkową właściwości 11. (stopień społecznego
zróżnicowania) i 13. (nasilenie więzi społecznej). Dotyczy ona pewnej szczególnej zmiennej
życia grupowego: niektóre grupy wykazują skłonność do kolejnych, często nieplanowanych
podziałów wewnętrznych aż do momentu, w którym powstające w ten sposób podgrupy
przekształcają się w grupy samodzielne. Inne grupy starają się ponownie włączyć powstające
podgrupy w szerszą organizację, tak aby służyły do wzmocnienia struktury i funkcji tej
organizacji9. Partie polityczne wydają się np. bardzo pod tym względem zróżnicowane:
niektóre rozdzielają się na liczne „partie odpryskowe”, inne utrzymują monolityczną jedność.
Z kolei: pewne grupy wykazują swoistą skłonność do „kolonizowania”, do kształtowania
zależnych od siebie grup na swój wzór i podobieństwo; niektóre z tych ostatnich
uniezależniają się potem od grupy macierzystej.

15. Zakres interakcji społecznych w obrębie grupy. Właściwość ta odnosi się do

oczekiwanego i faktycznego zakresu interakcji społecznych pomiędzy jednostkami
zajmującymi w grupie określone statusy społeczne. W pewnych grupach interakcje społeczne
w poważnej mierze ograniczone są do kontaktów między osobami zajmującymi „sąsiadujące”
ze sobą statusy w hierarchii (rówieśnicze oraz bezpośrednio niższe i wyższe), tak jak jest to
ujęte w koncepcji „kontaktów przebiegających wyznaczonymi kanałami” (going through
channels). Inne grupy i organizacje zapewniają natomiast więcej możliwości interakcji
między jednostkami zajmującymi zdecydowanie odmienne pozycje, jak np. w grupie
zhierarchizowanej, lecz stanowiącej jednocześnie „stowarzyszenie równych”. Należy jednak
podkreślić, że w grupie pierwszego rodzaju istnieje faktycznie znacznie więcej interakcji
społecznych pomiędzy jednostkami o różnych pozycjach, aniżeli wskazuje na to struktura
grupy (np. nieformalne sposoby komunikowania z pominięciem przypisanych kanałów), tak
samo jak w grupie drugiego rodzaju interakcje pomiędzy ludźmi zajmującymi nierówne
pozycje są często mniej liczne niż wynikałoby to z przepisów normatywnych.

16. Charakter stosunków społecznych w grupie. Jak wskazuje się w przyjętych od

dawna klasyfikacjach grup (pierwotne i wtórne, własne i obce, Gemeinschaft i Gesellschaft,
formalne i nieformalne), właściwość tę tradycyjnie uznawano za podstawowy wyróżnik
rozmaitych rodzajów grup. Na podstawie tej właśnie cechy Parsons zbudował swój dobrze
znany system zmiennych, ze względu na które można analitycznie opisać zależności w

8

To źródło więzi społecznej dostrzegali często nie tylko badacze społeczni, lecz również politycy i osobistości

publiczne. Por. np. następujący urywek z autobiografii T. Jeffersona (The Writings of..., t. l, Washington, D.C.
1903, s. 116): „Podczas wojny o Niepodległość, kiedy zespolił nas nacisk nieprzyjaciół z zewnątrz, a ich
przedsięwzięcia zmuszały do nieustannej czujności, duch ludu - pobudzony niebezpieczeństwem - uzupełniał akt
Konfederacji i przynaglał do żarliwych wysiłków, bez względu na ów akt urzędowy: kiedy jednak przywrócono
pokój oraz bezpieczeństwo i wszyscy podjęli pożyteczne oraz zyskowne zajęcia - mniej uwagi zwracano na
apele Kongresu”. Wnikliwej analizy owej prawidłowości w stosunkach międzygrupowych dokonał L.A. Coser w
pracy The Functions of Social Conflict, rozdz. 5: Conflict with Out-Groups and Group Structure.

9

Cenna analiza procesu kształtowania się podgrup w obrębie szerszej grupy zawarta jest w artykule G.A.

Theodorsona, Elements in the Progressive Development of Small Groups, „Social Forces” 1953, nr 31, s. 311-
320. Por. także następującą obserwację H. Martineau (The Positive Philosophy of Auguste Comte, London 1896,
s. 228), którą Theodorson trafnie przyjmuje za motto swego artykułu: „Istota dynamiki społecznej polega na
ujmowaniu każdego z tych stanów społecznych jako koniecznego rezultatu stanu poprzedniego i jako
nieodzownej przyczyny stanu, który następuje potem, zgodnie z aksjomatem Leibniza: „Teraźniejszość pełna
jest przyszłości”. W takim ujęciu przedmiotem nauki jest odkrywanie praw rządzących ową ciągłością. Ich zbiór
wyznacza bieg ludzkiego rozwoju”. Obecne teorie procesu stochastycznego w grupach stanowią dokładniejszą,
probabilistyczna wersję tej podstawowej koncepcji. W tym właśnie duchu P.F Lazarsfeld i R.K. Merton dokonali
analizy stosunków społecznych jako procesu (Friendship as Social Proces. [w:] Freedom and Conlrol in Modern
Society, red. M. Berger, T. Abel, C.H. Page, New York 1954, s. 18-66, a zwłaszcza cz. 2).

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 102

strukturze ról systemu społecznego: afektywne zaangażowanie - afektywna neutralność;
aspektowość - całościowość; uniwersalizm - partykularyzm; przypisanie - osiąganie;
orientacja na kolektyw - orientacja na własną osobę

10

. Kombinacje wartości tych pięciu

zmiennych służą do opisania swoistych stosunków społecznych panujących w grupie.

17. Stopień oczekiwanego konformizmu wobec norm grupy. Tolerancja

wobec

zachowań

dewiacyjnych

oraz

tolerancja

wobec

zinstytu-

cjonalizowanych odchyleń od ściśle określonych norm grupowych. Cecha ta
dotyczy zakresu swobody w zachowaniach członków grupy, jaki uznawany jest przez
pozostałych jej uczestników. Niektóre grupy i organizacje wymagają zwykle ścisłego
przestrzegania norm przy minimalnej tolerancji wobec spontanicznych odchyleń: tak właśnie
- jako epitet - rozumiany jest często termin „biurokracja”. Inne grupy zezwalają na duże
odchylenie od norm, jak np. grupy, które się chlubią tym, iż pozostawiają wiele miejsca dla
indywidualności i twórczości swych członków. Stereotypowy obraz biurokracji pruskiej
zbliżyłby się do pierwszego z tych dwu rodzajów. Pewne zaś organizacje społeczeństw
zachodnich powołane do rozwijania wiedzy i badań naukowych - do drugiego. W
rzeczywistości grupy pierwszego rodzaju dopuszczają oczywiście większą swobodę
zachowań, niż się to powszechnie zakłada, grupy zaś drugiego rodzaju - mniejszą. Nie
oznacza to jednak, że grupy i organizacje nie różnią się pod względem tej cechy.

Omijanie norm może się stać dla grupy funkcjonalne i często - jako zapoczątkowanie

zmiany strukturalnej - występuje dłuższy lub krótszy etap, w którym nieprzestrzeganie norm
staje

się

zachowaniem

zinstytucjonalizowanym.

Wzór

ten

nazwałem

„zinstytucjonalizowanym nieprzestrzeganiem zasad instytucjonalnych”

11

. To skomplikowane

stadium zmiany struktury społecznej wymaga znacznie bardziej szczegółowej analizy niż ta,
którą tu prezentujemy. Wolno jednak stwierdzić, że zinstytucjonalizowane nieprzestrzeganie
norm pojawia się wtedy, kiedy konieczności natury praktycznej stojące przed grupą lub
zbiorowością

(bądź

też

znacznie

większą

ich

częścią)

wymagają

zachowań

przystosowawczych, pozostających w sprzeczności z ustalonymi od dawna normami,
uczuciami i praktykami. Lub - odpowiednio, wtedy, kiedy nowo powstałe wymogi stoją w
sprzeczności z owymi głęboko zakorzenionymi normami, odczuciami i praktykami

12

. W

10

Zob. T. Parsons, The Social System, Glencoe, III. 1951, s. 58-88.

11

Rozmaitych przykładów zinstytucjonalizowanego omijania norm w różnych dziedzinach instytucjonalnych

dostarcza W.E. Moore w pracy: Industrial Relations and the Social Order, wyd. popr. New York 1951. s. 114:
zob. także L. Wilson, The Academic Man, New York 1941, s. 218-219; R.M. Williams, jun., American Society,
New York 1951, s. 360-365; G.E. Simpson, J.M. Yinger, Racial and Cultural Minorities, [w:] An Analysis of
Prejudice and Discrimination, New York 1953, s. 658-660; J.H. Fichter, The Marginal Catholic, „Social Forces”
1953, nr 32, s. 169.

12

W związku z wydarzeniami, które nastąpiły po ogłoszeniu 17 maja 1954 r. decyzji Sądu Najwyższego

stwierdzającej, że segregacja rasowa w instytucjach oświatowych jest niezgodna z konstytucją, można
przytoczyć sformułowanie z r. 1948 odnośnie do zastosowań koncepcji zinstytucjonalizowanego omijania norm:
„W niekorzystnym klimacie kulturowym - co nie wyklucza bynajmniej błogosławionego regionu głębokiego
Południa - pierwszym środkiem będzie przypuszczalnie działanie za pomocą prawnego i administracyjnego
zwalczania skrajnej dyskryminacji, z pełną świadomością ogromnego prawdopodobieństwa, że przepisy owe
będą przez jakiś czas systematycznie obchodzone. Możemy oczekiwać na tych obszarach kulturowych
powszechnej praktyki łamania prawa, równie może powszechnej, jak się to działo w całych Stanach
Zjednoczonych po wprowadzeniu 18. poprawki do konstytucji, nierzadko przy współudziale urzędowych
przedstawicieli prawa. Wielka przepaść dzieląca nowe prawo od miejscowych obyczajów nie pozwoli na
natychmiastową, istotna zmianę panujących praktyk. Symboliczne kary za naruszanie przepisów będą
prawdopodobnie częstsze niż rzeczywista kontrola. W najlepszym wypadku można oczekiwać, iż istotne zmiany
będą następowały nierównomiernie i rozpaczliwie powoli. Przemiany ekonomiczne mogą jednak wesprzeć w
swoim czasie nowe prawo zwalczania dyskryminacji. Kiedy ekonomiczne konieczności zaczną naciskać
opornych, którzy nie zmobilizowali wszystkich zasobów siły roboczej ani nie rozszerzyli lokalnego rynku pracy,
płacąc równo i sprawiedliwie, zaczną oni powoli zarzucać pewne praktyki dyskryminacyjne, doszedłszy do
wniosku, że nie zawsze się opłacają - nawet dyskryminującym” (R.K. Merton. Discrimination and the American
Creed. [w:] Discrimination and National Welfare. red. R.M. MacIver, New York 1949. s. 101. 120).

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 103

pierwszym wypadku normy i uczucia pozostają chwilowo na pozór niezmienione, podczas
gdy dopuszczane milcząco odchylenia są w coraz większym stopniu uznawane przez
członków grupy. W wypadku drugim, nowo powstałe wymogi instytucjonalne są w
rzeczywistości nieprzestrzegane, podczas gdy powoli zmieniające się normy i uczucia nadal
kierują faktycznymi zachowaniami. Można przypuszczać, że znaczna część tolerowanych
odchyleń od norm jest funkcjonalnie niezbędna do zapewnienia stabilności złożonych struktur
społecznych.

18. System kontroli normatywnej. Ta właściwość dotyczy procesów kontroli

normatywnej regulującej zachowania członków grupy. Grupy i organizacje różnią się między
sobą zakresem, w jakim sprawują kontrolę: poprzez bezpośrednio sformułowane przepisy
(prawo); poprzez mniej jasno sformułowane, lecz wyraźnie ukształtowane oczekiwania co do
zachowań, wzmacniane uczuciami oraz wspierane doktryną moralną (obyczajami) oraz
poprzez zrutynizowane, często powszechne, lecz nie tak zabarwione emocjonalnie
oczekiwania (zwyczaje). Na jednym biegunie przestrzeganie ustalonych i oficjalnie
ogłoszonych norm egzekwowane jest przez specjalnych przedstawicieli, którym przypisano tę
właśnie rolę; na drugim - normy przestrzegane są dzięki „spontanicznym”, choć
uwzorowanym społecznie reakcjom innych członków grupy, nawet jeśli nie przypisano im w
tym celu specjalnych ról społecznych. Zagadnienie sposobu, w jaki system kontroli
normatywnej wiąże się z innymi cechami grup i organizacji, nie zostało jak dotąd
opracowane.

19. Stopień widoczności i obserwowalności w grupie. Cecha ta dotyczy zakresu,

w jakim normy i wykonywanie ról w grupie dostępne są obserwacji innych ludzi
(zajmujących statusy niższe, rówieśnicze i wyższe). Jest to koncepcja szersza od tej, którą
socjologowie amerykańscy od dawna nazywają „widocznością społeczną”, rozumiejąc przez
to stopień, w jakim status społeczny (a zwłaszcza klasowy, kastowy, rasowy i etniczny)
jednostek dostrzegalny jest dla innych ludzi. W owym szerszym znaczeniu cecha widoczności
i obserwowalności wymaga znacznie większej liczby badań niż jej dotąd poświęcono - po
części dlatego, że istnieją dowody wskazujące na to, iż stanowi ona milcząco przyjmowany
element wielu analiz grupowej struktury i zachowań, po części (długo po tym, jak została
pomysłowo, acz w niezbyt jasny sposób wprowadzona przez Simmla) dlatego, że wiele jej
konsekwencji dla struktury i procesów społecznych dopiero obecnie nabiera oczywistości, po
części wreszcie dlatego, iż, jak zobaczymy dalej, wiąże się ona bezpośrednio z jednym z
podstawowych problemów teorii grup odniesienia.

Omawiając socjologiczny charakter arystokracji, Simmel wspomina o tej właściwości w

swoistej dlań, eseistycznej formie: „[...] Istnieje [...] także absolutna granica liczby
panujących, po przekroczeniu której arystokracja jako forma grupy utrzymać się dłużej nie
może. Granicę tę określają częściowo warunki zewnętrzne, częściowo zaś psychologiczne:
grupa arystokratyczna, jeśli ma sprawnie funkcjonować, musi być [»widoczna lub
obserwowalna« - R.K.M.] dla każdego członka [grupy - R.KM.], każdy musi osobiście znać
każdego [...]”

13

.

13

G. Simmel (Socjologia, op. cit., s. 115-116) posłużył się tutaj terminem übersehbar - wydaje się, że sens

oryginału lepiej oddają terminy „widoczny” (visible) lub „obserwowalny” (observable) (w polskim przekładzie
pracy Simmla użyto słowa „przejrzysty” - przyp. red.), oznaczające, iż coś jest natychmiast widoczne, łatwo
obserwowalne. Jak powszechnie wiadomo - przynajmniej do czasu, kiedy Santayana jako student w Berlinie
pisał do W. Jamesa: „odkryłem tu Privatdozenta, dr. Simmla, którego wykłady bardzo mnie interesują” - Simmel
często pisał tak, jakby naprawdę uważał, że „istnieją przedsięwzięcia, w których pewna doza nieuporządkowania
jest najwłaściwszą metodą”. Nie pracował systematycznie, opierając się na takiej zmiennej jak „widoczność”;
zamiast tego odwoływał się do niej sporadycznie. Na przykład jego rozważania na temat „socjologii zmysłów”
wiążą się pośrednio z pojęciem widoczności, ale wydobycie owych związków pozostawia Simmel swym i tak
bardzo zobowiązanym czytelnikom (por. ibidem, s. 395-411). L.A. Coser, jun. w swojej pracy The Functions of
Social Conflict - będącej próbą usystematyzowania niektórych intuicji autora Socjologii - przytacza uwagę J.

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 104

Simmel intuicyjnie wyczuwał podstawowe znaczenie widoczności jako cechy grupy, lecz

pozbawiony oparcia w teorii, która powstać miała dopiero później, nie był w stanie
usystematyzować swych intuicji, rozpatrzyć wpływu zarówno struktury grupowej, jak i
wielkości grupy na zmienności owej cechy oraz wypracować jej powiązań z systemami
kontroli działającymi w celu utrzymania stabilności w grupie. W powstającej obecnie „teorii
informacji” wskazuje się w sposób oczywisty, że Simmel dostrzegł tu cechę grupy, która
silnie oddziałuje na jej funkcjonowanie i rozwój. Można już bowiem dzisiaj powiedzieć (nie
kontentując się jedynie stosowaniem analogii i niewłaściwie zrozumianych zwrotów), że
grupy społeczne różnią się w swej organizacji w ten sposób, iż niektóre z nich zapewniają
efektywne „sprzężenie zwrotne” „informacji” dla ludzi regulujących zachowania członków
grupy, inne zaś nie gwarantują prawie wcale takiego sprzężenia. Warunki strukturalne
sprzyjające widoczności albo obserwowalności wykonywania ról zapewnią naturalnie
właściwe sprzężenie zwrotne w sytuacji, kiedy wykonywanie roli odbiegać będzie od
oczekiwań grupy. W takich bowiem warunkach reakcje innych członków grupy (mające na
celu sprowadzenie dewianta z powrotem na drogę panujących norm) wystąpią niemal
natychmiast po zajściu takiego zachowania dewiacyjnego. Odpowiednio - kiedy istnieją
strukturalne przeszkody dla takiej bezpośredniej oraz natychmiastowej obserwowalności,
wtedy zachowania dewiacyjne mogą się kumulować i odbiegać coraz bardziej od panujących
wzorów, zanim zostaną zauważone przez innych członków grupy. Dostrzeżone wreszcie -
wywołują u nich nadmierną reakcję, która spowoduje wyłącznie silniejsze wyobcowanie
dewiantów, zamiast „likwidacji” dewiacji. Takie strukturalne przeszkody na drodze
przepływu informacji (termin ten stanowi, jak się wydaje, współczesny odpowiednik pojęcia
przejrzystości Simmla) będą w ten sposób osłabiały względną stabilność grupy, powodując
nieprawidłowe i nieregularne wahania kontroli społecznej.

Wiele badań poświęcono niedawno zagadnieniom marginesowo związanym z tą właśnie

cechą grupy. Są to przede wszystkim badania nad sposobami, w jakie sieci informacyjne
stworzone przez eksperymentalnie uproszczone struktury grupowe oddziaływają na natężenie,
zakres i rodzaj przepływającej informacji wraz z towarzyszącymi temu konsekwencjami nie
tylko dla wykonywania zadań, lecz również i dla kontroli społecznej. Do naszych rozważań
wystarczy chyba tylko wspomnieć o kilku takich pracach, a zwłaszcza o badaniach Alexa
Bavelasa i jego współpracowników, które spośród ostatnich studiów z tej dziedziny wydają
się bodaj najbardziej dalekosiężne

14

.

W innych badaniach, ujętych raczej w terminach psychologu społecznej niż społecznej

struktury, rozpoczęto niedawno poszukiwania systematycznych różnic w stopniu
poinformowania o uczuciach członków grupy między przywódcami a szeregowymi
uczestnikami

15

. Zapoczątkowują one niewątpliwie kolejne stadium badań społecznych, w

których zostaną połączone oba rodzaje analiz: strukturalna i psychologiczna.
Obserwowalność uczuć oraz wykonywania ról zostanie w ten sposób powiązana ze strukturą
grupy, z przepływem informacji oraz z funkcjonowaniem kontroli społecznej.

Ortegi y Gasseta dotyczącą stylu pracy Simmla: „Ten przenikliwy umysł - rodzaj filozoficznej wiewiórki - nigdy
nie rozpatrywał przedmiotu swoich badań jako problemu samego w sobie, lecz traktował go jako platformę, na
której dokonywał wspaniałych ćwiczeń analitycznych”. Nigdzie ta ocena nie znajduje lepszego potwierdzenia
niż w sporadyczności, z jaką Simmel stosował pojęcie widoczności lub obserwowalności.

14

Zob. A. Bavelas. Communication Patterns in Task-oriented Groups, [w:] The Policy Sciences, red. D. Lerner,

H.D, Lasswell, Stanford 1951, s. 198-202 oraz inne prace współpracowników Bavelasa: G.A. Heise. G.A. Miller
Problem Solving by Small Groups Using Carious Communicatian Nets, „Journal of Abnormal and Social
Psychology” 1951. nr 46. s. 327-336; Information Theory in Psychology: Problems and Methods, red. H.
Quastler Glencoe 1955; H. Guetzkow, H.A. Simon, The Impact of Certain Communication Nets upon
Organization on Performance in Task-oriented Groups, „Management Science” 1955. nr l, s. 233-250,

15

Zob. K. Chowdhry. T.M. Newcomb. Tlie Relative Abilities of Leaders and Non-leaders to Estimate Opinions

of Their Own Groups, „Journal of Abnormal and Social Psychology” 1952. nr 47, s. 51-57. [...]

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 105

Spośród badań socjologicznych dotyczących tego czy innego aspektu obserwowalności w

zaproponowanym tu znaczeniu można wymienić dokonaną przez Blaua analizę stosowania
statystycznych mierników określających zakres i charakter wykonywania ról w organizacjach
biurokratycznych wraz z towarzyszącymi konsekwencjami z zakresu kontroli społecznej

16

oraz analizę przyjaźni ujmowanej jako proces społeczny, w której jako zmienną podstawową
przyjmuje się warunki sprzyjające wyrażaniu uczuć między parami przyjaciół lub powodujące
ich trwałe stłumienie

17

.

Ponieważ badania społeczne nad zależnością przepływu informacji i organizacji

społecznej ogromnie się rozrosły i jeszcze ciągłe się znajdują w procesie konsolidacji, nie
będziemy się nimi tutaj dłużej zajmowali. Powtórzmy jednak to, co ma dla nas znaczenie
podstawowe: ujęcie obserwowalności jako właściwości grupy kieruje uwagę badawczą na
sposoby, jakimi struktura grupowa oddziałuje na wejście (informacji) i wyjście (reakcji), co z
kolei wpływa na sprawowanie kontroli społecznej.

Jak już wskazywaliśmy, cecha obserwowalności jest elementem, który musi być

uwzględniony w teorii grup odniesienia, ponieważ różnice w znajomości norm grupy
zdecydowanie wpływają na aspekt, w ja kim owa grupa może zostać przyjęta jako
normatywny układ odniesienia. Zagadnienie to będzie jednak stosowniej rozważyć nieco
później, kiedy już zamkniemy wykaz właściwości grupowych,

20. Ekologiczna struktura grupy. Cecha ta dotyczy przede wszystkim przestrzennego

rozmieszczenia członków grupy, ponieważ inne zmienne ekologiczne włączane zazwyczaj do
teorii ekologii rozpatrywane były w innym miejscu. Oczywiste jest to, że grupy różnią się pod
względem tej właściwości: ich członkowie mogą sąsiadować ze sobą przestrzennie w
wysokim stopniu skupienia, mogą również pozostawać w dużym rozproszeniu. Niedawne
badania nad tą cechą wskazują zgodnie, iż stopień przestrzennej i funkcjonalnej bliskości
wpływa na kształtowanie się stosunków społecznych, na typy kontroli społecznej oraz na siłę
zaangażowania w grupę jej członków

18

. Właściwość ta wiąże się prawdopodobnie również z

obserwowalnością wykonywania ról.

21. Samodzielność lub uzależnienie grupy. Grupy różnią się między sobą pod

względem zakresu, w jakim samodzielnie lub też w uzależnieniu od innych grup i instytucji w
szerszym społeczeństwie wypełniają swe funkcje i osiągają przypisane cele. Nawet jeśli same
nie spełniają jednego (albo więcej) ze swych wymogów funkcjonalnych, grupy mogą istnieć
tak długo, jak długo inne grupy w społeczeństwie spełniają dla nich owe wymogi. Pozory
całkowitej samodzielności są z socjologicznego punktu widzenia często mylące. Na przykład:
kibuce w Izraelu nie mogłyby z pewnością utrzymać swego socjalistycznego charakteru,
gdyby nie inne części izraelskiej gospodarki i społeczeństwa, które spełniają dla nich niektóre
podstawowe wymogi i gdyby nie pomoc dostarczana spoza Izraela

19

. Koncepcja rozmaitych

16

Zob. P.A. Blau, The Dynamics of Bureaucracy, Chicago 1955, zwłaszcza rozdz. 3: Statistical Records of

Performance

17

Zob. P.F. Lazarsfeld. R.K. Merton, Friendship as Social Process, op. cit., zwłaszcza cz. 2.

18

Wielu przykładów powiązań między odległością przestrzenną a kształtowaniem się stosunków przestrzennych

dostarczają następujące prace: R.K. Merton, The Social Psychology of Housing, [w:] Current Trends in Social
Psychology, red. W. Dennis, Pittsburgh 1948, zwłaszcza s. 203-209; L. Festinger, S. Schachter, K. Back, Social
Presures in Informal Groups: A Study of Human Factors in Housing, New York 1950, zwłaszcza rozdz. 3:
T.Caplow, R. Forman, Neighbourhood Interaction in a Homogeneous Community, „American Sociological
Review” 1950, nr 15, s. 357-366; H.J. Gans, The Sociology of New Towns, „Sociology and Social Research”
1956, nr 40, s. 231-239. Istnieje obecnie wiele badań socjologicznych poświęconych analizie zależności
przestrzennego rozmieszczenia ludzi i ich zachowań oraz stosunków społecznych: uporządkowanie wyników
owych badań byłoby z pewnością warte wysiłku.

19

E. Rosenfeld, Institutional Change in the Israeli Collectives, Columbia 1952 (praca doktorska); M.E. Spiro.

Kibbutz: Venture in Utopia, Cambridge 1956; B. Barber, Social Stratification, op. cit.; G. Simmel (Socjologia.
op. cit., s. 112) zauważył, że ,[...] wprowadzenie ustroju socjalistycznego, bądź zbliżonego doń, okazało się jak
dotąd możliwe tylko w bardzo małych grupach, zaś w grupach dużych próby te kończyły się zawsze

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 106

stopni społecznej samowystarczalności grupy czy społeczności została bardzo starannie
opracowana i była badana empirycznie przez socjologów wsi; wydaje się, że stosuje się ona
nie tylko do wiejskich segmentów społeczeństwa.

22. Stopień stabilności grupy. Właściwość ta dotyczy zdolności grupy do

przeciwstawiania się opozycji z zewnątrz, do utrzymywania swej struktury oraz
przechodzenia bez zakłóceń do kolejnych stadiów rozwoju. Nie chodzi tutaj o tempo
wymiany „składu osobowego; jest to cecha odrębna, choć przypuszczalnie z powyższą
związana. Ponadto właściwość ta różni się także od więzi społecznej (cecha 13.), która - choć
związana ze stabilnością - bynajmniej nie jest z nią tożsama. Określając tę cechę jako
„zdolność”, a niejako obserwowany empirycznie stopień stabilności, pragnę wyraźnie
podkreślić (na co wskazują zresztą dalsze rozważania), że obserwowana stabilność grupy
uzależniona jest od nacisku środowiska zewnętrznego, a nie tylko od wewnętrznej struktury
grupy.

23. Stopień stabilności strukturalnego środowiska grupy. Właściwość ta

dotyczy zdolności środowiska społecznego określonej grupy do utrzymania swego charakteru.
Cecha ta jest prawdopodobnie wielorako powiązana z właściwością stabilności grupy. Dla
przykładu: stabilne 'środowisko społeczne przyczynia się do większej empirycznej stabilności
grup działających w jego obrębie, ponieważ w coraz większym stopniu przystosowują się one
do tego środowiska. Wysoko stabilne środowisko może jednak tworzyć warunki stresowe dla
grup podlegających procesom wyraźnych przemian. Do takiej właśnie sytuacji - ujętej raczej
w terminach struktury społecznej aniżeli kultury - odnosi się przypuszczalnie pojęcie
opóźnienia kulturowego Ogburna.

24. Sposoby utrzymywania stabilności grupy i jej środowiska strukturalnego. Jak często

podkreślał Simmel, grupy i ich środowiska strukturalne różnią się mechanizmami służącymi
do utrzymywania stabilności, funkcję tę może pełnić względna sztywność lub względna
elastyczność. Oznacza to, że w sytuacji nacisków mogą one bądź utrzymywać bez zmian swe
strukturalne i funkcjonalne właściwości, bądź też - w odpowiedzi na wewnętrzne i zewnętrzne
naciski - mogą utrzymywać swe cechy funkcjonalne dzięki odpowiednim zmianom
strukturalnym. Chociaż ta dobrze znana koncepcja wymaga istotnego uściślenia, nawet w
obecnej, surowej postaci sugeruje, iż grupy różnią się znacznie co do sposobów
przystosowania do wewnętrznych i zewnętrznych nacisków.

25. Względna pozycja społeczna grupy. Grupy, jak i jednostki, są społecznie

uszeregowane ze względu na prestiż i dostęp do kulturowo cenionych nagród. Socjologowie
przyjmują za pewnik, że statusy zawodowe szeregowane są w sposób wartościujący i że
jednostki, które je zajmują, zaszeregowane są w sposób podobny. Jesteśmy jednak nieco
bardziej kapryśni, jeśli chodzi o włączenie do naszych badań danych dotyczących względnej
pozycji grup i organizacji

20

. Tymczasem nawet codzienne obserwacje wskazują wyraźnie, iż

pewne aspekty pozycji grupy mają znaczenie bardzo istotne; jak kilkadziesiąt lat temu
zaobserwowali Park oraz Burgess i co z uporem podkreślali ewolucjoniści, proces rywalizacji
dotyczy nie tylko względnej pozycji jednostek, lecz również grup, organizacji i społeczeństw.

26. Względna sita grupy. Właściwość ta dotyczy zdolności grupy do narzucania swoich

zbiorowych decyzji: a) swym członkom; b) swemu środowisku społecznemu. Zakładamy
tutaj, że względna siła grupy jest wypadkową jej innych cech, ale szczegółowa analiza tego
złożonego problemu ciągle jeszcze pozostaje w stadium początkowym

21

.

niepowodzeniem”. Przy bliższej analizie okazuje się jednak, że ta generalizacja empiryczna ma charakter
warunkowy: uzależniona jest od innych właściwości grupy, wprowadzonych przez Simmla w sposób
niesystematyczny przy okazji rozważań nad konkretnymi przypadkami historycznymi.

20

Szczególny wkład Warnera (zob. np. W.L. Warner, P.S. Lunt, The Social Life of a Community, New Haven

1941) polega m.in. na zapoczątkowaniu analizy względnej pozycji grup i organizacji.

21

Badania prowadzone obecnie przez RS. Lynda rzucą chyba nieco światła na to zagadnienie. Zob. także F.

Hunter, Community Power Structure, Chapel Hill 1953; R.J. Pellegrin, C.H. Coates, Absentee-owned

Robert K. Merton

Wstępna lista właściwości grupy

Strona | 107

Zamknięcie w tym miejscu listy właściwości grupowych jest oczywiście decyzją

arbitralną, istnieje bowiem co najmniej tyle samo (jeśli nie zgoła odmiennych) cech, które
byty badane przez socjologów. Nasz wykaz ma jednak charakter wstępnego zarysu, a nie
wyczerpującej listy właściwości grupy. Stanowi niewielki krok naprzód w kierunku
pożądanego teoretycznie celu zbudowania schematu pojęciowego służącego opisowi grup
społecznych. Jakiś schemat tego rodzaju jest bez wątpienia niezbędny, jeżeli wielką liczbę
faktów dotyczących grup i struktury grupowej mamy ująć łącznie w postaci skonsolidowanej
wiedzy.

Corporations and Community Power Structure, „American Journal of Sociology” 1956, nr 61. s. 413-419.