„Funkcjonalizm strukturalny Talcotta Parsonsa i neofunkcjonalizm Roberta Mertona. Próba porównania”.
Głównym celem mojego eseju jest przedstawienie założeń teoretycznych funkcjonalizmu strukturalnego Talcotta Parsonsa oraz neofunkcjonalizmu Roberta Mertona. W swojej pracy chciałbym przedstawić i przybliżyć funkcjonalizm oraz związane z nim założenia. Porównuje teorie Roberta Mertona i Talcotta Parsonsa, wykazuje główne różnice miedzy nimi jak również elementy zbliżone do siebie. Przyjmuję hipotezę mówiącą o tym, że teorie obu autorów różnią się znacznie od siebie, jednak posiadają też elementy wspólne, wzajemnie się uzupełniające i stanowiące kontynuacje wcześniejszych twierdzeń funkcjonalizmu.
Według Encyklopedii socjologii funkcjonalizm jest „jedną z najstarszych i najdłużej dominujących w socjologii perspektyw teoretycznych". Jej korzenie sięgają organicyzmu Herberta Spencera i Emile Durkheima. Spencer przedstawia analogie między organizmem a społeczeństwem. Teoria ta ma charakter „myślenia całościowego", które stało się składnikiem orientacji funkcjonalnej. Spencer wprowadził również pojęcie funkcji; „każdy organ ma swoją funkcję, a każda funkcja ma swój specjalny organ, oto prawo wszelkiej organizacji". Funkcjonalizm pojawił się w pierwszej kolejności w antropologii społecznej, jego narodziny utożsamiane są z dziełami Bronisława Malinowskiego i Alfreda Radcliffe-Browna. Rezultatem rozważań teoretycznych funkcjonalistów w antropologii było wypracowanie modeli pojęciowych, które przejęli kontynuatorzy funkcjonalizmu w socjologii, głównie Robert Merton, Wilbert Moore, Kingsley Davis. Talcott Parsons. Funkcjonalizm oznaczy próbę ujęcia życia społecznego jako całości , jako całości funkcjonalnej, dąży do wyjaśnienia zjawisk, faktów i procesów społecznych poprzez funkcje jakie spełniają w kulturze danego społeczeństwa. Społeczeństwo jest rozpatrywane jako całość sama w sobie, która nie może być oddzielona od swoich elementów składowych ani nie jest do nich redukowalna. System społeczny ma zatem charakter samo regulacyjny, wykazuje tendencje do utrzymania samego siebie w stanie równowagi.
W latach 80-tych XX wieku w socjologii amerykańskiej nastąpił czas rozwoju neofunkcjonalizmu jako etykiety różnych rodzajów aktywności teoretycznej, głównie teoretyków pozostających pod wpływem Parsonsa. Analizowali przede wszystkim zjawiska społeczne w terminach specyficznych wymogów funkcjonalnych, przypisywali szczególne znaczenie wymogom funkcjonalnym przy wyjaśnianiu zróżnicowania społecznego, integracji
i ewolucji społecznej. Mowa tu przede wszystkim o Richardzie Munchu i Niklasie Luhmannie. Niektórzy, np. Robert Wuthnow, podkreślali znaczenie procesów kulturowych i opisywali funkcje rytuałów i ich wkład w integrację struktury społecznej.
Zarówno Merton, jak i Parsons są znanymi teoretykami funkcjonalizmu, w sowich poglądach na temat praktykowania analizy funkcjonalnej przyjęli całkowicie odmienne kierunki. Merton zwracał uwagę na empiryczny charakter funkcjonalizmu, postulował tezę, że teoria funkcjonalna powinna być odległa od schematów analitycznych, w które organizowane są zdarzenia empiryczne. Na przeciwnym stanowisku tego poglądu stał Talcott Parsons, według jego postulatów funkcjonalizm powinien stanowić „masę" złożoną ze schematów i pojęć analitycznych. Merton dążył do ograniczenia do minimum założeń funkcjonalnych, podczas gdy Parsons miał zamiar zbudować funkcjonalny schemat analityczny, mogący wyjaśnić rzeczywistość.
Według Mertona dążenie przez Parsonsa do pełnego systemu pojęć może zostać uznane za przedsięwzięcie daremne i mające mizerne wyniki, ponieważ badania te „stanowią tak zabawne przedsięwzięcie i tak samo niewiele obiecują, jak te wszechobejmujące systemy filozoficzne, które poszły w zasłużone zapomnienie". [3] Według Mertona poglądy takich socjologów jak Parsons nie są teoriami lecz systemami filozoficznymi. Jego zdaniem „analizie funkcjonalnej może być poddany całkowity zbiór danych socjologicznych (...) zasadniczo wymaga się tu, by przedmiot analizy stanowił element standaryzowany, taki jak role społeczne, wzory instytucjonalne, procesy społeczne, wzory kultury, normy grupowe, organizacja społeczna, struktura społeczna, środki służące kontroli społecznej". [4]
Merton zaproponował teorie średniego zasięgu, według niego teorie te „dają większe szanse teoretyczne niż funkcjonalna teoria ogólna, albowiem zostały sformułowane na niższym poziomie abstrakcji, zawierając wyraźnie zdefiniowane i zoperacjonalizowane pojęcia wkomponowane w twierdzenia o zależnościach zjawisk o ograniczonym zasięgu".[5] Teoria ta jest stosowana w socjologii do nadawania kierunku badaniom empirycznym, posługuje się pojęciami abstrakcyjnymi, utrzymują związek ze światem empirycznym, zajmują się ograniczonymi aspektami zjawisk społecznych. Merton zwraca uwagę na to, że do budowy teorii średniego zasięgu należy wykorzystać postać funkcjonalizmu, która „przyjęciu paradygmatu, który mógłby pozwolić zarówno na łatwe wyszczególnienie, jak i sformułowanie odpowiednich pojęć, umożliwiając systematyczne rewidowania i przekształcanie tych pojęć, gdy tylko będą tego wymagać dane empiryczne".[6]
W przeciwieństwie do Mertona, Parsons postulował w budowaniu teorii socjologicznej analityczny realizm, stosowanie ograniczonej liczby pojęć, które będą obiektywnie przedstawiać aspekty zewnętrznego świata. Nie są one powiązane z konkretnymi przedmiotami, lecz z ich analitycznie wyodrębnionymi elementami. Zdaniem Parsonsa głównym zadaniem teorii funkcjonalizmu jest rozwijanie pojęć, które są wyodrębnione z empirycznej rzeczywistości.
Postulował wykorzystywanie tych pojęć do rozwijania zgeneralizowanych systemów zamiast do bezpośredniego włączania ich do twierdzeń teoretycznych. Jednak aby było to możliwe należy uporządkować pojęcia w system analityczny, który mógłby uchwycić znaczące cechy rzeczywistości.
Zarówno dla Mertona jak i dla Parsonsa funkcjonalizm służy jako narzędzie do porządkowania pojęć, jak i strategia odróżniania istotnych procesów od nieistotnych.
W swoich poglądach Merton wychodzi od przedstawienia struktury społecznej. Spośród jej elementów za najważniejsze uważa kulturowo zdefiniowane zamierzenia, będące w postaci usankcjonowanych celów dla wszystkich członków społeczeństwa. Drugim z wyróżnionych elementów struktury społecznej określa i reguluje sposoby zmierzania do tych celów. Zdaniem Mertona każda grupa społeczna „nadmiernie kojarzy swe cele kulturowe z zakorzenionymi w obyczajach bądź instytucjach przepisami, wyznaczającymi dozwolone sposoby zmierzania do tych celów". Zwraca uwagę na to, że cele kulturowe i zinstytucjonalizowane normy działają łącznie w kształtowaniu zachowań dominujących, lecz nie oznacza to ich ciągłego związku. Merton ukazuje strukturę społeczna jako czynnik mający wpływ na występowanie motywacji zachowań ludzkich - konformistycznych i dewiacyjnych. Dwa elementy struktury wywierają określone naciski na jednostki, należą do nich cele kulturowe, zinstytucjonalizowane środki.
Parsons przedstawia strukturę społeczną jako strukturę działania społecznego. Według Parsonsa struktura systemów działania opiera się na zinstytucjonalizowanych i zinternalizowanych normatywnych wzorach kultury; instytucjonalizacja odnosi się do systemu społecznego, a internalizacja - do osobowości. „Instytucjonalizacja wzorów kultury w systemie społecznym jest możliwa dzięki internalizacji tych wzorów w strukturze osobowości jednostek uczestniczących w systemie, jaka dokonuje się w procesie socjalizacji". Podobnie jak Merton zwraca uwagę na rolę norm kulturowych w kształtowaniu i ukierunkowaniu działań jednostki.
Parsons w swoich postulatach buduje teorię działania społecznego. Przyjmuje za układ odniesienia świadome czynności jednostkowe, którym działający przypisują określone znaczenie. Działanie jest definiowane przez kategorię znaczenia. Czynności jednostkowe pojmuje Parsons jako „czyjeś świadome zjawiska" i tylko takie czynności nazywa działaniami.
Parsons przedmiotem swojego zainteresowania uczynił zatem takie działania, w których aktor konstruuje „mapę poznawczą" sytuacji, w jakiej się znajduje, tzn. aktor traktowany jest przez nas jako oceniający i wartościujący tę sytuację ze względu na cele, interesy i normy. Działanie aktora skierowane jest na subiektywnie sformułowany cel, a znaczenie podejmowanym działaniom nadawane jest przez motywy działających jednostek.
Głównym założeniem Parsonsa odnośnie teorii działania społecznego było oderwanie jej od teorii behawioryzmu, czemu miało służyć stosowanie terminu „działanie" zamiast „zachowanie". Podmiotem działania jest nie tyle jednostka ludzka, ile aktor indywidualny lub zbiorowy, jego działanie zorientowane jest na osiągnięcie celu, którym jest przyszła sytuacja osiągnięta w wyniku działania. Podejmowane jest ono w określonej sytuacji, na którą składają się obiekty fizyczne, kulturalne i społeczne.
Na Parsonowską teorię działania składają się trzy koncepcje: czyn jednostkowy, woluntaryzm i verstehen. George Ritzer wyjaśnia pojęcie czynu jednostkowego wymieniając jego cztery składniki: „po pierwsze taki czyn zakłada istnienie aktora. Po drugie musi być jakiś cel, czyli przyszły stan, ku któremu zmierza działanie. Po trzecie, odbywa się ono w sytuacji, na którą składają się dwa elementy: rzeczy, których aktor nie jest w stanie wziąć pod kontrolę oraz takie, nad którymi sprawuje kontrolę. Po czwarte, normy i wartości kształtują wybór przez aktora środków wiodących do celów". Woluntaryzm mówi o aktorach, którzy w sytuacjach społecznych dokonują wyborów. Pojęcie verstehen niesie za sobą potrzebę analizowania działania z subiektywnej perspektywy. W późniejszych pracach Parsonsa koncepcje te zanikają na rzecz potrzeb - dyspozycji oraz orientacji. Parsons wyróżnia dwa rodzaje orientacji: motywacyjną i orientację na wartości. „Orientacja motywacyjna obejmuje te aspekty ogólnej orientacji aktora wobec sytuacji, które mają związek z aktualnym lub potencjalnym zaspokojeniem jego potrzeb-dyspozycji (...) orientacja na wartości natomiast odnosi się do tych aspektów orientacji aktora, które zobowiązują go do przestrzegania pewnych norm i kryteriów wyboru".[10] Według Parsonsa istnieją trzy rodzaje orientacji na wartości, które odpowiadają trzem rodzajom orientacji motywacyjnych. Pierwszą z nich jest zbiór norm poznawczych, które pozwalają ocenić istotność informacji, doniosłość różnych sytuacji i problemów. Kolejne są normy szacujące, pozwalające ocenić stopień włożonej energii w różne zjawiska społeczne, ustalają czy dane zjawiska zaspokoją konkretne potrzeby człowieka. Natomiast normy moralne pozwalają ocenić skutki ich działań dla integralności ich osobowości i systemu społecznego. Rodzaje orientacji motywacyjnej jak i motywacji na wartości pozwoliły Parsonsowi na określenie czterech podstawowych typów działania. Pierwszy typ stanowi działanie intelektualne związane z motywacyjnymi interesami i poznawczymi normami wartości. Działanie ekspresyjne łączy interesy katektyczne i normy wartościujące. Działanie moralne dotyczy interesów wartościujących i norm moralnych, natomiast działanie instrumentalne obejmuje normy szacujące, interesy katektyczne jak również środki umożliwiające realizację celów. Działania te maja na celu ukierunkowanie jednostki na zachowania zgodne z obowiązującymi normami społecznymi.
Według Mertona jednostka postępuje według określonych norm społecznych poprzez przyrównanie się do sowich grup odniesienia. Jako metodę utożsamiania się w szerszym społeczeństwie, a zarazem kontroli społecznej Merton przedstawia i rozwija koncepcję grup odniesienia. „W ujęciu ogólnym teoria ta ma na celu usystematyzowanie przyczyn i skutków procesów dokonywania ocen, między innymi ocen samego siebie, przy czym wartości czy wzory innych jednostek i grup uważa się w niej za układ odniesienia do porównań". Grupa odniesienia jest to zespół ludzi, ich cech, poglądów, wartości, wzorów zachowań, z których dana jednostka czerpie wzory dla swojego postępowania. Merton mówi o grupie odniesienia porównawczego i normatywnego. Grupa odniesienia porównawczego pozwala jednostce umiejscowić się w świecie społecznym, znaleźć odpowiednie miejsce w danej grupie własnej. Natomiast grupa odniesienia normatywnego stanowi dla jednostki wzorzec do naśladowania w różnych aspektach zachowań i działań. Jest to grupa, z której systemem aksjonormatywnym jednostka się utożsamia.
W miarę upływu czasu Parsons odszedł od teorii działania na rzecz funkcjonalizmu strukturalnego. Przez pojęcie funkcji Parsons rozumiał zespół czynności nakierowanych na zaspokajanie potrzeb systemu. Według niego każdy system społeczny ma cztery wymogi funkcjonalne. Pierwszym z nich jest adaptacja, w ramach której system musi dostosowywać się do otoczenia. Kolejnym wymogiem jest osiąganie celów - system musi definiować i osiągać swoje podstawowe cele. Natomiast wymóg funkcjonalny, jakim jest integracja mówi o tym, że system musi regulować wzajemne zależności miedzy swoimi częściami składowymi. Ostatnim wymogiem jest utrzymywanie wzorów działania - system ma za zadanie utrzymywać wzory kulturowe tworzące i podtrzymujące motywację jednostek do działania. Parsons powiązał cztery wymogi funkcjonalne z czterema systemami działania. Parsonowska analiza systemów działania dotyczy generalnego systemu działania oraz jego głównych podsystemów. W skład generalnego systemu działania wchodzą cztery podsystemy: społeczny, kultury, osobowości i organizmu ludzkiego. Wszystkie zbudowane są z działania, cechą je różnicująca jest zasada organizacji działań. Podsystemy te pełnią wobec siebie funkcje organizacyjne, kontrolne i motywacyjne. Dzięki temu systemy znajdują się w stanie ciągłego, wzajemnego przenikania się, jednocześnie zachowując autonomię i wewnętrzną spójność.
Organizm behawioralny to system działania zajmujący się funkcją adaptacji, dostosowuje się do świata zewnętrznego i przekształca go. System osobowości spełnia funkcję osiągania celów, definiuje cele systemu, mobilizuje czynniki niezbędne do ich realizacji. System kultury utrzymuje wzory działania, dostarcza norm i wartości, które motywują ludzi do działania. Natomiast system społeczny zajmuje się funkcją integracji, kontroluje części składowe.
„Każdy system działania musi spełniać pewne funkcje zarówno wobec środowiska zewnętrznego, jak wobec własnych elementów składowych. Tak wiec każdy typ działania w ramach systemu podporządkowany jest różnym funkcjom".
W teorii Parsonsa wszystkie funkcje systemu działania pogrupowane są w cztery podstawowe kategorie. Powstają one ze skrzyżowania dwóch dychotomicznych podziałów. Pierwszy podział dzieli każde działanie w ramach systemu na zewnętrzne i wewnętrzne. Drugi podział wyróżnia działanie instrumentalne - traktowane jako środek do celu, oraz działanie konsumpcyjne - jako cel sam w sobie.
System społeczny to zespół aktorów powiązanych siecią dostatecznie długotrwałej interakcji najprostszym systemem jest interakcja dwóch aktorów indywidualnych. "Społeczeństwo jest teoretycznie i praktycznie siecią zróżnicowanych podsystemów pozostających wzajemnie w bardzo złożonych stosunkach". Rozwój społeczeństwa wyraża się we wzroście jego zdolności adaptacyjnej wobec otaczającego je środowiska i dokonuje się ewolucyjnie. Ewolucja to stały proces wyłaniania się nowych struktur. Przy porównaniu struktur społecznych Parsons za podstawowe kryterium przyjmuje wartości społeczne. Przez pryzmat specyficznego dla każdego społeczeństwa systemu wzorów wartości można opisać podstawowe cechy strukturalne badanego społeczeństwa. Parsons tworzy pewne typy idealne, które wykorzystuje jako wzorce do analizy poszczególnych struktur i ich porównań.
Według Parsonsa system społeczny i system kultury nie są dwoma odmiennymi systemami, lecz są to systemy zachodzące na siebie i wzajemnie się przenikające. Podsystemy kultury można uszeregować hierarchicznie, według kryterium ogólności. Wzory kultury znajdujące się na wyższych szczeblach kontrolują wzory kultury znajdujące się na niższych szczeblach. Do głównych funkcji realizowanych przez podsystemy kultury można zaliczyć funkcję: adaptacyjną, integracyjną, osiągania celu i usuwania napięć. W ujęciu Parsonsa kultura sprowadza się do systemu symboli, systemu symbolicznych znaczeń. Jest ona systemem składającym się z całości wzorów, a zarazem jest ona podsytemem, który obok trzech pozostałych podsystemów wchodzi w skład teorii działania. Kultura stanowi czynnik stabilizujący, integrujący i kontrolujący zachowania jednostek i grup, kształtuje zarówno strukturę społeczną, jaki strukturę osobowości.
Zdaniem Parsonsa osobowość jest systemem o określonej strukturze, własnych celach i zasadach funkcjonalnych, posiada względną autonomię, którą zawdzięcza czynnikom natury biologicznej i społecznej. Parosns analizując osobowość za punkt odniesienia przyjmuje system społeczny, jednak uważa, że jego wpływ na funkcjonowanie i kształtowanie osobowości nie jest wyłączny i jednostronny. Parsons pisze: "spróbuję wykazać, że chociaż główne cechy struktury osobowości są wynikiem oddziaływania systemów społecznych i kultury, osobowość jest jednak systemem niezależnym, a to dzięki jej powiązaniom z potrzebami własnego organizmu i dzięki unikalności własnych doświadczeń życiowych. (...) Mamy tu jednak do czynienia nie tyle ze zwykłą zależnością dwustronną, ile z wzajemnym przenikaniem się". Osobowość ma określoną strukturę, której elementami są potrzeby-dyspozycje, mające na celu zaspokojenie potrzeb, powiązane są wspólnymi dla członków danego systemu społecznego wzorami wartości. Rola - oczekiwanie jest ogniwem łączącym system społeczny i osobowość. Działanie wynikające z pełnienie roli ma dużo źródeł motywacji. Natomiast potrzeby -dyspozycje kształtowane są w procesie socjalizacji, przez który Parsons rozumie "rozwój zobowiązań i uzdolnień, osobniczych, które są istotnymi zesłankami pełnienia w przyszłości ról społecznych".
Parsons nie odrzucił całkowicie teorii działania na rzecz funkcjonalizmu strukturalnego, w jego pracach obie teorie są ze sobą wzajemnie powiązane w niejasny sposób. Definiując pojęcie dewiacji stosuje zarówno podejście strukturalno-funkcjonalne jak i założenia teorii działania.
W odróżnieniu od T. Parsonsa, R. Merton wyróżnił pięć reakcji na napięcie między społecznie wdrożonymi wartościami a brakiem środków do ich realizacji. Pozwalają one na przystosowanie się jednostki do charakteru danego systemu społecznego jak również na ukazanie swojej postawy odnośnie obowiązujących zasad społecznych, norm i wartości.
Pierwszym typem jest konformizm. W ustabilizowanych społeczeństwach jest to relacja szeroko rozpowszechniona, dzięki czemu społeczeństwo utrzymuje równowagę i ciągłość. każdy porządek społeczny wytwarza sieć oczekiwań, które są podtrzymywane przez konformistyczne zachowania wobec ustalonych wzorów kultury. Konformizm polega na akceptacji zarówno celów kulturowych, jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji. Zachowania ludzi zorientowane są na podstawowe wartości społeczne. Bez istnienia zbioru wartości podzielanych przez jednostki, nie można by było mówić o istnieniu społeczeństwa. Jednostki obierające konformistyczny typ adaptacji dążą do osiągnięcia kulturowo wyznaczonych celów przestrzegając jednocześnie norm określających sposoby ich realizacji.
Drugim wyodrębnionym typem przystosowania jest innowacja. Oznacza odrzucenie praktyk instytucjonalnych przy jednoczesnym zachowaniu celów kulturowych. Zdaniem Mertona największa presja w kierunku zachowań innowacyjnych występuje jednak na niższych szczeblach drabiny społecznej. „Wobec jednostek ulokowanych na niższych szczeblach struktury społecznej kultura stawia wymagania nie do pogodzenia. Z jednej strony żąda się od nich, by poczynania swe orientowali na widoki wielkiego bogactwa (...), z drugiej zaś w poważnej mierze odmawia się im faktycznych szans osiągnięcia tego celu drogą instytucjonalną. Rezultatem owej niespójności strukturalnej jest wysoka częstotliwość zachowań dewiacyjnych".
Natomiast rytualizm polega na odrzuceniu celów wyznaczonych przez kulturę przy jednoczesnej akceptacji środków instytucjonalnych, czyli norm postępowania. Adaptacja oparta na rytualizmie oznacza redukcję aspiracji lub całkowitą rezygnację z nich, przy jednoczesnym trzymaniu się norm instytucjonalnych. Jest to mechanizm adaptacji charakterystyczny dla ludzi bojących się wyzwań, którym nie mogą sprostać. Merton wskazuje na to, że rytualny typ przystosowania jest szczególnie częsty w tych społeczeństwach, w których „(...) status społeczny jednostki jest w dużej mierze uzależniony od jej własnych osiągnięć, ponieważ nieustająca, konkurencyjna walka wywołuje ostry lęk o status. Jednym ze sposobów uśmierzania owych niepokojów jest trwałe zaniżenie poziomu własnych aspiracji, lęk powoduje bezruch lub ściślej - zachowanie zrutynizowane".
Z kolei następny mechanizm adaptacji, jakim jest wycofanie polega na odrzuceniu zarówno celów wyznaczonych przez kulturę, jak i instytucjonalnych środków służących do realizacji tych celów. Zdaniem Mertona wycofanie się jest najrzadszym i zarazem najbardziej potępianym rodzajem reakcji na stan anomii. Odrzucenie kulturowo ustalonych celów oraz środków służących do ich realizacji stanowi bowiem pośrednią negację prawomocności systemu społecznego. Spotyka się więc z wyjątkowo ostrą krytyką. „Społeczeństwo nie godzi się tak łatwo na takie odrzucenie swoich wartości. Zgoda oznaczałaby ich zakwestionowanie. Ci, którzy przestali uganiać się za sukcesem, są bezlitośnie prześladowani przez społeczeństwo domagające się, by wszyscy jego członkowie doń dążyli".
Ostatni, mechanizmem adaptacji jest bunt. Polega na odrzuceniu zarówno dotychczasowych celów kulturowych, jak i zinstytucjonalizowanych środków służących do ich realizacji przy jednoczesnym dążeniu do wprowadzenia nowych celów kulturowych i nowych norm instytucjonalnych. „Ten rodzaj przystosowania wyprowadza ludzi na zewnątrz otaczającej struktury społecznej, aby tworzyli wizję i próbowali realizować strukturę nową, to znaczy zupełnie przekształconą. Zakłada to wyobcowanie z panujących celów i wzorców, które uznawane są za czysto arbitralne". Jest to jedyny typ reakcji, któremu Merton przypisuje charakter grupowy. „Zorganizowane ruchy społeczne buntowników(...) najwyraźniej zmierzają do wprowadzenia struktury społecznej, w której kulturowe wzorce sukcesu zostaną zasadniczo przekształcone i zagwarantowana zostanie większa zgodność między zasługą, wysiłkiem i nagrodą". Jest to typ przystosowania się charakterystyczny dla nowo wyłaniających się warstw lub klas społecznych, którym zastany system nie daje możliwości rozwoju adekwatnych do aspiracji.
Podejście obu teoretyków do pojęcia anomii jest zbliżone. Merton zmodyfikował pojęcie anomii zapoczątkowanej przez Emil'a Durkheima. Rozumiał to pojęcie jako presje, pod jaką znajdują się jednostki, kiedy przyjęte normy skłóca się z rzeczywistością społeczną. Jego zdaniem we wszystkich społeczeństwach uprzemysłowionych najbardziej uznawanymi wartościami są sukces materialny. Według tej koncepcji każdy ciężko pracujący człowiek powinien osiągnąć sukces. Natomiast osoby, które nie odnoszą sukcesu spotykają się z potępieniem ze strony innych osób, dążą za wszelką cenę do zmiany swojej sytuacji za pomocą środków legalnych lub nielegalnych. Zatem dewiacja ma swoje źródło w braku równości szans i w nierównościach ekonomicznych. Anomia to „załamanie zdarzające się w strukturze kulturowej, występujące zwłaszcza wtedy, kiedy istnieje silna rozbieżność pomiędzy normami i celami kulturowymi a społecznie ustrukturowanymi możliwościami działania członków grupy zgodnie z tymi normami".
Dla Parsonsa anomia oznacza to, że „w sytuacji anomii u jednostki pojawia się niezgodność między systemem norm uważanych za własne, bo te normy mówią, czego można oczekiwać, a tym, co rzeczywiście da się zrealizować". Zakłócony zostaje stan równowagi wszystkich mechanizmów motywacyjnych człowieka. Jest to sytuacja osłabiania się lub zaniku norm na skutek owej rozbieżności.
Kontrolę społeczną Parsons traktuje albo z perspektywy systemu jako agregatu (całości), albo z perspektywy systemu interakcyjnego. Wprowadza podział mechanizmów kontroli, do których zalicza: mechanizmy tłumiące w zarodku pojawiające się tendencje do dewiacji, mechanizmy izolujące nosicieli dewiacyjnych motywacji od pozostałych osobników oraz mechanizmy tzw. drugiego rzutu obronnego, zmierzające do częściowego przynajmniej odwrócenia procesów dewiacji. Zmiana społeczna bywa również definiowana przez kontrolę społeczną - zmiana zachodzi wówczas, gdy zawodzą mechanizmy kontroli społecznej, tzn. system nie potrafi uporać się z procesami odśrodkowymi (stłumić dewiacji), jednak zwykle jest to skutek uboczny („to", czyli dewiacja) działania mechanizmów kontroli społecznej (do dewiacji dochodzi wtedy, gdy mechanizmy kontroli na to pozwolą).
Według Mertona system społeczny sprawuje kontrolę społeczną nad zachowaniami dewiacyjnymi poprzez postulowanie wzorów kultury oraz wzorów normatywnych obowiązujących w danym społeczeństwie. Wszelkie przejawy zachowań odmiennych od przyjętych wzorów w społeczeństwie są traktowane jako te, które są niezgodne z przyjętymi normami, dlatego należy dążyć do tego żeby występowały jak najrzadziej.
W twierdzeniach Parsonsa ład społeczny sprowadza się do tego jak uniknąć gwałtownego konfliktu społecznego, „wojny wszystkich przeciw wszystkim". Jego zdaniem najlepszym sposobem na rozwiązanie problemu konfliktu społecznego jest stworzenie systemu kultury kładącego nacisk na współpracę, doprowadzenie do tego by jednostki uznały jego zasady za własne. Znając wspólne wzory wartości, ludzie sami potrafią określić, kiedy są w niezgodzie z kulturowym systemem wartości i skorygować swoje postępowanie. Układ idealny pozwala na utrzymanie porządku w społeczeństwie bez konieczności użycia zewnętrznego źródła siły.
Podsumowując chciałabym zauważyć, że największa różnica między teorią Roberta Mertona a teorią Talcotta Parsonsa odnosi się do postulatów dotyczących konstruowania i posługiwania się teorią funkcjonalną. Budując swą metateorie Parsons przeciwstawił się nie tylko krótkowzrocznemu empiryzmowi, ale także tym wszystkim, którzy poszukując kompromisu miedzy empiria a refleksja metodologiczna postulują tzw. teorie średniego zasięgu - Merton - a wiec teorie "ściśle związane z danymi dostarczanymi przez obserwacje socjologiczne".
Parsons proponuje teorie rozumianą jako logicznie zamknięty, analityczno - dedukcyjny system ogólnych koncepcji, który można stosować do analizy niezliczonych aspektów zjawisk społecznych, zamiast teorii rozumianej jak system empirycznych generalizacji. W przeciwieństwie do Parsonsa Merton proponuje teorie średniego zasięgu skonstruowane na niższym poziomie abstrakcji, odnoszącą się do pewnych zjawisk społecznych czy populacji, której nie da się ekstrapolować w skali globalnej, za to jest przydatna do opisu szczególnych warunków życia społecznego. Parsons opracowuje nowy zestaw podstawowych pojęć dostatecznie ogólnych, jego teoria skupia się na sferze świadomościowej abstrahując od faktów obiektywnych, od faktycznych, dających się zaobserwować ludzkich zachowań oraz ich skutków. Merton w swojej teorii posługuje się pojęciami ściśle określonymi, jego teoria utrzymuje związek ze światem empirycznym, zajmuje się ograniczonymi aspektami zjawisk społecznych. Parsons ukazuje strukturę społeczeństwa w wielu płaszczyznach i aspektach, wiąże poziom makrostrukturalny z poziomem mikrostrukturalnym. Przy analizie struktury kładzie szczególny nacisk na role czynnika normatywnego. W przeciwieństwie do Mertona ignoruje, niedocenia czynniki pozanormatywne. Merton kładzie nacisk na znaczenie czynników i norm kulturowych, które konstytuują ludzkie zachowania i postawy. Również u Mertona kontrola społeczna wyraża się w przestrzeganiu obowiązujących norm kulturowych. U Parsonsa kontrola społeczna wiąże się z czynnikiem normatywny, przestrzeganiem prawa, przepisów i normatywnych norm społecznych, które stanowią mechanizmy tłumiące w zarodku pojawiające się tendencje do dewiacji.
Obaj teoretycy podchodzą podobnie do anomii, rozumiejąc ją jako silną rozbieżność między normami i celami kulturowymi a ustalonymi społecznie możliwościami działania członków społeczeństwa zgodnie z tymi normami. Parsons koncentruje się głównie na teorii działania społecznego, natomiast Merton skupia się na strukturze społecznej. Zarówno Robert Merton jak i Talcott Parsons w metodzie funkcjonalnej rezygnuje z analizy historycznej na rzecz analizy porównawczej, głównym kryterium są wzory wartości.