|
Rodzina we współczesnym świecie, jej stan i kierunek przemian |
|
|
|
|
Rodzina jako podstawowa mikrostruktura społeczna występowała we wszystkich kulturach od najdawniejszych czasów, realizując funkcje prokreacji i socjalizacji. Poprzez wychowanie w rodzinie jednostki stają się wartościowymi osobowościami, zdolnymi do życia w społeczeństwie. Wszystkie definicje rodziny podkreślają jej dwie podstawowe funkcje – zapewnienie ciągłości biologicznej oraz przekazywanie dziedzictwa kulturowego. Jest traktowana jako podstawowa grupa społeczna, grupa pierwotna, w której podstawę więzi społecznej stanowią stosunki miedzy małżonkami oraz miedzy rodzicami i dziećmi. Rodzina jest także podstawową instytucją społeczną pełniącą wiele funkcji niezbędnych dla rozwoju społeczeństwa. Funkcje te ulegają zmianom zależnie od poziomu rozwoju społecznego, poziomu industrializacji i urbanizacji oraz przemian kulturowych. W społeczeństwach nowoczesnych mamy do czynienia z procesem emancypacji rodziny od społeczeństwa. Podczas gdy w przeszłości rodzina była małym państwem, w którym obowiązywały konkretne wzory zachowań, ściśle określające wzajemne interakcje jej członków, obecnie doszło do odformalizowania jej struktury, nadania stosunkom rodzinnym charakteru osobowego, związku emocjonalnego. Tak jak zmianom ulegają funkcje rodziny, zwłaszcza te społeczne, tak i jej formy ulegają przeobrażeniom w zmieniającym się, nowoczesnym świecie. Dziś już coraz trudniej spotkać, szczególnie w miastach, rodziny wielopokoleniowe, mieszkające w jednym domu. Młodzi ludzie dążą do usamodzielnienia się, często odkładając moment założenia własnej rodziny, warunkując ten krok osiągnięciem stabilizacji finansowej, umożliwiającej im prowadzenie odrębnego gospodarstwa domowego. Typem rodziny najczęściej występującym w nowoczesnym społeczeństwie jest rodzina nuklearna – rodzina mała, składająca się z rodziców i ich potomstwa. Współczesna rodzina rozszerzona przybiera nieco inną postać – związku rodzin nuklearnych pozostających w pewnych zależnościach od siebie (np. wspólne opiekowanie się rodzicami przy zachowaniu odrębności ekonomicznej i odrębnym zamieszkiwaniu). Wciąż bardzo istotną cechą rodziny jest miejsce zamieszkania, warunkujące jej związki ze środowiskiem. Rodzina wiejska i małomiasteczkowa jest nadal bardzo silnie powiązana ze społecznością lokalną, silny wpływ na jej funkcjonowanie mają stosunki sąsiedzkie i dalsi krewni. Rodzina wielkomiejska jest bardziej wyizolowana ze środowiska, co z jednej strony zapewnia jej anonimowość i brak poczucia bycia pod kontrolą, ale równocześnie nie daje oparcia w sytuacjach kryzysowych. Musi liczyc na pomoc sformalizowanych instytucji. Do zmian w funkcjonowaniu rodziny dochodzi głównie pod wpływem dwóch procesów – uprzemysłowienia i urbanizacji, które są źródłem zmian w środowisku pracy i zamieszkania. Z powodu rozproszenia się członków rodziny dochodzi do rozluźnienia więzi pokrewieństwa. Dzieci najczęściej znają tylko dziadków i rodzeństwo swoich rodziców, gdyż nie kultywuje się już, jak dawniej spotkań w szerszym gronie z okazji świąt, czy różnych jubileuszy. Ludzie pochłonięci codziennymi sprawami coraz mniej mają czasu na ciepły, emocjonalny kontakt z najbliższymi. Relacje małżeńskie, kontakt z dziećmi sprowadzają się do wymiany informacji niezbędnych do właściwej organizacji czasu, brakuje zwykłych rozmów, wspólnego spędzania czasu, celebrowania posiłków. Członkowie rodziny zamykają się przed sobą, mijają się i coraz bardziej oddalają od siebie, co nie wynika z ich złej woli, ale jest konsekwencją przemian społecznych. Coraz częściej mamy do czynienia z kryzysem rodziny w społeczeństwach nowoczesnych. Świadczą o tym rozwody, niechęć młodych ludzi do wstępowania w związki małżeńskie i posiadania potomstwa, coraz większa popularność związków nieformalnych. Faktem jest widoczne zmniejszenie się znaczenia i roli rodziny we współczesnym świecie. Taką cenę płacimy za nowoczesność, uleganie wpływom zamożnych społeczeństw Zachodu. Trzeba mieć nadzieję, że jest to sytuacja przejściowa, bo niewyobrażalnym wydaje się, aby tak podstawowa, oparta na silnej, wielowiekowej tradycji grupa społeczna przestała istnieć. Kryzys współczesnej rodziny jest ściśle powiązany z sytuacją materialną. W rodzinie epoki industrialnej pozycje i role poszczególnych jej członków straciły dawny układ zależności, z uprzywilejowana pozycją ojca. W rodzinie partnerskiej kobieta i mężczyzna dzielą między sobą prawa i obowiązki wynikające z uczestnictwa w życiu rodzinnym. Ta zmiana jest przykładem pozytywnym i może być szansą na ocalenie więzi rodzinnych, przy zmianie ich charakteru podyktowanej warunkami zewnętrznymi. W optymalnej sytuacji, gdy partnerzy podobnie zarabiają, równo dzielą się obowiązkami, są dla siebie wsparciem udaje się ocalić rodzinę. Jednak rzeczywistość niestety często wygląda zupełnie inaczej. Nierówny wkład finansowy w domowy budżet rodzi konflikty, zwłaszcza w sytuacji, gdy to kobieta jest osobą więcej zarabiającą. Coraz większy odsetek osób bezrobotnych, z niskim poczuciem własnej wartości przenosi swoje rozczarowanie i frustracje na najbliższych, co również nie wpływa pozytywnie na podtrzymywanie więzi emocjonalnych. Wzajemne pretensje, oskarżenia, szukanie ukojenia w nałogach, czasem obojętność, wycofanie się z uczestniczenia w życiu dzieci, czy współmałżonka prowadza stopniowo do rozpadu rodziny. To,
w jakim kierunku będą przebiegały dalsze przemiany zależy od
bardzo wielu czynników zewnętrznych, a także od zaangażowania
emocjonalnego i motywacji jednostek do sprostania zadaniu bycia
mężem, żoną, matką, ojcem. |