ROZDZIAŁ 5

PIELĘGNOWANIE W CHOROBACH PRZENOSZONYCH DROGĄ PŁCIOWĄ

Monika Selwet

Ważne pojęcia

• Kiła

• Rzeżączka

• Opryszczka narządów płciowych

• Wrzód miękki

• Kłykciny kończyste

Wprowadzenie

Choroby przenoszone drogą płciową jest to grupa chorób zakaźnych, przenoszonych podczas kontaktów seksualnych. Pomimo szybkiego rozwoju i postępu medycyny w dalszym ciągu nie można całkowicie zapobiec zakażeniom tego typu. Obecnie na szerzenie się chorób przenoszonych drogą płciową w dużym stopniu wpływają czynniki społeczno- obyczajowe. Największą częstość występowania zakażeń odnotowuje się wśród ludzi młodych w wieku rozrodczym.

Spośród licznych chorób przenoszonych drogą płciową opisano kiłę, rzeżączkę, opryszczkę narządów płciowych, wrzód miękki i kłykciny kończyste.

5.1. Kiła (syphilis, lues)

Choroba należąca do grupy schorzeń przenoszonych drogą płciową, jest wywoływana przez drobnoustrój „krętek blady”. Do zakażenia dochodzi w czasie bezpośredniego kontaktu człowieka chorego będącego w okresie zakaźnym, z osobą zdrową. Spotykane są również zakażenia pozapłciowe. Morze do niego dojść np. u personelu medycznego podczas przypadkowego skaleczenia w czasie zabiegu lub badania chorego pacjenta. Choroba może być również przeniesiona za pośrednictwem przedmiotów codziennego użytku lub narzędzi lekarskich, jeśli zostały one niewłaściwie zdezynfekowane. Z uwagi na dużą wrażliwość krętków na zmienione warunki (szybko giną poza ustrojem człowieka) oraz na fakt, iż, osoba chora jest zakaźna dla otoczenia tylko w okresie kiły wczesnej, do zakażeń pozapłciowych dochodzi bardzo rzadko. Po zakażeniu okres inkubacji trwa średnio około 3 tygodni. W procesie choroby można wyróżnić trzy okresy.

Pierwszy okres kiły.

Pierwszy okres kiły to czas trwania zakażenia od chwili pojawienia się objawu pierwotnego do wystąpienia uogólnionych objawów charakterystycznych dla drugiego okresu kiły. Pierwsze objawy są dostrzegalne po 10- 90 dniach inkubacji. Pojawiają się najczęściej w okolicy odbytu, na kroczu, w pochwie, na szyjce macicy, sutkach i w jamie ustnej.

Objawy pierwotne (szankier):

• Niebolesny ubytek tkanki, owrzodzenie niewielkiej średnicy (do około 2cm). Najczęściej jest to pojedynczy wrzód o charakterystycznych cechach, okrągły lub owalny, brzegi są gładkie.

• Występuje obrzęk okolicznych węzłów chłonnych (są twarde, niebolesne, skóra nad nimi jest niezmieniona).

Często kiła w tym stadium rozwoju nie jest zauważona zwłaszcza, gdy objawy umiejscowione są np. na szyjce macicy, lub w pochwie.

Najczęściej spotykanym powikłaniem objawu pierwotnego, jest zakażenie dodatkowe innymi drobnoustrojami. W wyniku tego powikłania może pojawić się bolesność miejsca objętego zmianą, ostry stan zapalny i ropna wydzielina.

Drugi okres kiły.

W przypadku nie leczenia kiły pierwszorzędowej w ciągu kilku tygodni pojawiają się dolegliwości świadczące o rozwoju kiły drugiego okresu. Okres ten charakteryzuje się dużą zakaźnością.

Objawy:

• Objawy grypopodobne,

• gorączka (stany podgorączkowe),

• bóle stawowe, kostne,

• bóle głowy,

• nocne bóle kręgosłupa,

• nieżyt błon śluzowych,

• uczucie rozbicia.

• Wykwity początkowo o charakterze plamistym, liczne, układają się na skórze symetrycznie głównie na tułowiu, nie maja skłonności do skupiania się.

• Pojawiają się zakaźne grudki kiłowe, na dłoniach i pod stopami. Zmiany te są brązowe lub koloru miedzi.

• Wysypka grudkowa często obejmuje narządy płciowe.

• Kłykcina płaska (biało szare zabarwienie) może pojawiać się np. na wewnętrznej powierzchni ud, pod pachami, na narządach płciowych.

• Kiła może obejmować wątrobę, co objawia się bólami brzucha i dolegliwościami w okolicy nadbrzusza.

• Bielactwo kiłowe pojawia się w przebiegu kiły nieleczonej lub leczonej nieprawidłowo. Charakteryzuje się zmianami barwnikowymi na skórze szyi i barków, a także klatki piersiowej i ramion.

• Wyłysienie kiłowe jest wynikiem toksycznego działania zakażenia kiłowego na opuszkę włosa.

• Zaburzenia widzenia wynikające z kiłowego zapalenia nadtwardówki.

• Objawy kiły OUN może powodować np. porażenie nerwów czaszkowych, utratę czucia w kończynach.

Kiła jest uogólnioną chorobą ustrojową, i może atakować różne narządy wewnętrzne.

Trzeci okres kiły.

Kiła trzeciorzędowa rozwija się w przeciągu 2- 3 lat po kile drugorzędowej. Rozwija się u osób nieleczonych lub leczonych nieprawidłowo.

Ten okres kiły to zmiany dotyczące układu naczyniowo- sercowego, nerwowego. Zmiany skórne maja charakter rozpadowy, są nieliczne i prawie niezakaźne.

Opiekę pielęgniarską warunkują:

• Czas trwania choroby (kiła pierwszorzędowa, drugorzędowa, trzeciorzędowa).

• Występujące objawy i rozległości zakażenia.

• Stan psychiczny pacjenta.

Rozpoznanie:

• Wywiad- charakter zbieranych informacji powinien być dostosowany do okresu choroby. W podejrzeniu kiły wczesnej wywiad będzie dotyczył: pojawienia się pierwszych objawów, kolejności pojawiania się objawów, czasu trwania choroby ewentualnie prób leczenia. Ważne jest również, przeprowadzenie wywiadu epidemiologicznego. Pozyskanie informacji dotyczącej kontaktów z osobami, które mogły stać się źródłem zakażenia, oraz z osobami, które mogły zostać zakażone przez badanego pacjenta.

• Badanie stwierdzające obecność krętków bladych. Badanie to polega na pobieraniu wydzieliny z wykwitów kiły wczesnej i wykrywanie krętków w ciemnym polu widzenia. Materiał do badań pobiera się najczęściej z owrzodzenia pierwotnego, które powinno być wcześniej oczyszczone np. z ropy. Pobiera się tylko wydzielinę surowiczą. Z kropli surowicy wykonuje się preparat i ocenia się go pod mikroskopem. Należy pamiętać, aby przed badaniem nie stosować na zmianę i jej okolicę środków odkażających i antybiotyków. Można natomiast zrobić okład z roztworu NaCl. W przypadku, gdy nie można pobrać materiału do badań ze zmiany pierwotnej należy wykonać nakłucie powiększonych okolicznych węzłów chłonnych.

• Odczyny serologiczne. Wynik badania jest dodatni około 3 tygodni po zakażeniu. Celem wykrywania kiły wykonuje się następujące badania VDRL- odczyn kłaczkujący, TPHA- odczyn hemoglutynacji, FTA- technika immunofluorescencji pośredniej TPI- odczyn unieruchomienia krętków.

• Badania płynu mózgowo- rdzeniowego. Zakażenie kiłą wywołuje charakterystyczne zmiany w płynie mózgowo- rdzeniowym. Po pobraniu płynu z kanału rdzenia kręgowego wykonuje się następujące próby laboratoryjne:- odczyny serologiczne, odczyny białkowe, oznaczenie liczby elementów komórkowych w płynie (limfocytów), próby koloidowe. Celem badania jest rozpoznanie kiły oraz ocena wyników leczenia.

Leczenie kiły uzależnione jest od stanu pacjenta i występujących ewentualnych powikłań

Najczęściej stosowanym antybiotykiem podczas leczenia kiły jest penicylina. 2-3 tygodnie w dawce 1mln jm. dziennie.

W przypadku nietolerancji penicyliny stosuje się doksycyklinę, przez około 2-4 tygodni w dawce 2x100mg. Tetracyklin nie należy podawać kobietom ciężarnym i chorym do 8 roku życia. Ciężarnym podaje się penicylinę a w przypadku uczulenia na ten antybiotyk erytromycynę 4x500mg przez około 3-4 tygodnia.

W pierwszych 24 godzinach po podaniu leczniczej dawki penicyliny może dojść do pojawienia się reakcji Jarischa i Herxheimera. Jest to reakcja ogólnoustrojowa o nieznanej przyczynie. Objawia się gorączką, nasileniem zmian skórnych, bólami mięsni, bólami głowy, obrzękiem węzłów chłonnych, przyspieszoną akcja serca i nadciśnieniem. Kortykosteroidy podane przed lub w czasie rozpoczęcia leczenia mogą osłabić lub zapobiec wystąpieniu niektórych objawów reakcji (np. gorączce) nie wpływają jednak znacząco na zmiany skórne, dlatego też ich stosowanie nie jest rutynowe. W przypadku wystąpienia reakcji Jarischa i Herxheimera zaleca się leżenie w łóżku, podawanie leków przeciwzapalnych.

Model opieki pielęgniarskiej:

• Przeprowadzenie dokładnego wywiadu (ginekologicznego, środowiskowego- epidemiologicznego, ogólnomedycznego).

• Ocena parametrów stanu ogólnego zdrowia (RR, temperatura ciała, tętno).

• Asystowanie podczas badania ginekologicznego.

• Pobieranie materiału do badań laboratoryjnych.

• Podawanie leków według zleceń lekarza. Antybiotykoterapia (penicylina, doksycyklina, erytromycyna).

• Zwrócenie uwagi na możliwość wystąpienia odczynów alergicznych w związku z podawanymi lekami, oraz reakcji Jarischa Herźheimera .

• Obserwacja i pielęgnacja zmian skórnych.

• Przekazywanie informacji pacjentce na temat właściwej higieny ciała nie tylko w okresie choroby, lecz także po jej wyleczeniu.

• Uświadomienie pacjentce, jak ważne jest dokładne stosowanie się do zaleceń lekarsko- pielęgniarskich prowadzące do wyleczenia.

• Poinformowanie pacjentki, aby unikała napojów alkoholowych w czasie lecenia.

• Poinformowanie o potrzebie zaniechania stosunków płciowych aż do momentu wyleczenia.

• Wsparcie psychiczne.

• Edukacja pacjentki dotycząca sposobów zapobiegania chorobom wenerycznym.

• Zachęcenie pacjenta do ujawnienia partnerów seksualnych mogących ulec zakażeniu.

• Wyjaśnienie konieczności leczenia partnera seksualnego.

• Udzielenie informacji na temat konieczności wykonywania badań kontrolnych, po 3, 6, 12 miesiącach od zakończenia leczenia.

Wykonywanie wszystkich czynności pielęgnacyjno- leczniczych w stosunku do pacjentki

(zwłaszcza z kiłą wczesną pierwszo i drugorzędową) w sposób, który zabezpiecza personel medyczny przed zarażeniem.

Kiła utajona- (stadium bez objawów klinicznych) rozpoznanie opiera się na dodatnich odczynach serologicznych.

Kiła u kobiet ciężarnych

U kobiet ciężarnych kiła przebiega z mniejszym nasileniem objawów. Bardzo często zakażenie przebiega bezobjawowo, a o jego istnieniu świadczą jedynie dodatnie odczyny serologiczne. W związku z tym każda ciężarna powinna przejść badania serologiczne krwi dwukrotnie, na początku ciąży i w drugiej połowie.

Do zakażenia płodu dochodzi przezłożyskowo (kiła wrodzona) oraz w okresie okołoporodowym, gdy płód podczas porodu ma bezpośredni kontakt z zakaźną zmianą pierwotną (kiła nabyta).

Ryzyko zakażenia płodu jest związane z liczbą krętków znajdujących się w organizmie matki, a także z czasem trwania choroby.

Następstwem zakażenia wewnątrzmacicznego mogą być:

• poronienia późne,

• porody przedwczesne,

• urodzenie martwego płodu,

• zgony noworodków.

Badania przesiewowe w kierunku kiły przeprowadza się za pomocą nieswoistych testów serologicznych u kobiet ciężarnych. Wczesne wykrycie i prawidłowe leczenie kiły u kobiety spodziewającej się dziecka pozwala w dużej mierze na pomyślne zakończenie ciąży bez trwałych uszkodzeń płodu.

W przypadku braku leczenia może dojść do zakażenia dziecka.

W kile wrodzonej wyróżnia się postać wczesną i późną.

Postać wczesna objawia się przed upływem 2 roku życia. poprzez:

• powiększenie wątroby i śledziony,

• pojawienie się osutki,

• uszkodzenie układu siateczkowo- nabłonkowego (niedokrwistość, małopłytkowość)

• zapalenie okostnej,

• nieżyt nosa,

• objawy neurologiczne.

Kiła późna występuje po 2 roku życia dziecka, a do objawów najczęściej spotykanych objawów należy:

• Triada Hutchinsona: zęby Hutchinsona, śródmiąższowe zapalenie rogówki, głuchota w wyniku zapalenia nerwu VIII.

• Opóźnienie rozwoju umysłowego.

• Porażenie nerwów czaszkowych.

• Guzowatość czoła i szablonowate podudzia.

• Siodełkowaty nos.

W leczeniu kiły wykorzystuje się penicylinę podaną pozajelitowo. Skuteczność prowadzonej terapii uzależnioną jest od stopnia zaawansowania choroby i czasu trwania ciąży.

W przypadku pojawienia się w wyniku leczenia reakcji Jarischa i Herxheimera, u kobiet ciężarnych mogą wystąpić przejściowo skurcze mięśnia macicy, zmniejszenie ruchów płodu, zagrażająca wewnątrzmaciczna zamartwica płodu, a także poród przedwczesny, w związku z tym zaleca się hospitalizowanie pacjentki na okres leczenia.

5.2. Rzeżączka (tryper, gonorrhoea)

Choroba ta, jest wywołana poprzez pasożytującą wewnątrzkomórkowo gram ujemną bakterię, dwoinkę rzeżączki (Neissneria gonorrhoeae). Jest przenoszona w wyniku kontaktów seksualnych lub okołoporodowo. Inne drogi zakażenia to np. podczas badania ginekologicznego w wyniku wprowadzenia do pochwy nieprawidłowo oczyszczonego wziernika lub innego narzędzia, używanie tej samej bielizny, gąbek ręczników, co osoba zarażona. Zakażenie tymi drogami spotyka się stosunkowo rzadko ze względu na dużą wrażliwość bakterii na zmianę warunków. Dwoinka rzeżączki szybko ginie pod wpływem nawet słabych środków odkażających.

Okres wylegania wynosi najczęściej około 2- 8 dni. U niektórych chorych może ulec wydłużeniu nawet do 5 tygodni.

U mężczyzn choroba objawia się ropnym wyciekiem (czasem jest on obfity) z cewki moczowej, zaczerwienieniem jej ujścia, a także bólem i pieczeniem podczas mikcji. Zakażenie szerzy się drogą wstępującą i obejmuje gruczoł krokowy i najądrza. Pojawić się może krwiomocz, chory odczuwa bolesne, częste parcie na mocz.

U kobiet w dużej części przypadków rzeżączka przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo, co często jest przyczyną późnego rozpoznania i rozpoczęcia leczenia.

Początkowo zakażenie obejmuje cewkę moczową i szyjkę macicy.

Ostry atak choroby rozpoczyna się najczęściej po odbyciu stosunku płciowego lub po miesiączce (optymalne środowisko dla rozwoju dwoinek rzeżączki to pH 7,2- prawidłowe pH pochwy wynosi 4,0- 4,5).

Objawy:

• Obfita, żółta (żółtawozielona) wydzielina z kanału szyjki macicy. Wydzielina może mieć również wygląd szklistego śluzu.

• Bolesne oddawanie moczu- uczucie pieczenia.

• Ból okolicy krzyżowej.

• Obrzęk, zaczerwienienie i świąd obszarów zarażonych.

Drogą wstępującą zakażenie przenosi się na błonę śluzową jamy macicy, jajowodów, może dojść do wytworzenia ropnia jajnika.

Objawy zakażenia górnego odcinka dróg rodnych:

• Ból brzucha.

• Objawy podrażnienia otrzewnej (wzdęcia, nudności, wymioty, bolesność brzucha przy ucisku),

• Wysoka temperatura ciała.

Zakażenie może przenosić się również drogą krwionośną (np.do stawów).

W wyniku odbywania stosunków analnych i oralnych zakażenie dotyczyć może śluzówki jamy ustnej, gardła, migdałków lub odbytu.

Rozpoznanie

Mało charakterystyczne objawy kliniczne powodują, że rozpoznania nie można opierać tylko na wystąpieniu objawów. Diagnoza powinna być zależna od badania bakteriologicznego.

• Badania mikroskopowe wydzieliny z cewki moczowej i/lub szyjki macicy.

• Wykonanie posiewu.

Czynniki sprzyjające zakażeniu

• Ryzykowne zachowania seksualne

• Stany zapalne narządów płciowych np. rzęsistek pochwowy, drożdżaki)

• Niewłaściwa higiena osobista.

Leczenie należy rozpocząć jak najwcześniej. Najczęściej podawanym lekiem jest penicylina. W przypadku rzeżączki górnego odcinka dróg rodnych i w ostrym stadium choroby należy hospitalizować pacjentkę, zlecić reżim łóżkowy (bezwzględne leżenie w łóżku 2-3 tygodnie), wdrożyć antybiotykoterapie.

Model opieki pielęgniarskiej

Przeprowadzenie wywiadu (zwrócenie szczególnie uwagi na higienę współżycia seksualnego, orientację seksualną, aktywność seksualną, stosowaną antykoncepcję, zachowania ryzykowne) celem wyłonienia czynników ryzyka.

• Ocena parametrów stanu ogólnego (RR, temperatura ciała, tętno, liczba oddechów, zabarwienie powłok skórnych).

• Pobieranie materiału do badań.

• Założenie dokumentacji pielęgniarskiej.

• Hospitalizacja pacjentki- w okresach zaostrzenia choroby, także w przypadku pojawienia się powikłań.

• Podawanie leków wg. zlecenia lekarza.

• Edukacja pacjenta dotycząca:

• Zapobiegania chorobom przenoszonym drogą płciową.

• Przekazanie zasad higieny, pielęgnacji krocza w przypadku wystąpienia upławów, świądu, bólu tej okolicy.

• Uświadomienie potrzeby leczenia (ewentualnie przekazanie skutków zaniechania leczenia, późniejsze powikłania- np. niepłodność).

• Udzielenie wsparcia psychicznego. Szczera rozmowa, udzielenie odpowiedzi na stawiane pytania w sposób rozumiały i pełny, uspokojenie.

• Opieka uzależniona jest od rozprzestrzenienia się choroby objawów np. w przypadku zajęcia jajowodów postępowanie podobne jak przy zapaleniu przydatków- zalecenie leżenia w łóżku, odpowiednia dieta.

• Leczenie- antybiotykoterapia (penicylina, tetracyklina, zwrócenie uwagi na możliwość wystąpienia reakcji uczuleniowych).

• Leczenie miejscowe:

• Ciepłe nasiadówki, ciepłe wilgotne kompresy,

• W przypadku zakażenia gruczołu większego (wystąpienia ropnia) może być konieczne nacięcie i założenie sączków (postępowanie jak w zapaleniu gruczołu przedsionkowego).

• Uświadomienie potrzeby leczenia partnera, wyjaśnienie kontroli stanu zdrowia po zakończonym leczeniu.

• Poinformowanie pacjentki, dlaczego powinien zachować abstynencje seksualną aż do wyleczenia ( podjecie współżycia należy uzgodnić z lekarzem po zakończeniu leczenia).

• Zwrócenie uwagi na nawyki higieniczne pacjentki- ewentualnie przeprowadzenie edukacji, skorygowanie nieprawidłowych zachowań.

• W przypadku leczenia ambulatoryjnego zwrócenie uwagi na konieczność prowadzenia leczenia (przyjmowaniu leków, zgłaszaniu się na wizyty kontrolne) oraz konsekwencji wynikających z braku poddania się leczeniu.

5.3. Opryszczka narządów płciowych (herpes genitalia)

Choroba wywołana jest poprzez wszczepienie wirusa opryszczki HSV-1, HSV-2 w błony śluzowe. Należy do chorób przenoszonych drogą płciową, gdyż przeniesienie wirusa wymaga bezpośredniego kontaktu osoby zarażonej ze zdrową.

Zakażenie wirusem opryszczki HSV- 2 (herpes simplex virus) jest częstsze, niż HSV- 1 (dotyczy najczęściej kontaktów oralno- genitalnych).

Okres wylęgania w przypadku zakażenia pierwotnego, (gdy pacjent nie był dotąd zakażony wirusem HSV) to około 7 dni. Może przebiegać z objawami lub bezobjawowo.

Infekcje pierwotne mają tendencje do dłuższego trwania (około miesiąca), a także cięższego przebiegu.

Objawy:

• Ogólnoustrojowe tj. gorączka, złe samopoczucie, bóle mięśniowe.

• Pojawiają się zmiany pęcherzykowe, które wypełnione są początkowo treścią surowiczą a następnie ropną. Pękające pęcherzyki tworzą rozsiane bolesne owrzodzenia. Po kilku dniach zmiany pokrywają się strupami i około 2-6 tygodni, goją się. Obok zmian na skórze narządów płciowych mogą pojawiać się również na pośladkach, udach i klatce piersiowej.

• Wcześniej zmiany pęcherzykowe poprzedzone są pieczeniem, świądem czasem bólem, zakażonej okolicy.

• Chory odczuwa bolesność i powiększenie pachwinowych węzłów chłonnych.

• W przypadku zajęcia przez wirusy autonomicznego układu nerwowego mogą wystąpić zaburzenia w czynności pęcherza moczowego, co prowadzi do zatrzymania oddawania moczu.

• Powikłaniem opryszczki może być np. zapalenie opon mózgowo - rdzeniowych.

Schorzenie to ma tendencje do nawracania szczególnie na około 5 - 12 dni przed miesiączką. Część kobiet odczuwa świąd, mrowienia, nerwobóle przed wystąpieniem kolejnego nawrotu.

Rozpoznania dokonuje się na podstawie stwierdzenia objawów (zmian skórnych), a także w wyniku badań serologicznych i hodowli wirusa.

Czynniki wpływające na nawrót opryszczki

Miesiączka, stres, przemęczenie, choroby bakteryjne lub wirusowe, urazy skóry, intensywne nasłonecznienie lub silne oziębienie.

Leczenie uzależnione jest od nasilenia objawów i stanu klinicznego pacjentki. Pacjentki najczęściej leczone są ambulatoryjnie W przypadku zatrzymania moczu należy wykonać cewnikowanie, aż do momentu ustąpienia tego objawu.

Model opieki pielęgniarskiej

• Przeprowadzenie wywiadu (zwrócenie uwagi na higienę współżycia seksualnego, orientację seksualną, aktywność seksualną, stosowana antykoncepcja, zachowania ryzykowne- wyłonienie czynników ryzyka, pojawienie się pierwszych objawów choroby).

• Ocena parametrów stanu ogólnego (RR, temperatura ciała, tętno, liczba oddechów, zabarwienie powłok skórnych).

• Asystowanie podczas badania ginekologicznego.

• Pobieranie materiału do badań (z pęcherzyka- zanim wytworzy się strup, zdejmuje się górną część i pobiera się wymaz z jego podstawy, umieszcza się próbkę na pożywce i przesyła odpowiednio opisaną i zabezpieczoną do pracowni wirusologicznej).

• Założenie dokumentacji pielęgniarskiej.

• Hospitalizacja pacjentki- w okresach zaostrzenia choroby, także w przypadku pojawienia się powikłań.

• Podawanie leków wg. zlecenia lekarza.

• Edukacja pacjenta dotycząca:

• Zapobiegania chorobom przenoszonym drogą płciową.

• Przekazanie zasad higieny, pielęgnacji krocza w przypadku wystąpienia zmian w postaci pęcherzyków, świądu lub bólu.

• Dokładne osuszanie okolicy krocza.

• Noszenia luźnej, bawełnianej bielizny.

• Ogrzewanie krocza lampą (w warunkach domowych lampa może być zastąpiona suszarką do włosów).

• Stosowanie miejscowo aerozoli zawierających antybiotyki, past cynkowych.

• Udzielenie wsparcia psychicznego. Szczera rozmowa, udzielenie odpowiedzi na stawiane pytania w sposób rozumiały i pełny. Choroba ta stanowi dla pacjentki duże obciążenie emocjonalne, zwłaszcza pojawiające się epizody nawrotowe. Wiąże się to również z odczuciami bólowymi towarzyszącymi kolejnym nawrotom.

• Leczenie mało skuteczne. Poprawę przynosi stosowanie acykloviru lub maści o działaniu przeciwbólowym stosowane miejscowo.

• Udzielenie informacji o zaniechaniu kontaktów seksualnych w trakcie czynnych zmian chorobowych, wskazane stosowanie prezerwatyw.

• Uświadomienie potrzeby poinformowania o chorobie partnera.

• Wskazana jest indywidualna i/lub grupowa sesja /sesje, podczas których udzielane są informacje dotyczące tej choroby. Powstają poradnie i grupy samopomocy dla osób zarażonych opryszczką narządów płciowych.

5.4. Wrzód miękki (wrzód weneryczny) (ulcus molle)

Chorobę tą wywołuje beztlenowa gram ujemna pałeczka (Haemophilus ducreyi).

Okres inkubacji trwa około 7 dni. W okolicy narządów płciowych pojawia się szankier, który przyjmuje postać płytkiego owrzodzenia po około 48h .

Wrzód może mieć różną wielkość z tendencją do poszerzania się i drążenia w głąb. Charakteryzuje się dużą bolesnością przy dotyku ma nieregularne brzegi. Zmiany sąsiadujące ze sobą mogą tworzyć rozległe owrzodzenia. Widoczny jest obrzęk sromu i krocza. Bardzo często pojawia się ropna wydzielina. Węzły pachwinowe są powiększone, skóra nad nimi jest zaczerwieniona i lśniąca.

Rozpoznanie opiera się na podstawie:

• Objawów klinicznych (charakterystyczne, często bolesne zmiany skórne).

• Badań laboratoryjnych (rozmaz barwiony metodą grama uwidacznia pałeczkowate bakterie ułożone w charakterystyczne gniazda).

Leczenie: antybiotykoterapia (erytromycyna 4x dziennie przez 7 dni- tabletki 500mg lub ceftriakson 250mg domięśniowo -podany jednorazowo).W przypadku skutkowania leczenia dolegliwości zmniejszają się i następuje poprawa stanu zdrowia w ciągu 7 dni.

Podczas leczenia należy wykluczyć współistnienie innych chorób przenoszonych drogą płciową np. HIV.

Pomocne w leczeniu jest stosowanie ciepłych okładów, które pomagają usunąć martwiczą tkankę.

Pacjent powinien unikać kontaktów seksualnych, aż do całkowitego wyleczenia owrzodzeń.

5.5. Kłykciny kończyste (candylomata acuminata)

Choroba rozwija się w wyniku infekcji wirusem papilloma. Do zakażenia najczęściej dochodzi poprzez kontakty płciowe z zarażoną osoba.

Okres wylegania wynosi od 6 tygodni do 8 miesięcy. Obraz kliniczny uzależniony jest od zmiennych tj. typu wirusa, umiejscowienia, czasu trwania zmian.

Objawy:

• Pojawienie się pojedynczych brodawczakowatych narośli. Najczęściej mających kształt wydłużony i różowy kolor.

• W zależności od umiejscowienia, mogą ujawnić się np. upławy, świąd, będące wynikiem wtórnych zakażeń.

Kłykciny umiejscawiają się na wargach sromowych, w pochwie, na szyjce macicy, obszarze okołoodbytniczym- mają tendencje do rozprzestrzeniania się na całą okolicę krocza.

Leczenie kłykcin uzależnione jest od ich umiejscowienia, ilości i stanu zdrowia chorego.

Wykorzystywane są różne metody leczenia kłykcin.

• Stosowanie roztworu 25%- 40% podofiliny.

• Stosowanie kwasu 30- 50% dwu-lub trójchlorooctowy.

• Stosowanie 5-fluorouracylu

• Laseroterapia.

• Podawanie interferonu

• Wypalanie bądź wycinanie zmian.

• Krioterapia.

Opieka pielęgniarska uzależniona jest od stanu pacjenta, natężenia objawów, oraz od wybranej przez lekarza metody leczenia.

.

5.6. Profilaktyka chorób przenoszonych drogą płciową

Najskuteczniejszym zapobieganiem chorobom przenoszonym drogą płciową jest powstrzymywanie się od kontaktów seksualnych pochwowych, oralnych i analnych lub pozostanie we wzajemnym monogamicznym związku z niezakażonym partnerem.

Inne sposoby to:

1. Unikanie kontaktów płciowych z przypadkowymi partnerami.

2. Unikanie kontaktów seksualnych z osobami należącymi do grupy podwyższonego ryzyka.

3. Stosowanie prezerwatyw lateksowych. Używanie prezerwatyw w dużym stopniu zmniejsza prawdopodobieństwo zarażenia się podczas stosunku płciowego. Aby ryzyko zakażenia było jak najmniejsze należy zwrócić uwagę na:

• Datę ważności, oraz na miejsce, w którym prezerwatywa jest/była przechowywana.

• Prawidłowe stosowanie prezerwatywy zgodne ze sposobem podanym na opakowaniu lub ulotce.

• Właściwe, ostrożne rozpakowywanie, zakładanie i używanie prezerwatywy, aby nie doszło do uszkodzenia jej ciągłości np. paznokciem, biżuterią, lub innymi ostrymi przedmiotami.

• Środki stosowane razem z prezerwatywami lateksowymi (muszą to być preparaty przeznaczone do tego celu), inne substancje takie jak np. oliwki do masażu, balsamy do ciała itp. mogą uszkodzić lateks.

4. Szczepienia ochronne. Jest to jedna z najskuteczniejszych metod zapobiegania przenoszeniu się niektórych chorób np. szczepienie zapobiegające zarażeniu wirusowym zapaleniem wątroby.

5. Kształtowanie bezpiecznych zachowań seksualnych szczególnie wśród młodzieży, która często podchodzi do tych zagadnień w sposób nierozważny i swobodny, oraz wśród osób z grupy ryzyka (osoby trudniące się prostytucją, narkomani, homoseksualiści).

6. Zachowanie, przestrzeganie zasad prawidłowej higieny osobistej.

7. Szerzenie wśród społeczeństwa wiedzy dotyczącej objawów chorób przenoszonych droga płciową.

8. Nienadużywanie alkoholu, również innych środków (np. narkotyków) zaburzających jasność myślenia i rozwagę działania. Pod wpływem środków odurzających zwiększa się częstość podejmowania nieprawiłaściwych, niebezpiecznych dla zdrowia i życia decyzji.

9. W przypadku wystąpienia objawów choroby u jednego z partnerów do lekarza obowiązkowo powinni zgłosić się obaj partnerzy celem diagnostyki, a także leczenia.

10. W przypadku zakażenia, wczesne zgłaszanie się do lekarza w celu postawienia diagnozy i podjęcia leczenia. Leczenie należy rozpocząć jak najwcześniej i zawsze doprowadzić do końca. Po zakończonej kuracji zgłaszać się na badania kontrolne.

11. W przypadku wykrycia jednej z chorób przenoszonych drogą płciową należy zrobić podstawowe testy na obecność innych schorzeń należących do tej grupy.

.

5.7. Zasady prowadzenia edukacji w chorobach przenoszonych drogą płciową

Zadaniem personelu medycznego jest prowadzenie edukacji na temat szerzenia się chorób przenoszonych drogą płciową. Temat ten powinien być przedstawiony nie tylko osobom należącym do tzw. grupy o podwyższonym ryzyku lecz również całemu społeczeństwu. Bez wątpienia należy zwiększyć natężenie poradnictwa u osób zakażonych. W celu skutecznego przekazywania informacji niezbędna jest odpowiednia umiejętność prowadzenia edukacji.

Zasady prowadzenia edukacji:

• Edukacje należy przeprowadzać w miejscu, które pozwoli na spokojną, szczerą rozmowę z pacjentem.

• Osoba prowadząca edukację powinna posiadać odpowiednie umiejętności prowadzenia rozmów, porad, szczególnie poruszając tematy traktujące o intymnych aspektach życia człowieka. Jasno stawiane pytania, właściwa intonacja, spokojny, przyjazny sposób mówienia oraz pełne i zrozumiałe odpowiedzi, ułatwiają kontakt z rozmówcą.

• Cierpliwe wysłuchanie, zachowanie szacunku i okazanie zrozumienia, a także unikanie oceniania rozmówcy pozwoli wytworzyć między pacjentem a pielęgniarką/położną atmosferę zaufania.

• Sposób prowadzenia edukacji powinien być indywidualnie dostosowany do pacjenta.

• Podczas edukacji pielęgniarka/położna powinna zwrócić uwagę na swoiste czynniki ryzyka.

• Po zidentyfikowaniu swoistych czynników ryzyka pielęgniarka/położną powinna zachęcać pacjenta do wyeliminowania tych czynników, a także poinformować, w jaki sposób to uczynić.

• Jeżeli są dostępne ulotki, broszurki i filmy wideo, należy zachęcać pacjentów do, korzystania z takich źródeł informacji.

• W przypadku, gdy mamy możliwość kilku spotkań z osobą, która wymaga szczegółowych informacji o „choróbach przenoszonych drogą płciową”, należy umiejętnie rozplanować przekaz wiadomości tak, aby ułatwić zapamiętanie pacjentowi.

Przykładowe formułowanie diagnozy pielęgniarskiej

Problem piel.	Cel opieki	Planowane działania piel.
Brak wiedzy na temat zapobiegania chorobom przenoszonym drogą płciową.	Przekazanie potrzebnych informacji dotyczących tego tematu.	Stworzenie sprzyjających warunków, w których można spokojnie i szczerze porozmawiać z pacjentem. Zaproponowanie spotkanie i przeprowadzenie edukacji Zrozumiale i wyczerpująco odpowiadać na zadawane pytania. Zaproponowanie skorzystania z filmu edukacyjnego. Wyposażenie pacjenta w ulotki i broszurki na ten temat, aby mógł zapoznać się z nimi w domu. Zaproponować dodatkowe spotkanie, jeśli pacjent wyrazi na nie chęć i zgodę.

Piśmiennictwo

[1] Benrubi G.L (red.). Stany naglące w położnictwie i ginekologii. Sprinter PWN [2] Benson Ralph C. Położnictwo i ginekologia Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich W-wa 1988 [3] Cekanski A.: Wybrane zagadnienia z położnictwa i ginekologii dla położnych. Copyright by Śląska Akademia Medyczna Katowice 1999 [4] Ginekologia po dyplomie lipiec 2003 Uaktualnione zalecenia CDC leczenia chorób przenoszonych drogą płciową. [5] Havens C. S., Lancy D. S., Patti T. Ginekologia ambulatoryjna 1998. [6] Martius G., Breckwodta M., Pfleiderera A.. Ginekologia i położnictwo. Wydawnictwo Medyczne Urban &Partner Wrocław 1997 [7] Mishell D. R., Brenner p. f., Ginekologia. &-medica press bielsko- Biała 1996 [8] Paletta J. L., Essok G. C.. Pielęgniarstwo w ginekologii. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich W-wa 1983.

[9] Pschyrembla W, Straussa G., Petriego E., Ginekologia praktyczna. Wydawnictwo Lekarskie. W-wa 1994 [10] Sheffield J. S., Wendel G.D. Kiła u kobiet ciężarnych. Medycyna Praktyczna- Ginekologia i Położnictwo 2/2000 [11] Towpik Józef. Dermatologia i wenerologia podręcznik dla szkół medycznych Państwowy zakład Wydawnictw Lekarskich W-wa 1992.

307

---