Metafizyczny idealizm subiektywny (immanentny i transcendentalny)

dr hab. Andrzej M. Łukasik

Instytut Filozofii UMCS

http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik

[e-mail]

Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego z problematyką epistemologiczną

Zagadnienie źródeł poznania

wersja psychologiczna (genetyczna):

Czy istnieje wiedza wrodzona czy

wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia?

Empiryzm genetyczny

umysł jest tabula rasa:

Aprioryzm (natywizm)

nihil est in intellectu, qod non

istnieje wiedza wrodzona

prius fuerit in sensu

[np. Platon, Descartes, Leibniz]

[np. Arystoteles, Locke, Berkeley

Hume, Condillac]

Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego z problematyką epistemologiczną

zagadnienie źródeł poznania

wersja metodologiczna (epistemologiczna) aprioryzm

empiryzm

metodologiczny

metodologiczny

umiarkowany:

umiarkowany:

skrajny

istnieją twierdzenia

skrajny

tylko twierdzenia

syntetyczne a priori

analityczne są

a priori

Związek zagadnienia idealizmu metafizycznego z problematyką epistemologiczną

(problem transcendencji)

zagadnienie granic poznania:

Czy umysł może poznać

przedmioty transcendentne?

Tak:

Nie:

epistemologiczny

epistemologiczny

realizm

idealizm

Epistemologiczny

Epistemologiczny

idealizm mmmanentny:

idaealizm transcendentalny:

Umysł może poznać

Umysł może poznać

Jedynie własne przeżycia

jedynie własne konstrukcje

George Berkeley

Immanuel Kant

Metafizyczny idealizm subiektywny – George Berkeley

z Nie mam bezpośredniej intuicji tego, że istnieje materia; nie mogę również z

wrażeń zmysłowych, z idei, z pojęć, z

działań lub uczuć wyprowadzić ani

prawdopodobnego, ani koniecznego

wniosku, aby istniała substancja,

niezdolna do myślenia i postrzegania,

nieaktywna. Natomiast o istnieniu

mojego Ja, to znaczy mojej duszy,

umysłu lub zasady myślącej, posiadam

wiedzę oczywistą na podstawie refleksji.

George Berkeley

Esse est percipi

Myślę, że każdy będzie tego intuicyjnie pewien, kto tylko zważy, co się rozumie przez termin istnieć. Kiedy powiadam, że stół, na którym piszę, istnieje, znaczy to, że go widzę i dotykam. Jeślibym zaś był poza moją pracownią, wówczas powinienem powiedzieć, że stół istniał —

rozumiejąc przez to, że gdybym był wewnątrz, mógł

bym go

postrzegać lub że jakiś inny duch postrzega go w tej chwili.

Kiedy powiadam, że istniał zapach, znaczy to, że został

odczuty węchem; że istniał dźwięk, znaczy, że został

usłyszany; że istniał kolor albo kształt, znaczy, że został

dostrzeżony lub dotknięty. To jest wszystko, co rozumiem przez te i tym podobne wyrażenia. Wydaje mi się bowiem całkowicie niezrozumiałym to, co mówi się o absolutnym istnieniu przedmiotów niemyślących, bez żadnego związku z tym, że są postrzegane. Ich esse stanowi percipi — i jest niemożliwym to, aby istniały poza umysłem czy myślącymi przedmiotami, które je postrzegają.

Esse est percipi

z Ciała istnieją = jakiś podmiot ich doznaje, ktoś przeżywa odpowiednie wrażenia, ktoś jest świadom wrażeń z Ciała = wrażenia lub układy wrażeń

z Wrażenie istnieje = ktoś to wrażenie przeżywa

z Uznajemy, że świat fizyki jest całkowicie abstrakcyjny i

„nierzeczywisty”, jeżeli pominąć jego związek z świadomością. Dzięki temu przywracamy świadomości jej podstawową rolę, zamiast traktować ją jako nieistotną komplikację, znalezioną okolicznościowo wśród przyrody nieorganicznej w późnym stadium historii ewolucji.

Arthur S. Eddington

David Hume (1711 – 1776)

z Treatise on Human Nature (Traktat o naturze ludzkiej) 3

tomy (1739 – 1740)

z empiryzm

z Substancja = to, czemu przysługują cechy, ale co samo nie może być cechą czegoś.

Krytyka pojęcia substancji z Na przykład barwę i zapach traktujemy jako cechę tej samej substancji – kwiatu, i przypuszczamy, że dany kwiat pozostaje nadal tym samym kwiatem, choćby zmienił barwę i zapach. Jest to – sądzimy – wiąż ten sam kwiat, ta sama substancja, która jest podłożem cech. Jednak przyjmując istnienie substancji wykraczmy poza fakty – wnioskujemy o istnieniu niedostępnego poznaniu zmysłowemu podłoża cech.

z Koncepcja substancji jest oparta na wyobraźni i instynkcie, a nie na rozumowaniu i doświadczeniu, nie ma zatem dla niej miejsca w nauce ani w filozofii.

z Przedmiotem ludzkiego poznania jest wyłącznie świat wrażeń i wszelkie wypowiedzi o ukrytej „istocie rzeczy”, niedostrzegalnych „przyczynach” są jedynie jałową spekulacją.

z Hume - prekursor pozytywizmu z Pozytywizm, jeden z głównych nurtów w filozofii XIX i XX

w., który postulował oparcie poznania na faktach doświadczalnych, oczyszczenie wiedzy z wszelkiej metafizyki oraz negację wartości poznawczej ocen i norm.

z A. Comte, J.S. Mill, H. Spencer, następnie E. Mach i Avenarius (tzw. empiriokrytycyzm).

z Lata dwudzieste XX wieku - neopozytywizm, zwany też empiryzmem logicznym. Głosił program walki z metafizyką i uprawiania „filozofii naukowej” pojmowanej jako logiczna analiza języka nauki. Reprezentowany był

zwłaszcza przez Koło Wiedeńskie (m.in. M. Schlick, R.

Carnap, O. Neurath) oraz H. Reichenbacha, E. Nagla, A. J. Ayera.

Metafizyczny idealizm transcendentalny

Immanuel Kant (1724 – 1804)

z Kritik der reinen Vernuft, 1781

(Krytyka czystego rozumu)

z Kritik der praktischen Vernuft,

1788 (Krytyka praktycznego

rozumu)

z Kritik der Urteilskraft, 1788

(Krytyka władzy sądzenia)

Kantowski podział sądów

sądy

analityczne

syntetyczne

a priori

a posteriori

z jak jest możliwe, że niezależnie od doświadczenia (czyli a priori) jesteśmy w posiadaniu wiedzy o świecie, który ukazuje się nam w doświadczeniu?

z jak są możliwe sądy syntetyczne a priori?

Fenomenalizm i agnostycyzm z Przedmioty, które ukazuje nam doświadczenie nie są istniejącymi niezależnie od doświadczenia rzeczami samymi w sobie (Dinge an sich), lecz są tylko konstrukcjami naszego umysłu.

z Umysł ludzki (zarówno zmysły jak i rozum) nie jest w akcie poznania bierny, lecz aktywny: narzucamy światu doświadczenia określone struktury, które są subiektywne w tym sensie, że istnieją w podmiocie poznającym jako: 1. Aprioryczne formy zmysłowości - przestrzeń i czas 2. Transcendentalne kategorie intelektu – substancja, przyczynowość (i in.)