Koszty produkcji i modele rynków

Produkcja i koszty produkcji

Producent (przedsiębiorstwo) występuje w gospodarce rynkowej w podwójnej roli, a mianowicie:

1. Występuje jako kupujący – aby wytwarzać dobra musi on zaopatrywać się na rynku w niezbędne czynniki produkcji tj. surowce, maszyny, kapitał finansowy, siłę roboczą, itp. Ma więc wpływ na kształtowanie się popytu rynkowego na czynniki produkcji.

2. Występuje jako sprzedający (oferent) - sprzedaje wytworzone dobra i usługi. Ma więc wpływ na kształtowanie podaży wyprodukowanych dóbr.

Produkcja – polega na przetwarzaniu zasobów w celu wytworzenia produktów i usług. Zasoby są łączone ze sobą w procesie produkcji w sposób umożliwiający otrzymanie danego dobra.

Technologia produkcji – wskazuje jakie zasoby (czynniki produkcji) muszą być połączone ze sobą w celu wytworzenia określonego dobra oraz w jakich proporcjach należy je ze sobą połączyć.

Przyczyną procesu produkcji są nakłady czynników produkcji (lub ich zmiany) natomiast skutkiem tego procesu jest określona wielkość produkcji (lub jej zmiany). Zależność między wielkością produkcji, a rozmiarem nakładu czynników można przedstawić przy pomocy funkcji produkcji.

Q = f (F1,F2,F3 … Fn) – ogólna postać funkcji produkcji

Q – wielkość produkcji,

F – czynniki produkcji.

Jednoczynnikowa funkcja produkcji – otrzymamy ją, jeżeli uwzględnimy tylko jeden z czynników produkcji, zakładamy, że wpływ pozostałych czynników jest niezmienny.

Q = f1(L) - wielkość produkcji zmienia się tylko w wyniku zmian liczby zatrudnionych

Q = f2 (K) - wielkość produkcji zmienia się tylko w wyniku zmian nakładu kapitału

L – siła robocza,

K – kapitał.

Wieloczynnikowa funkcja produkcji – uwzględnia zmiany wielkości produkcji wywołane zmianami wielu czynników, np. dwuczynnikowa funkcja produkcji.

Q = f3 (L, K)

Koszty produkcji – ogół nakładów czynników produkcji, jakie zostały poniesione przez przedsiębiorstwo w celu wytworzenia określonej wielości produkcji.

Zadanie producenta polega na takim wyborze kombinacji nakładów czynników produkcji i efektów produkcji, aby różnica pomiędzy przychodami a nakładami była dodatnia i możliwie maksymalna.

Wynik finansowy przedsiębiorstwa:

1. PC – KC > 0 – zysk,

2. PC – KC < 0 – strata

3. PC – KC = O – zysk normalny.

PC = P*Q

PC – przychody całkowite P - cena produktu, Q – ilość sprzedanych produktów.

KC – koszty całkowite.

strona 1 z 10

Produkcja i koszty produkcji

Rodzaje przychodów :

Przychód całkowity (PC) – łączny przychód przedsiębiorstwa ze sprzedaży określonej ilości produktu.

Sprzedając każdą jednostkę produktu (Q) po danej cenie (P) sprzedawca osiąga przychód całkowity PC = P * Q.

Przychód przeciętny (PP) - powstaje z podzielenia przychodu całkowitego przez ilość sprzedawanych jednostek.

Przychód całkowity przypadający na jednostkę sprzedanego dobra PP =

Przychód krańcowy (marginalny) (PM) ze sprzedaży - oznacza zmianę przychodu całkowitego wywołaną zmianą P

∆ C

sprzedaży o dodatkową jednostkę PM =

∆

Rodzaje kosztów produkcji:

W zależności od podmiotu ponoszącego koszty dzielimy je na:

1. Koszty prywatne – są to wydatki ponoszone przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą. Zwiane są z zakupem surowca, maszyn, energii, siły roboczej.

2. Koszty społeczne – są to wydatki ponoszone przez inne podmioty niż podmiot prowadzący działalność gospodarczą, a związane z tą działalnością. Inne osoby to np. osoby fizyczne, jednostki samorządu terytorialnego, osoby prawne, organizacje pozarządowe, rządy państw. Są to koszty: w zakresie profilaktyki ochrony zdrowia, środowiska naturalnego, remontu i utrzymania dróg. Rola tych kosztów jest ogromna.

Ze względu na zasady ewidencji i rachunkowości (zasady zaliczania wydatków do kosztów)

koszty dzielimy na:

1. Koszty rachunkowe (explicite) – koszty, które odzwierciedlają widoczne wydatki przedsiębiorcy na zakup czynników produkcji na rynku po cenach rynkowych (wydatki na zakup czynników produkcji udokumentowane dowodami poniesienia wydatków).

2. Koszty ekonomiczne – to suma kosztów rachunkowych i kosztów alternatywnych.

Koszty alternatywne (implicite) – koszty utraconych korzyści z tytułu zainwestowania czynnika wytwórczego w sposób gorszy niż najlepszy z możliwych.

W związku z tym wyróżniamy następujące rodzaje zysków i strat przedsiębiorstwa:

Zysk rachunkowy (księgowy) - dodatnia różnica między PC przedsiębiorstwa a kosztem rachunkowym (jawnym).

Zysk ekonomiczny – nadwyżka PC nad KC ekonomicznym.

Strata ekonomiczna - nadwyżka KC ekonomicznych nad PC przedsiębiorstwa.

Strata rachunkowa (księgowa) – nadwyżka KC rachunkowych nad PC przedsiębiorstwa

Zysk/strata rachunkowy/a = PC – KC rachunkowe.

Zysk / strata ekonomiczny /a = PC – KC (ekonomiczny).

W zależności od horyzontu czasu koszty dzielimy na:

I. Koszty w okresie infrakrótkim – to dany moment, w którym wszystkie koszty są stałe.

II. Koszty w okresie krótkim – okres krótki to taki okres, w którym ze względu na stosowane technologie zmiany wydatków i produkcji mogą być dokonywane w ograniczony sposób. W krótkim okresie czasu pewne koszty są stałe a pewne zmienne.

strona 2 z 10

Produkcja i koszty produkcji

W ramach krótkiego okresu czasu wyróżniamy następujące rodzaje kosztów.:

1. Koszty stale całkowite (KSC)

Koszty stałe – wydatki na zakup czynników produkcji, które są stałe dla pewnych przedziałów wielkości produkcji. Jest to koszt ponoszony przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji. Koszty te występują nawet wówczas, gdy produkcja wynosi zero. Do kosztów stałych należą np. koszty utrzymania administracji przedsiębiorstwa, amortyzacja, podatek od nieruchomości, czynsz, ubezpieczenie, płaca dla pracowników administracyjno-biurowych, abonament za usługi telefoniczne, internetowe i satelitarne. Wydatki te ponoszone są w ściśle określonych odstępach czasu nie związanych z wielkością produkcji.

Wykres 1. Koszt stały całkowity

2. Koszty zmienne całkowite (KZC)

Koszty zmienne – wydatki na zakup czynników wytwórczych, których wielkość jest zależna od wielkości produkcji. Są to np. koszty materiałów, surowców, płac dla pracowników bezpośrednio produkcyjnych.

Koszty zmienne początkowo rosną wolniej niż produkcja a po przekroczenia pewnego poziomu produkcji szybciej.

Wykres 2. Koszt zmienny całkowity

strona 3 z 10

Produkcja i koszty produkcji

3. Koszty całkowite (KC) – to suma KSC i KZC

KC = KSC + KZC

Krzywa KC rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu całkowitego, w którym Q = 0. Następnie krzywa ta rośnie w identyczny sposób jak krzywa KZC.

Wykres 3. Koszt całkowity

4. Koszty przeciętne (stałe, zmienne, całkowite)

Koszt stały przeciętny (KSP) – to inaczej koszt stały jednostkowy. Powstaje z podzielenia kosztu stałego całkowitego KSC

przez wielkość produkcji KSP =

Koszt ten zmniejsza się wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Oznacza to, że na każdy produkt przypada coraz mniejsza cząstka całkowitych kosztów stałych. Mimo, że spada on wraz ze wzrostem produkcji nie osiąga wielkości równej zero.

Nawet przy bardzo dużej produkcji na każdy wytworzony produkt przypada jakaś część kosztów stałych. Równocześnie wielkość produkcji nie może wzrastać w nieskończoność Rozmiary produkcji są ograniczane przez maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych, na które pozwala dana technologia produkcji.

Wykres 4. Koszt stały przeciętny

strona 4 z 10

Produkcja i koszty produkcji

Koszt zmienny przeciętny (KZP) – otrzymujemy go dzieląc koszt zmienny całkowity przez wielkość produkcji KZC

KZP =

. Zmniejsza się on wraz ze wzrostem produkcji, a następnie po przekroczeniu przez produkcję pewnej Q

wielkości zaczyna rosnąć.

Wykres 5. Koszt zmienny przeciętny

Koszt całkowity przeciętny (KCP) – jest kosztem całkowitym przypadającym na jednostkę produktu. KCP =

Krzywa KCP kształtuje się podobnie jak krzywa KZP Przy czym w stosunku do niej jest przesunięta w górę.

Wykres 6. Koszt całkowity przeciętny

strona 5 z 10

Produkcja i koszty produkcji

5. Koszt krańcowy (koszt marginalny) KM – zmian kosztu całkowitego (∆KC) wynikająca ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową (∆Q). Pozwala określić rentowność decyzji dotyczącej powiększenia produkcji o kolejną, K

∆ C

dodatkową jednostkę. KM =

. Ponieważ KSC nie zmienia się wraz z wielkością produkcji (Q) stąd zmiana

∆

∆ ZC

kosztów całkowitych jest równa zimnie kosztów zmiennych całkowitych, stąd: KM =

∆

Wykres 7. Koszt marginalny

III. Koszty w okresie długim

Okres długi – to okres, w którym całkowicie zmienić można nakłady czynników produkcji (czy zmienić technologię produkcji). Wszystkie czynniki produkcji traktowane są jako zmienne. Nie występuje tu kategoria kosztów stałych.

Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych jest styczna do krótkookresowych krzywych KCP. Nie do każdej w punkcie jego minimum. Istnieje tylko jedna krzywa krótkookresowa KCP której minimum jest styczne do KPC długookresowego (punkt A). Jest to również punkt w którym długookresowy KCP osiąga swoje minimum.

Wykres 8. Koszty w okresie długim

strona 6 z 10

Produkcja i koszty produkcji

Długookresowa krzywa kosztu przeciętnego spada wraz ze zwiększaniem rozmiarów przedsiębiorstwa a następnie, po przekroczeniu pewnej wielkości firmy (dla której KCP osiąga minimum) koszty przeciętne zaczynają wzrastać.

Zwiększenie produkcji na drodze powiększania rozmiarów przedsiębiorstwa posiada sens ekonomiczny tylko do momentu zrównania się minimum krzywej kosztu dla danej wielkości zakładu z minimum kosztu

długookresowego. Dalsze powiększanie przedsiębiorstwa jest nieekonomiczne.

W okresie długim relację miedzy kosztami przeciętnymi i rozmiarami produkcji mogą układać się różnie, w zależności czy firma zwiększając zasoby czynników produkcji i powiększając rozmiary produkcji osiąga czy nie osiąga korzyści skali.

1. Rosnące korzyści skali – wzrostowi produkcji towarzyszy mniej niż proporcjonalny przyrost nakładów czynników produkcji. Długookresowa krzywa kosztów przeciętnych (KCP) spada.

Przyczyny rosnącej korzyści skali:

a) postęp techniczny,

b) postęp organizacyjny,

c) lepsze wykorzystanie niepodzielnych czynników wytwórczych.

2. Stałe korzyści skali – wzrostowi produkcji odpowiada proporcjonalny przyrost nakładów czynników produkcji.

Długookresowy KP jest stały.

3. Malejące korzyści skali – wzrostowi produkcji odpowiada bardziej niż proporcjonalny przyrost nakładów czynników produkcji. Długookresowy KCP jest rosnący.

Przyczyny malejącej korzyści skali:

a) bariera zarządzania,

b) bariera informacyjna.

Wykres 9. KCP a korzyści skali produkcji

KCP

rosnące

malejace

korzyści skali

KCP

optymalne

strona 7 z 10

Produkcja i koszty produkcji

Wykres 10. Zależności pomiędzy kosztem marginalnym a kosztami przeciętnymi

1. Dla Q= 1 KZP = KM.

2. Gdy KM < KZP to KZP maleje.

3. Gdy KM < KCP to KCP maleje.

4. Gdy KM > KZP to KZP rośnie.

5. Gdy KM > KCP to KCP rośnie.

6. KM = KZP w punkcie jego minimum.

7. KM = KCP w punkcie jego minimum.

8. Dla tych rozmiarów produkcji, gdzie spadek KSP jest większy od wzrostu KZP (pomiędzy Q2 a Q3), KCP spada mimo, że KZP już rośnie.

9. KZP osiąga szybciej minimum niż KCP.

10. KM i KSP nie są ze sobą powiązane.

strona 8 z 10

Produkcja i koszty produkcji

Modele rynku

Charakterystyka rynku konkurencji doskonałej

1. Producent - bardzo duża liczba firm, z których każda dostarcza na rynek niewielką część ogólnej podaży rynkowej (duże rozproszenie po stronie podaży). Na rynku konkurencji doskonałej występuje również duże rozproszenie po stronie popytu (wielu kupujących).

2. Produkt – homogeniczny (jednorodny). Produktom trudno nadać cechy indywidualne. Przykładem produktów homogenicznych są niektóre płody rolne (pszenica, ziemniaki).

3. Cena - producent jest cenobiorcą tzn. pobiera cenę z rynku, tzn. ustala ją na podstawie ceny rynkowej. Wynika to rozproszenia po stronie popytu i podaży ( z dużej liczby kupujących i sprzedających). Jakakolwiek zmiana popytu pojedynczego kupującego lub jakakolwiek zmiana podaży pojedynczego producenta jest zbyt mała aby wywołać zmianę ceny rynkowej.

4. Bariery wejścia/wyjścia – brak barier.

5. Doskonała informacja o rynku – wszyscy sprzedający i kupujący mają pełną informację o produkcie i jego cenie, zarówno w danym momencie jak i w przyszłości. Informacja jest darmowa.

6. Przykłady rynków: niektóre rynki płodów rolnych (ziemniaki, pszenica, buraki, itp.).

Rynek konkurencji doskonałej ma zasięg lokalny.

II.

Charakterystyka rynku pełnego monopolu

1. Producent – jeden producent, jedna firm, która dostarcza na rynek całość ogólnej podaży rynkowej. Funkcja popytu na produkty firmy pokrywa się z funkcją popytu rynkowego. Na rynku pełnego monopolu jest wielu kupujących.

2. Produkt – homogeniczny lub heterogeniczny, nie posiada bliskich substytutów.

3. Cena –monopol jest cenotwórcą , może ustalać cenę na dowolnym poziomie (biorąc pod uwagę wielkość popytu na swoje produkty), może nawet stosować dyskryminację cenową (ten sam produkt sprzedawany jest w tym samym miejscu i czasie po różnej cenie).

Rodzaje dyskryminacji cenowej monopolu:

Dyskryminacja cenowa I stopnia (różnicowanie doskonałe) – polega na sprzedawaniu każdej jednostki produktu po cenie, którą skłonny jest zapłacić konsument.

Dyskryminacja cenowa II stopnia (różnicowanie ilościowe)– polega na sprzedawaniu różnej ilości dobra, po różnych cenach. Monopolista różnicuje cenę w zależności od ilości nabywanego produktu. Odbiorcy kupujący mniej płacą wyższą cenę, odbiorcy kupujący więcej – cenę niższą.

Dyskryminacja cenowa III stopnia (segmentacja rynku) - polega na wydzieleniu rynków z punktu widzenia różnej elastyczności cenowej nabywców. Na danym rynku konsument płaci taką samą cenę niezależnie od zakupywanej wielkości dobra ale poszczególne segmenty różnią się cenami. Na rynku gdzie popyt jest elastyczny cena jest niższa. Natomiast na rynku gdzie popyt jest nieelastyczny cena jest wyższa.

4. Bariery wejścia/wyjścia – Bariery wejścia wejścia: przyrodnicza, technologiczna, prawna, ekonomiczna. Bariery wyjścia: bardzo wysokie koszty likwidacji przedsiębiorstwa.

5. Doskonała informacja o rynku.

Rynek pełnego monopolu może mieć zasięg lokalny.

strona 9 z 10

Produkcja i koszty produkcji

III.

Charakterystyka rynku konkurencji monopolistycznej

1. Producent – wielu kupujących i wielu sprzedających. Liczba firm zależy od minimalnej efektywnej skali produkcji, tj. wielkości produkcji zapewniającej osiągnięcie zysku.

2. Produkt – heterogeniczny (zróżnicowany) posiada liczne bliskie i dalekie substytuty. Produkty oferowane przez producentów różnią się m.in.: jakością, wyglądam, opakowaniem, smakiem, stopniem promocji.

3. Cena – producent jest cenotwórcą. Jego wpływ na cenę zależy od dostępności i bliskości substytutów. Im więcej bliskich substytutów posiada produkt, tym w większym stopniu producent musi brać pod uwagę cenę rynkową.

Wpływ na cenę zależy od wyróżnicowania produktu. Celowe staje się więc stosowanie działań promocyjnych i marketingowych, które w konsekwencji mają spowodować korzystne zmiany w popycie na dany produkt. Kiedy przedsiębiorstwo podwyższa cenę nie musi bać się o utratę wszystkich klientów. Nabywcy wykazują bowiem lojalność i przywiązanie do marki, kierują się np. wygodą zakupów i dlatego czasami są mniej wrażliwi na ceny.

4. Bariery wejścia/wyjścia – istnieją bariery wejścia na rynek, ale istnieją możliwości ich pokonania: b. informacyjna, b. wyróżnicowania, produktu (nadania mu cech indywidualnych).

5. Doskonała informacja o rynku.

6. Przykłady rynków: rynki odzieżowe (butiki), upominki regionalne, gadżety okolicznościowe, usługi: bary, restauracje, biura rachunkowe, agencje reklamowe, cukiernie, ciastkarnie, zakłady jubilerskie, salony fryzjerskie, kosmetyczne itp.

Rynek konkurencji monopolistycznej to rynek lokalny.

IV.

Charakterystyka rynku oligopolu

1. Producent – kilka lub kilkanaście firm, z których każda dostarcza na rynek produkcję o bardzo dużej skali. Wielu kupujących. Funkcjonują one na rynku globalnym.

2. Produkt – homogeniczny i heterogeniczny.

Przykłady produktów homogenicznych: ropa naftowa, gaz ziemny, metale szlachetne i kolorowe, zboże, kakao, kawa, herbata, owoce cytrusowe.

Przykłady produktów heterogenicznych: samochody, sprzęt RTV i AGD, papierosy, alkohol, sprzęt sportowy, odzież, obuwie sportowe, farby, lakiery, środki czyszczące, leki luksusowe kosmetyki.

3. Cena – producent jest cenotwórcą. Cechą oligopolu jest względna stabilność cen. Konkurencja przybiera głównie charakter pozacenowy (zróżnicowanie produktu, marka, reklama, itp.).

4. Bariery wejścia/ wyjścia – Bariery wejścia na rynek: technologiczna, ekonomiczna, skali produkcji, marki produktu, jakości produktu. Bariery wyjścia: bardzo wysokie koszty likwidacji przedsiębiorstwa.

5. Pełna informacja o rynku.

Rynek oligopolu to rynek globalny.

strona 10 z 10