Koszty produkcji
Zysk księgowy – wynika z kalkulacji księgowej; jest to różnica między przychodami ze sprzedaży a kosztami uwzględnionymi w rachunku wyników przedsiębiorstwa.
Przychody ze sprzedaży – wszystkie wpływy pieniężne osiągnięte przez przedsiębiorstwo w danym okresie, pochodzące wytworzonych produktów i usług.
Koszty uwzględnione w rachunku wyników przedsiębiorstwa są to wszystkie wydatki pieniężne poniesione przez przedsiębiorstwo w danym okresie w celu uzyskania przychodów ze sprzedaży. Są to tzw. koszty księgowe.
W modelu neoklasycznym zakłada się, że koszty przedsiębiorstwa są ujmowane jako koszty alternatywne. Założenie to ma dwie konsekwencje:
Wydatki pieniężne rzeczywiście poniesione w celu uzyskania określonego przychodu ze sprzedaży są najniższe z możliwych.
Gdyby bowiem istniała ewentualność lepszego, a więc tańszego zakupu i zastosowania czynników produkcji, przedsiębiorca by ją wykorzystał.
Oprócz kosztów zaewidencjonowanych jako rzeczywiście poniesione wydatki pieniężne, uwzględnia się koszty alternatywne, stanowiące utratę najlepszej z możliwych korzyści w odniesieniu do zastosowania ziemi, pracy i kapitału właściciela w danej firmie.
Ten rodzaj kosztów alternatywnych w ujęciu pieniężnym określa się jako koszty implicite, w przeciwieństwie do ewidencyjnych wydatków pieniężnych, czyli kosztów księgowych, określanych jako koszty explicite.
Rodzaje kosztów w krótkim okresie
W analizie krótkookresowej możemy koszty podzielić na:
koszty stałe,
koszty zmienne.
Koszty stałe (KS) są to koszty, których wysokość w danym okresie i w typowych warunkach jest niezależna od zmian wielkości produkcji.
Są to koszty, które są ponoszone przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji.
Występują one nawet wówczas, gdy produkcja wynosi zero. Wykres krzywej kosztów stałych całkowitych ma kształt linii prostej.
Koszty zmienne (KZ) są to koszty, których wysokość w danym okresie i w typowych warunkach zależy od zmian wielkości produkcji.
Są to koszty związane z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od rozmiarów produkcji.
Tempo wzrostu jest nierównomierne: początkowo rośnie wolniej następnie po przekroczeniu pewnego poziomu zaczyna rosnąć szybciej.
Co jest kosztem stałym, a co zmiennym zależy w dużej mierze od okresu analizy. Im jest on krótszy, tym więcej kosztów będzie zaliczonych do stałych, a im dłuższy, tym więcej do kosztów zmiennych.
Przykłady kosztów stałych w przedsiębiorstwie (w ciągu miesiąca):
koszty utrzymania budynków i budowli,
amortyzacja maszyn i urządzeń,
czynsz za wynajem gruntów, budowli, magazynów,
wynagrodzenie pracowników stałych zatrudnionych w systemie godzinowym,
wydatki na niektóre rodzaje ubezpieczeń,
wydatki na opłacenie niektórych podatków: od nieruchomości, gruntowego.
Przykłady kosztów zmiennych w przedsiębiorstwie (w ciągu miesiąca):
wydatki na zakup surowców i materiałów, półfabrykatów, elementów gotowych, materiałów eksploatacyjnych,
wydatki na energię elektryczną zużywaną w procesach produkcji,
wynagrodzenia w systemie akordowym,
wynagrodzenie za pracę w nadgodzinach,
wynagrodzenie pracowników sezonowych.
Koszty całkowite (KC) są sumą kosztów stałych i kosztów zmiennych.
KC = KS + KZ
Koszty przeciętne
Koszt stały przeciętny (KSP) – koszt stały przypadający na jednostkę produktu.
Koszt stały przeciętny zmniejsza się nieustannie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji, co oznacza że krzywa kosztów stałych przeciętnych jest nachylona w prawo w dół.
KSP nie osiąga wartości równej zero. Nawet przy bardzo dużej produkcji na każdy wytworzony produkt przypada jakaś część kosztów stałych.
Koszt zmienny przeciętny (KZP) – koszt zmienny przypadający na jednostkę produktu.
Koszt zmienny przeciętny zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji, a następnie po przekroczeniu pewnej wielkości zaczyna rosnąć.
Krzywa kosztu zmiennego przeciętnego jest do pewnego momentu nachylona w prawo w dół, a po przekroczeniu określonej wartości produkcji zaczyna wzrastać.
Koszt całkowity przeciętny (KCP) – koszt całkowity przypadający na jednostkę produktu.
Nazywany jest kosztem jednostkowym, ponieważ informuje, ile przeciętnie kosztowało daną firmę wyprodukowanie jednostki produktu.
Koszty marginalne (krańcowe)
Koszty marginalne (krańcowe) – określają, o ile zmienią się koszty całkowite, gdy zmienimy wielkość produkcji o dodatkową, kolejną jednostkę.
Koszt marginalny w pierwszej fazie maleje, co wynika z tego, że początkowo produkcja kolejnych jednostek wyrobu jest związana z ponoszeniem relatywnie niewielkich nakładów czynników zmiennych.
Po osiągnięciu minimum kosztu marginalnego konieczne jest ponoszenie coraz większych nakładów czynników zmiennych ze względu na ograniczone zasoby i wymogi technologiczne.
Zależności między kosztami przeciętnymi a kosztami marginalnymi
Krzywa kosztów zmiennych przeciętnych nie przecina funkcji kosztów całkowitych przeciętnych i leży poniżej tej ostatniej. Gdyby koszty stałe były równe 0, wtedy funkcje kosztów całkowitych i kosztów zmiennych byłyby identyczne, czyli tym samym i funkcje KZP i KCP miały taki sam przebieg. Z tego wynika, e wielkość kosztów stałych jest odpowiedzialna za oddalenie funkcji kosztów całkowitych przeciętnych od kosztów zmiennych przeciętnych. Im KS jest większe, tym wyżej w stosunku do KZP leży KCP.
Funkcje kosztów zmiennych przeciętnych i kosztów marginalnych rozpoczynają się w tym samym punkcie.
Koszty marginalne przecinają funkcje kosztów zmiennych przeciętnych i kosztów całkowitych przeciętnych w ich minimach.
Minimalny poziom kosztu całkowitego przeciętnego ma charakter techniczny (informuje przy jakiej wielkości produkcji koszt wyprodukowania jednostki produktu jest najniższy), a więc nie jest wystarczającym kryterium decyzji produkcyjnych dla przedsiębiorstwa maksymalizującego zysk.
Koszty w długim okresie
W długim okresie mogą zmieniać się: rozmiary przedsiębiorstwa, metody produkcji, pracownicy i ich liczba, umowy z dostawcami surowców.
Zatem w długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne i wszystkie koszty są zmienne.
Kształt krzywej kosztów długookresowych wynika ze zmian skali produkcji (zjawiska korzyści i niekorzyści skali).
Jeżeli koszty całkowite rosną wolniej niż rozmiary produkcji, krzywa długookresowego kosztu opada – koszty przeciętne obniżają się.
Oznacza to, że przedsiębiorstwo osiąga korzyści skali.
Uzyskiwanie ich jest jednym z głównych argumentów uzasadniających dominację dużych przedsiębiorstw w gospodarce światowej.
Wewnętrzne korzyści skali
techniczne: lepszy podział pracy, wyższa sprawność, lepsze wykorzystanie narzędzi,
handlowe: kupno i sprzedaż na korzystniejszych warunkach, zatrudnienie fachowych sił sprzedaży, możliwość szerokiej reklamy,
finansowe: dostęp do różnych źródeł kapitału, tańszy kapitał, lepsze warunki finansowania.
Zewnętrzne korzyści skali
praca: wyspecjalizowanie rynku pracy w danym regionie (specjalizacja pracy oznacza niższe koszty),
kooperacja: tworzy się warunki współpracy z lokalnymi podmiotami,
rozwój usług: rozwój danego sektora w regionie powoduje specjalizację banków, firm ubezpieczeniowych, itd.
Z korzyści skali nie można korzystać w nieskończoność. Ciągłe powiększanie rozmiarów firmy i skali produkcji może prowadzić do narastania trudności, pojawienia się niekorzyści skali i wzrostu kosztów przeciętnych.
Wewnętrzne niekorzyści skali
trudności w koordynacji zarządzania,
alienacja pracowników, będąca skutkiem monotonii,
ryzyko występowania przerw w pracy (skutek strajków),
możliwy wzrost kosztów transportu.
Zewnętrzne niekorzyści skali
niedobór wykwalifikowanej siły roboczej,
niedobór surowców,
drogie tereny budowlane,
zwiększone zapotrzebowanie na usługi transportowe.