PROCESY UCZENIA SIĘ, MYŚLENIE, JĘZYK I KOMUNIKACJA

1. POJĘCIE UCZENIA SIĘ

• W psychologii - proces prowadzący do zmian w zachowaniu się osobnika, które nie zależą wyłącznie od funkcji jego receptorów i efektorów, zachodzą na podłożu indywidualnego doświadczenia i jeśli nie oznaczają się trwałością to zawsze polegają na występowaniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym go zachowaniem

• W biologii - proces nerwowy prowadzący do zmian zachowania się osobnika w wyniku jego doświadczenia życiowego

• Uczenie się może mieć charakter

• Obligatoryjny [obowiązkowy] - dotyczy rzeczy, których każdy osobnik musi się nauczyć [np. cechy swego gatunku, niereagowanie na bodźce nieistotne]

• Fakultatywny [ściśle związane z indywidualną sytuacją, w jakiej znalazł się osobnik]

2. CO WRODZONE, A CO NABYTE?

• Klasyczne podejście to prowadzenie eksperymentu typu Kasper-Hauser - odosobnienie społeczne osobnika we wczesnym okresie życia i obserwacja rozwijanych przez niego umiejętności.

• Jeśli jakieś formy zachowania nie pojawią się tzn. że są nabyte czyli proces uczenia się jest niezbędny dla ich zaistnienia.

• Za wrodzone można uważać takie zachowanie, które w typowej, przystosowawczej postaci ujawnia się od razu, gdy zwierzę w odpowiednim wieku, znajdzie się w odpowiedniej sytuacji.

3. RODZAJE UCZENIA SIĘ

Uczenie się jest możliwe dzieki plastycznym właściwościom układu nerwowego tj. zdolności do tworzenia i przechowywania śladów pamięciowych. Zjawiska związane z uczeniem możemy podzielić na następujące kategorie:

• Uczenie się percepcyjne [modyfikacja percepcji]

• Wpajanie

• Wytwarzanie i modyfikowanie osobniczych związków bodziec-reakcja

• Przywykanie [Habituacja]

• Uczenie się metodą prób i błędów

• Uczenie się przez wgląd

• Uczenie się przez naśladowanie

• Uczenie motoryczne

• Cechowanie mechanizmów przeliczających i synchronizujących

4. UCZENIE SIĘ PERCEPCYJNE [SPOSTRZEŻENIOWE]

• Dzięki wielokrotnemu spostrzeganiu pewnych układów bodźcowych tworzą one pewne zespoły i są odbierane jako całość np. wzorce takie jak widok twarzy, liter, akordy, zapachy itp. Nabierają charakteru układów spoistych czyli odpowiadają pojęciu tzw. postaci.

• Takie uczenie się ma charakter utajony [stwierdzono na podstawie eksperymentu z dwoma grupami szczurów które miały znaleźć drogę do pokarmu w labiryncie. Jedna grupa wcześniej miała okazję zapoznać się z labiryntem, a druga widziała go po raz pierwszy. Grupa, która wcześniej miała styczność z labiryntem o wiele szybciej poradziła sobie z zadaniem.]

• Może też mieć charakter uczenia ze wzmocnieniem pozytywnym [np. pokarm] lub negatywnym [np. bodziec bólowy]

• Przypuszczalnie jego mechanizm fizjologiczny polega na wytwarzaniu się zbieżnych połączeń części korowej analizatorów, dzięki czemu przy danej „postaciowej” stymulacji dochodzi do jednoczesnego pobudzenia całego zespołu komórek „rozpoznających”.

5. WPAJANIE [IMPRINTING]

• Imprinting to rodzaj szybkiego uczenia się polegający na poznaniu spostrzeganych zmysłowo cech obiektu, względem którego osobnik będzie wykonywał określone wrodzone, popędowe formy zachowania się. Od innych form uczenia odróżnia się tym że:

• Jest to typ uczenia się bez wzmocnienia

• Może zajść tylko w okresie krytycznym

• Dla jego uskutecznienia wystarczy krótkotrwały kontakt ze źródłem bodźców

• Cechy obiektu wpajanie są ze ściśle związanymi zachowaniami

• Efekt jest trwały i nieodwracalny [danej reakcji nie można przekierunkować na inny zespół bodźców]

• Przejawia się ono w preferowaniu obiektów o cechach wpojonych

• Imprinting jest uczeniem się o charakterze społecznym [gdyż najczęściej obiektem jest inny żywy osobnik] i występuje w formach:

• Wpajania afilacyjnego [osobniki uczą się indywidualnych cech obiektu wpajanego; ten typ wpajania występuje u mew, piskląt zagniazdowników, ryb pielęgnicowatych, młodych wielu ssaków - w stosunku do matki lub obojga rodziców, czasem względem siebie nawzajem a także u rodziców wpajających sobie cechy swych dzieci.]

• Zagniazdowniki [gęsi, kury, kaczki] podążają za pierwszym spostrzeżonym po wykluciu się, ruchomym obiektem, którym normalnie jest matka, ale równie dobrze może to być inna samica, która wysiedziała jaja, atrapa ptaka, eksperymentator lub inny przedmiot. Wpajanie takie może zajść tylko w ciągu pierwszej doby [najefektywniej w czasie 13-16 godziny życia]. W wyniku wpajania pisklę będzie podążało tylko za tym obiektem.

• Okres krytyczny u ssaków [okres wpajania] jest dłuższy niż u ptaków np. u lisa i psa wynosi 14 tygodni.

• U ssaków obserwuje się np. szeregi złożone z małych ryjówek podążających za matką.

• Wpajania seksualnego [dotyczy ogólnych, ponadindywidualnych [gatunkowych] cech osobnika przeciwnej płci i prowadzi do preferowania wzorca, który w odpowiednim czasie odegra rolę wyzwalacza seksualnego; zachodzi podczas dłuższego okresu krytycznego np. u ptaków trwa parę tygodni od momentu wyklucia; ten typ wpajania zachodzi u niektórych ryb, ssaków, wielu ptaków.]

• Wpajania topograficznego [utrwala młodemu zwierzęciu wygląd ojczystego terenu; na tym opiera się przywiązanie do tego terenu u gatunków filopatrycznych]

• Wpajania motorycznego [zwierzę nabywa przez imitację od innego osobnika określony wzorzec zachowania się; wpajanie motoryczne odgrywa dużą rolę w organizowaniu umiejętności wykonywania pełnej pieśni przez te ptaki śpiewające, u których wrodzony jest tylko jej podstawowy wzorzec, a które muszą się nauczyć detali rytmiczno-melodycznych jak zięba, trznadel]

Znaczenie wpajania afilacyjnego

• Ma ważny udział w rozwoju psychiki dziecka, zwłaszcza kształtowaniu się jego związków z rodzicami, rodzeństwem, a w dalszej przyszłości - nawet jego własnego życia rodzinnego.

• Ponieważ wpojenie cech innego osobnika lub środowiska jest konieczne do wypełnienia przez dane zwierzę jego biologicznych funkcji [np. opieki nad potomstwem, rozmnażania], wpajanie uważa się za uczenie się obligatoryjne.

• Wpajanie tonów serca matki u płodu powoduje, że noworodek trzymany przez matkę uspokaja się słysząc bicie jej serca.

• W okresie od 18 m-cy do 3 lat dziecko uczy się niezmienności matki. Jeśli w tym czasie jest wychowywane przez wiele osób, zwłaszcza kolejno zmieniających się, wyrasta z niego „cygańskie dziecko”, które lgnie do wszystkich.

• Do 6 lat życia trwa okres, w którym dzieci kształtują sobie wzorzec potencjalnego partnera seksualnego - eliminujący wpojone w odpowiednich warunkach indywidualne cechy swego rodzeństwa i rodziców.

• Dzięki wpajaniu, rodzice są wstanie rozpoznać swoje dzieci wśród innych osobników.

• Koza w okresie niespełna godziny po porodzie musi sobie wpoić woń swego dziecka, co zapobiega jego odrzuceniu po odłączeniu od matki. Na powstanie tej więzi wystarczy 5-minutowy kontakt. Tego rodzaju wpajanie, które może być oparte również na cechach wzrokowych lub słuchowych, jest powszechne u ssaków [również u ludzi wykazano rolę cech węchowych w rozpoznawaniu własnego niemowlęcia].

• Samice ptaków zagniazdowników zapamiętują cechy wzrokowe piskląt.

• Dzięki wpajaniu cech chemicznych pielęgnicowate odróżniają wychowane w pysku młode od obcego narybku.

• Wpajanie afilacyjne [wraz z habituacją] tworzy indywidualne więzi między nie spokrewnionymi członkami różnych zbiorowości zwierzęcych. Na takiej więzi opiera się monogamia wielu gatunków zwierząt; mechanizm ten prowadzi do powstawania par „przyjaciół „ [kompanów] - również międzygatunkowych, jak z wychowanego razem psa i kota.

6. HABITUACJA

• Przywykanie - uczenie się stopniowego zmniejszania reakcji i jej zanik na często powtarzający się bodziec, po którym nie występuje ważne wydarzenie

• Habituacja odgrywa ważną rolę w procesach uwagi [u zwierząt wyższych i człowieka]

• Zabezpiecza zwierzęta i ludzi przed zbędnym reagowaniem na nieistotne bodźce.

• Przywykanie występuje szeroko w świecie zwierząt, poczynając od robaków i pierścienic.

• Bierze udział w obłaskawianiu zwierząt, a wraz z wpajaniem - powstawaniu kompanów.

7. UCZENIE SIĘ METODĄ PRÓB I BLĘDÓW

• Strategia rozwiązywania zadań aż do skutku [także w warunkach naturalnych] np. gdy zwierzę znajdzie się w miejscu, z którego wydostanie się jest trudne, wykonuje zazwyczaj różne działania należące do jego behawioralnego repertuaru, aż jedna przypadkowa czynność doprowadza do uwolnienia się. Przy ponownym znalezieniu się w tej samej sytuacji, zwierzę przystąpi do wykonywania tej właśnie czynności, eliminując działania, które poprzednio okazały się błędne. Inny przykład z lisem, który próbował dostać się do zamkniętych w zagrodzie kur i metodą prób i błędów udało mu się otworzyć furtkę. Przy ponownym znalezieniu się w tym samym miejscu, zapewne posłuży się już wyuczonym ruchem i od razu otworzy furtkę.

• Znalezienie wyjścia jest wzmocnieniem

• Prowadzi do wykształcenia nawyków

• Najczęściej stosowany sposób wytwarzania w warunkach laboratoryjnych, instrumentalnych odruchów warunkowych. Zwierzę uczy się wykonywać te ruchy, które prowadzą do osiągnięcia nagrody lub zapobiegają zastosowaniu kary.

• Uczenie się polega na eliminowaniu ruchów nieskutecznych [błędnych], a utrwalaniu tych, które doprowadziły do pożądanego efektu.

• Metoda ta usprawnia zdobywanie pokarmu, prowadzi do doskonalenia funkcji budowlanych [np. u mrówek].

• Tę formę uczenia zalicza się do uczenia fakultatywnego.

7. UCZENIE SIĘ PRZEZ WGLĄD [INSIGHT]

• Wgląd przejawia się nagłym rozwiązaniem nowego zadania, stąd jest nazywany uczeniem Aha!. Może prowadzić do zapamiętania zachowania skutecznego w danej sytuacji.

• Wgląd dodaje nową informację do doświadczeń uzyskanych poprzednio np. metodą prób i błędów, dzięki utajonemu uczeniu

• Na tym uczeniu opiera się np. umiejętność omijania przez zwierzęta przeszkód

8. UCZENIE SIĘ PRZEZ NAŚLADOWANIE

Naśladowanie to wykonywanie nowych, nie zaprogramowanych genetycznie działań, podobnych do zaobserwowanych aktualnie lub wcześniej u innych osobników.

• Zapamiętywanie i wykorzystywanie cudzych zachowań jest uczeniem się przez naśladowanie [np. kot, który obserwował wyuczone zachowanie się innego kota, zwieńczone otrzymaniem pokarmu, opanowywał później to zadanie łatwiej niż inny kot, któremu nie dano możliwości takiej obserwacji.]

• Utrwalanie tych umiejętności zachodzi przy udziale już innych mechanizmów

• Ten typ uczenia się często występuje u ptaków, które potrafią naśladować różne dźwięki

9. UCZENIE SIĘ MOTORYCZNE

• Może polegać na tworzeniu się w obszarach ruchowych kory mózgowej motorycznych jednostek gnostycznych sterujących danym złożonym ruchem jak pisanie liter, zapinanie guzików i inne.

• Dzięki tym jednostkom doskonali się, w miarę treningu zakres i dokładność wykonywanych czynności ruchowych np. ptak pomimo wrodzonej zdolności do lotu, dopiero w wyniku uczenia się motorycznego nabywa wprawy w startowaniu, wykonywaniu skrętów i lądowaniu.

10. OGÓLNE CECHY PAMIĘCI

Bodźce działające na ustrój pozostawiają w układzie nerwowym ślady, które utrzymują się znacznie dłużej niż trwa działanie tych bodźców. Tę właściwość UN nazywamy pamięcią.

Dzięki pamięci w układzie nerwowym mogą być przechowywane:

• Wrażenia

• Spostrzeżenia

• Asocjacje

• Wzorce percepcyjne i ruchowe

• Bardziej złożone mechanizmy sterujące zachowaniem się zwierzęcia

• Biologiczne i społeczne konsekwencja aktów behawioralnych

U podstaw pamięci leżą procesy nerwowe umożliwiające:

1. Powstawanie śladu pamięciowego [zapamiętywanie]

2. Przechowywanie śladu pamięciowego [pamiętanie doznań i wydarzeń]

3. Odtwarzanie śladu pamięciowego [przypominanie]

Bywają ślady:

• Trwałe [utrzymujące się przez wiele lat, a nawet całe życie]

• Nietrwałe [większość śladów pamięciowych; ulegają zatarciu po krótszym lub dłuższym czasie]

Trwałość pamięci zależy od szczebla rozwoju ewolucyjnego zwierzęcia. Owady mogą przechowywać ślady pamięciowe przez wiele dni, a nawet przenosić je przez okres przepoczwarzenia. U ssaków pamięć bodźców, zdarzeń, ruchów może teoretycznie trwać przez całe życie, choć dostęp do niej bywa zahamowany.

U zwierząt i ludzi w zapamiętywaniu odgrywa rolę:

• Uwaga

• Motywacja

• Powtarzanie i wyodrębnianie bodźca

• Zgodność z wcześniejszym doświadczeniem [naturalność]

• Życiowe znaczenie opanowanego zadania

U zwierząt niższych od ssaków obserwuje się często ograniczenie dyspozycji do uczenia [mewa zapamiętuje wygląd swoich piskląt, ale nie potrafi odróżnić własnych jaj od cudzych, nawet gdyby różniły się wyglądem]

Rozróżniamy następujące rodzaje pamięci:

• Sensoryczną

• Krótkotrwałą

• Długotrwałą

• Permanentną

11. PAMIĘĆ SENSORYCZNA

• Jej istotą jest bardzo krótkie [poniżej 1s] utrzymywanie się w analizatorze śladu po zadziałaniu bodźca. Efekt ten najlepiej wykazuje efekt G. Sperlinga

W ciągu 0,5 s badanemu pokazuje się 3 rzędy kart [na każdej 4 litery] po czym rozlega się ton: wysoki, średni lub niski określający jeden z rzędów. Badany musi podać litery w rzędzie odpowiadającemu prezentowanemu tonowi. Oddalenie tonu więcej niż 05, s od czasu przedstawienia liter praktycznie uniemożliwia prawidłową odpowiedź.

• Pamięć sensoryczna jest niezbędna do połączenia poszczególnych percypowanych elementów w jedną całość [np. fragmentów czytanego tekstu].

• W pamięci tej główna rolę odgrywają pola asocjacyjne kory mózgowej leżące w sąsiedztwie odpowiednich pól projekcyjnych.

12. PAMIĘĆ KRÓTKOTRWAŁA

• Jej przykładem może być zapamiętanie numeru telefonu na czas niezbędny do uzyskania połączenia. Ten rodzaj pamięci służy do ustalenia planu działania w ciągu dnia. Krótkotrwałe ślady pamięciowe są tworzone przez całe życie osobnika jednak większość z nich ulega zatarciu, a tylko te, które mają istotne znaczenie dla organizmu, przechodzą do pamięci długotrwałej.

• W mechanizmach tej pamięci główną rolę odgrywają okolica przedczołowa kory, hipokamp, wzgórze, ciała sutkowate.

• Nietrwały ślad pamięciowy, który nie uległ samoistnie zatarciu, przechodzi do pamięci długotrwałej, czyli ulega konsolidacji. Proces ten może być zakłócony przez takie czynniki jak:

• Uraz czaszki powodujący wstrząs mózgu

• Napad padaczkowy

• Narkoza

• Nagłe niedokrwienie mózgu z powodu zapaści

• Zastosowanie wstrząsu elektrycznego u zwierząt doświadczalnych.

• W konsolidacji śladu pamięciowego bierze udział twór siatkowaty i niektóre struktury układu limbicznego.

• Drażnienie elektryczne tworu siatkowatego ułatwia proces uczenia

• Drażnienie niektórych jąder ciała migdałowatego zakłóca proces uczenia.

13. PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA

• Polega ona na śladu pamięciowego w strukturze neuronu. Tak zakodowany ślad nazywa się engramem.

• Stopień utrwalenia engramu może być różny.

• Teorie próbujące wytłumaczyć fizjologiczny mechanizm pamięci:

• Teoria morfologiczna pamięci długotrwałej

• Teoria biochemiczna [rola kwasów nukleinowych i białek]

• Teoria glejowo-synaptyczna

14. ZABURZENIA PAMIĘCI

• Upośledzenie przechowywania śladu pamięciowego lub nieprawidłowy przebieg jego kodowania nazywamy amnezją [niepamięcią].

• Zaburzenia pamięci [zespoły amnestyczne] występują w wielu chorobach OUN.

• Rozróżnia się amnezje:

• Następczą [niemożność zapamiętywania zdarzeń aktualnych]

• Wsteczną [zatarcie śladu lub niedostatecznej jego konsolidacji; z tego rodzaju niepamięcią mamy do czynienia w miażdżycy naczyń mózgowych. Dolegliwość ta powoduje, że ludzie w starszym wieku mają trudności z nabywaniem nowych skojarzeń, choć dawne pozostają u nich nie naruszone. Typowym i często spotykanym przykładem niepamięci wstecznej jest niepamięć szczegółów bezpośrednio poprzedzających uraz czaszki i wstrząs mózgu]

9. MYŚLENIE I INTELIGENCJA

• Inteligencja - to zespół zdolności psychicznych umożliwiający osobnikowi sprawne korzystanie z nabytych umiejętności i przejawianie skutecznego zachowania się w nowej sytuacji.

• Myślenie to proces poznawczy polegający na ocenie zjawisk zachodzących w środowisku i powiązaniu tych zjawisk z uprzednio zdobytym doświadczeniem. Pojęciem myślenia obejmujemy także procesy psychiczne zaangażowane w poszukiwanie sposobów rozwiązywania zadań.

15. PROCESY MYŚLENIA

Tradycyjnie rozróżnia się dwa typy myślenia:

• Myślenie konkretne [sensoryczno-motoryczne lub obrazowowo-ruchowe] - przebiega podczas spostrzegania przedmiotów i manipulowania nimi lub poruszaniu się wśród nich

• Myślenie abstarkcyjne [zwane wyobrażeniowo-pojęciowym] - dokonywane na podstawie pojęć i wyobrażeń

Wyobrażenie - proces psychiczny polegający na wywoływaniu u osobnika znajdującego się w stanie czuwania obrazowych, całościowych doznań, które nie są spowodowane przez bodźce aktualnie działające na zmysły, lecz opierają się na istniejących już śladach pamięciowych [engramach].

Wyobrażenia dzielimy na:

• Odtwórcze [oparte na przypominaniu]

• Wytwórcze [występujące jako czynnik fantazji]

Myślenie sensoryczno-motoryczne

• Najprostsza forma myślenia konkretnego to myślenie metodą prób i błędów [tak zachowuje się zwierzę aby znaleźć się w pomieszczeniu z pokarmem lub innym atrakcyjnym przedmiotem, wydostać się z pułapki lub znaleźć drogę w nieznanym terenie. Do tego rodzaju działań zdolne są nie tylko ssaki lecz także ptaki, ryby, płazy, gady, a nawet owady]

• Inny rodzaj myślenia konkretnego to wgląd - jego istotą jest znalezienie elementów wspólnych dla starej i nowej sytuacji i przeniesienie ich na nową sytuację. Umożliwia to wyeliminowanie działań przypadkowych i ograniczenie zachowania do tych czynności, których spełnienie zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia celu. Osiągnięcie celu wzmacnia zachowanie poprzedzające ten moment i utrwala je co jest istotą uczenia się przez wgląd. Zachowania oparte na wglądzie występują już u niższych kręgowców.

• Klasyczne eksperymenty z małpami W. Köhlera [główny przedstawiciel psychologii postaci] - eksperymenty z kijami, skrzyniami [użycie narzędzi do zdobycia pokarmu]

• Słynne eksperymenty Kruszyńskiego z przesuwającym się wagonikiem [Zdolności ekstrapolacji [przewidywania drogi ruchu pożywienia] zależą głównie od rodzaju pokarmu. Test Kruszyńskiego z powodzeniem rozwiązywały zwierzęta dziedzicznie przystosowane do łowienia ruchliwej zdobyczy, natomiast te, które żywią się pokarmem „stacjonarnym” nie dawały sobie z nim rady.]

Myślenie konkretne zaangażowane jest także w uczeniu się przez naśladowanie. W odróżnieniu od wyżej omówionych, w których występuje myślenie produktywne twórcze, tu mamy do czynienia z myśleniem produktywnym odtwórczym.

Myślenie abstrakcyjne

• U Homo Sapiens silnie powiązane z mową - stąd przez długie lata odmawiano takiej zdolności zwierzętom

• O zdolności abstrakcyjnego myślenia świadczy także umiejętność wytwarzania narzędzi i posługiwania się nimi, porozumiewania się za pomocą symboli, zdolność do tworzenia pojęć.

• Zagadnienia myślenia abstrakcyjnego u zwierząt:

• Bezsłowne liczenie i ocena stosunków przestrzennych:

• Pszczoły odróżniają kwiat z wieloma płatkami od kwiatu z małą liczbą płatków

• W testach odruchowo-warunkowych zwierzęta opanowują zadania polegające na kilkakrotnym wykonaniu reakcji instrumentalnej w celu otrzymania nagrody.

• Zwierzęta potrafią też szacować stosunki pomiędzy rzeczami [odróżniają obiekty mniejsze i większe, dźwięki głośniejsze i cichsze, światło silniejsze i słabsze, stronę lewą i prawą, rzeczy bliższe i dalsze]

• Pszczoły dokładnie oceniają odległość od ula.

• Można to wyjaśnić odwołując się do właściwości układów percepcyjnych lub do stosunkowo prostszych form uczenia się np. większa liczba płatków kwiatu jest dla pszczoły oglądającej kwiat podczas lotu bodźcem bardziej migoczącym.

• Wartości i zjawiska moralnopochodne

• Ocena wartości przez zwierzęta może opierać się na mechanizmach prostszych niż tworzenie pojęć [np. szympansa można łatwo nauczyć, że za żeton niebieski otrzyma dwa winogrona, za biały jedno, a potem uzależnić otrzymanie żetonu od wykonania pewnej czynności. Okaże się wówczas, że zwierzę będzie wyraźniej preferować żeton niebieski. Takie zachowanie można łatwo wyjaśnić za pomocą elementarnych reguł warunkowania, działania ilości [wielkości] wzmocnienia, dlatego w etologii zamiast o wartości mówi się o walencji przedmiotu dla zwierzęcia. ]

• Należy wątpić czy u zwierząt występują przejawy prawdziwego współczucia, altruizmu i poświęcenia [można nauczyć szczura naciskania dźwigni w celu przerwania drażnienia prądem elektrycznym jego sąsiada, ale czynnikiem motywującym może tu być awersyjna w swej naturze wokalizacja zwierzęcia otrzymującego bodźce bólowe].

• Zjawiska Quasi-estetyczne

• O przejawach myślenia abstrakcyjnego zwierząt mogą świadczyć ich upodobania estetyczne, niekiedy pośrednio wskazujące na tworzenie pojęć matematycznych. Przykładami tego zjawiska są np.

• Upodobania ptaków altanników do piękna ich altanek i zakładanych przez nie ogródków.

• Upodobanie mrówek do uporządkowanego układu leżących na ich kopcu gałązek

• Budowanie sześciokątnych komórek plastra przez pszczoły i osy nasuwa myśl o ich poczuciu harmonii. Dna tych komórek tworzą tzw. piramidę Maraldiego złożoną z trzech jednakowych rombów nachylonych do siebie pod ściśle określonym kątem. Zapewnia to maksymalną pojemność położonych z obu stron plastra komórek, przy minimalnym zużyciu wosku, a zarazem zaskakuje ścisłością matematyczną.

• Chrząszcz ryjkowiec zwijający liść na gniazdo czyni to wzdłuż linii odpowiadającym wykresom pewnych funkcji matematycznych.

• Wszystkie te czynności są zaprogramowane genetycznie co sprawia, że trudno dopatrywać się leżącego u ich podstaw myślenia matematycznego. Zwierzę może co najwyżej odczuwać, że jest „dobrze” [przyjemnie] lub źle [nieprzyjemnie] choć i do tych doznań nie mamy dostępu, dlatego te zjawiska nazywamy quasi-estetycznymi.

• Wiele gatunków ptaków i ssaków ujawnia spontaniczne preferowanie regularnych wzorców wzrokowych.

• Zwierzęta tak lak ludzie preferują regularne wzorce wzrokowe

• Badania z twórczością malarską - pojawia się tendencja do równowagi kompozycji i wypełniania figur.

• Posługiwanie się przez zwierzęta przyborami.

Narzędzie jest to przedmiot służący do oddziaływania na inne przedmioty, wytwarzany zgodnie z uprzednim zamiarem przy użyciu innych przedmiotów.

Przybór to przedmiot naturalny [np. gałąź, kamień] lub wytworzony przez osobnika.

Istnieje wiele przykładów posługiwania się przez zwierzęta przyborami:

• Morskie wydry rozbijają muszle mięczaków kamieniami

• Ścierwniki białe [ptaki] w celu zjedzenia jaj afrykańskich strusi wyszukują kamienie o odpowiedniej wielkości i rzucają je dziobem na jaja, żeby je rozbić.

• Zięba „dzięciołowa” w celu wydostania spod kory drzewa owadów odłamuje kolec z kaktusa i przedłuża w ten sposób swój krótki dziób.

• Osa grzebaczkowata ubija ziemię wokół swej norki za pomocą trzymanego w żuwaczkach kamyka.

• Wszystkie te przykłady ilustrują jedynie sztywne wzorce zachowania instynktowego o wrodzonym charakterze, a więc nie mogą być uznane za przejawy abstrakcyjnego myślenia.

• Natomiast nie ma cech wrodzonych używanie przedmiotów przez małpy [eksperymenty Kohlera z szympansami]

• W warunkach naturalnych szympansy rzucają grudkami ziemi i kamieniami we wroga, a także odpędzają kijem drapieżnika [lamparta], wydobywają z gniazda gałązką stanowiące ich przysmak termity [a jeśli termitiera znajduje się w miejscu gdzie nie ma odpowiedniej roślinności, zwierzę przygotowuje zawczasu „narzędzie” i zabiera je ze sobą co świadczy o zdolności przewidywania.

---